Nguốn gốc, bản chất của lợi nhuận

phần I: lời NóI đầu
Năm 1986 nớc ta tiến hành cải cách nền kinh tế, chuyển từ nền
kinh tế kế hạch hoá tập chung sang nền kinh tế thị trờng có sự quản lí của
nhà nớc. Có thể nói đó là mốc lớn trong lịch sử của đất nớc ta, từ đó đến nay
chúng ta đã chứng kiến bao đổi thay, bao thành tựu mà chúng ta đã đạt đợc.
Tuy nhiên để vận hành một nền kinh tế thị trờng có hiệu quả thì chung ta còn
phải nghiên cứu, phân tích, tìm hiểu nhiêù nhiều khía cạnh của kinh tế thị tr-
ờng để áp dụng cho nền kinh tế nớc ta. Nớc ta muốn thực hiện chính sách
phát triển kinh tế có hiệu quả thì ngời cầm lái phải là ngời hiểu biết sâu
rộng trong công việc lắm bắt vấn đề để đa ra các phơng án tối u. các chính
sách phải hình thành từ sự hiểu biết sâu sắc những gì nó đem lại và những gì
nó gây ra trong hiện tại và tơng lai. Đứng trên tầm vi mô và vĩ mô.
Xuất phát từ nguyên tắc trên với nền kinh tế Việt Nam hiện nay. Nớc
ta đang chuyển từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền kinh tế thị trờng có
sự quản lý của nhà nớc. Chúng ta mong mỏi cho quá trình phát triển triển
kinh tế thành công để đến năm 2020 nớc ta hoàn thành cuộc cách mạng công
nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nớc. Vì thế không ai khác, không phải một tổ
chức nào khác, một quốc gia nào khác có thể giúp đỡ chúng ta mà chúng ta
phải tự vận động, phải tự vơn lên, tự tìm ra con đờng phát triển kinh tế phù
hợp với điều kiện của nớc ta hiện nay. yêu cầu đặt ra là chúng ta
phải hiểu rõ những bản chất, nguồn gốc của những yếu tố bên trong
nền kinh tế thị trờng đặc biệt là lợi nhuận. Đó chính là yếu tố thúc đẩy sự
phát triển nền kinh tế thị trờng. Vậy thế nào là lợi nhuận ? Nguồn gốc và bản
chất của lợi nhuận là gì ? Và lợi nhuận đóng vai trò nh thế nào trong nền kinh
tế thị trờng mà ta lại có thể xem nó là yếu tố chính yếu ?
Đây là một vấn đề có tầm quan trọng rất lớn. Quá trình nghiên cứu nó
phải xuất phát từ các quan điểm của các học thuyết trớc Mác kết hợp với
quan điểm của Mác và thực tiễn hiện nay.
Quá trình nghiên cứu sẽ giúp ta giải đáp đợc các câu hỏi luôn đặt ra trong lý
luận cũng nh trong thực tiễn về sự phát triển công nghiệp, nông nghiệp,
những biến đổi xã hội,...để thấy đợc qúa trình phát triển của Việt Nam.

1
Trong quá trình viết bài về đề tài này với một kiến thức vẫn còn cha
thực sâu rộng, còn có nhiều hạn chế và thiếu kinh nghiệm, em rất mong nhận
đợc sự giúp đỡ, chỉ dẫn của các thầy giáo và bạn đọc về những u điểm và nh-
ợc điểm của em trong việc thực hiện đề tài .
Sinh viên :
2
Phần II: Nội dung
Chơng I - Nguồn gốc và bản chất của
lợi nhuận
I Một số quan điểm về lợi nhuận
1. Quan điểm về lợi nhuận của trờng phái trọng thơng
Chủ nghĩa trọng thơng - t tởng kinh tế đầu tiên của giai cấp t sản, ra
đời trớc hết ở Anh, sau đó ở Pháp, ý và các nớc khác,vào khoảng những năm
1450, phát triển tới giữa thế kỷ XVII và sau đó bị suy đồi. Nó ra đời trong bối
cảnh: phơng thức sản xuất phong kiến tan rã, phơng thức sản xuất t bản chủ
nghĩa ra đời, đang chuyển từ kinh tế hàng hoá giản đơn sang kinh tế thị tr-
ờng.
Mặc dù thời kỳ này cha biết đến quy luật kinh tế và còn hạn chế về qui
luật nhng hệ thống quan điểm Học thuyết kinh tế trọng thơng đã tạo ra nhiều
tiền đề về kinh tế xã hội cho các lý luận kinh tế thị trờng sau này phát triển,
điều này đợc thể hiện ở chỗ họ đa ra quan điểm sự giàu có không phải là giá
trị sử dụng mà là giá trị là tiền. Mục đích hoạt động của kinh tế hàng hoá
thị trờng là lợi nhuận.
Học thuyết kinh tế trọng thơng cho rằng lợi nhuận là do lĩnh vực lu
thông mua bán, trao đổi sinh ra. Nó là kết quả của việc mua ít bán nhiều,
mua rẻ, bán đắt mà có.
Nhng trong giai đoạn này các Nhà kinh tế học cha hiểu quan hệ giữa l-
u thông hàng hoá và lu thông tiền tệ. Vì ở giai đoạn đầu của thời kỳ này các
nớc t bản đã đa ra các chính sách làm tăng của cải tiền tệ, giữ cho khối lợng

tiền không ra nớc ngoài, tập trung buôn bán để Nhà nớc dễ kiểm tra, bắt buộc
các thơng nhân nớc ngoài đến buôn bán phải dùng số tiền mà họ có mua hết
số hàng mang về nớc họ,...ở giai đoạn sau họ dùng chính sách xuất siêu để có
chênh lệch, mang tiền ra nớc ngoài để thực hiện mua rẻ bán đắt...
Với những chính sách đa ra nhằm đạt đợc nh trên của các nớc t bản chỉ
mang tính chất bề mặt nông cạn. Chứng tỏ quan điểm về lợi nhuận cũng nh
kinh tế cha có chiều sâu thực chất. Chính điều này đã dẫn đến nhiều mâu
3
thuẫn trong nền kinh tế. Đòi hỏi phải thoát khỏi phơng pháp kinh nghiệm
thuần túy. Phải phân tích kinh tế xã hội với t cách là một chỉnh thể.
2. Quan điểm về lợi nhuận của trờng phái kinh tế chính trị học t
bản Cổ điển Anh
Trong thời kỳ chủ nghĩa trọng thơng, sự hoạt động của t bản chủ yếu
là trong lĩnh vực lu thông. Do quá trình phát triển của công trờng thủ công, t
bản chuyển sang quá trình sản xuất. Lúc này các vấn đề kinh tế của sản xuất
đã vợt quá khả năng giải thích của lý thuyết chủ nghĩa trọng thơng và học
thuyết kinh tế Cổ điển xuất hiện. Các nhà kinh tế học của trờng phái này lần
đầu tiên chuyển đối tợng nghiên cứu từ lĩnh vực lu thông sang lĩnh vực sản
xuất. Lần đầu tiên họ xây dựng một hệ thống các phạm trù và qui luật của
nền kinh tế thị trờng. Nh phạm trù lợi nhuận, địa tô,lợi tức,...Trong đó có một
số quan điểm về lợi nhuận nổi bật là quan điểm của: William Petty,
AdamSmith, David Ricardo.
a. William Petty.
William Petty không trình bày lợi nhuận của các doanh nghiệp công
nghiệp: ông trình bày hai hình thái giá trị thặng d là địa tô và lợi tức. Theo
ông, địa tô là số chênh lệch giữa thu nhập bán hàng và chi phí sản xuất. Chi
phí sản xuất bao gồm tiền lơng và giống má. Trong khái niệm về địa tô của
William Petty, một mặt ông đã đồng nhất địa tô với lợi nhuận, mặt khác, ta
có thể rút ra kết luận logic: Số chênh lệch giữa giá trị hàng hoá và chi phí và
chi phí sản xuất là giá trị thặng d. Từ luận điểm này, CMác cho rằng, công

lao của William Petty là đã chỉ ra nguồn gốc giá trị thặng d, mầm mống lý
luận về bóc lột theo lối t bản chủ nghĩa. William Petty đã nghiên cứu địa tô
chênh lệch và địa tô tuyệt đối. Về lợi tức ông cho rằng, lợi tức là tô của tiền,
mức lợi tức phụ thuộc vào mức địa tô. Nh vậy William Petty đã cho rằng lợi
nhuận là khoản dôi ra so với chi phí sản xuất và William Petty cho rằng phần
lợi nhuận dôi ra phụ thuộc vào nhà t bản là hợp lý. Đó là công lao về sự mạo
hiểm của nhà t bản ứng tiền ra sản xuất.
b. AdamSmith (1723 - 1790)
Ông cho rằng lợi nhuận là khoản khấu trừ thứ hai vào sản phẩm của
ngời lao động, chúng đều có nguồn gốc là lao động không đợc trả công của
công nhân. Ông chỉ ra lợi tức là một bộ phận của lợi nhuận mà nhà t bản hoạt
4
động bằng tiền đi vay phải trả cho chủ nó để đợc sử dụng t bản. Ông đã nhìn
thấy xu hớng bình quân hoá tỉ suất lợi nhuận và xu hớng tỉ suất lợi nhuận
giảm sút do khối lợng t bản đầu t tăng lên. Xuất phát từ sự phân tích giá trị
hàng hoá do ngời công nhân tạo ra AdamSmith thấy một thực tế là công nhân
chỉ nhận đợc một phần tiền lơng, phần còn lại địa tô và lợi nhuận của t bản.
Theo ông địa tô là khoản khấu trừ đầu tiên vào sản phẩm lao động. Về mặt l-
ơng, nó là dôi ra ngoài tiền lơng công nhân và lợi nhuận t bản. Về mặt chất,
nó phản ánh quan hệ bóc lột. Ông đã phân biệt địa tô và tiền tô. Theo ông địa
tô cộng với lợi tức t bản đầu tiên tự cải tạo đất bằng tiền tô. Điều này tiến bộ
hơn các học thuyết trớc đây. Tuy nhiên ông còn cho rằng sở dĩ nông nghiệp
có địa tô, vì lao động nông nghiệp có năng suất lao động cao hơn công
nghiệp và ông phủ nhận địa tô tuyệt đối. Ông cho rằng nếu thừa nhận địa tô
tuyệt đối là vi phạm qui luật giá trị.
c. David Ricardo
Nếu nh AdamSmith sống trong thời kỳ công trờng thủ công phát triển
mạnh mẽ thì David Ricardo sống trong thời kỳ cách mạng công nghiệp. Đó
là điều kiện khách quan để ông vợt đợc ngỡng giới hạn mà AdamSmith dừng
lại. Ông là ngời kế tục suất sắc của AdamSmith. Theo CMác, AdamSmith là

nhà kinh tế của thời kỳ công trờng thủ công còn David Ricardo là nhà t tởng
của thời đại cách mạng công nghiệp. Ông còn sử dụng phơng pháp khoa học
tự nhiên, sử dụng công cụ trừu tợng hoá, đồng thời áp dụng các phơng pháp
khoa học chính xác, đặc biệt là phơng pháp suy diễn để nghiên cứu kinh tế
chính trị học.
Về lợi nhuận, David Ricardo cho rằng: Lợi nhuận là số còn lại ngoài
tiền lơng mà nhà t bản trả cho công nhân. ông đã thấy xu hớng giảm sút tỉ
xuất lợi nhuận và giải thích nguyên nhân của sự giảm sút nằm trong sự vận
động, biến đổi thu nhập giữa ba giai cấp: Địa chủ, công nhân và t bản. Ông
cho rằng do qui luật màu mỡ đất đai ngày càng giảm, giá cả nông phẩm tăng
lên làm cho tiền lơng công nhân tăng và địa tô tăng lên còn lợi nhuận không
tăng. Nh vậy theo ông địa chủ là ngời có lợi, công nhân không có lợi cũng
không bị hại, còn phần nhà t bản thì có hại vì tỉ suất lợi nhuận giảm xuống.
Nhng hạn chế của ông là không phân biệt đợc lợi nhuận và giá trị thặng d.
3. Quan điểm về lợi nhuận của Kene
5
Kene đợc CMác đánh giá là cha đẻ của kinh tế chính trị cổ điển và ông
có công lao to lớn trong lĩnh vực kinh tế. Khi phân tích phần thởng cho sự
gánh chị rủi ro nói chung. Chúng ta không tính tới các rủi ro do vỡ nợ hay
các rủi ro có bảo hiểm. Có một dạng rủi ro đặc biệt phải lu ý là rủi ro đầu t
không đợc bảo hiểm, nó phải đợc tính vào trong quá trình tính toán lợi nhuận.
Doanh thu của Công ty phụ thuộc rất lớn vào thăng trầm trong chu kỳ kinh
doanh. Do các nhà đầu t không thích các trờng hợp rủi ro nên họ đòi hỏi phải
có mức phí dự phòng rủi ro cho những đầu t không chắc chắn nhằm bù đắp
cho những rủi ro của họ.
Lợi nhuận bằng doanh thu trừ đi chi phí. Lợi nhuận kinh doanh đợc
báo cáo chủ yếu là thu nhập Công ty.
4. Học thuyết của Mac-Anghen về lợi nhuận.(HT giá trị thặng d )
Mác viết: Tôi là ngời đầu tiên phát hiện ra tính chất hai mặt của lao
động biểu hiện trong hàng hoá.

Sở dĩ hàng hoá có hai thuộc tính là giá trị sử dụng và giá trị lao động vì
lao động sản xuất hàng hoá có tính hai mặt là lao động cụ thể và lao động
trừu tợng.
Lao động của ngời sản xuất hàng hoá nếu coi là sự hao phí sức lực của
con ngời nói chung, không kể hình thức cụ thể của nó nh thể nào gọi là lao
động trừu tợng.
Lao động bao giờ cũng là sự hao phí sức óc, sức thần kinh và bắp thịt
của con ngời. Nhng bản thân sự hao phí lao động về mặt sinh lý đó cha phải
là lao động trừu tợng. Chỉ trong xã hội có sản xuất hàng hoá mới có sự cần
thiết khách quan phải qui các lao động cụ thể khác nhau vốn không thể so
sánh đợc với nhau thành một thứ lao động đồng nhất có thể so sánh với nhau
đợc, tức là phải qui lao động cụ thể thành lao động trừu tợng. Vì vậy, lao
động trừu tợng là một phạm trù lịch sử. Lao động trừu tợng nó tạo ra giá trị
của hàng hoá.
Mác và Anghen cũng là ngời đầu tiên xây dựng lý luận về giá trị thặng
d một cách hoàn chỉnh vì vậy, lý luận giá trị thặng d đợc xem là hòn đá tảng
to lớn nhất trong toàn bộ học thuyết kinh tế của Mác. Qua thực tế xã hội t
bản lúc bấy giờ Mác thấy rằng giai cấp t bản thì ngày càng giàu thêm còn
6
giai cấp vô sản thì ngày càng nghèo khổ và ông đã đi tìm hiểu nguyên nhân
vì sao lại có hiện tợng này. Cuối cùng, ông đã phát hiện ra rằng nếu t bản là T
đa vào quá trình sản xuất và lu thông hàng hoá thì số tiền thu về lớn hơn số
tiền ứng ra. Ta gọi là T

(T

> T ) hay:
T

= T + T

CMác gọi T là giá trị thặng d. Ông cũng thấy rằng mục đích của lu
thông tiền tệ với t cách là t bản không phải là giá trị sử dụng mà là giá trị.
mục đích lu thông T - H - T

là sự lớn lên của giá trị, là giá trị thặng d lên sự
vận động T - H - T

là không có giới hạn. Công thức này đợc Mác gọi là công
thức chung của t bản.
Vậy giá trị thặng d (m) là phần giá trị mối dôi ra ngoài ra trị sức lao
động do công nhân tạo ra bị nhà t bản chiếm đoạt. Qua đó chúng ta thấy t
bản là giá trị đem lại giá trị thặng d bằng cách bóc lột công nhân làm thuê.
Để nghiên cứu yếu tố cốt lõi tạo nên giá trị thặng d trong quá trình sản
xuất của t bản thì CMác đã chia t bản ralàm hai bộ phận t bản bất biến và t
bản khả biến.
Bộ phận t bản tồn tại dới hình thái t liệu sản xuất mà giá trị đợc bảo
tồn và chuyển vào sản phẩm, tức là giá trị không biến đổi về lợng trong quá
trình sản xuất đợc CMác gọi là t bản bất biến ký hiệu là C.
Còn bộ phận t bản biểu hiện dới hình thức giá trị sức lao động trong
quá trình sản xuất đã tăng thêm về lợng gọi là t bản khả biến ký hiệu là V.
Nh vậy, ta thấy muốn cho t bản khả biến hoạt động đợc phải có một t
bản bất biến đã đợc ứng trớc với tỉ lệ tơng đơng. Và qua sự phân chia ta rút ra
t bản khả biến tạo ra giá trị thặng d vì nó dùng để mua sức lao động. Còn t
bản bất biến thì có vai trò gián tiếp trong việc tạo ra giá trị thặng d. Từ đây ta
có thể kết luận: Giá trị của một hàng hoá bằng giá trị t bản bất biến mà nó
chứa đựng, cộng với sự tăng thêm t bản bất biến đó (tức là giá trị thặng d đã
đợc sản xuất ra). Nó đợc biểu hiện bằng công thức:
Giá trị = C + V + m
Giá trị t liệu sản xuất chuyển vào sản phẩm C.
7

Giá trị sức lao động của ngời công nhân (mà nhà t bản trả cho ngời
công nhân) :V
Giá trị mới do ngời công nhân sáng tạo ra: V + m
Nh thế t bản bỏ ra một lợng t bản để tạo ra giá trị là C + V. Nhng giá
trị mà t bản thu vào là C + V + m. Phần m dôi ra là phần mà nhà t bản bóc lột
của ngời công nhân.
ở trên chúng ta đã nghiên cứu nguồn gốc của giá trị thặng d. Nhng
muốn hiểu hơn về nó ta cần phải nghiên cứu bóc lột t bản về mặt lợng. Các
phạm trù tỷ suất giá trị thặng d và khối lợng giá trị thặng d mà ta nghiên cứu
sau đây sẽ biểu hiện về mặt lợng của sự bóc lột.
Tỷ suất giá trị thặng d là tỷ số giữa giá trị thặng d và t bản khả biến.
Ký hiệu là m ta có:
8
m =
m.100%
V
Tỷ suất giá trị thặng d vạch ra một cách chính xác trình độ bóc lột
công nhân. Thực chất đây là tỷ lệ phân chia ngày lao động thành thời gian lao
động cần thiết và thời gian lao động thặng d. Nhng nó không biểu hiện lợng
tuyệt đối của sự bóc lột tức là khối lợng giá trị thặng d. Khối lợng giá trị
thặng d là tích số giữa tỷ suất giá trị thặng d với tổng t bản khả biến (V). Gọi
M là giá trị thặng d thì:
M = mV =
m.V
V
M nói lên quy mô bóc lột của t bản.
Nhà t bản luôn tìm cách tạo ra giá trị thặng d nhiều nhất bằng nhiều
cách, bằng nhiều thủ đoạn. Trong đó Mác chỉ ra hai phơng pháp mà chủ
nghĩa t bản sử dụng đó là sản xuất giá trị thặng d tơng đối và sản xuất giá trị
thặng d tuyệt đối. Ngoài ra còn có phơng pháp sản xuất giá trị thặng d siêu

ngạch.
Mác đã chỉ ra trong những giai đoạn phát triển siêu ngạch chủ nghĩa t
bản, khi kỹ thuật còn thấp hay tiến bộ chậm thì việc tăng giá trị thặng d tuyệt
đối bằng cách kéo daì tuyệt đối ngày lao động trong điều kiện thời gian lao
động cần thiết hay không thay đổi. Nhng phơng pháp này còn có hạn chế về
thời gian, về thể chất và tinh thần của ngời công nhân. Sự bóc lột này đã dẫn
đến nhiều cuộc bãi công, đấu tranh của các nghiệp đoàn. Mặt khác đến giai
đoạn phát triển sản xuất bằng cơ khí, khi mà kỹ thuật phát triển cao có thể
làm cho năng suất lao động tăng lên nhanh chóng, thì các nhà t bản dựa vào
tăng năng suất lao động để tăng giá trị thặng d và nâng cao trình độ bóc
lột.
Nhà t bản sản xuất ngày càng tăng giá trị thặng d bằng cách rút ngắn
thời gian lao động cần thiết do đó kéo dài tơng ứng thời gian lao động thặng
d trong điều kiện độ dài ngày lao động không đổi. Phơng pháp này gọi là ph-
ơng pháp sản xuất giá trị thặng d tơng đối, phơng pháp này không có giới
hạn.
9
Quá trình sản xuất ra giá trị thặng d chỉ là sự hiểu hiện qua sảu phẩm
còn thực tế để thu đợc tiền thì sự chuyển hoá đó phải nh thế nào. Vì công
thức chung của chủ nghĩa t bản là T - H - T nên mục đích cuối cùng của nhà
t bản là thu đợc T còn giá trị thặng d chỉ là nền tảng để thu đợc T (T > T).
Mác đã giúp ta giải quyếtvấn đề này vì ông đã tìm ra một đại lợng biểu hiện
giá trị thặng d đó là lợi nhuận (P).
Vậy:
Các giá trị thặng d khi đợc đem so sánh với tổng t bản ứng trớc thì
mang hình thức biến tớng thành lợi nhuận. Từ đó có thể thấy P chính là con
đẻ của tổng t bản ứng trớc: C+V
Để hiểu rõ hơn về lợi nhuận chúng ta có thể đi sâu vào phân tích chi
phí thực tế xã hội và chi phí sản xuất t bản chủ xuất phát từ giá trị hàng hoá:
C+V+m.

Muốn sản xuất hàng hoá phải chi phí một lao động nhất định bao gồm
chi phí cho mua t liệu sản xuất C gọi là lao động quá khứ và lao động tạo ra
giá trị mới (V+m). Đứng trên quan điểm toàn xã hội, quan điểm của ngời lao
động thì chi phí đó là chi phí thực tế để tạo ra giá trị hàng hoá (C+V+m). Nh-
ng đối với nhà t bản thì họ không hao phí lao động để sản xuất ra hàng hoá
nên là t bản chỉ xem hết bao nhiêu t bản chứ không tính xem chi phí hết bao
nhiêu lao động cần thiết. Thực tế họ chỉ ứng ra sờ t bản để mua t liệu sản xuất
(C) và mua sức lao động (V). Chi phí đó đợc Mác gọi là chi phí t bản chủ
nghĩa và ký hiệu là k(k= c + v). Nh vậy chi phí t bản chủ nghĩa luôn nhỏ hơn
chi phí thực tế. Giữa giá trị hàng hoá và chi phí sản xuất t bản chủ nghĩa có
sự chênh lệch nhau một lợng đúng bằng m. Do đó nhà t bản bán hàng hoá sẽ
thu về một phần lời đúng bằng giá trị thặng d m, số tiền này gọi là lợi nhuận.
Giá trị hàng hoá lúc này bằng chi phí sản xuất t bản chủ nghĩa cộng
với lợi nhuận.
Giá trị = k + P
Về mặt lợng P có nguồn gốc là kết quả lao động không công của công
nhân làm thuê.
Tỷ suất lợi nhuận (P) là tỷ số tính theo phần trăm giữa giá trị thặng d
và toàn bộ t bản ứng trớc.
10
P =
m.100%
C + V
Tỷ suất lợi nhuận không phản ánh trình độ bóc lột của nhà t bản mà nó
nói lên mức lãi của việc đầu t. Nó cho nhà t bản biết họ đầu t vào đâu thì có
lợi. Do đó việc thu lợi nhuận - P và theo đuổi tỷ suất lợi nhuận - P là động
lực thúc đẩy nhà t bản, là mục tiêu cạnh tranh của các nhà t bản.
Do mục tiêu đạt đợc lợi nhuận cao nhất nên giữa các nhà t bản luôn
luôn diễn ra sự cạnh tranh gay gắt. Các quá trình cạnh tranh của nhà t bản đ-
ợc Mác phân chia thành hai loại: Cạnh tranh nội bộ ngành và cạnh tranh giữa

các ngành.
Cạnh tranh trong nội bộ ngành là sự cạnh tranh giữa các xí nghiệp
trong cùng một ngành, cùng sản xuất ra một loại hàng hoá nhằm mục đích
tiêu thụ hàng hoá có lợi hơn để thu lợi nhuận siêu ngạch.
Cạnh tranh giữa các ngành là cạnh tranh giữa các nhà t bản ở các
ngành sản xuất khác nhau nhằm tìm nơi đầu t có lợi hơn. ở các ngành khác
nhau, sản xuất khác nhau do đó có những điều kiện khác nhau, tỷ suất lợi
nhuận khác nhau. Các nhà sản xuất chọn những điều kiện sản xuất có lợi cho
mình nhất để thu đợc nhiều lợi nhuận, các nhà t bản thì tìm nơi để đầu t thu
đợc lợi nhuận cao nhất đối với họ. C.Mác viết: Do ảnh hởng của cạnh tranh
những tỷ suất lợi nhuận khác nhau đó san bằng đi thành một tỷ suất lợi nhuận
chung, đó là con số bình quân của tất cả những tỷ suất lợi nhuận khác nhau.
Lợi nhuận của một t bản có một lợng nhất định thu đợc, theo tỷ suất lợi
nhuận chung đó, không kể cấu tạo hiện có nh thế nào gọi là lợi nhuận bình
quân.
Quá trình bình quân hoá tỷ suất lợi nhuận là sự hoạt động của quy luật
tỷ suất lợi nhuận bình quân trong xã hội t bản. Sự hoạt động của quy luật tỷ
suất lợi nhuận bình quân trong xã hội t bản biểu hiện bởi sự hoạt động của
quy luật giá trị thặng d trong thời kỳ tự do cạnh tranh của chủ nghĩa t bản.
Sự hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân và lợi nhuận bình quân đã
che dấu hơn nữa thực chất bóc lột của chủ nghĩa t bản. Sự hình thành P và P
không làm chấm dứt quá trình cạnh tranh trong xã hội t bản, trái lại cạnh
tranh vẫn tiếp diễn.
11
Sự chuyển hoá từ giá trị hàng hoá thành giá cả sản xuất là sự che dấu
quan hệ sản xuất t bản chủ nghĩa của phạm trù sản xuất.
Cùng với sự hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân ta thấy một bộ
phận hàng hoá đợc bán cao hơn giá trị của chúng, còn bộ phận khác lại bán
thấp hơn giá trị của chúng cũng theo một tỷ lệ nh thế. Chỉ có bán hàng hoá
theo những giá cả đó thì tỷ suất lợi nhuận trong các công ty mới có thể đồng

nhất và ngang với nhau, dù cấu thành hữu cơ của các nhà t bản đều khác
nhau. Những giá cả có đợc bằng cách lấy chi phí sản xuất của hàng hoá
cộng với lợi nhuận bình quân gọi là giá cả sản xuất.
Vậy: Giá cả sản xuất = k +
P
Trớc đây khi cha xuất hiện phạm trù giá cả sản xuất thì giá cả xoay
quanh giá trị hàng hoá. Giờ đây giá cả của hàng hoá xoay quanh giá cả sản
xuất. Về mặt lợng, giá cả sản xuất và giá trị có thể không bằng nhau. Chính
trong mối quan hệ này, giá trị vẫn là cơ sở, là nội dung bên trong của giá cả
sản xuất, giá cả thị trờng.
Nh vậy lợi nhuận đợc tạo ra từ sản xuất , giờ ta sẽ xét đến các hình
thức chuyển hoá của lợi nhuận.
II - Các hình thức chuyển hoá của lợi nhuận.
Lợi nhuận đợc chuyển hoá thành: lợi nhuận công nghiệp, lợi nhuận th-
ơng nghiệp,lợi tức và tỷ suất lợi tức, lợi nhuận ngân hàng địa tô, lợi nhuận
độc quyền.
1. Lợi nhuận công nghiệp
trong công nghiệp để cung cấp hàng hoá, dịch vụ cho thị trờng các nhà
sản xuất phải bỏ tiền vốn trong quá trình sản xuất và kinh doanh, họ muốn
chi phí cho các đầu vào ít nhất và bán hàng hoá với giá cao nhất để khi trừ đi
các chi phí còn số d dôi để không chỉ sản xuất giản đơn mà còn tài sản xuất
mở rộng không ngừng tích luỹ phát triển, sản xuất, củng cố và tăng cờng vị
trí của mình trên thị trờng. Lợi nhuận ở đây chính là phần chênh lệch giữa
tổng doanh thu và tổng chi phí. Cần tối đa hoá lợi nhuận hoặc cực tiểu hoá
chi phí sản xuất là hành vi làm tăng lợi nhuận hoặc giảm chi phí sản xuất, tức
là phải làm gì để đạt đợc lợi nhuận cực đại cho doanh nghiệp. Tổng doanh
thu của doanh nghiệp là số tiền mà doanh nghiệp kiềm chế đợc nhờ bán hàng
12
hoá,dịch vụ trong một thời kỳ nhất định. Trong tổng doanh thu đó có một
phần lợi nhuận kiếm đợc. Và quá trình bán này cũng đợc t bản công nghiệp

chia một phần lợi nhuận đó, một phần này gọi là lợi nhuận thơng nghiệp.
2. Lợi nhuận thơng nghiệp
Chúng ta đã đề cập đến quan điểm của chủ nghĩa trọng thơng ở đó họ
cho rằng lợi nhuận là kết quả của sự trao đổi không ngang giá. Họ coi trọng
thơng nghiệp là sự lừa gạt không một ngời nào thu đợc lợi mà không làm
thiệt kẻ khác. Quan điểm này hoàn toàn sai lầm và nguyên nhân của sự sai
lầm này là do họ tách rời quá trình lu thông và quá trình sản xuất ra khỏi
nhau.
Khác với t bản thơng nghiệp trớc, chủ nghĩa t bản thơng nghiệp hiện
đại thì t bản thơng nghiệp là một bộ phận của t bản công nghiệp tách rời ra
phục vụ quá trình lu thông hàng hoá của t bản công nghiệp. T bản thơng
nghiệp chỉ hạn chế ở chức năng mua và bán, nó không sáng tạo ra giá trị và
giá trị thặng d. Nó chỉ làm nhiệm vụ thực hiện giá trị và giá thặng d. Nhìn bề
ngoài lợi nhuận thơng nghiệp là do mua rẻ, bán đắt do lu thông tạo ra. Nhng
thực chất lợi nhuận thơng nghiệp là một phần giá trị thặng d đợc sáng tạo ra
trong lĩnh vực sản xuất mà nhà t bản công nghiệp nhờng cho nhà t bản thơng
nghiệp. Nhà t bản công nghiệp nhờng cho nhà t bản thơng nghiệp một phần
bởi vì t bản thơng nghiệp chỉ hoạt động trong lĩnh vực lu thông đó là một
khâu, một giai đoạn của quá trình sản xuất - tức là một khâu trong quá trình
chu chuyển của t bản, không có giai đoạn đó thì quá trình tái sản xuất không
thể tiếp tục đợc. Và dĩ nhiên nhà t bản thơng nghiệp cũng không phải là hoạt
động không công đợc mà họ cũng đòi hỏi phải có lợi nhuận. Điều này bắt
buộc nhà t bản công nghiệp phải nhờng một phần lợi nhuận của mình cho t
bản thơng nghiệp. Vậy: lợi nhuận thơng nghiệp là số chênh lệch giữa giá
bán và giá mua hàng hoá.
Nhng điều đó không có nghĩa là nhà t bản thơng nghiệp bán hàng hoá
cao hơn giá trị của nó, mà là nhà t bản thơng nghiệp mua hàng hoá thấp hơn
giá trị và khi bán thì anh ta bán đúng giá trị của nó. Và vì nhà t bản thơng
nghiệp tham gia vào việc phân chia giá trị thặng d (m) cho nên đời sống của
xã hội t bản hai loại giá sản xuất: Giá cả sản xuất công nghiệp và giá cả sản

xuất thực tế. Sự hình thành lợi nhuận thơng nghiệp đã che dấu thêm một bớc
13