Ban v trit hc phap lut trong mi tng qu

T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

Bàn v tri t h c pháp lu t trong m i t ng quan
v i lý lu n chung v pháp lu t
Nguy n V n Quân*
H c vi n Khoa h c xã h i, 477 Nguy n

i, Thanh Xuân,

N i, Vi t Nam

Nh n ngày 24 tháng 6 n m 2015
Ch nh s a ngày 28 tháng 7 n m 2015; Ch p nh n ng ngày 20 tháng 8 n m 2015

Tóm t t: Tri t h c pháp lu t là ch
t lâu
c quan tâm nghiên c u và gi ng d y t i nhi u
qu c gia trên th gi i, c bi t là t i các qu c gia ph ng Tây. Tuy nhiên, Vi t Nam ây là l nh
v c nghiên c u t ng i m i m , ch a có
c s quan tâm thích áng t gi i nghiên c u, gi ng
d y. Bài vi t này trình bày m t s v n
liên quan n tri t h c pháp lu t trong m i t ng quan
v i lý lu n chung v pháp lu t, i m qua m t s tr ng phái c b n c ng nh xu h ng phát tri n
hi n nay c a tri t h c pháp lu t t i m t s qu c gia trên th gi i.
T khóa: Ch ngh a th c ch ng; lu t t nhiên; l!ch s t t

ng; tri t h c pháp lu t.

THPL n c ta m i ch d ng l i m c s
l c, khơng ít ng i v$n nh#m l$n THPL v i lý
lu n chung v pháp lu t (LLCVPL), môn h c

b"t bu c và n n t ng trong ch ng trình ào t o
c nhân lu t.

D n nh p∗
Tri t h c pháp lu t (THPL) là ch
b"t
#u có
c s quan tâm nghiên c u, bàn lu n
1
n c ta . Tuy v y, so v i t#m vóc và ý ngh a
c a b mơn này c ng nh s phát tri n c a nó
trên th gi i, vi c nghiên c u tri t h c pháp lu t
v$n còn t ng i khiêm t n, c trong lý lu n
hàn lâm c ng trong gi ng d y. Là m t l nh v c
nghiên c u còn r t m i m , nên nh n th c v

Nhìn r ng ra trên ph m vi toàn th gi i, c%
th t i các n c Ph ng Tây, c i ngu&n c a t
t ng tri t h c và pháp lu t hi n i, thu t ng'
“tri t h c pháp lu t” c ng ch m i
c s
d%ng ph( bi n vào kho ng #u th k) 19, nh t
là v i s ra i c a tác ph*m “Các nguyên lý
c a tri t h c pháp quy n”2 c a Hegel (1821).

_______
∗

T.: 84-942228822
Email:

1
Cho t i nay, ch có m t s bài vi t c a GS. TS. Võ
Khánh Vinh và GS. TS. Hoàng Th! Kim Qu
c pt i
ch
này. Ví d%: Hồng Th! Kim Qu , Tri t h c pháp
lu t trong h th ng các khoa h c pháp lý, T p chí Khoa
hoc HQGHN, Kinh t - Lu t, s 23 (2007). Võ Khánh
Vinh, Tri t h c pháp lu t:
i tư ng nghiên c u, v trí và
ch c n ng, T p chí Nhân l c Khoa h c xã h i, s 4/2013;
V phương pháp lu n c a tri t h c pháp lu t, T p chí
Nhân l c Khoa h c xã h i, s 8/2014.

Tuy thu t ng' THPL ra i khá mu n so
v i các thu t ng' tri t h c hay lu t h c khác,
nh ng suy ng$m và nh n th c v các v n mà
nó
c p thì ã
c quan tâm t lâu nh
chính b n thân pháp lu t v y. Ngay t th i c(

_______
2

G.W.F. Hegel, “Các nguyên lý c a tri t h c pháp quy n”,
Bùi V n Nam S n d!ch, Nxb Tri th c, 2010, 916 tr.

60

N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

i, THPL ã
c
c p trong các ph*m c a
Platon và Aristote, nh'ng ng i có nh'ng óng
góp quan tr ng cho s phát tri n c a môn khoa
h c này.
Cho n nay, khơng có s th ng nh t v
!nh ngh a lu t pháp c ng nh !nh ngh a v
THPL. T ng t , v$n luôn t&n t i tranh lu n
xoay quanh ch
li u THPL có ph i là m t
nhánh c a tri t h c hay là m t b ph n c a
khoa h c pháp lý, v danh sách các v n
THPL nghiên c u, c ng nh v ch c n ng,
th m chí là ngay c thu t ng' “tri t h c pháp
lu t” v$n còn gây tranh cãi. Th c t , ngay t i
nhi u qu c gia có THPL phát tri n, m t s tác
gi v$n có xu h ng ánh &ng THPL v i “lý
lu n chung v pháp lu t”.
L!ch s hình thành và phát tri n c a THPL
v i t cách là m t khoa h c cho chúng ta th y
s
i l p th ng xun c a chính nó v i “lý
lu n chung v pháp lu t”, th hi n qua s
i
l p dai d+ng gi'a nh'ng ng i ng h “tri t h c
pháp lu t tr ng phái lu t t nhiên” và nh'ng

ng i theo u(i ch ngh a th c ch ng pháp lý.
Chúng ta s, phân tích nh'ng v n
trên tr c
khi ánh giá hi n tr ng c a l nh v c nghiên c u
này t i m t s qu c gia trên th gi i.

1. Tri t h c pháp lu t và lý lu n chung v
pháp lu t: S
i l p gi a trư ng phái lu t
t nhiên và th c ch ng pháp lý
N u nh thu t ng' THPL xu t hi n #u th
k) 19 v i tác ph*m n(i ti ng v tri t h c pháp
quy n c a Hegel, thì “lý lu n chung v pháp
lu t” xu t hi n vào cu i th k) 19, d i nh
h ng c a ch ngh a th c ch ng và ch ngh a
kinh nghi m, nh m t ph n ng ch ng l i
THPL v n r t th!nh hành lúc b y gi . Nh'ng
ng i b o v cho lý lu n chung v pháp lu t ch
trích tri t h c pháp lu t c( i n vì c tính hồn

61

tồn t bi n c a nó. Theo nh'ng ng i theo ch
ngh a th c ch ng thì nh'ng v n
c( i n mà
tri t h c gi i quy t nh : Lu t pháp là gì? Li u
t&n t i các tiêu chí c a l, cơng b-ng?... s, d$n
t i nh'ng xem xét, ánh giá mang tính siêu
hình, trong khi ó nh'ng ng i này l i mu n
thi t l p m t khoa h c d a trên các tiêu chí có

th
!nh tính, !nh l ng
c. Trong khi
THPL d a trên m t th “lu t pháp lý
tư ng”, “vô trùng”, tách bi t m i ánh giá v
m t giá tr!, o c và luân lý; lý lu n chung v
pháp lu t ch mu n bàn n pháp lu t nh nó
v n- ang-t n t i, t c d a trên lu t th c !nh.
Nh v y, chúng ta d dàng nh n th y m i liên
h gi'a tri t h c pháp lu t v i h c thuy t lu t t
nhiên, c ng nh m i liên h gi'a lý lu n chung
v pháp lu t và th c ch ng pháp lý. Th m chí
ã có th i THPL
c ánh &ng v i lu t t
nhiên, c bi t là #u th k) 19: Ví d%, trong tác
ph*m n(i ti ng v tri t h c pháp lu t mang t a
“Giáo trình lu t t nhiên hay tri t h c pháp
lu t, t o l p theo tình tr ng hi n t i c a khoa
h c này nư c
c”3, xu t b n l#n #u vào
n m 1839 tri t gia-lu t gia ng i
c Heinrich
Ahrens ã s d%ng thu t ng' “lu t t nhiên” và
“tri t h c pháp lu t” nh nh'ng khái ni m
t ng
ng4.
Trong khi ó, lý lu n chung v lu t pháp
c ph( bi n m nh m, trong n a #u th k)
20, c bi t v i s nh h ng c a nhà lu t h c
n(i ti ng ng i Áo Hans Kelsen (1881-1973),

ng i ã trình bày cách lu n gi i
c làm m i

_______
3

Heinrich Ahrens, Cour de droit naturel ou de
philosophie du droit: fait d’après l’état actuel de cette
science en Allemagne, Paris, Brockhaus et Avenarius,
1839, 300 tr.
4
Ví d%: “Tri t h c pháp lu t hay lu t t nhiên, là khoa h c
trình bày nh'ng nguyên t"c hàng #u v lu t pháp, nh'ng
nguyên t"c
c l p nên d a trên b n ch t c a con ng i
và
c ngh ra b i lý tính” (La philosophie du droit, ou
le droit naturel, est la science qui expose les premiers
principes du droit fondộs dans la nature des hommes et
conỗus par la raison). Xem: Ahrens Heinrich, ã d n, tr. 2.


62

N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

c a ch ngh a th c ch ng pháp lý thơng qua
cơng trình có t a
“lý thuy t thu n túy v lu t
pháp”5. Nh'ng ng i nghiên c u lý lu n

pháp lu t tìm th y cu n sách này c a Kelsen
s o n tuy t th c s v m t khoa h c lu n:
i v i Kelsen thì s
i l p gi'a THPL và lý
lu n pháp lu t là m t s l a ch n mang tính
ph ng pháp lu n có cân nh"c. B i vì theo ơng,
nh'ng ng i ng h nhi t thành gi ng d y tri t
h c pháp lu t th ng là nh'ng tín & c a lu t t
nhiên, và c ng vì th các tác ph*m c a nh'ng
ng i này th ng là s ti p n i và kéo dài c a
nh'ng chuyên lu n v lu t t nhiên v n th!nh
hành trong su t th k) 17 và 18. Chính s &ng
nh t tri t h c pháp lu t và h c thuy t c a nh'ng
ng i theo tr ng phái lu t t nhiên ã thúc
*y Hans Kelsen ch n c%m t “lý thuy t thu n
túy” cho cu n sách #u tiên c a ông v lý lu n
chung v pháp lu t6. Trong “L i
d n” cho
l#n xu t b n #u tiên c a cu n sách này vào
n m 1934, Kelsen gi i thích cách hi u c a ơng
v lý lu n pháp lu t nh là “lý lu n tách kh!i
m i ý th c h chính tr và m i y u t thu c v
ngành khoa h c t nhiên… M"c ích c a tơi là
xây d ng lý thuy t pháp lu t thành m t khoa
h c th c th"”7.
Chính Kelsen ã cùng v i giáo s lu t
ng i Pháp Léon Duguit và nhà lu t h c ng i
Ti p Kh"c Frantz Weyr, l p ra t p chí qu c t
#u tiên v l nh v c này v i tên g i “T p chí
qu c t v lý lu n v lu t pháp”, xu t b n song

ng' Pháp- c (Revue internationale de la

_______
5

B n ti ng
c
c xu t b n l#n #u tiên vào n m 1934
v i tên g i “Reine Rechtslehre“, sau ó
c ch nh s a và
xu t b n l#n th hai vào n m 1960, g#n nh là m t cu n
sách m i,
c d!ch ra ti ng Anh l#n #u tiên vào n m
1967. Xem: Hans Kelsen, Pure Theory of Law, Lawbook
Exchange, 2009, 516 tr.
6
Hans Kelsen, như trên.
7
Hans Kelsen (1934), Théorie pure du droit, b n ti ng
Pháp c a “Reine Rechtslehre” do Charles Eisenmann
d!ch, Paris, Nxb Dalloz, 1962.

théorie du droit-Internationale Zeitschrift für
Theorie des Rechts). T ây lý lu n v pháp
lu t-th c ch ng pháp lý tr thành m t trào l u
áp o trong nghiên c u pháp lý. S th"ng th
c a th c ch ng pháp lý c ng &ng ngh a v i
s “lép v ” t m th i c a tri t h c pháp lu t
trong nh'ng n m 30 c a th k) 20. Th m chí
các h c gi h n ch s d%ng tiêu

liên quan
n THPL
t tên cho các công trình nghiên
c u c a mình, b i cái nhìn tiêu c c c a gi i h c
thu t i v i tri t h c pháp lu t-lu t t nhiên.
Theo nh'ng ng i làm công tác th c ti n (quan
tòa, lu t s …), tri t h c pháp lu t d a trên ý
t ng mà theo ó, “các gi#i pháp cho các v$n
pháp lý ph#i ư c tìm ki m trong các tác
ph%m tri t h c ch không d a trên các kinh
nghi m pháp lý”8 . M t khác, vi c các lu t gia
khơng tìm th y trong tri t h c pháp lý nh'ng
ph n ánh th c ti n ho t ng và suy lu n c a
c a mình khi n h quay l ng l i v i l i t duy
tri t h c.
Tuy v y, ngay tr c Chi n tranh Th gi i
th hai, tr ng phái lu t t nhiên, v n t o l p
n n t ng c a m t th lu t pháp công b-ng và
xác !nh nh'ng gi i h n c a quy n l c nhà
n c i v i công dân, ã
c quan tâm tr
l i, c bi t là t i
c trong b i c nh chính tr!
c bi t c a qu c gia này, v i vi c ng Qu c
xã lên n"m quy n. Tri t h c pháp lu t ch ph i
ch!u m t s suy y u t ng i tr c s lên ngôi
c a lý lu n chung v pháp lu t, thu t ng' “tri t
h c pháp lu t” v$n
c s d%ng
t tên cho

các cơng trình nghiên c u c ng nh trong gi ng
d y i h c.
Trong nh'ng n m 1950, v i s phát tri n
c a tri t h c phân tích t i Anh và M., ch

_______
8

Norberto Bobbio, “Philosophie du droit”. In Arnaud
André-Jean (sous la dir.), Dictionnaire encyclopédique de
théorie et de sociologie du droit, Paris, LGDJ, 2e éd., 1993


N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

ngh a th c ch ng pháp lý l i
c phát tri n
m nh m,, c ng &ng ngh a v i s quay tr l i
m nh m, c a b môn “lý lu n chung v pháp
lu t” (General Theory of Law) trong gi i hàn
lâm c ng nh trong gi ng d y i h c.
Ngày nay, a ph#n các tác gi phân bi t
r ch ròi THPL v i LLCVPL v i t cách hai
khoa h c khác nhau, i n hình là giáo s lu t
ng i B Van Hoecke Mark9. Theo ông, THPL
là m t môn h c t bi n và quy chu*n, bao g&m
các b ph n c u thành sau ây:
- B n th h c pháp lu t, nghiên c u b n
ch t c a lu t pháp và m t s khái ni m nh dân
ch , Nhà n c hay cá nhân, m i quan h gi'a

lu t pháp và o
c (nh t là v quy n con
ng i).
- Khoa h c lu n pháp lu t,
c quan ni m
nh s xem xét các kh n ng t t i nh n th c
v b n ch t c a pháp lu t.
- Thuy t m%c ích c a pháp lu t, có ch c
n ng nh-m xác !nh m%c ích c a lu t pháp.
- Lơ gic h c pháp lý, tìm cách phân tích các
lu n ch ng pháp lý.
Trong khi ó lý lu n chung v pháp lu t,
theo Van Hoecke Mark, ch nh-m mơ t và
phân tích lu t pháp nh nó ang là trong th c
t , thông qua vi c s d%ng m t ph ng pháp
khoa h c, và tách bi t v i m i ánh giá v giá
tr! (l, công b-ng, o c, luân lý…). Nh v y,
lý lu n chung v pháp lu t không thay th tri t
h c pháp lu t, v n t&n t i song song nh ng có
m c
tr u t ng cao h n.
S phân chia này có v là h p lý, nh ng
theo chúng tôi không phù h p v i vi c s d%ng
trên th c t thu t ng' “tri t h c pháp lu t” và
“lý lu n chung v pháp lu t”. Trong th c ti n,
khơng ph i lúc nào c ng có th quy ra m i quan

_______
9

Van Hoecke Mark, Jan Gijssels, What is Legal Theory?,
Leuven, Acco, 1985, tr.7.

63

h qua l i gi'a t a
c a m t cơng trình
nghiên c u và danh sách nh'ng v n nó s,
c p, c ng nh m c
tr u t ng, ph ng pháp
nghiên c u mà tác gi s d%ng, hay tr ng phái
h c thuy t mà ng i này theo u(i. Th ng
g p nh t, lý lu n chung v pháp lu t có m t ng'
ngh a th c !nh, tuy nhiên có th có tr ng h p
m t cơng trình nghiên c u v i t a
“lý lu n
chung…” nh ng l i hoàn toàn t bi n,
c
vi t b i m t ng i theo tr ng phái lu t t
nhiên, trong khi v i m t cơng trình khác, ng c
l i, cho dù
c vi t b i m t ng i theo ch
ngh a th c ch ng nh ng l i có tiêu “tri t h c
lu t pháp”.

2. Tính a nguyên c a thuy t lu t t nhiên
và th c ch ng pháp lý
Trên th c t , vi c quy m t tác gi vào m t
tr ng phái nào ó ph% thu c vào !nh ngh a và
l a ch n các tiêu chí ánh giá, và vi c s"p x p

này khơng ph i ln h p lý, có khi gây tranh
cãi. Ngay c Hans Kelsen, th ng xuyên
c
nhìn nh n nh m t trong nh'ng i di n quan
tr ng nh t c a ch ngh a th c ch ng pháp lý,
c ng có khi b! chính nh'ng ng i theo thuy t
th c ch ng quy là ng i theo “chu%n-th c
ch ng”, c ng có ngh a thu c vào s nh'ng
ng i theo “phái lu t t nhiên”.
Các tiêu chí a ra
ánh giá r t a d ng,
n m c s, h p lý h n h n h t là nói v ch
ngh a th c ch ng và lu t t nhiên s nhi u,
t c là c#n nhìn nh n tính a nguyên t&n t i
chính trong b n thân hai h th ng h c thuy t này.
2. 1. Các phái sinh c a h c thuy t lu t t nhiên
Dù t&n t i nhi u dòng phái sinh c a tr ng
phái lu t t nhiên, chúng ta có th th y r-ng,
nh'ng ng i theo tr ng phái này có ít nh t
m t i m chung: tính nh! nguyên. Trong khi


64

N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

nh'ng ng i theo ch ngh a th c ch ng pháp lý
cho r-ng, v c b n ch t&n t i duy nh t m t th
lu t pháp-lu t th c nh, và ho t ng c a lu t
gia ch có th d a trên th lu t th c !nh duy

nh t này-th lu t pháp
c t o ra b i con
ng i. Ng c l i, nh'ng ng i theo thuy t lu t
t nhiên cho r-ng, t&n t i hai lo i lu t pháp: lu t
th c !nh10 và lu t t nhiên, và th lu t t nhiên
này có th nh n th c
c. Nh v y, c#n ph i
nh n m nh t i s b t i x ng gi'a phái lu t t
nhiên và th c ch ng: Phái th c ch ng ph nh n
s t&n t i c a lu t t nhiên, trong khi phái lu t
t nhiên th a nh n s t&n t i c a lu t th c !nh
nh ng cho r-ng, th pháp lu t này th p h n và
ph i phù h p v i “pháp lu t t nhiên”. Có ngh a
là lu t t nhiên và lu t th c !nh
c t( ch c
theo tr t t th b c.
Các bi n th phái sinh liên quan ch y u t i
b n ch t c a th pháp lu t t nhiên này, t i m i
quan h c a nó v i lu t th c !nh và d nhiên là
t i n i dung c a lu t t nhiên.
D a trên b n ch t c a lu t t nhiên, các
kh o c u c a giáo s tri t h c pháp lu t ng i
Pháp Michel Villey11 ã ch ra trong l!ch s t

_______
10
“Positive law” lâu nay v n ư c d ch sang ti ng Vi t là
“lu t th c nh”, theo chúng tơi có th& d ch thành “lu t
nhân nh”, cách d ch này rõ ngh'a và phù h p hơn trong
m t s b i c#nh, (c bi t khi mô t# trư ng phái lu t t

nhiên (v n cho r)ng pháp lu t g m hai c$u thành: lu t t
nhiên (s*n có, không ph" thu c vào con ngư i) và lu t
nhân nh (do con ngư i t o ra).
11
Michel Villey (1914-1988) là nhà tri t h c và s h c
pháp lý ng i Pháp. Ban #u ông gi ng d y t i
ih c
Strasbourg, sau ó
c b( nhi m giáo s
i h c Paris
(Sorbonne). Ông cùng GS. Batiffol l p ra Trung tâm tri t
h c lu t pháp thu c tr ng Sorbonne và t p chí Archives
de philosophie du droit (L u tr' tri t h c lu t pháp). Tài
n ng s ph m và n ng l c c a m t nhà s h c pháp lu t
c a Michel Villey ã giúp làm h&i sinh tri t h c pháp lu t
và t o l p
c nh h ng sâu r ng t i t t ng pháp lu t
ng th i t i Pháp.
M t s cơng trình vi t v l!ch s t t ng pháp lý, tri t
h c pháp lu t: Michel Villey (2013), La formation de la
pensée juridique moderne, (s hình thành tư tư ng pháp lý
hi n i), Paris, Presses universitaires de France, 2e éd.;
(2009), Critique de la pensée juridique moderne: douze

t ng pháp lý s t&n t i nhi u quan ni m r t
khác nhau, th m chí có khi i l p nhau ngay
trong b n thân tr ng phái lu t t nhiên. Tr c
h t là s khác nhau gi' h c thuy t lu t t nhiên
c( i n và hi n i: H c thuy t lu t t nhiên c(
i n là khoa h c lu t pháp La Mã, ch!u nh

h ng c a tri t h c Aristote. Lu t pháp không
ph i là t p h p c nguyên t"c mà nó là m t “s
v t”, thông qua “s v t” này, các quan h công
b-ng gi'a con ng i
c thi t l p. Các quan
h này không ph i là th
c ngh ra và mong
mu n b i con ng i, mà nó có m t “ i s ng
th c” (une existence réelle). Lu t pháp nh v y
ch a ng s cân i, t o nên m t tr t t xã h i
hài hòa và t nhiên,
c l p v i ý chí con
ng i. Nhi m v% c a khoa h c là khám phá ra
th lu t t nhiên này thơng qua phép quy n p
và trình bày l i d i d ng nh'ng ch d$n.
Tr ng phái lu t t nhiên hi n i v c b n
ch!u nh h ng c a tri t h c duy danh
(nominalism), theo ó hi n th c duy nh t là cá
nhân-con ng i và r-ng, d a vào b n tính c a
riêng h ,m/i ng i s h'u, các “quy n ch
th&”12; con ng i có th khám phá
c các
quy n này v i s h/ tr c a lý tính, và thơng
qua vi c xem xét b n tính c a con ng i.
Quy n l c chính tr! khơng t o nên mà có ngh a
v% th a nh n các quy n ó, con ng i có th
ịi
c h ng các quy n ch th này. Nh

autres essais (phê bình tư tư ng tri t h c hi n i: 12 ti&u

lu n khác), Paris, Dalloz; (2002), Leỗons d'histoire de la
philosophie du droit (Bi gi#ng l ch s+ tri t h c pháp
lu t), Paris, Dalloz.
12
Khái ni m quy n ch th
c xây d ng trong Lu t La
Mã và
c coi nh m t trong nh'ng khái ni m ch y u
c a lu t c b n. M t cách t(ng quát, quy n ch th
c
hi u là s th a nh n c a pháp lu t v vi c m t ch th c a
lu t (g i nôm na là m t ng i)
c th% h ng m t l i ích
nào ó và t t c ng i khác ph i tơn tr ng s th% h ng
ó. Ví d%, ch s h'u i v i m t tài s n là ng i có các
quy n c a ch s h'u i v i tài s n và t t c m i ng i
ph i tôn tr ng các quy n ó. Xem: Nguy n Ng c i n,
Quy n ch th&, (c quy n và quy n ưu tiên, T p chí
Nghiên c u l p pháp, s 4/2005.


N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

v y, thuy t lu t t nhiên là ngu&n g c c a các
quy n con ng i.
Liên quan n i t ng h ng n c a lu t
t nhiên, chúng ta có th phân bi t gi'a các
dòng phái sinh quan ni m lu t t nhiên dành
cho phía l p pháp và dịng quan ni m lu t t
nhiên có i t ng là t t c m i ng i. Trong

tr ng h p lu t t nhiên dành cho nhà làm lu t,
khi so n th o ra lu t ch th này ph i d a theo
các nguyên t"c c a lu t t nhiên, n u phía l p
pháp khơng tn theo i u này, con ng i v$n
ph i có ngh a v% tuân theo. Trong tr ng lu t t
nhiên h ng t i t t c m i ng i, ng i ta có
th quan ni m v m t th lu t t nhiên thi u
v"ng n i dung c% th và ch y u làm c s cho
tính h p pháp c a nhà làm lu t, n m c m i
i t ng có ngh a v% ph i ph%c tùng s ch
o c a nó (ví d% quan ni m c a Hobbes trong
tác ph*m “Léviathan”), ho c là ng i ta quan
ni m v m t th lu t t nhiên ch a ng các
“quy n ch th&” mà con ng i có th òi
c
h ng, th m chí là ch ng l i phía l p pháp
(Locke, trong Hai chuyên lu n v Nhà nư c, Two Treatises of Government).
T s phân bi t này mà quan h gi'a lu t t
nhiên và lu t th c !nh c ng t t y u thay (i.
Ngo i tr tr ng h p lu t t nhiên thi t l p nên
c s c a lu t th c !nh - v n bu c ph i d a
trên và ph i phù h p v i luât t nhiên, ph#n l n
các phái sinh c a thuy t lu t t nhiên còn l i
u dùng lu t t nhiên nh m t ph ng ti n
gi i h n lu t th c !nh.
M t s tác gi quan ni m r-ng, lu t th c
!nh trái v i lu t t nhiên khơng mang tính
pháp lý, các các i t ng pháp lu t có th nh n
th y s mâu thu$n này b-ng lý tính, nh ng v$n
ph i có ngh a v% ph%c tùng. Trong khi ó, m t

s tác gi khác ánh giá r-ng, quy ph m trái v i
lu t t nhiên v$n mang tính pháp lý, b i vì nó
ã
c t o ra, nh ng quan tịa có quy n g t b0
quy ph m ó. M t s tác gi khác a ra l p

65

tr ng mang tính ơn hịa h n, theo ó lu t t
nhiên không th ch th! cho lu t th c !nh tuân
theo hay không tuân theo. Lu t th c !nh là lu t
là cái- ang-có, cịn lu t t nhiên là cái-c nph#i-có, và s
i chi u v i lu t t nhiên ch có
ch c n ng cho phép s ánh giá lu t th c !nh
v m t o c hay chính tr!.
V n i dung c a lu t t nhiên, nó là ch
c a các bi n t u vơ t n, vì n u luôn t&n t i s
&ng thu n r-ng n i dung c a lu t c#n d$n
chi u t i lý t ng c a l, cơng b-ng, thì các
quan ni m khác nhau v l, công b-ng s, d$n t i
nh'ng lu n thuy t r t khác nhau. Ví d%, chúng
ta có th tìm th y lu t t nhiên C
c giáo
nh ng c ng tìm th y quan ni m lu t t nhiên
ki u Qu c-xã (phát xít).
Thuy t t nhiên là i t ng ch trích c a
nh'ng ng i theo ch ngh a th c ch ng. Các
ch trích này c b n d a trên v n
liên quan
n tri nh n lu n o c (cognitivism ethics),

t c là lu n
theo ó, t&n t i các giá tr! mang
tính khách quan và có th nh n bi t
c (tri
giác
c). Trái l i, ph#n l n nh'ng ng i theo
ch ngh a th c ch ng pháp lý cho r-ng, các giá
tr! mang tính khách quan ó khơng t&n t i, dù
sao i n'a (ng i ta) ch có th nh n bi t nh'ng
gì- ang-t n t i, và t s hi u bi t v cái- angt&n t i ó, chúng ta không th phái sinh ra m t
“cái-ph#i-là”. C ng v y, các hành vi
cg i
là công b-ng hay b t cơng khơng ph i b i vì
b n thân hành vi ó th c s ch a ng c tính
úng, cơng b-ng hay b t cơng, mà b i vì nó
c d a trên s l a ch n và mong mu n c a
chính chúng ta. Vì v y, i v i nh'ng ng i
theo thuy t th c ch ng pháp lý, l, công b-ng là
m t khái ni m mang tính ch quan và t ng i.
2.2. Các trào lưu th c ch ng pháp lý
i u ch"c ch"n và không ph i bàn cãi r-ng,
th c ch ng pháp lý c tr ng b i s tách b ch


66

N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

gi'a lu t pháp và o c. Tuy nhiên, b n thân
“th c ch ng pháp lý” c ng có th hi u d i

nhi u giác
khác nhau. Theo nhà tri t h c
pháp lu t n(i ti ng ng i Ý Norberto Bobbio13,
chúng ta có th có 3 cách hi u: Th c ch ng
(positivism) nh quan ni m v m t ngành khoa
h c-khoa h c pháp lý (1), nh m t lý lu n v
lu t pháp (2), và nh m t lý t ng lu t pháp
(3). Trong ngh a #u tiên, nh n th c v lu t
pháp không ph% thu c vào b t k1 ánh giá o
c nào; trong ngh a th hai, n i dung c a lu t
pháp không ph% thu c vào o c; trong cách
hi u th ba, lu t pháp ph i thay th
o
c.
Gi'a ba ph ng di n này c a th c ch ng,
không nh t thi t có m i liên h . Có ngh a r-ng,
m t tác gi có th là ng i theo ch ngh a th c
ch ng d i góc
lu t h c, không nh t thi t
ph i là ng i c( v cho lý lu n pháp lu t th c
ch ng hay lý t ng th c ch ng.
1. Th c ch ng pháp lý theo cách ti p c n
th nh t
c c tr ng b i lòng tin và mong
mu n t o d ng m t khoa h c pháp lý th c s ,
d a trên mơ hình c a các khoa h c t nhiên.
i u này s, d$n t i m t s h qu : Tr c h t
c#n phân tách “khoa h c” ( ây là khoa h c
pháp lý) v i chính i t ng c a nó, có ngh a là
c#n có s phân bi t r ch ròi gi'a lu t và lu t

h c. Khoa h c
c hi u là vi c nh n th c m t
i t ng bên ngồi. Ti p ó c#n ph i mơ t
i
t ng này mà khơng có nh'ng ánh giá v m t
giá tr! ( !nh
Wertfreiheit - t m d!ch là “tính
trung l p v giá tr!”). Lu t pháp
c nh n
d ng không kèm theo các ánh giá v nó, mà
lu t pháp ( i t ng c a khoa h c pháp lý) ch
bao g&m các mô t các s vi c, hi n t ng,
không ph i là m t t p h p các s v t, hi n
t ng (này) v i m t ánh giá v m t giá tr! nào
ó. Cu i cùng, i t ng c a khoa h c này ch

_______

13
Norberto Bobblio (1961), Sur le positivisme juridique,
Mélanges Paul Roubier, t. 1, Paris, Dalloz et Sirey, 1961,
tr. 52.

có th là lu t th c !nh, có ngh a là th lu t
pháp
c l p nên b i quy n l c chính tr!, lo i
tr lu t t nhiên hay luân lý. Nói cách khác,
“th c ch ng”
ây ph n ánh rõ tính “th c
!nh” c a lu t pháp.

2. Khi nó c tr ng cho m t quan ni m v
khoa h c pháp lý, chúng ta có th phân làm hai
phái sinh c a “th c ch ng”: thuy t quy chu*n
và thuy t duy th c. Thuy t quy chu*n h ng
t i thi t l p m t khoa h c theo mơ hình phái
sinh t các khoa h c th c nghi m, nh ng l i là
khoa h c v m t i t ng khơng mang tính
th c nghi m-các quy ph m. Trái l i, thuy t duy
th c tham v ng “cô ng” lu t pháp l i thành
t p h p các s ki n-hành x c a c quan t
pháp, và t ó bi n khoa h c pháp lý thành m t
khoa h c th c nghi m.
Liên quan n lý lu n pháp lu t, các tác gi
mà chúng ta v$n th ng g i là các nhà lý lu n
lu t h c ng h th c ch ng pháp lý, nh'ng
ng i này ng h các lu n thuy t r t a d ng và
th ng là không n nh p v i nhau. Tuy nhiên
có m t ch
chung có s th ng nh t gi'a
nh'ng ng i này là s tán thành tách lu t pháp
ra kh0i o c. Ng i ta v$n nhìn nh n r-ng
lu n thuy t th c ch ng pháp lu t quan ni m n i
dung c a lu t pháp hoàn toàn trung l p v m t
o c. Ý t ng nh th b! bác b0 b i chính
thuy t th c ch ng pháp lu t, v n nh n m nh
r-ng, các quy ph m pháp lu t th hi n nh'ng
l a ch n v m t o c c a nh'ng ng i t o
ra nó. S tách b ch gi'a pháp lu t và o c
ch th hi n ch/ ngh a pháp lu t không
c

xây d ng d a trên m t h quy chi u o c
nào ó (Ví d%: lu t pháp th n quy n).
3. Ngh a th ba c a th c ch ng pháp lý nh
m t “lý tư ng v l, công b)ng”, òi h0i s
ph%c tùng m i lu t pháp t ra, b i vì ng i ta
cho r-ng nó cơng b-ng, ho c b i vì ch
n gi n
ó là lu t pháp (th ng
c di n t b-ng
công th c Gesetz ist Gesetz-lu t là lu t), theo


N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

ó t&n t i m t ngh a v% o c bu c con ng i
ph i ph%c tùng lu t pháp mà không c#n quan
tâm n n i dung c a lu t pháp (có cơng b-ng
và h p lý hay khơng). ây chính là i m ng i
ta th ng phê phán “lý tư ng th c ch ng” v n khuyên nh con ng i s ph%c tùng quy n
l c vô i u ki n, c ng nh t o i u ki n cho
các ch
chuyên quy n lên ngôi. Nh ng c#n
ph i nh"c l i r-ng, th c ch ng theo ngh a này là
m t lý t ng v l, công b-ng, nên nó i l p
v i th c ch ng ngh a th nh t-m t quan ni m
v khoa h c pháp lý. Có ngh a là, gi ng nh
m t cách ti p c n, nó g#n v i thuy t lu t t
nhiên, b i vì nó khơng t h n ch
vi c mô t
lu t pháp, mà a ra nh'ng ánh giá v m t giá

tr! c ng nh các ch d$n.
Theo cách phân lo i c a Michel Villey,
n gi n hóa, chúng ta có th chia thành “lu t
t nhiên c- i&n” c a Aristote và Thomas
d’Aquin gi ng d y, tr ng phái “lu t t nhiên
hi n
i” (v i Grotius, Pufendorf, Wolff,
Burlamaqui…),
phái
Kant-m i
(NeoKantianism) v i chi phái “lu t t nhiên v i n i
dung bi n thiên” (Naturrecht mit wechselndem
Inhalt, v i Stammler, Del Vecchio và Gény), và
cu i cùng là phái Thomas-m i (Neothomisme,
v i Dabin là i di n tiêu bi u). S a d ng
c ng t&n t i ngay trong tr ng phái th c ch ng,
v i thuy t ý chí pháp lý (Scot, Hobbes,
Benham, Austin, Carrré de Malberg), tr ng
phái chú gi i, ch ngh a quy ph m (Kelsen),
tr ng phái xã h i h c (Ehrlich, Gurvitch,
Duguit, Cardozo, Pound), lý thuy t phân tích
pháp lu t (Hart, Bobbio, Guastini), ch ngh a
duy th c M. (Holmes, Bingham, Frank,
Llewellyn, Cohen), ch ngh a duy th c B"c Âu
(Hägerström, Olivecrona, Ross) và cu i cùng là
thuy t th ch (v i Hauriou, MacCormick,
Weinberger). Cách li t kê và phân lo i này ch
mang tính t ng i và gi n l c, b i vì m/i
tác gi có th g"n bó v i nhi u dịng và trào l u

67

khác nhau, thêm n'a ngay trong m/i trào l u
có th có nhi u tác gi b t &ng, th m chí i
l p nhau.
S a d ng v các tr ng phái là m t c
tr ng c a t t ng tri t h c pháp lu t. Chính
nhà tri t h c pháp lu t n(i ti ng g i Ý Noberto
Bobbio di n t s ph c t p và ch&ng l n này
nh sau: “Trên bình di n h c thuy t, nơi không
dành ch. cho s l%n tránh, tôi là ngư i theo
thuy t lu t t nhiên. Trên góc
phương pháp
lu n, tôi là ngư i theo thuy t th c ch ng v i
ni m tin m nh m,. Cu i cùng, trên bình di n lý
lu n v pháp lu t tôi không theo trư ng phái
nào c#”14.

3. Sơ lư c v th c tr ng tri t h c pháp lu t
m t s qu c gia
Cho t i gian o n g#n ây, tri t h c pháp
lu t
c nghiên c u theo cách hoàn toàn khác
nhau m/i qu c gia, v i nh'ng truy n th ng và
c tr ng riêng. T i
c, tri t h c pháp lu t ã
t ng phát tri n c c th!nh t #u th k) 19, xu t
phát t nhi u nhân t khác nhau, tr c h t là s
phát tri n m nh m, c a tri t h c nói chung t i
n c này, ti p ó xu t phát t các cu c tranh

lu n xoay quanh c u trúc và vai trò c a Nhà
n c (So v i nhi u qu c gia Châu Âu,
c là
m t qu c gia non tr ). T i
c, tranh lu n gi'a
nh'ng ng i theo thuy t t nhiên và nh'ng
ng i ng h th c ch ng h c ã di n ra r t gay
g"t trong nh'ng n m 30 khi ng Qu c- xã lên
n"m quy n. Tranh lu n gi'a hai tr ng phái
này
c ti p t%c sau Chi n tranh Th gi i th
hai, trong b i c nh chính tr! và th ch
c bi t
c an c
c trong giai o n này: Ch ngh a
th c ch ng b! cáo bu c ã giúp s c cho s n"m
quy n c a ch
phát xít tồn tr!, nh th m t
s ý t ng c a tr ng phái lu t t nhiên
c

_______
14

Norberto Bobbio, Essais de théorie du droit, Louvain,
Bruylant, Paris, L.G.D.J, 1998, tr. 53.


68

N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

ghi nh n vào trong hi n pháp m i c a n c
c sau chi n tranh. T i Italy, c ng th ng
di n ra tranh lu n gi'a nh'ng ng i Công giáo
( ng h thuy t t nhiên) và nh'ng ng i th t%c
(theo ch ngh a th c ch ng). Ng i ta c ng ghi
nh n các xu h ng tri t h c pháp lu t m i t i
nhi u qu c gia: ch ngh a th c ch ng phân tích
t i Italy, ch ngh a duy th c các n c B"c Âu.
T i Pháp, vai trò c a tri t h c pháp lu t
t ng i y u t. Môn h c này không ph i là
môn h c b"t bu c cho sinh viên viên lu t nh
t i các n c láng gi ng. Và tr c ây r t ít
tr ng i h c gi ng d y môn h c này t i khoa
tri t hay khoa lu t. T i Pháp các cu c tranh lu n
gi'a các tr ng phái tri t h c pháp lu t không
di n ra gay g"t nh m t s n c khác. i u này
có th gi i thích m t ph#n b i xu h ng pháp
lu t t p trung (légicentrisme) v n có nh h ng
sâu r ng trong v n hóa pháp lý c a qu c gia
này. Theo ó, các v n b n lu t là ngu&n duy
nh t c a lu t pháp và t t c các quy t !nh a
ra b i c quan hành chính hay t pháp ch
n
gi n là di n gi i lu t l s2n có. C ng th , c
quan qu n lý nhà n c, tòa án hay lu t s ch
n thu#n áp d%ng v n b n lu t, khơng
c
phép tìm các gi i pháp ngồi các v n b n này,

c ng nh không
c xem xét các câu h0i v
b n ch t hay c s c a lu t pháp, không
c
quy n l t l i các khái ni m n n t ng. Chính vì
th các tr ng lu t ch
n gi n là cung c p s
ào t o thu#n túy mang tính k. n ng.
Tuy nhiên v i xu th toàn c#u hóa và giao
l u h c thu t, tình tr ng này d#n (i khác
Pháp c ng nh nhi u n c ph ng Tây khác,
các truy n th ng, c tr ng mang tính qu c gia
d#n m nh t, nh t là trong l nh v c nghiên c u.
i u này xu t phát t s phát tri n c a các
ph ng ti n liên l c và s lên ngôi c a ti ng
Anh, t o i u ki n cho s giao l u h c thu t
c d dàng. S thay (i sâu r ng v chính tr!,

kinh t và cơng ngh tác ng lên t t c các
qu c gia ph ng Tây, nh ng l i có nh'ng tác
d%ng trái ng c lên tri t h c pháp lu t: Nh'ng
thay (i ó d$n t i vi c t o ra ngày càng nhi u
nh'ng quy ph m m i, bu c ng i ta k. thu t
hóa càng cao ngh lu t và s th
v i các v n
lý thuy t. Gi i hành ngh lu t ph i chú tâm
n các v n
lu t th c !nh chuyên bi t tr c
khi quan tâm n các v n thu#n túy lý thuy t
nh tri t h c pháp lu t. M t khác, nh'ng thay

(i sâu r ng c a xã h i Ph ng Tây sau Chi n
tranh th gi i th hai c ng t ra nh'ng v n
m i, ví d% nh câu h0i v các c s c a các quy
ph m m i, s thích áng c a các khái ni m
pháp lý truy n th ng trong b i c nh m i, ánh
giá l i vai trò c a Nhà n c và cách th c Nhà
n c m b o vai trị ó m
ng cho tri t
h c pháp lu t nh'ng chân tr i nghiên c u m i.
Hi n nay chúng ta ch ng ki n s n r c a
các cơng trình nghiên c u r t a d ng.
ih i
c t( ch c th ng xuyên và các công b c a
Hi p h i qu c t v tri t h c pháp lu t và tri t
h c xã h i (IVR)15 liên quan n các cách ti p
c n r t a d ng v l nh v c cho t i i t ng
nghiên c u, cho chúng ta th y s phong phú a
d ng này. Các cơng trình nghiên c u liên quan
n t t c các tr ng phái tri t h c khác nhau,
t hi n t ng h c cho t i ch ngh a kinh
nghiêm lô-gic, t xã h i h c cho t i kinh t , các
ngành khoa h c nhân v n, th m chí t i tri u
ch ng h c và phân tâm h c. Các tác gi phát

_______

15
Hi p h i qu c t v tri t h c pháp lu t và tri t h c xã
h i (The International Association for Philosophy of Law
and Social Philosophy-IVR),

c thành l p ngày
01/10/1909 t i Berlin nh-m truy n bá và ph( bi n các
nghiên c u v tri t h c pháp quy n và tri t h c xã h i.
Hi p h i này th ng xuyên t( ch c các
i h i th gi i
quy t% các chuyên gia trong l nh v c tri t h c pháp lu t và
tri t h c xã h i. i h i l#n th 27 c a IVR s, di n vào
n m 2015 t i Washington DC, do Tr ng Lu t c a ba i
h c Hoa K1 &ng ng cai (Tr ng Lu t thu c
ih c
Americain, tr ng Lu t thu c H Georgetown và tr ng
Lu t c a H Baltimore).


N.V. Quân / T p chí Khoa h c HQGHN: Lu t h c, T p 31, S 3 (2015) 60-69

tri n các trào l u truy n th ng nh lu t t
nhiên, th c ch ng pháp lý, &ng th i t i tìm
cách v t qua s
i l p truy n th ng gi'a hai
dòng tri t h c lu t pháp ch
o này. M t s
trào l u m i xu t phát t lý thuy t th c ch ng
nh tân-th c ch ng B"c Âu, s khác phái sinh
t thuy t duy th c nh Critical Legal Studies
t i M. c ng có nh'ng b c phát tri n m nh m,.
Liên quan n i t ng nghiên c u, chúng
ta có th ghi nh n s quan tâm
c làm m i
dành cho b n ch t c a pháp lu t. Tri t h c pháp

lu t truy n th ng nghiên c u n i dung c a pháp
lu t và t t c nh'ng th c th mà d a trên nó
pháp lu t
c t o l p nh s h'u, h p &ng
hay Nhà n c. Trái l i, lý lu n pháp lu t theo
!nh h ng th c ch ng, b i vì lý lu n pháp lu t
t ch i l i t duy siêu hình và mu n t h n ch
vi c mô t m t cách chung nh t lu t th c
!nh, nghiên c u nh'ng gì chung cho m i h
th ng pháp lu t. Th nh ng, nh'ng gì chung
nh t l i ch là hình th c ho c c u trúc c a lu t
pháp, trong khi ó n i dung c a các quy ph m
l i r t khác nhau m/i n c.

69

Tài li u tham kh o
[1] Heinrich Ahrens (1939), Cour de droit naturel ou
de philosophie du droit : fait d’après l’état actuel
de cette science en Allemagne, Paris, Brockhaus
et Avenarius, 1839, 300 tr.
[2] Norberto Bobbio (1993), “Philosophie du droit”.
In Arnaud André-Jean (sous la dir.) Dictionnaire
encyclopédique de théorie et de sociologie du
droit, Paris, LGDJ ; 2e éd.
[3] Billier Jean Cassien, Maryoli Aglaé (2001),
Histoire de la philosophie du droit. Paris, A.
Colin., 328 tr.
[4] Jean-Pascal Chazal (2001), Philosophie du droit et
théorie du droit, ou l’illusion scientifiaque. In

Archives de philosophie du droit 45 (2001), Paris,
Dalloz, 2001, n. 45, tr. 303-333.
[5] Bent Frydman, Guy Haarcher (2010), La
philosophie du droit. Paris, Dalloz, 3e éd., 138 tr.
[6] Van Hoecke Mark, Jan Gijssels (1985), What is
Legal Theory, Leuven, Acco, 146 tr.
[7] Bjarne Melkevik (2000), Réflexions sur la
philosophie du droit, l’Harmattan-Les Presses de
l’Université Laval, 214 tr.
[8] Michel Troper (2011), La philosophie du droit,
Paris, PUF ; 3e édi., coll « Que sais-je », 124 tr.
[9] Michel Villey (2013), La formation de la pensée
juridique moderne, Paris, Presses universitaires de
France, 2e éd.; 624 tr.
[10] Michel Villey (2009), Critique de la pensée
juridique moderne : douze autres essais, Paris,
Dalloz, 274 tr.
[11] Michel Villey (2002), Leỗons d'histoire de la
philosophie du, Paris, Dalloz, 318 tr.

On the Philosophy of Law in the Relation
with General Theory of Law
Nguy n V n Quân
Graduate Academy of Social Sciences, 477 Nguy n Trãi, Thanh Xuân, Hanoi, Vietnam
Abstract: The philosophy of law has been studied and taught for a long time all over the world,
especially in Western countries. However, this is quite new and has not received considerable attention
from the researchers and teachers in Vietnam. This article discusses some issues of the philosophy of
law in connection with the general theory of law and summarizes some major schools as well as its
trend in several countries.
Keywords: Positivism; natural law; history of theory; philosophy of law.