(TIỂU LUẬN) TIỂU LUẬN môn học KINH tế QUỐC tế tên CHỦ đề hiện tượng “chảy máu chất xám” tại việt nam những tổn hại và giải pháp khắc phục

UỶ BAN NHÂN DÂN TP.HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GỊN KHOA
QUẢN TRỊ KINH DOANH

TIỂU LUẬN
MƠN HỌC: KINH TẾ QUỐC TẾ
TÊN CHỦ ĐỀ
Hiện tượng “chảy máu chất xám” tại Việt Nam

Những tổn hại và giải pháp khắc phục.

SINH VIÊN THỰC HIỆN

: Phan Thị Ngọc Lệ

LỚP

: DKQ1202

MSSV

: 3120550043

TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 01 NĂM 2022


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ THUYẾT........................................................................................ 1
1. Khái niệm chảy máu chất xám.............................................................................................. 1
2. Nguyên nhân chảy máu chất xám....................................................................................... 1

3. Hậu quả chảy máu chất xám................................................................................................. 1
CHƯƠNG II: LIÊN HỆ THỰC TIỄN............................................................................... 2
1. Thực trạng vấn đề chảy máu chất xám ở Việt Nam....................................................... 2
2. Biện pháp khắc phục hiện tượng Chảy máu chất xám ở Việt Nam......................... 5
KẾT LUẬN...................................................................................................................................... 7
TÀI LIỆU THAM KHẢO


LỜI NÓI ĐẦU
Hiện tượng “Chảy máu chất xám” dường như khơng cịn xa lạ
đối với các quốc gia trên thế giới. Thậm chí đây cịn là một khái
niệm đáng sợ và là vấn nạn của các quốc gia đang phát triển nói
riêng và cả thế giới nói chung. Trong đó, chảy máu chất xám sẽ có
những nước mất đi nguồn nhân lực có trình độ cao và có nước nhận
được sự cống hiến đó.
Nhân tài hay nguồn nhân lực có trình độ cao ln đóng vai trị quan
trọng trong q trình phát triển của đất nước. Nước ta được biết đến
là quốc gia có nền hiếu học và hiền tài không bao giờ thiếu. Nhưng
vấn đề đặt ra ở đây là làm sao để giữ những nhân tài đó ở lại cống
hiến cho đất nước? Tồn cầu hóa, những hoạt động giao lưu giữa các
nước trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, các nước phát triển đều có các
chính sách trải “thảm đỏ” để chiêu dụ nhân tài từ các nơi đến làm
giàu cho mình. Các nước đang phát triển lại chưa đủ nguồn lực để
đáp ứng các nhu cầu cho nhân tài phát triển. Nên hiện tượng “Chảy
máu chất xám” chỉ có thể đưa ra các biện pháp hạn chế chứ khơng
thể hồn tồn triệt bỏ. Điều đáng buồn và là thực trạng không thể
chối bỏ ở Việt Nam là xu hướng “Chảy máu chất xám” đang ngày
càng tăng cao và diễn ra phức tạp khi mà các nhân tài du học ở nước
ngồi và chỉ có số rất ít trong đó quay về làm việc ở q hương. Từ
đó, ảnh hưởng đến một phần q trình “Cơng nghiệp hóa- Hiện đại

hóa” và q trình phát triển lâu dài, bền vững của đất nước.
Để hiểu rõ hơn và có các góc nhìn sâu rộng hơn về vấn đề “Chảy
máu chất xám” ở trên thế giới và đặc biệt là quốc gia Việt Nam. Phân
tích, tìm hiểu các sự kiện, thực trạng, hậu quả xảy ra xung quanh nó
rõ hơn và đưa ra các biện pháp khắc phục vì sự phát triển trong
tương lai của Việt Nam.
Vì vậy, cần có bài luận nghiên cứu chia sẻ các góc nhìn khách quan
nhất từ nghiên cứu đến thực tiễn.


1

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ THUYẾT
1. Khái niệm chảy máu chất xám

(Tiếng anh: human capital flight hoặc brain drain)
Là hiện tượng lao động có trình độ khoa học kỹ thuật và chuyên môn cao không làm
việc tại các đơn vị sản xuất, kinh doanh,... thuộc sở hữu của quốc gia mà làm việc
tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoặc tại quốc gia khác. Thường hiện
tượng chảy máu chất xám thương xảy ra ở các nước kém phát triển, đang phát triển
chueyern sang các nước phát triển.
- Xét ở phạm vi nhỏ: Chảy máu chất xám là hiện tượng nhân viên giỏi đã được đào

tạo ở một doanh nghiệp này quyết định chuyển sang một doanh nghiệp khác để làm
việc.
- Xét ở phạm vi lớn: Chảy máu chất xám là hiện tượng các nhân tài từ quốc gia này

qua quốc gia khác làm việc, đặc biệt là các du học sinh, họ muốn ở lại quốc gia đã
học tập hơn là quay về nước.
2. Nguyên nhân chảy máu chất xám

Phương diện chủ quan: Con người hướng tới đời sống cao cấp và đầy đủ hơn,
được làm việc trong môi trường chuyên nghiệp và đấy đủ các tiện nghi về công
nghệ kỹ thuật,...
Phương diện khách quan: Đối với nước q nhà, do chưa có nhiều chính sách đãi
ngộ thỏa đáng đối với nhân tài. Cơ hội việc làm thấp, giá trị lao động chưa thực sự
được đề cao. Trình độ khoa học kĩ thuật và mơi trường chưa phát triển cao nhằm
đáp ứng cho nhu cầu nghiên cứu. Ở một số quốc gia còn do ảnh hưởng của chính trị
như: xung đột sắc tộc, tơn giáo, chiến tranh,... khiến các nhân tài di cư sang nước
phát triển hơn. Đối với nước thu hút chất xám, họ có các chính sách đãi ngộ cao đối
với nhân tài. Vì là nước phát triển nên đất nước họ có những kĩ thuật công nghệ tối
tân nhất phục vụ cho các ngành khoa học nghiên cứu tốt nhất. Đồng thời, họ có điều
kiện tạo môi trường tốt và thuận lợi đáp ứng cho các nhân tài có cơ hội phát triển và
thăng tiến.
3. Hậu quả của chảy máu chất xám

Một là, một quốc gia tiêu tốn chi phí và thời gian để đào tạo nhân tài nhưng lại
không thể sử dụng nguồn nhân lực giỏi này.


2

Hai là, sự phát triển của nhiều lĩnh vực khoa học bị ảnh hưởng do thiếu cán bộ khoa
học làm cho quốc gia khó khăn trong đổi mới cơng nghệ.
Ba là, khó khăn trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng giảm tỉ trọng các
ngành sử dụng nhiều lao động phổ thơng sang những ngành địi hỏi hàm lượng kỹ
thuật, hiệu quả cao do thiếu các lao động có trình độ cao.
Bốn là, khó khăn trong việc đào tạo ra nguồn nhân lực có chất lượng cao do thiếu
nhưng cán bộ chủ chốt, những chuyên gia giỏi và có kinh nghiệm.
CHƯƠNG II: LIÊN HỆ THỰC TIỄN

1. Thực trạng vấn đề chảy máu chất xám ở Việt Nam

Nhiều người tài giỏi sau khi du học ở nước ngoài đã quyết định định cư ln tại
quốc gia đó và làm việc, tạo ra của cải, vật chất cho đất nước họ trong khi đất nước
mình đang cần đến nhân tài để phát triển đất nước. Do đó, chảy máu chất xám đang
là vấn đề “nhức nhối” của nhiều quốc gia.
Do sự chênh lệch giàu nghèo giữa các quốc gia càng cao dẫn đến tỉ lệ chảy máu chất
xám càng trở nên nhiều hơn. Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới Worldbank, so với
các nước lân cận như Thái Lan, Indonesia, Trung Quốc và Malaysia, Việt Nam có chỉ
số phần trăm lao động trình độ cao các ngành kỹ thuật và công nghệ làm việc tại Hoa
Kỳ cao nhất -81,8%, trong khi đó, chỉ số này của Thái Lan là 29,7%, Indonesia là
10,2%, Trung Quốc là 14,9% và Malaysia là 43,3%. Sự chênh lệch nói trên cho thấy
tình trạng “chảy máu chất xám” ở Việt Nam cao hơn gấp nhiều lần so với các nước
trong khu vực, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật.
Đảng và Nhà nước ta đã có sự quan tâm đến vấn đề “Chảy máu chất xám”, tuy nhiên
những chính sách đó chưa có hiệu quả nhiều và sức thu hút so với ưu đãi của các nước
lớn. Theo dữ liệu được thu thập từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, và Đề án 322, từ năm 2000
đến 2010, Việt Nam đã chi hơn 2.500 tỉ đồng cho khoảng 3.000 cán bộ, giảng viên đi
nước ngoài học tập và trong số 2.268 người được đưa đi đào tạo tiến sĩ, thì hiện mới chỉ
có 1.074 tiến sĩ về nước. Theo thống kê của Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở
nước ngoài (Bộ Ngoại giao), hiện nay, cộng đồng người Việt ở nước ngoài có khoảng
4,5 triệu người, trong đó có đến 400.000 chuyên gia trong các lĩnh vực khoa học
chuyên ngành như tin học viễn thông, điện tử, vật liệu mới, chế tạo


3

máy, điểu khiển học, sinh học, vật lý, quản lý kính tế... Nhiều người đã trở thành
nhà khoa học hàng đầu trên thế giới hay nắm giữ những vị trí trọng yếu trong các
viện nghiên cứu, trường đại học, bệnh viện, công ty kinh doanh ở các nước về tổ

chức quốc tế.
Từ các con số thông kê cho thấy Việt Nam có rất nhiều nhân tài nhưng chưa có “đất
dụng võ”, cho nên hiện tượng chảy máu chất xám đang diễn ra phức tạp và có xu
hướng tăng trong tương lai. Trong bối cảnh tồn cầu hóa, việc chảy máu chất xám
không chỉ là vấn đề riêng của Việt Nam mà còn là vấn đề của rất nhiều quốc gia trên
thế giới. Đối với Việt Nam là quốc gia đang phát triển, có nhiều tài nguyên thiên
nhiên nhưng lại chưa có sự tiến bộ vượt bậc về khoa học kĩ thuật nên khó giữ chân
các nhân tài về các ngành nghiên cứu chun sâu.
Đối với Việt Nam có hai hình thức chảy máu chất xám chính là sự nhảy việc từ cơng ty
trong nước sang cơng ty có 100% vốn đầu tư nước ngồi vì họ nhu cầu lương và chế độ
ưu đãi cho nhân viên tốt hơn. Và tiếp theo là chảy máu chất xám của các kĩ sư, tiến sĩ,
du học sinh,...các bậc nhân tài có trình độ cao di chuyển sang nước phát triển hơn để có
cơ hội làm việc và phát triển nghiên cứu chuyên sâu hơn. Song, dù là hình thức chảy
máu chất xám nào đều có ảnh hưởng tới sự phát triển của đất nước.

Thế giới ngày càng phát triển, đổi mới toàn diện về tất cả các mặt theo xu hướng tốt
hơn luôn được hưởng ứng nhưng kéo theo đó là sự kéo dài khoảng cách giàu nghèo
giữa các nước. Đồng thời, khoảng cách giàu nghèo càng được kéo dài, xu hướng
chảy máu chất xám sẽ ngày càng gia tăng. Đó khơng cịn là cách nhìn nhận chủ
quan của bất kì cá nhân, tổ chức nào, nó dường như là một quy luật khi mỗi người
đều có nhu cầu về đời sống, học tập cao hơn.
Bàn về chảy máu chất xám đã có rất nhiều tranh cãi trong và ngồi nước, góc nhìn nhận
khác nhau giữa các chuyên gia hay cả những người dân của đất nước đó. Sự kiện gây
tranh cãi nhất có lẽ là vấn đề “Chương trình Đường lên đỉnh Olympia là đào tạo nhân
tài cho nước Úc?”. Trong hơn 20 năm tổ chức và phát sóng chương trình Đường lên
đỉnh Olympia đã thành công đưa hơn 20 bạn du học Úc với nhiều ngành nghề khác
nhau, nhưng chỉ có 2 trong con số hơn 20 bạn đi du hoc đó quay về đất nước. Điều đó
đã đặt ra một dấu hỏi lớn trong lịng người hâm mộ chương trình và

4

các chuyên gia. Trong đó đã có lời phát biểu của một số du học sinh trong chương
trình và các chuyên gia về hiện tượng chảy máu chất xám như sau:
Anh Nguyễn Thành Vinh- Á quân Đường lên đỉnh Olympia năm đầu tiên 2002 nhận
được học bổng du học ngành hóa học Australia tại Đại học New South Wales,
Sydney. Kết thúc chương trình cử nhân, anh quyết định ở lại học tiến sĩ ngành hóa
hữu cơ tại Đại học quốc gia Australia. Anh có phát biểu về con số 70% du học sinh
Việt Nam không trở về nước sau khi tốt nghiệp như sau: “Nếu 30% quay trở về làm
đất nước phát triển rực rỡ thì thế là đã quá đủ. 70% nữa quay trở về chỉ làm môi
trường thêm chật chội. Nếu 30% đã quay về chẳng làm được gì hết thì 70% nữa
quay về có làm được gì khơng?”
Cùng có một số nhận định như trên, Ơng Phạm Sỹ Tiến, Trưởng ban điều hành dự án
332 nói rằng: “Điều đáng buồn nhất của các dự án đầu tư đưa học sinh, sinh viên đi

du học là người học được Nhà nước đầu tư rất tốt, nhưng sau khi quay về nước
khơng phát huy được năng lực của mình, khơng có mơi trường để phát triển nghiên
cứu tiếp”. Ơng cũng có thêm nhận xét rằng: “ Đề án có tốt nhưng “đầu ra” khơng tốt
thì hiệu quả cũng bị giảm sút. Một số du học sinh sau khi về nước đã xin thôi việc ở
cơ quan cũ để sang cơ quan khác làm hoặc làm việc cho doanh nghiệp. Nhiều người
ở lại nước ngoài.”
Như vậy, ở đây chúng ta cần đặt một câu hỏi rằng: “Du học sinh hay nhân tài không
quay lại cống hiến cho đất nước là do chính bản thân họ hay do đất nước của họ?”. Câu
hỏi này có lẽ là cái nhìn phiến diện khách quan của cá nhân nhưng cũng khá cần đắn đo
suy nghĩ. Bởi sẽ có những luồng ý kiến trái chiều của vấn đề, những người không quay
về Việt Nam cống hiến sẽ bị cho là không yêu nước. Nhưng khi đứng trên lập trường
của những du học sinh hay nhân tài đang ở nước ngoài họ sẽ thấy rằng việc các ngành
học của họ khi càng học lên cao sẽ càng đòi hỏi sự nghiên cứu chuyên sâu, và sự “đang
phát triển” của Việt Nam chưa đáp ứng nhu cầu cho họ. Ngồi ra, họ khơng chỉ có một
mình, họ cịn có gia đình, bố mẹ, vợ con họ, nếu họ là trụ cột trong nhà với mức thu

nhập ở Việt Nam không thể làm cho họ đủ an tâm cống hiến.
Dù là do bất kỳ nguyên nhân nào được đưa ra, mọi nghiên cứu về chảy máu chất xám
đều cho thấy đây là một hiện tượng xấu đối với quốc gia. Nhất là khi hiện tượng này
xảy ra tỉ lệ cao với một quốc gia đang phát triển cần rất nhiều nguồn nhân lực trình


5

độ cao. Việt Nam được biết đến là quốc gia có “Rừng vàng biển bạc” và giàu có về
tài nguyên thiên nhiên. Nhưng chúng ta hãy nghì sẽ như thế nào nếu lượng tài
ngun đó khơng được khai thác đúng đắn và sử dụng hợp lí nhất. Bởi vậy mới nói
rằng yếu tố con người, nhất là những nhân tài có trình độ cao rất cần thiết cho đất
nước. Khi hiện tượng chảy máu chất xám xảy ra, đối với Việt Nam phải chịu nhiều
tổn thất nghiêm trọng. Đất nước ta lúc này sẽ mất dần đi nguồn nhân lực tay nghề,
trình độ cao phục vụ cho các ngành cơng nghệ, khoa học tương lai, phát triển đất
nước với mục tiêu “Cơng nghiệp hóa- Hiện đại hóa” đất nước. Đồng thời, với một
quốc gia chú trọng giáo dục như Việt Nam sẽ tổn thất về mặt nguồn lực đào tạo cho
ngành giáo dục. Chưa kể, Việt Nam tổn thất một nguồn vốn lớn để đầu tư cho việc
du học của các nhân tài nhưng họ không quay về nước. Như vậy, nước ta đã tổn thất
thêm một số tài chính lớn. Chảy máu chất xám còn khiến cho việc gia tăng khoảng
cách giàu nghèo giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển trở nên xa hơn. Khi
mà các nước giàu càng trở nên giàu, các nước nghèo lạc hậu khơng thể bắt kịp vì
thiếu người tài.
2. Biện pháp khắc phục hiện tượng Chảy máu chất xám ở Việt Nam

Đối với quốc gia xem “Nhân tài là nguyên khí quốc gia” như Việt Nam thì hiện
tượng chảy máu chất xám được xem là tổn hại rất lớn cho sự phát triển tồn diện
cho đất nước. Vì vậy, với hiện trạng ngày càng một gia tăng tỉ lệ chảy máu chất
xám, các cơ quan có thẩm quyền và các doanh nghiệp cần có những biện pháp,
chính sách ưu đãi tốt hơn với người tài để ngăn chặn và khắc phục hiện tượng này.

Từ đó, đảm bảo cho đất nước có thể vừa hịa nhập tồn cầu vừa có thể phát triển
toàn diện đất nước theo mục tiêu đã đề ra.
Đầu tiên, quốc gia cần có nguồn vốn đầu tư cho phát triển cơ sở hạ tầng, máy móc
kĩ thuật nhằm phục vụ cho các ngành nghiên cứu chuyên sâu, xây dựng thành lập
các khu nghiên cứu khoa học nhằm đáp ứng nhu cầu nâng cao trình độ và phát triển
tay nghề của các nhân tài. Từ đó, họ có thể dùng những thành tựu của mình để giúp
đỡ và phát triển đất nước.
Thứ hai, với mỗi đầu tư cho các nhân tài đi du học cần có những quy định chặt chẽ hay
cam kết quay về nước học như cam kết quay lại phục vụ cho đất nước sau khi du học
hay quy định về số năm tối đa du học và làm việc ở nước ngồi,... Bên cạnh đó, cần áp
dụng các biện pháp chế tài, phạt đối với những trường hợp không chấp hành


6

đúng quy định đề ra.
Thứ ba, đầu tư giáo dục về tư tưởng, nâng cao chất lượng giáo dục ở các cơ sở trường
đại học, cao đẳng, trường nghề với các thiết bị hiện đại. Có thể liên kết với các trường
trên thế giới để có thể trao đổi, nâng cao trình độ, kích thích học tập. Liên kết với các
doanh nghiệp, từ đó đào tạo theo thị trường để khơng lãng phí nguồn nhân tài.

Thứ tư, Nhà nước cần có các chính sách tạo mơi trường học tập và làm việc chuyên
ngành để tạo cảm hứng và khơi dậy sự sáng tạo vượt bậc trong các ngành nghề,
nâng cao hiệu quả công việc. Cần mạnh dạn phân công bổ nhiệm các nhân tố nhân
tài trẻ, ghi nhận, khen thưởng khích lệ các sáng kiến phát triển.
Thứ năm, đối với các doanh nghiệp cần có các chế độ lương xứng đáng và ưu đãi
cho các nhân viên tài có trình độ cao để họ có thể vừa đáp ứng nhu cầu nâng cao tay
nghề vừa phục vụ nhu cầu đời sống và chăm lo cho gia đình của họ. Đồng thời, tạo
môi trường làm việc phát triển, công bằng nhất có thể.
Cuối cùng, với sự phát triển của cuộc cách mạng 4.0, sự phát triển mạnh mẽ của

Internet, cần có những diễn đàn nơi các nhân tài giao lưu, trao đổi về các kiến thức
nghiên cứu và cung cấp các thơng tin kiến thức đất nước nhằm động viên lịng yêu
nước và kết nối với nhau quay về đất nước cống hiến.
Khi áp dụng những điều trên không chỉ là khắc phục được những vấn đề của chảy
máu chất xám của Việt Nam mà cịn có thể thu hút được nhân tài từ các quốc gia
khác đến học tập và phục vụ cho đất nước ta. Nhưng để làm được những điều nói
trên đối với Việt Nam là điều đang cịn nhiều trở ngại và khó khăn, cần sự giúp sức
và chung tay của nhiều cá nhân, tổ chức phối hợp với các cơ quan chức năng của
Đảng và Nhà nước để hoàn thiện.


7

KẾT LUẬN
Hiện tượng chảy máu chất xám được nêu lên khơng chỉ là vấn đề khó giải quyết của
bất cứ riêng một quốc gia nào, nó là vấn đề nan giải của nhiều quốc gia đang phát
triển trong đó có Việt Nam. Với sự nghiệp “Cơng nghiệp hóa- Hiện đại hóa” đất
nước Việt Nam cần đến sự cống hiến của các tài năng có trình độ cao. Ngồi ra, Việt
Nam là thành viên của các tổ chức trong khu vực và thế giới như ASEAN, WTO,
APEC, AFTA,... nên việc giao lưu, tồn cầu hóa là tất yếu. Việc mở cửa đất nước
vừa là cơ hội vừa là thách thức cho Việt Nam về kinh tế, chính trị. Do đó, vấn đề
chảy máu chất xám là điều không thể tránh khỏi, chỉ có thể dùng các biện pháp hạn
chế để tránh các thiệt hại nhất có thể. Qua các nghiên cứu, cho thấy rằng nhân tài là
nguồn lực căn bản và tiền đề phát triển cho quốc gia. Trong quá trình phát triển đuổi
kịp xu hướng thế giới, thoát nghèo và lạc hậu, Việt Nam cần đội ngũ có trình độ cao
ở nhiều lĩnh vực khác nhau bao gồm khoa học, kĩ thuật,... Vì vậy, nước ta cần có các
chính sách phù hợp để giữ chân và kích thích các nhân tài từ nước ngoài quay về
cống hiến cho sự nghiệp tương lai của đất nước.
Trong bối cảnh bình thường đã khó, trong bối cảnh dịch bệnh Covid diễn ra phức
tạp lại càng gây khó khăn hơn cho đất nước. Trong thời gian vừa qua, chắc hẳn

những con số nhiễm bệnh, mất đi biết nói đã gây ra khơng ít hoang mang cho tất cả
mọi người. Hãy thử suy nghĩ nếu khơng có khoa học, khơng có các nghiên cứu ra
vắc xin chống bệnh sẽ như thế nào? Tại sao toàn dân Việt Nam đang phải tiêm vắc
xin của Anh, Mỹ, Trung Quốc,...mà không phải là vắc xin mang thương hiệu Việt
Nam? Chắc hẳn đây là một câu hỏi khó trả lời cho tất cả mọi người. Trong tất cả
những nguyên nhân đó, liệu rằng sẽ có một nguyên nhân mang tên thiếu nhân tài
hay khơng? Khơng ít nhân tài gốc Việt thành công trên thế giới nhưng đáng tiếc
rằng tài của họ ở đất nước ta chưa đủ điều kiện để phát triển chuyên sâu nhất có thể.
Mong rằng trong thời gian tới, với sự phát triển của Việt Nam và sự góp sức của
tồn đất nước sẽ có sự chuyển biến tốt trong vấn đề chảy máu chất xám và có ngày
càng nhiều nhân tài vì lịng u nước, vì sự nghiệp theo kịp năm châu của đất nước
mà ở lại cống hiến. Hi vọng đất nước ta sẽ ngày càng phát triển và đầu tư hơn nữa
vào các mục nhân tài để có khơng gian, kĩ thuật, mơi trường để vấn đề chảy máu
chất xám khơng cịn là vấn nạn nhức nhối đối với Việt Nam.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. Tài liệu chuyên khảo
1. Chủ biên Hồng Thị Chỉnh (2010), Giáo trình Kinh tế quốc tế, Nhà xuất bản

Thống kê.
2. Nguyễn Viết Long (2017), Tiểu luận Thực trạng chảy máu chất xám của

nước ta.
3. An Nhiên (2015), Phân tích hiện tượng chảy máu chất xám ở Việt Nam hiện

nay.
4. Nguyễn Thị Xuân Kiều (2016), Nạn chảy máu chất xám ở du học sinh của

Việt Nam.

5. Đào Mỹ Tuyên (2014), Nạn “Chảy máu chất xám ở Việt Nam, thực trạng và

giải pháp cải thiện, Trường Đại học Hùng Vương Thành Phố Hồ Chí Minh.
6. Phạm Lê Ánh Vân (?), “Chảy máu chất xám” ở Việt Nam: Giải pháp công

nghệ và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, Trường Đại học Khoa học xã hội
và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh.
B. Tài liệu Internet
1. />
662308.html - Truy cập ngày 29/12/2021.