Đánh giá mối quan hệ giữa chi tiêu y tế công và tuổi thọ trung bình của con người tại các quốc gia đang phát triển khu vực Châu Á

ĐÁNH GIÁ MỐI QUAN HỆ GIỮA CHI TIÊU Y TẾ CƠNG
VÀ TUỔI THỌ TRUNG BÌNH CỦA CON NGƯỜI TẠI CÁC QUỐC GIA
ĐANG PHÁT TRIỂN KHU VỰC CHÂU Á
Phạm Cảnh Toàn1,*, Vũ Lam Giang1
Tóm tắt: Nghiên cứu này được thực hiện nhằm đánh giá mối quan hệ giữa chi
tiêu y tế cơng và tuổi thọ trung bình của con người tại các quốc gia đang phát
triển khu vực châu Á, dựa trên dữ liệu nghiên cứu bảng 30 quốc gia đang phát
triển khu vực châu Á trong thời gian từ năm 2000 đến năm 2019. Bài nghiên
cứu sử dụng phương pháp định lượng dựa trên mơ hình hồi quy tuyến tính
OLS, mơ hình tác động cố định, mơ hình tác động ngẫu nhiên. Kết quả cho
thấy chi tiêu của chính phủ cho y tế, vấn đề dân số có độ tuổi trên 65 và GDP
có mối quan hệ tương quan và tác động đến tuổi thọ trung bình của con người.
Khi nền kinh tế quốc gia tăng trưởng tốt, kéo theo kinh phí chi cho các dịch vụ
y tế cũng được tăng lên khi đó sức khỏe con người được cải thiện thì dân số
có độ tuổi trên 65 cũng được tăng lên đáng kể. Qua đó, bài viết đề xuất một số
khuyến nghị để có thể cải thiện mối quan hệ giữa chi tiêu y tế công và tuổi thọ
trung bình của con người.
Từ khóa: Chi tiêu y tế cơng, tuổi thọ trung bình con người.

1. GIỚI THIỆU

Sức khỏe được xem là tiền đề trong nguồn vốn nhân lực để phát
triển kinh tế quốc gia. Nền kinh tế của mỗi quốc gia có thể tăng trưởng
bền vững và phát triển ổn định về lâu dài thì sức khỏe con người đóng
vai trị vơ cùng quan trọng. Con người cần có sức khỏe để có thể học
tập, nâng cao trình độ chun mơn, cải thiện vốn tri thức, đồng thời khi
đó thời gian lao động tăng và tăng năng suất trong q trình sản xuất.
Ngồi ra, khi chất lượng sức khỏe của con người tốt hơn làm cho tuổi
Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội
* Tác giả liên hệ:
1

Phần 2. KINH TẾ HỌC

357

thọ kéo dài, độ tuổi có thể tham gia vào lực lượng lao động tăng lên,
nguồn cung cho lao động được bổ sung dồi dào sẽ làm giảm nguy cơ
nguồn lao động bị thiếu hụt do tỷ lệ sinh ngày càng thấp. Thêm vào đó,
khi sức khỏe con người được cải thiện cũng làm tuổi thọ tăng lên, giúp
tăng tỷ lệ tiết kiệm và tăng khả năng đầu tư cho giáo dục, đóng góp tích
cực vào nguồn vốn cũng như giúp tăng nguồn vốn nhân lực nhờ quá
trình học tập, kinh nghiệm dồi dào.
Sức khỏe là vốn quý của con người và xã hội, vì vậy Nhà nước đầu tư
cho các dịch vụ y tế công cũng chính là đầu tư cho sự phát triển của quốc
gia. Việc phát triển kinh tế quốc gia không chỉ phụ thuộc vào tăng trưởng
tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trên đầu người mà còn đảm bảo cho mọi
người dân trong xã hội được hưởng thụ thành quả đó. Mục tiêu hướng đến
của các chính sách phát triển kinh tế - xã hội đều phải nhằm phát huy được
sức mạnh con người và hướng đến bảo đảm sức khỏe và hạnh phúc cho con
người. Đây được xem là cơ sở quan trọng để làm thước đo quy mô, tốc độ
và chất lượng của phát triển xã hội trong mỗi quốc gia.
Thực tế cho thấy tăng trưởng kinh tế tạo tiền đề vững chắc cho
chăm sóc sức khỏe cộng đồng và ngược lại, chăm sóc sức khỏe cộng
đồng tốt cũng có những đóng góp tích cực vào việc tăng trưởng kinh tế
bền vững. Có thể thấy đây là mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Bởi
vậy, cần phải quan tâm, đầu tư cho việc chăm sóc sức khỏe và đây cũng
là một nhiệm vụ quan trọng và là động lực để thúc đẩy quá trình phát
triển kinh tế - xã hội; hướng đến mục tiêu phát triển bền vững.
Ở mỗi quốc gia, tuổi thọ là một thước đo về sức khỏe và mức độ

hạnh phúc. Trong đó tuổi thọ của một quốc gia được thể hiện thông qua
các điều kiện kinh tế - xã hội, chất lượng của cơ sở hạ tầng y tế và dịch
vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng của quốc gia đó, cùng với các yếu tố
khác. Việc cải thiện tuổi thọ hiện đang là xu hướng được rất nhiều nước
quan tâm nhất là các nước phát triển có thu nhập cao trong suốt thế kỷ
XX và XXI. Đặc biệt khi khơng có chiến tranh, dịch bệnh xuất hiện hay
thay đổi trong nền kinh tế, vấn đề tuổi thọ khơng được cải thiện hoặc bị
trì trệ được coi là một điều đáng lo ngại, và sự suy giảm tuổi thọ thực tế
là đặc biệt đáng báo động. Khi sức khỏe và tuổi thọ suy giảm là tín hiệu


358

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

cho thấy tình trạng sức khỏe của quốc gia đó đang đi xuống, dễ xảy ra
những bất lợi trong chính nền kinh tế - xã hội của quốc gia. Thêm vào đó là
sự suy giảm trong q trình cung cấp và vấn đề chất lượng trong dịch vụ
chăm sóc sức khỏe,… Tại các quốc gia có thu nhập cao như Úc, Áo, Bỉ,
Canada, Đan Mạch, Phần Lan, Pháp, Đức, Ý, Nhật Bản, Hà Lan, Na Uy,
Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Thụy Sĩ và Vương quốc Anh
trong giai đoạn 2014-2015 đã xảy ra sự sụt giảm tuổi thọ nghiêm trọng.
Mức giảm trung bình khoảng 0,20 năm đối với cả nam và nữ. Đây là
con số lớn gấp đôi so với mức giảm trung bình trước đó đối với phụ nữ
và lớn hơn 70% đối với nam giới.
Bởi vậy, chăm sóc sức khỏe là yêu cầu hàng đầu cần đặt ra cho con
người. Sức khỏe và tuổi thọ đóng một vai trò rất quan trọng trong việc
thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế. Các nước phát triển luôn dành một tỷ
lệ cao trong GDP cho việc chăm sóc sức khỏe bởi họ cho rằng việc sức
khỏe của con người được cải thiện như một nguồn động lực chính để

thúc đẩy cho các hoạt động và phát triển kinh tế của quốc gia. Khi tuổi
thọ được cải thiện sẽ tác động lên mọi lĩnh vực trong đó bao gồm việc
tác động lên quá trình tăng trưởng kinh tế, thị trường vốn lao động, sức
khỏe, cơ cấu dân số, vấn đề di cư, dịch bệnh,... Tuy nhiên, việc dân số
già hóa cũng đem đến những tác động tiêu cực lên chi tiêu y tế. Tuổi thọ
tăng gây ra những áp lực cho phúc lợi xã hội, khiến cho chi phí chăm
sóc sức khỏe tăng, tạo ra nhiều gánh nặng và tỷ lệ tham gia vào quá
trình sản xuất, lao động của họ rất thấp bởi không đủ sức khỏe. Điều
này đồng nghĩa với việc thuế nộp vào cũng thấp. Do đó, trong q trình
phát triển kinh tế, mỗi quốc gia cần có những chính sách phù hợp để có
thể đảm bảo nguồn vốn con người, đảm bảo phúc lợi xã hội và cân đối
các khoản tiền hợp lý cho việc chăm sóc sức khỏe con người.
Hiện nay, khi chất lượng cuộc sống ngày càng được cải thiện, tỷ lệ
người cao tuổi ngày càng tăng trong dân số. Bên cạnh đó, họ thường dễ
mắc những căn bệnh như thối hóa mãn tính, bệnh tâm thần, suy nhược
thể chất,... điều này làm thay đổi nhu cầu trong dịch vụ y tế. Khi nhu
cầu sử dụng dịch vụ y tế, dịch vụ xã hội ngày càng gia tăng chẳng hạn
như việc chăm sóc dài hạn sẽ gây tác động lên hệ thống y tế quốc gia.


Phần 2. KINH TẾ HỌC

359

Sự gia tăng chi phí y tế cho người già đặt ra vấn đề cấp thiết về tài chính
cho việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe.
Do đó, nghiên cứu này được tiến hành nhằm đánh giá mối quan hệ
giữa chi tiêu y tế công và tuổi thọ trung bình của con người và đề xuất
các giải pháp để cải thiện tuổi thọ. Ngoài ra, nghiên cứu được vận dụng
và phân tích dựa trên các kiến thức các mơn học trước đó để phân tích

và đánh giá thực trạng, vai trò của chi tiêu y tế công, sức khỏe và tuổi
thọ con người. Những phát hiện của nghiên cứu sẽ cung cấp thông tin,
số liệu, cơ sở lý luận và thực tiễn góp phần giải quyết các vấn đề liên
quan đến chi tiêu y tế tại các quốc gia phát triển và đang phát triển.
2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

Tổng quan tài liệu nước ngoài
Trong nghiên cứu của Lubitz và cộng sự (2003), “Health, life
expectancy, and health care spending among the elderly”: Đặt ra vấn đề
cần phải nỗ lực thúc đẩy, cải thiện tình trạng sức khỏe của những người
trong độ tuổi dưới 65 tuổi và tuổi thọ của người cao tuổi mà không làm
tăng chi tiêu cho y tế. Những người ở độ tuổi 70 mà có sức khỏe tốt hơn
thì tuổi thọ của họ cũng sẽ được kéo dài hơn so với những người có sức
khỏe kém hơn. Tuy nhiên tổng chi phí cho chăm sóc y tế dự kiến của họ
hầu như khơng lớn hơn so với những người kém khỏe mạnh. Chi tiêu
cho y tế tăng sẽ giúp người cao tuổi có thể cải thiện tình hình sức khỏe,
kéo dài tuổi thọ nhưng điều này đồng nghĩa với việc gây ra áp lực cho
hệ thống y tế, khiến cho dân số già hóa, đem đến cả những gánh nặng
cho nền kinh tế.
Dutton và cộng sự (2018), “Effect of provincial spending on social
services and health care on health outcomes in Canada: An observational
longitudinal study”: Nhóm tác giả đã phân tích độ nhạy và cho thấy chi
tiêu xã hội có liên quan đến cải thiện các biến số liên quan sức khỏe
dân số, họ quan điểm rằng việc tiếp tục chi tiêu cho y tế có thể khơng
cải thiện kết quả sức khỏe dân số một cách hiệu quả như chi tiêu xã hội.
Vì vậy đặt ra câu hỏi rằng việc chi tiêu cho y tế có thực sự đáng để đầu
tư và đem đến hiệu quả hay không? Nếu chi tiêu xã hội giải quyết các


360

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe, thì đó là một hình thức chi tiêu y tế dự
phịng và phân bổ rủi ro cho toàn bộ dân số hơn là điều trị những người
mắc bệnh. Nghiên cứu cho thấy chuyển hướng các nguồn lực từ y tế
sang các dịch vụ xã hội, là một cách hiệu quả để cải thiện kết quả sức
khỏe. Thơng tin này có thể giúp những người ra quyết định có thể xác
định được cần phải chi bao nhiêu để cải thiện sức khỏe dân số, đặc biệt
khi đối mặt với các tác động từ nhiều bên liên quan. Chi tiêu cho chăm
sóc sức khỏe đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị bệnh, nhưng
việc xác định sức khỏe dân số là kết quả cuối cùng quyết định đến các
yếu tố xã hội (bao gồm thu nhập, giáo dục, dân tộc, sự phát triển trẻ em,
các môi trường tự nhiên,...). Kết quả nghiên cứu chỉ ra chi tiêu cho các
dịch vụ xã hội có thể cải thiện sức khỏe. Chính sách xã hội thay đổi ảnh
hưởng đến kết quả sức khỏe dân số bằng cách phân bổ lại chi tiêu theo
cách không ảnh hưởng đến ngân sách chung của chính phủ.
Vallejo ‐ Torres và cộng sự (2018), “Estimating a cost‐effectiveness
threshold for the Spanish NHS”: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu của 5 năm
từ năm 2008 đến năm 2012 và mơ hình hiệu ứng cố định được kỳ vọng
nhằm mục đích kiểm sốt các yếu tố ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa
chi tiêu cho y tế và sức khỏe đi kèm. Kết quả nghiên cứu cho thấy chi
tiêu cho y tế có tác động tích cực và đáng kể đến sức khỏe dân số, với
hệ số co giãn chi tiêu trung bình là 0,07.
Rahman và cộng sự (2018), “Health care expenditure and health
outcome nexus: new evidence from the SAARC-ASEAN region”: Các
tác giả sử dụng phương pháp bình phương nhỏ nhất tổng qt (GLS).
Sau đó tiến hành kiểm tra Hausman để xem xét liệu mơ hình hiệu ứng
cố định hay hiệu ứng ngẫu nhiên có phải là mơ hình thích hợp nhất
hay khơng. Ngồi ra, nhóm tác giả đã giải quyết vấn đề nội sinh tiềm

ẩn bằng cách áp dụng Phương pháp tổng quát của các khoảnh khắc
(Generalized Method of Moments - GMM). Nghiên cứu phát hiện tổng
chi tiêu cho y tế có hiệu quả đáng kể trong việc giảm tỷ lệ tử vong trẻ
sơ sinh ở các vùng. Các tác động riêng biệt của sức khỏe tư nhân và
chi tiêu cơng cộng chỉ báo tình trạng sức khỏe tiêu cực, như mong đợi.
Tác giả ngụ ý rằng cả chi tiêu chăm sóc sức khỏe khu vực công và khu
vực tư nhân đều là yếu tố cần thiết để cải thiện sức khỏe của người dân.


Phần 2. KINH TẾ HỌC

361

Chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe tư nhân cũng làm giảm đáng kể tỷ suất
chết thô trong khu vực, mặc dù chi tiêu cho y tế công cộng cho kết quả
ngược lại.
Kim & Lane (2013), “Government health expenditure and public
health outcomes: A comparative study among 17 countries and
implications for US health care reform”: Nghiên cứu sử dụng mơ hình
hiệu ứng hỗn hợp phân tích thực nghiệm mối quan hệ giữa chi tiêu cho
y tế công và kết quả y tế quốc gia giữa các nước phát triển thông qua dữ
liệu được thu thập từ 17 quốc gia OECD từ năm 1973 đến năm 2000.
Hai chỉ số kết quả sức khỏe cộng đồng là tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và
tuổi thọ trung bình, được sử dụng làm biến phụ thuộc. Một mối liên hệ
có ý nghĩa thống kê đã được tìm thấy giữa chi tiêu cho y tế của chính
phủ và kết quả sức khỏe cộng đồng. Đặc biệt, các phát hiện cho thấy
mối quan hệ tiêu cực giữa chi tiêu cho y tế của chính phủ và tỷ lệ tử
vong ở trẻ sơ sinh, và mối quan hệ cùng chiều giữa chi tiêu cho y tế của
chính phủ và tuổi thọ trung bình. Kết quả cho thấy chi tiêu của chính
phủ cao hơn cho hàng hóa và dịch vụ y tế có thể mang lại kết quả sức

khỏe tổng thể tốt hơn cho các cá nhân.
Boachie và cộng sự (2018), “Public health expenditures and health
outcomes: New evidence from Ghana”: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu
hàng năm từ năm 1980 đến năm 2014 của Ghana và phương pháp bình
phương nhỏ nhất (OLS) để phân tích số liệu; ngồi ra các ước tính hồi
quy được nhóm tác giả sử dụng để thực hiện phân tích hiệu quả chi phí
cho chi tiêu y tế. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng ngồi thu nhập thì
chi tiêu cho y tế công cộng đã đem đến những tác động tích cực và cải
thiện dịch vụ y tế ở Ghana trong giai đoạn 1980 - 2014. Trong nghiên
cứu, khi tăng chi tiêu y tế cơng lên 10% có thể giảm 0,102 đến 4,4
trường hợp trẻ sơ sinh và trẻ em dưới 5 tuổi tử vong trên tổng số 1000
trẻ em được sinh ra. Đồng thời, tuổi thọ trung bình của con người tăng
thêm 0,77 đến 47 ngày trên một năm. Qua đó, chi tiêu y tế cơng cộng ở
Ghana được phát hiện có ý nghĩa thống kê trong việc giảm tỷ lệ tử vong
ở trẻ sơ sinh và tăng tuổi thọ trung bình.


362

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

Thông qua sử dụng phân tích hồi quy và phân tích nhân tố, Onofrei
và cộng sự (2021), trong nghiên cứu “Government Health Expenditure
and Public Health Outcomes: A Comparative Study among EU
Developing Countries” đã ghi nhận tại các nước đang phát triển ở EU
chi tiêu cho y tế công cộng và kết quả y tế nằm trong mối quan hệ cân
bằng trong dài hạn và tình trạng chi tiêu cho y tế có thể cải thiện tuổi
thọ và giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh. Nói cách khác, các tác giả đã
tìm thấy mối quan hệ tích cực mạnh mẽ giữa chi tiêu cho y tế của chính
phủ và tuổi thọ, được đo bằng tuổi thọ trung bình. Khi chi tiêu y tế cơng

cộng tăng có thể làm giảm mức tử vong chung của quốc gia đó. Kết quả
nghiên cứu thể hiện rằng khi tăng 1% cho chi tiêu y tế cơng cộng thì tỷ
lệ tử vong của trẻ sơ sinh sẽ giảm 0,64%. Kết quả này chứng minh rằng
việc thu nhập có thể đem đến những ảnh hưởng trực tiếp cho chi tiêu y
tế cơng. Đồng thời có thể làm cải thiện tình trạng sức khỏe và tăng kỳ
vọng vào tuổi thọ con người.
Ullah và cộng sự (2021), “Public health expenditures and health
outcomes in Pakistan: evidence from quantile autoregressive distributed
lag model”: Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận Độ trễ phân tán
tự động hồi quy định lượng (QARDL) để hồi quy và khám phá tác động
của chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe đối với tình trạng sức khỏe thực tế của
quần chúng ở Pakistan trong giai đoạn từ 1995 đến 2017. Kết quả nghiên
cứu xác nhận rằng chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe cộng đồng tác động
đáng kể đến kết quả y tế ở Pakistan cả trong ngắn hạn và dài hạn. Chi
tiêu ngân sách quốc gia cho chăm sóc sức khỏe cộng đồng giúp cải thiện
tuổi thọ, giảm tỷ lệ tử vong và tử vong ở trẻ sơ sinh. Trong khi đó, nghiên
cứu của Alexiou và cộng sự (2021), “Local government funding and life
expectancy in England: a longitudinal ecological study” đã thực hiện một
nghiên cứu sinh thái của 147 trong số 152 chính quyền địa phương ở Anh,
từ năm 2013 đến năm 2017 và sử dụng mơ hình hiệu ứng cố định. Nghiên
cứu chỉ ra rằng nhiều chính quyền địa phương tại Anh đã bị chính phủ cắt
giảm tài trợ, nhiều khu vực bị thất thu và tăng trưởng chậm cũng có xu
hướng giảm tuổi thọ và tỷ lệ tử vong sớm hơn. Đồng thời kinh phí chính
phủ cung ứng cho chính quyền địa phương bị thiếu hụt dẫn đến những
tác động tiêu cực, gây ra tình trạng bất bình đẳng về sức khỏe con người.


Phần 2. KINH TẾ HỌC

363

Qua đó có thể thấy rằng việc cắt giảm tài trợ cho chính quyền địa phương
có thể giải thích một phần xu hướng bất lợi về tuổi thọ.
Kết quả nghiên cứu của Owumi & Eboh (2021), “An assessment
of the contribution of healthcare expenditure to life expectancy at birth
in Nigeria” cho thấy rằng tuổi thọ trung bình của Nigeria bị ảnh hưởng
bởi các nguồn tài trợ của hệ thống chăm sóc sức khỏe trong khoảng
từ năm 2000 đến năm 2017. Khi các biến số khác không đổi, chi tiêu
cho y tế cơng tăng lên 1% thì tuổi thọ trung bình của con người sẽ tăng
6%. Tuy nhiên, chi tiêu y tế tư nhân tăng 1% thì tuổi thọ được nâng lên
63%. Tại đây, họ cho rằng việc người dân tự chi trả các khoản chi phí
cho chăm sóc sức khỏe và các dịch vụ y tế tư nhân có tác động tích cực
đến sức khỏe. Tuy nhiên điều này làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc
sống con người nhất là trẻ em khi mới sinh ra và nếu xu hướng này tiếp
tục diễn ra sẽ khiến những bộ phận người dân có thu nhập thấp khó có
thể chi trả cho các dịch vụ y tế. Bởi vậy trong nghiên cứu có ý kiến cho
rằng chính phủ Nigeria cần phải hỗ trợ tăng cường chi tiêu y tế cơng
để bảo vệ nhóm người có thu nhập thấp và dễ bị ảnh hưởng. Khi chính
phủ tăng chi tiêu y tế cơng có thể giảm việc người dân phải tự chi trả
các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, giúp người dân thốt khó khăn khi chi
phí y tế tư nhân cao. Đồng thời cải thiện sức khỏe và tuổi thọ của người
dân Nigeria.
Dựa trên hiệu ứng cố định, hiệu ứng ngẫu nhiên và các phương pháp
bình phương nhỏ nhất tổng quát để ước lượng các kết quả, Singh, và
cộng sự (2022), “The dynamics of public and private health expenditure
on health outcome in Southeast Asia”: Các tác giả đi sâu vào nghiên
cứu các tác động của chi tiêu y tế công và chi tiêu y tế tư của các quốc
gia Đông Nam Á. Các ước tính cho thấy tại khu vực Đơng Nam Á, chi
tiêu y tế cơng góp phần cải thiện và nâng cao tuổi thọ trung bình của
con người, đồng thời giảm tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi tử vong và các bệnh

không lây nhiễm. Tuy nhiên, khác với chi tiêu y tế công, chi tiêu y tế
tư nhân chỉ góp phần cải thiện tỷ lệ tử vong và sức khỏe tại Brunei và
Singapore chứ không cải thiện trên tồn khu vực Đơng Nam Á.
Tuy nhiên, Shilongo(2019), “The Impact of Government Health
Expenditure on Health Outcomes in Southern Africa” sử dụng phương


364

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

pháp hồi quy hiệu ứng cố định và tập hợp dữ liệu cho giai đoạn 2000
đến 2016. Theo kết quả từ mơ hình, chính phủ chi tiêu cho y tế khơng
đem đến những tác động lớn đến tuổi thọ của con người. Tuy nhiên, khi
chi tiêu y tế của chính phủ tính trên đầu người tăng lên một đơn vị sẽ
làm giảm tỷ lệ tử vong của trẻ sơ sinh và trẻ em dưới 5 tuổi xuống còn
0,02 và 0,03 đơn vị tương ứng. Ngược lại, đối với chi tiêu y tế tư nhân
lại cải thiện đáng kể khi kỳ vọng tuổi thọ con người, tỷ lệ trẻ sơ sinh và
trẻ em dưới 5 tuổi giảm đáng kể. Từ đó có thể thấy rằng mặc dù chính
phủ chi tiêu nhiều hơn cho y tế, nhưng chi tiêu tư nhân cho y tế lại ảnh
hưởng nhiều nhất đến kết quả y tế ở các quốc gia Nam Phi. Kết quả
cho thấy sau khi kiểm soát tham nhũng, chi tiêu cho y tế của chính phủ
khơng có tác động đáng kể đến tuổi thọ trung bình nhưng lại cải thiện
đáng kể tỷ lệ tử vong.
Như vậy, theo tổng quan tài liệu, việc đo lường tác động của chi
tiêu ngân sách quốc gia cho chăm sóc sức khỏe đối với tuổi thọ trung
bình của các học giả nước ngoài mang lại nhiều kết quả khác nhau.
Ngồi ra, có rất ít nghiên cứu của Việt Nam về vấn đề này. Để khắc
phục những hạn chế của các nghiên cứu trước, nghiên cứu này sẽ tập
trung đánh giá tác động của chi tiêu ngân sách quốc gia cho chăm sóc

sức khỏe đối với tuổi thọ trung bình tại Việt Nam.
Tổng quan tài liệu trong nước
Nguyễn Mạnh Cường (2018). “Tác động của chi tiêu cho y tế đến
tăng trưởng y tế cấp tỉnh ở Việt Nam”: Tác giả đã sử dụng hai phương
pháp tổng quát của các khoảnh khắc (GMM) và phương pháp số liệu
mảng, qua đó kết quả nghiên cứu cho thấy rằng việc chi tiêu cho y
tế sẽ tăng lên 1% và khiến cho GDP tăng lên khoảng 0,019% khi sử
dụng phương pháp số liệu mảng hoặc sẽ tăng lên mức 0,041% khi sử
dụng phương pháp GMM, cịn các yếu tố khác sẽ khơng đổi. Với số
lượng y bác sĩ có xu hướng tăng và làm cho nền kinh tế tăng trưởng
chậm. Nghiên cứu chỉ ra rằng khi số lượng bác sĩ tăng lên 1% sẽ khiến
cho GDP giảm 0,022% với phương pháp số liệu mảng và 0,005% với
phương pháp GMM. Tuổi thọ trung bình của con người cũng tác động
ngược đến tăng trưởng kinh tế được thể hiện qua việc tuổi thọ con


Phần 2. KINH TẾ HỌC

365

người khi tăng lên 1% sẽ làm cho GDP giảm đi 0,011% với phương
pháp số liệu mảng và 0,010% theo phương pháp GMM. Nhìn chung,
các kết quả nghiên cứu đều cho thấy mối quan hệ và vai trò của chi tiêu
y tế đến tăng trưởng kinh tế tại các địa phương.
Nguyễn Thị Phương, Nguyễn Thị Tuyết (2019), “Ảnh hưởng của
việc mua bảo hiểm y tế và ô nhiễm không khí lên chỉ tiêu y tế ở Việt
Nam”: Nhóm tác giả sử dụng nguồn dữ liệu thơng qua các cuộc điều tra
khảo sát về mức sống của các hộ gia đình sinh sống tại Việt Nam từ năm
2010 đến năm 2016 của Tổng cục thống kê. Đồng thời nhóm tác giả sử
dụng thêm mơ hình lý thuyết của Grossman (1972) và rút ra được kết

luận rằng chi phí để người dân khám chữa bệnh tại thành thị thường cao
hơn so với các khu vực nông thôn và nguyên nhân chủ yếu là do chênh
lệch về thu nhập, khả năng tiếp cận dịch vụ ở mỗi vùng là khác nhau,...
Theo thống kê nghiên cứu, trong năm 2010 mỗi người dân phải chi trả
cho việc khám chữa bệnh trung bình là 1,36 triệu đồng và đến năm 2016
đã tăng gấp đơi chi phí, tức là người dân phải chi trả cho các loại phí
dịch vụ khám chữa bệnh này là 2,76 triệu đồng. Qua đó cho thấy chi phí
của mỗi người cho dịch vụ y tế tăng lên nhiều qua các năm. Thêm vào
đó, ơ nhiễm khơng khí cũng là một trong số các yếu tố tác động đến sức
khỏe và tuổi thọ của con người. Khi ô nhiễm khơng khí sẽ ảnh hưởng
đến sức khỏe con người, điều này tạo áp lực lên các chi phí cho dịch vụ
y tế của mỗi người dân và thậm chí là các hộ gia đình. Ngồi ra một số
yếu tố khác như trình độ học vấn, giới tính, tuổi tác,... cũng có tác động
đến chi phí của các dịch vụ y tế. Qua đó, chính phủ và cơ quan chức
năng địa phương cần phải có những giải pháp thích hợp để giảm gánh
nặng cho người dân về các chi phí chi trả cho dịch vụ y tế, đặc biệt là
các vùng nơng thơn.
Khoảng trống nghiên cứu
Tính đến hiện nay đã có rất nhiều bài nghiên cứu liên quan đến chi
tiêu y tế; các yếu tố ảnh hưởng đến chi tiêu y tế, sức khỏe con người
và tuổi thọ trung bình của con người trong các khu vực, các quốc gia.
Trong nhiều một số bài nghiên cứu cũng đã chỉ ra được các tác động
của chi tiêu y tế đến sức khỏe và tuổi thọ của con người, chỉ ra được


366

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

những tác động tích cực; tác động tiêu cực và đưa ra các khuyến nghị,

giải pháp cho các quốc gia, khu vực để cải thiện chi tiêu y tế, cải thiện
sức khỏe và tuổi thọ của con người.
Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây thường chủ yếu nghiên cứu
về các nhân tố tác động đến tuổi thọ của con người hay các nhân tố ảnh
hưởng đến chi tiêu y tế của các quốc gia và các khu vực như châu Âu,
châu Phi, Mỹ Latin,... Một vài nghiên cứu trước đó cho rằng việc đầu tư
cho chi tiêu y tế khu vực tư nhân thường tốt hơn việc đầu tư chi tiêu y tế
cho khu vực cơng. Thêm vào đó, đã có những nghiên cứu chỉ ra tác động
của chi tiêu y tế đến tuổi thọ trung bình của con người tuy nhiên nghiên
cứu mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu trong phạm vi quốc gia; các bài
nghiên cứu trong nước về chi tiêu y tế còn hạn chế và chưa có đánh giá
tổng quan về mối quan hệ của chi tiêu y tế và tuổi thọ con người.
Vì vậy, nghiên cứu này đánh giá mối quan hệ giữa chi tiêu y tế
cơng và tuổi thọ trung bình của con người tại các quốc gia đang phát
triển khu vực châu Á, qua đó xem xét liệu việc đầu tư cho chi tiêu y tế
cơng có tác động tốt đến tuổi thọ khơng và có nên đầu tư cho chi tiêu
y tế tư nhân không hay chúng ta nên tiếp tục đầu tư cho chi tiêu y tế
công. Điểm khác biệt của nghiên cứu là tiến hành đánh giá, phân tích
dữ liệu về tuổi thọ của các quốc gia đang phát triển trong khu vực châu
Á thông qua cách tiếp cận từ các mơ hình và phương pháp đã đề cập ở
trên. Từ đó, nghiên cứu đưa ra những khuyến nghị cho chính phủ để đưa
ra chính sách phù hợp cho chi tiêu y tế, sức khỏe và tuổi thọ của con
người, đảm bảo nền kinh tế tăng trưởng bền vững.
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Phương pháp bình phương nhỏ nhất (OLS) là phương pháp thường
được sử dụng trong quá trình thống kê để thiết lập các mối tương quan
giữa một thuộc tính và một nhãn với sự hiện diện của các đặc điểm khác
có khả năng tương quan. Bình phương nhỏ nhất (OLS) được xem là một
kỹ thuật sử dụng phương pháp hồi quy tuyến tính để đánh giá mối tương

quan giữa một biến và một kết quả, đặc biệt là khi có sự xuất hiện của
các yếu tố khác.


Phần 2. KINH TẾ HỌC

367

Nghiên cứu sử dụng phương pháp bình phương nhỏ nhất để phân
tích mối quan hệ của chi tiêu y tế cơng đến tuổi thọ trung bình của con
người các quốc gia đang phát triển khu vực Châu Á. Dữ liệu thứ cấp
được lấy từ nguồn dữ liệu của Ngân hàng Thế giới (WB).
Thông qua các dữ liệu đã có, nghiên cứu sử dụng mơ hình hồi quy
được xây dựng mà trong đó ta có biến phụ thuộc là Ước lượng tuổi thọ
trung bình của con người (Life Expectancy At Birth Total); biến độc lập
giải thích là Chi tiêu y tế của chính phủ (Domestic general government
health) và các biến kiểm soát là hệ số Gini (Gini index), dân số từ 65
tuổi trở lên (Population age 65 and above) và GDP để phân tích tuổi thọ
trung bình của con người tại các quốc gia đang phát triển khu vực Châu
Á (30 quốc gia: Bangladesh, Bhutan, Brunei, Cambodia, China, Fiji,
India, Indonesia, Kiribati, Laos, Malaysia, Maldives, Marshall Islands,
Micronesia, Mongolia, Myanmar, Nauru, Nepal, Palau, Papua New
Guinea, Philippines, Samoa, Solomon Islands, Sri Lanka, Thailand,
Timor - Leste, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, Vietnam) trong giai đoạn từ
năm 2000 đến năm 2019.
Mơ hình thể hiện như sau:
LifeExpi,t = β0 + β1 GovHealthi,t + β2 PopAgeOver65i,t + β3 Ln
GDPi,t + Yeart + μi,t + εi
Trong đó:
LifeExpi,t: Ước lượng tuổi thọ trung bình của con người.

GovHealthi,t: Chi tiêu y tế của chính phủ được đo theo quốc gia i
tại năm t.
PopAgeOver65i,t: Dân số từ 65 tuổi trở lên của quốc gia i tại năm t.
Ln GDPi,t: Tốc độ tăng trưởng kinh tế của quốc gia i tại năm t.
Yeart: Tác động cố định của các năm.
β0: Hằng số hồi quy.
μi,t: Phần sai số tổng hợp của dữ liệu chéo và dữ liệu chuỗi thời gian.
εi : Phần sai số của dữ liệu chéo.


368

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

Mô hình tác động cố định (Fixed Effects Model - FEM)
Các biến độc lập trong mơ hình thường có những đặc điểm riêng
biệt và chúng có thể ảnh hưởng đến các biến phụ thuộc. Trong mơ hình
tác động cố định (FEM) sẽ phân tích mối quan hệ giữa các biến, qua
đó có thể kiểm sốt và phân tích các ảnh hưởng và đặc điểm riêng biệt
của các biến.
Mơ hình ước lượng được sử dụng:
LifeExpi,t = α + β1 GovHealthi,t + β2 PopAgeOver65i,t + β3 Ln GDPi,t
+ Yeart + εi,t
Trong đó:
LifeExpi,t: Ước lượng tuổi thọ trung bình của con người được đo
theo quốc gia i tại năm t.
GovHealthi,t: Chi tiêu y tế của chính phủ được đo theo quốc gia i
tại năm t.
PopAgeOver65i,t: Dân số từ 65 tuổi trở lên của quốc gia i tại năm t.
Ln GDPi,t: Tốc độ tăng trưởng kinh tế của quốc gia i tại năm t.

Yeart: Tác động cố định của các năm.
α: Hằng số hồi quy.
εi,t: Phần sai số.
Mơ hình tác động ngẫu nhiên (Random Effects Model - REM)
Mơ hình hiệu ứng ngẫu nhiên (REM) là mơ hình được sử dụng
phổ biến trong các phương pháp phân tích tổng hợp. Đồng thời mơ hình
REM cịn là một mơ hình phân cấp thành hai cấp trong đó bao gồm của
các hiệu ứng chung và ngẫu nhiên trong mơ hình.
Mơ hình tác động ngẫu nhiên (REM) được xuất phát từ mơ hình:
LifeExp = β0 + β1GovHealth + β2Gini + β3PopAgeOver65 +
β4Ln GDP + ui.
Bởi trong mơ hình trên, β0 là cố định thì trong mơ hình tác động
ngẫu nhiên (REM) giả định rằng đây là một biến ngẫu nhiên với trung
bình là C và giá trị hệ số chặn được mô tả như sau:


369

Phần 2. KINH TẾ HỌC

β0 = C + εi (i=1,... n)
Trong đó: εi là sai số ngẫu nhiên.
Mơ hình có dạng như sau:
LifeExpi,t = α + β1 GovHealthi,t + β2 PopAgeOver65i,t + β3 Ln GDPi,t
+ Yeart + μi + εi
Trong đó:
LifeExpi,t: Tuổi thọ trung bình của con người được đo theo quốc
gia i tại năm t.
GovHealthi,: Chi tiêu y tế của chính phủ được đo theo quốc gia i
tại năm t.

PopAgeOver65i,t: Dân số từ 65 tuổi trở lên của quốc gia i tại năm t.
Ln GDPi,t: Tốc độ tăng trưởng kinh tế của quốc gia i tại năm t.
Yeart: Tác động cố định của các năm.
α: Hằng số hồi quy không đổi theo thời gian và thể hiện giá trị
trung bình của các hiệu ứng đơn vị cụ thể.
μi: Thể hiện phương sai của hiệu ứng từng đơn vị cụ thể xung
quanh giá trị trung bình khơng đổi của hằng số hồi quy.
εi: Phần sai số của dữ liệu chéo.
Kết quả nghiên cứu
Nhằm phân tích mối quan hệ giữa chi tiêu y tế cơng và tuổi thọ
trung bình của con người, nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng 30 quốc gia
đang phát triển khu vực Châu Á trong thời gian từ năm 2000 đến năm
2019. Ngồi ra nghiên cứu cịn sử dụng thêm số liệu được thu thập từ
WB và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Các quốc gia đang phát triển
trong khu vực châu Á mà nghiên cứu hướng đến bao gồm: Bangladesh,
Bhutan, Brunei, Cambodia, China, Fiji, India, Indonesia, Kiribati, Laos,
Malaysia, Maldives, Marshall Islands, Micronesia, Mongolia, Myanmar,
Nauru, Nepal, Palau, Papua New Guinea, Philippines, Samoa, Solomon
Islands, Sri Lanka, Thailand, Timor - Leste, Tonga, Tuvalu, Vanuatu,
Vietnam. Nghiên cứu lựa chọn 30 quốc gia đang phát triển ở khu vực


370

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

châu Á bởi châu Á là khu vực các quốc gia rất quan tâm đến vấn đề sức
khỏe và tuổi thọ con người, đồng thời các quốc gia này đều có nền kinh
tế thị trường mở cửa và hội nhập. Các quốc gia khu vực châu Á đa số là
các quốc gia có tài ngun thiên nhiên phong phú, khí hậu đa dạng, một

số quốc gia tiếp giáp bờ biển và có bờ biển dài, đây là điều kiện thuận lợi
cho việc giao lưu giữa các nước, thúc đẩy phát triển kinh tế, đồng thời
thuận lợi cho việc nhập khẩu các thiết bị, vật phẩm chăm sóc sức khỏe
con người. Về chính trị, các quốc gia này có nền chính trị - xã hội tương
đối ổn định, chính phủ có thể đưa ra những chính sách phù hợp để cải
thiện sức khỏe, tuổi thọ người dân cũng như các chính sách thúc đẩy chi
tiêu cho y tế. Khi tình hình xã hội của các quốc gia ổn định, các chính
sách xã hội được thay đổi sẽ ảnh hưởng đến kết quả sức khỏe dân số, cải
thiện tuổi thọ con người.
Bảng 1. Bảng dữ liệu về các biến trong mơ hình
Đơn vị Nguồn

Kỳ
Nguồn kỳ vọng
vọng

Biến

Giải thích

Domestic
general
government
health

Chi tiêu của
chính phủ
cho y tế

Triệu

USD

World
Bank

+

Boachie, Ramu và Polajeva
(2018),
“Public
health
expenditures and health
outcomes: New evidence
from Ghana”

Population
age 65 and
above

Dân số từ 65
tuổi trở lên

Triệu
người

World
Bank

+

Lubitz và cộng sự (2003).
“Health, life expectancy,
and health care spending
among the elderly”

GDP

Tăng trưởng
kinh tế

Triệu
USD

World
Bank

-

Nguyễn
Mạnh
Cường
(2018). “Tác động của chi
tiêu cho y tế đến tăng trưởng
y tế cấp tỉnh ở Việt Nam”

Bảng 2. Bảng kết quả thống kê mô tả
Variable
Year
GovHealth
LifeExp

PopAgeOver65
Country
lngdp

Obs
600
597
523
520
600
596

Mean
2009.5
50.38815
69.14542
4.866485
15.5
7.934846

Std. Dev
5.771093
23.01651
4.403013
1.678138
8.662663
0.8821751

Min
2000

7.291222
58.432
2.368196
1
5.736462

Max
2019
99.46162
78.921
12.40625
30
10.47604

(Nguồn: Tác giả thu thập)


371

Phần 2. KINH TẾ HỌC

Theo kết quả thống kê, nghiên cứu có 517 quan sát. Tuy nhiên,
nghiên cứu thu thập được nhiều số liệu nhưng không phải quốc gia
nào cũng có hệ số gini nên số biến quan sát cịn thấp. Giá trị trung bình
của tuổi thọ trung bình LifeExp là 69,14 cao nhất trong các yếu tố;
sau đó đến giá trị GovHealth là 50,39 và thấp nhất là giá trị của biến
PopAgeOver65 chỉ có 4,87.
Độ lệch chuẩn của các yếu tố là khác nhau, thấp nhất là lngdp với
độ lệch chuẩn 0,88 và độ lệch chuẩn của GovHealth với con số là 23,02
cao nhất. Nhìn vào giá trị nhỏ nhất của các yếu tố, ta thấy có sự chênh

lệch rõ rệt.
Tuổi thọ trung bình của con người có giá trị nhỏ nhất là 58,43; chi
tiêu của chính phủ có giá trị nhỏ nhất là 7,29; giá trị nhỏ nhất của GDP
là 5,74 và dân số có độ tuổi trên 65 có giá trị nhỏ nhất là 2,37.
Cuối cùng trong bảng thống kê ta thấy được giá trị lớn nhất của các
biến. Với chi tiêu của chính phủ cho y tế có giá trị lớn nhất là 99,46; sau
đó là tuổi thọ trung bình của con người với giá trị là 78,92; dân số có
độ tuổi trên 65 có giá trị lớn nhất là 12,41 và giá trị lớn nhất của GDP
là 10,48.
Bảng 3. Bảng kết quả hiện tượng đa cộng tuyến
Variable

VIF

1/VIF

lngdp

1.59

0.627875

GovHealth

1.54

0.649322

PopAgeOver65

1.06

0.943308

Mean VIF

1.4

Để nhận biết hiện tượng đa cộng tuyến trong mơ hình hồi quy trên,
nghiên cứu dựa trên hệ số phóng đại phương sai VIF (Variance Inflation
Factor) nhằm xác định mối tương quan giữa các biến độc lập. Dựa trên
bảng kết quả trên, ta có thể thấy giá trị VIF = 1,40 < 10, vì vậy mơ hình
khơng có hiện tượng đa cộng tuyến.


372

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

Kết quả thực nghiệm
Bảng 4. Bảng kết quả nghiên cứu mô hình
Pooled OLS

Fixed Effect

Random Effect

DEPENDENT
VARIABLES

LifeExp

LifeExp

LifeExp

Gov Health

-0.0149

0.0132***

0.0120**

(0.0210)

(0.00470)

(0.00471)

PopAgeOver65

1.096***

-0.174**

-0.105

(0.276)

(0.0745)

(0.0736)

lngdp

2.931***

2.870***

2.822***

(0.524)

(0.248)

(0.235)

2001.Year

0.221**

0.395*

0.387*

(0.0881)

(0.217)

(0.220)

2002.Year

0.424***

0.737***

0.723***

(0.141)

(0.218)

(0.221)

2003.Year

0.514**

0.901***

0.884***

(0.196)

(0.217)

(0.220)

0.693***

1.223***

1.201***

(0.241)

(0.220)

(0.223)

0.900***

1.503***

1.478***

(0.269)

(0.221)

(0.224)

2006.Year

1.042***

1.735***

1.708***

(0.296)

(0.223)

(0.226)

2007.Year

1.176***

1.937***

1.909***

(0.323)

(0.226)

(0.229)

1.346***

2.175***

2.144***

(0.347)

(0.228)

(0.231)

2009.Year

1.562***

2.470***

2.436***

(0.374)

(0.230)

(0.232)

2010.Year

1.651***

2.667***

2.629***

(0.416)

(0.235)

(0.236)

2011.Year

1.756***

2.837***

2.798***

(0.437)

(0.238)

(0.240)

1.875***

3.034***

2.993***

(0.470)

(0.241)

(0.243)

1.974***

3.243***

3.197***

(0.503)

(0.245)

(0.246)

2004.Year
2005.Year

2008.Year

2012.Year
2013.Year


373

Phần 2. KINH TẾ HỌC
2014.Year

2.042***
(0.550)

(0.250)

(0.251)

2015.Year

2.152***

3.551***

3.500***

(0.558)

(0.252)

(0.252)

2016.Year

2.125***

3.719***

3.659***

(0.608)

(0.258)

(0.258)

2.117***

3.855***

3.789***

(0.650)

(0.263)

(0.263)

2018.Year

2.092***

4.006***

3.931***

(0.696)

(0.269)

(0.269)

2019.Year

2.001**

4.142***

4.058***

(0.749)

(0.277)

(0.276)

40.19***

44.47***

44.61***

(3.592)

(1.780)

(1.760)

2017.Year

Constant
Observations
R-squared

3.430***

3.379***

517

517

517

0.665

0.858

0.858

Ghi chú: Các sai số hiệu dụng được ghi trong dấu ngoặc. *, ** và *** cho biết
mức ý nghĩa của các hệ số tương ứng ở mức 10%, 5% và 1%.

Sử dụng mơ hình Pooled OLS, nghiên cứu chưa đạt được kết quả
kỳ vọng. Xét các mức giá trị của P-Value của biến PopAgeOver65 và
biến lngdp có mức P-Value phù hợp suy ra biến PopAgeOver65 và
biến lngdp có ý nghĩa thống kê với mức ý nghĩa thống kê 1%. Biến
GovHealth khơng có ý nghĩa thống kê.
Dưới điều kiện các yếu tố khác không đổi, kết quả phân tích cho
thấy khi tỷ trọng dân số trên 65 tuổi trên tổng dân số tăng 1%, tuổi thọ
trung bình của con người tăng 1,1 năm; tỷ trọng GDP tăng 1% sẽ khiến
tuổi thọ trung bình tăng 0,0293 năm. Điều này có ý nghĩa rằng khi dân
số trên 65 tuổi và GDP càng cao thì tuổi thọ trung bình của con người
sẽ càng cao và ngược lại.
Bên cạnh mô hình Pooled OLS, nghiên cứu sử dụng mơ hình tác
động cố định để phân tích ảnh hưởng của chi tiêu cơng cho y tế tới trung
bình ước lượng tuổi thọ của con người. Trong mơ hình tác động cố định

FEM, kết quả nghiên cứu các biến GovHealth, PopAgeOver65 và lngdp
với giá trị P-value nhỏ hơn 0,05 và có ý nghĩa thống kê. Với điều kiện


374

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

các yếu tố khác không thay đổi cho thấy rằng khi tăng 1% tỷ trọng chi
tiêu công trong tổng chi tiêu y tế, ước lượng tuổi thọ trung bình con
người tăng 0,13 năm. Khi tỷ trọng dân số trên 65 tuổi trên tổng dân số
tăng 1%, tuổi thọ trung bình của con người giảm 0,17 năm và GDP tăng
thêm 1% sẽ làm tuổi thọ con người tăng thêm 0,0287 năm.
Đối với mơ hình tác động ngẫu nhiên REM, ta xét thấy các mức giá
trị của P-Value của biến PopAgeOver65 có mức P-Value lớn hơn 0,1
suy ra biến PopAgeOver65 khơng có ý nghĩa thống kê. Biến GovHealth
và biến lngdp có mức P-Value phù hợp với mức ý nghĩa thống kê. Khi
các yếu tố khác khơng thay đổi thì khi tăng 1% tỷ trọng chi tiêu công
trong tổng chi tiêu y tế và tăng 1% GDP, ước lượng tuổi thọ trung bình
con người lần lượt tăng thêm 0,01 và 0,0282 năm.
Để so sánh sự phù hợp giữa ba mơ hình, nghiên cứu đã sử dụng
kiểm định về phương sai sai số của mô hình tác động cố định nhằm so
sánh hai mơ hình Pooled OLS và mơ hình tác động cố định.
Xét theo kết quả ta thấy giá trị Prob > chi2 = 0,0000 nhỏ hơn mức
0,05, vì vậy chúng ta loại bỏ giả thuyết H0 rằng mơ hình tác động cố
định tồn tại phương sai sai số. Vì vậy, mơ hình tác động cố định khơng
có phương sai sai số và hiệu quả hơn so với Pooled OLS. Vậy nên việc
sử mô hình tác động cố định FEM là phù hợp với cơ sở thực tiễn và các
chỉ số thống kê.
Để so sánh giữa mơ hình tác động cố định và mơ hình tác động ngẫu

nhiên, nghiên cứu sử dụng kiểm định Hausman. Theo như kết quả kiểm
định Hausman, ta thấy giá trị Prob>chi2 = 0,00 có mức ý nghĩa nhỏ hơn
mức ý nghĩa 5% vì vậy bác bỏ giả thuyết H0, chấp nhận giả thuyết H1
rằng mơ hình tác động cố định FEM phù hợp hơn với bài nghiên cứu.
4. THẢO LUẬN

Để có thể cải thiện mối quan hệ giữa chi tiêu y tế cơng và tuổi thọ
trung bình của con người, các quốc gia đang phát triển khu vực Châu Á
cần phải có sự hợp tác giữa chính phủ và khu vực tư nhân về các dịch vụ
chăm sóc sức khỏe, quá trình cung cấp dịch vụ, cơ sở hạ tầng cho y tế.
Việc đầu tư cho cơ sở hạ tầng khu vực y tế công là cần thiết và cần phải


Phần 2. KINH TẾ HỌC

375

được hoạch định rõ ràng, thực hiện các chính sách về y tế bởi việc đầu
tư sẽ giúp cho chính phủ có thêm cơ sở, điều kiện để có thể cải thiện sức
khỏe quốc gia. Đồng thời, các tổ chức phi chính phủ, các trung tâm xã
hội, các nhóm cơng dân có liên quan khác cũng cần thực hiện nghiêm túc
để chính phủ căn cứ và tăng cường đầu tư cho ngành y tế. Chính phủ cần
phải kiểm soát hệ thống phân bổ quỹ liên quan đến chi tiêu y tế công và
phân bổ nguồn lực, chi phí cho dịch vụ y tế một cách hợp lý, minh bạch.
Các nhà lãnh đạo y tế khu vực cơng cần phải có định hướng đúng
đắn, hợp tác với các đối tác có liên quan để tăng cường, thúc đẩy các
sáng kiến mới trong đó có thể là các đề xuất để giải quyết các yếu tố
xã hội như việc nâng cao chất lượng y tế, sức khỏe. Cần phải có các
chương trình đào tạo cho nguồn nhân lực trong lĩnh vực y tế, ln có
sẵn lực lượng y tế công. Tuy nhiên, tại các địa phương cán bộ y tế

thường phục vụ người dân với vai trò là y tá hoặc có những trường hợp
cán bộ y tế ln chuyển và có chun mơn ở lĩnh vực khác. Đây chính
là lý do cần phải nâng cao trình độ chuyên môn, kiến thức, kỹ năng và
công cụ cho nhân viên y tế để có thể đáp ứng được nhu cầu chăm sóc
sức khỏe của người dân, cải thiện sức khỏe và tuổi thọ.
Với các cơ ở y tế khám chữa bệnh khu vực công nên hợp tác, tham
gia cùng các tổ chức cộng đồng, các bên liên quan trong cả khu vực
cơng lẫn khu vực tư nhân để có thể tạo ra môi trường cung cấp dịch vụ
y tế năng động, thúc đẩy các dịch vụ, quá trình quản lý của cơ sở y tế.
Đồng thời đây cũng là cơ hội để cơ sở y tế và các tổ chức được thực
hiện và có một tầm nhìn chung nhất, hợp tác để tăng các nguồn tài trợ,
tiết kiệm, tái đầu tư theo thời gian và có lộ trình dài hạn cho chăm sóc
sức khỏe, sáng tạo trong các dịch vụ y tế, tạo sự công bằng và tăng khả
năng phục hồi sức khỏe trong cộng đồng.
Ngoài ra việc thúc đẩy bảo hiểm y tế quốc gia có thể là một biện
pháp để tạo thêm nguồn kinh phí cho y tế, cải thiện tình trạng cơng bằng
trong xã hội và hiệu quả thơng qua việc thực hiện các chính sách về tài
chính, tổng hợp, mua và cung cấp các dịch vụ y tế. Mặc dù các chính sách
liên quan đến bảo hiểm y tế có lúc vẫn cịn những bất cập nhưng chính
phủ vẫn nên đẩy mạnh và lên kế hoạch, đưa ra các chính sách phù hợp
để cải thiện mối quan hệ trong chi tiêu y tế và sức khỏe của con người.


376

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

Tại Việt Nam và các nước đang phát triển ở châu Á, chính phủ cần
tạo sự cân bằng giữa việc chi tiêu y tế khu vực công cộng và chi tiêu y tế
khu vực tư nhân. Khi chi tiêu y tế khu vực tư nhân tăng lên quá cao điều

này sẽ làm mất đi tính cân bằng, lúc này người dân sẽ phải trực tiếp chi
trả các chi phí cho dịch vụ khám chữa bệnh, đẩy mức chi tiêu cho y tế của
người dân tăng cao. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến người dân đặc biệt
là những người có thu nhập thấp, họ phải tự chi trả các chi phí chăm sóc
sức khỏe với chi phí q cao sẽ gây áp lực lên tài chính và khi chi tiêu y
tế cho khu vực tư nhân tăng lên quá cao sẽ dễ dẫn đến tình trạng tư nhân
hóa. Đồng thời, khi chi tiêu y tế công cộng và chi tiêu y tế tư nhân mất
cân bằng sẽ tác động lớn đến tăng trưởng kinh tế của quốc gia, bởi vậy
chính phủ cần phải có chính sách phù hợp để giám sát, thúc đẩy chi tiêu
y tế công và tư một cách công bằng và phù hợp với đặc điểm quốc gia.
5. KẾT LUẬN

Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng của chi tiêu y tế hiện nay, đồng
thời phân tích, đánh giá mối quan hệ giữa chi tiêu y tế khu vực công với
tuổi thọ của con người tại các quốc gia đang phát triển trong khu vực
châu Á từ năm 2000 đến năm 2019. Nghiên cứu sử dụng phương pháp
hồi quy dữ liệu mảng bao gồm mơ hình tác động cố định (FEM), mơ
hình tác động ngẫu nhiên (REM) và mơ hình hồi quy gộp OLS để giúp
bài nghiên cứu có cái nhìn khách quan nhất về mối quan hệ của chi tiêu
y tế và tuổi thọ. Với kết quả mô hình đã chạy, có thể thấy rằng chi tiêu
của chính phủ cho y tế, vấn đề dân số có độ tuổi trên 65 và GDP có mối
quan hệ tương quan và tác động đến tuổi thọ trung bình của con người.
Khi nền kinh tế quốc gia tăng trưởng tốt, kéo theo kinh phí chi cho các
dịch vụ y tế cũng được tăng lên, khi đó sức khỏe con người được cải
thiện thì dân số có độ tuổi trên 65 cũng được tăng lên đáng kể. Kết quả
nghiên cứu này phù hợp với điều kiện và xu hướng phát triển của các
quốc gia đang phát triển ở khu vực châu Á. Việc cải thiện sức khỏe và
tuổi thọ của con người hiện nay đang là vấn đề cấp thiết và được các
quốc gia ngày càng quan tâm.
Qua đó, cần phải có những chính sách và biện pháp để cải thiện chi

tiêu cho y tế công cũng như việc chi tiêu cần phải kiểm sốt chặt chẽ,
minh bạch; cần phải có định hướng đúng đắn, hợp tác với các đối tác


Phần 2. KINH TẾ HỌC

377

có liên quan để tăng cường, thúc đẩy các sáng kiến mới; nâng cao chất
lượng cán bộ, nhân viên y tế để có thể đáp ứng được nhu cầu chăm sóc
sức khỏe của người dân, cải thiện sức khỏe và tuổi thọ. Sức khỏe và tuổi
thọ con người được xem là một trong những điều kiện quan trọng hàng
đầu để các quốc gia tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững.
Thơng qua các phân tích và đánh giá ở trên, nghiên cứu nhận thấy
vẫn còn những hạn chế của bài và hướng phát triển trong thời gian sắp
tới. Nghiên cứu mới chỉ sử dụng các dữ liệu từ năm 2000 đến năm 2019,
vì vậy số liệu cịn ít và hy vọng các nghiên cứu sau này sẽ sử dụng bộ
dữ liệu cập nhật thời gian để tiếp tục hoàn thiện nghiên cứu. Đồng thời,
trong nghiên cứu mới chỉ tập trung tại các quốc gia đang phát triển trong
khu vực châu Á, chưa thực sự có cái nhìn tổng quan cho các nước khác
trên thế giới. Nghiên cứu cũng chưa làm rõ được hiệu ứng cận biên giảm
dần của chi tiêu y tế công đối với ước lượng tuổi thọ trung bình của con
người, chưa đưa ra được việc chi tiêu y tế công sẽ tăng đến mức nào thì
coi là khơng cịn tác động tích cực. Thêm vào đó, nghiên cứu kỳ vọng các
nghiên cứu tiếp theo sẽ tìm hiểu và thu thập được nhiều biến độc lập khác
để phong phú và phù hợp hơn với mơ hình và cho thấy được rõ mối quan
hệ của chi tiêu y tế công và tuổi thọ của con người.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Alexiou, A., Fahy, K., Mason, K., Bennett, D., Brown, H., Bambra,
C., & Barr, B. (2021). Local government funding and life expectancy

in England: a longitudinal ecological study. The Lancet Public Health,
6(9), e641-e647.
2. Bennett, J. E., Tamura-Wicks, H., Parks, R. M., Burnett, R. T., Pope
III, C. A., Bechle, M. J., .. & Ezzati, M. (2019). Particulate matter air
pollution and national and county life expectancy loss in the USA: A
spatiotemporal analysis. PLoS medicine, 16(7), e1002856.
3. Blecher, M., Kollipara, A., Maharaj, Y., Mansvelder, A., Davén, J., &
Gaarekwe, O. (2017). Health spending at a time of low economic growth
and fiscal constraint. South African health review, 2017(1), 25-39.
4. Boachie, M. K., Ramu, K., & Polajeva, T. (2018). Public health
expenditures and health outcomes: New evidence from ghana.
Economies, 6(4), 1-25. Retrieved from :2048/


378

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

login?url=:2443/docvie
w/2323092532?accountid=14471
5. DeSalvo, K. B., Wang, Y. C., Harris, A., Auerbach, J., Koo, D., &
O’Carroll, P. (2017). Peer reviewed: Public Health 3.0: A call to action
for public health to meet the challenges of the 21st century. Preventing
chronic disease, 14.
6. Dutton, D. J., Forest, P. G., Kneebone, R. D., & Zwicker, J. D. (2018). Effect
of provincial spending on social services and health care on health outcomes
in Canada: an observational longitudinal study. Cmaj, 190(3), E66-E71.
7. Gerdtham, U. G., & Jonsson, B. (1991). Conversion factor instability in
international comparisons of health care expenditure. Journal of Health
Economics, 10, 227-234.

8. Gerdtham, U. G., Sogaard, J., Andersson, F., & Jonsson, B. (1992). An
econometric analysis of health care expenditure: A cross-section study of
the OECD countries. Journal of Health Economics, 11, 63-84.
9. Ho, J. Y., & Hendi, A. S. (2018). Recent trends in life expectancy across
high income countries: retrospective observational study. bmj, 362.
10. Jiang, J., Luo, L., Xu, P., & Wang, P. (2018). How does social development
influence life expectancy? A geographically weighted regression analysis
in China. Public health, 163, 95-104.
11. Khoshnevis Yazdi, S., & Khanalizadeh, B. (2017). Air pollution,
economic growth and health care expenditure. Economic researchEkonomska istraživanja, 30(1), 1181-1190.
12. Kim, T. K., & Lane, S. R. (2013). Government health expenditure and
public health outcomes: A comparative study among 17 countries and
implications for US health care reform. American International Journal
of Contemporary Research, 3(9), 8-13.
13. Lopreite, M., & Mauro, M. (2017). The effects of population ageing on
health care expenditure: A Bayesian VAR analysis using data from Italy.
Health Policy, 121(6), 663-674.
14. Lubitz và cộng sự (2003). “Health, life expectancy, and health care
spending among the elderly”.
15. Marois, G., Muttarak, R., & Scherbov, S. (2020). Assessing the potential
impact of COVID-19 on life expectancy. Plos one, 15(9), e0238678.


Phần 2. KINH TẾ HỌC

379

16. OECD. Health spending. Retrieved from />health-spending.htm#:~:text=Health%20spending%20measures%20
the%20final,services%20as%20well%20as%20health
17. OECD. Life expectancy at birth. Retrieved from />healthstat/life-expectancy-at-birth.htm

18. Onofrei, M., Vatamanu, A. F., Vintilă, G., & Cigu, E. (2021). Government
Health Expenditure and Public Health Outcomes: A Comparative Study
among EU Developing Countries. International journal of environmental
research and public health, 18(20), 10725. />ijerph182010725
19. Orji, A., Ogbuabor, J. E., Mba, P. N., & Anthony-Orji, O. I. (2021). Are
wealthy countries always healthy? Health outcomes and public health
spending nexus in Nigeria. SAGE Open, 11(3), 21582440211040793.
20. OWUMI, B., & EBOH, A. (2021). An assessment of the contribution of
healthcare expenditure to life expectancy at birth in Nigeria. Journal of
Public Health, 1-9.
21. Petretto, D. R., & Pili, R. (2020). Ageing and COVID-19: what is the role
for elderly people?. Geriatrics, 5(2), 25.
22. Rahman, M. M., Khanam, R., & Rahman, M. (2018). Health care
expenditure and health outcome nexus: new evidence from the SAARCASEAN region. Globalization and health, 14(1), 1-11.
23. Sheffet, O. (2017, July). Differentially private ordinary least squares. In
International Conference on Machine Learning (pp. 3105-3114). PMLR.
24. Shilongo, H. (2019). The Impact of Government Health Expenditure on
Health Outcomes in Southern Africa.
25. Singh, S., Bala, M. M., & Kumar, N. (2022). The dynamics of public and
private health expenditure on health outcome in Southeast Asia. Health
& social care in the community.
26. Ullah, I., Ullah, A., Ali, S., Poulova, P., Akbar, A., Shah, M. H.,... &
Afridi, F. E. A. (2021). Public health expenditures and health outcomes
in Pakistan: evidence from quantile autoregressive distributed lag model.
Risk Management and Healthcare Policy, 14, 3893.
27. Vallejo‐Torres, L., García‐Lorenzo, B., & Serrano‐Aguilar, P. (2018).
Estimating a cost‐effectiveness threshold for the Spanish NHS. Health
economics, 27(4), 746-761.

380

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...

28. World Health Organization. Health expenditure. />data/nutrition/nlis/info/health-expenditure
29. World Health Organization (2000). World Health Organization Assesses
the World’s Health Systems. Retrieved from />item/07-02-2000-world-health-organization-assesses-the-world%27shealth-systems
30. World Health Organization (2007). Health spending: getting the balance
right. Retrieved from />detail/health-spending-getting-the-balance-right.
31. World Health Organization (2022). World Health Statistics 2022.
Retrieved from />32.. Cường, N. M. (2018). Tác động của chi tiêu cho y tế đến tăng trưởng
kinh tế cấp tỉnh ở Việt Nam. Mục lục, 30.
33. Huân, N. T. Tác động của chi tiêu y tế đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam
giai đoạn 2000-2017.
34. Phương, N. T., & Tuyết, N. T. Ảnh hưởng của việc mua bảo hiểm y tế và
ơ nhiễm khơng khí lên chỉ tiêu y tế ở Việt Nam.

ASSESSMENT OF THE RELATIONSHIP BETWEEN PUBLIC HEALTH
EXPENDITURE AND LIFE EXPECTANCY IN DEVELOPING COUNTRIES IN ASIA
Abstract: This study examines the relationship between public health expenditure
and life expectancy in developing countries in Asia, based on a set of panel data
collected from 30 developing countries in Asia from 2000 to 2019. The study
uses quantitative methods based on OLS linear regression model, fixed effect
model (FEM), random effect model (REM). The results show that government
spending on health, population over 65 years old and GDP have a correlation
and impact on life expectancy of people. When the national economy grows
well, leading to an increase in the cost of health services, while human health is
improved, the population aged over 65 will also increase significantly. Thereby,
the article proposes some recommendations to improve the relationship between
public health expenditure and life expectancy of people.

Keywords: Public health expenditure, life expectancy.