phan tich bai tho xuc canh ngong gio dong cua nguyen dinh chieu

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Đề bài: Phân tích bài thơ Xúc cảnh (Ngóng gió đơng) của Nguyễn Đình
Chiểu Ngữ văn 11
Bài làm
Ngay từ khi có "tiếng súng Tây" trên đất nước ta, Nguyễn Đình Chiểu đã
giương cao lá cờ yêu nước chống Pháp bằng những tác phẩm thơ ca của mình.
Nam Bộ dần dần nằm trong tay giặc bởi triều đình nhà Nguyễn hèn nhát. Sống
trong vịng kìm kẹp của chế độ thực dân, tấm lòng nhà thơ khắc khoải đau buồn
nhưng vẫn ngóng trơng và hy vọng vào ngày mai, vào một vận hội mới làm
thay đổi sơn hà. Bài thơ Xúc cảnh là tiếng vọng của tấm lòng nhà thơ Nguyễn
Đình Chiểu đối với đất nước:
Hoa cỏ ngùi ngùi ngóng gió đơng
Chúa xn đâu hỡi có hay khơng?
Mây giăng ải Bắc trông tin nhạn
Ngày xế non Nam bặt tiếng hồng.
Bờ cõi nay đà chia đất khác
Nắng mưa nay hả đội trời chung.
Chừng nào thánh đế ân soi thấu
Một trận mưa nhuần rửa núi sông.
Một trận mưa nhuần rửa núi sông
Bài thơ làm theo thể thất ngôn bát cú, một thể thơ Đường luật quen thuộc. Đề
tài là Ngóng gió đơng, trơng ngóng gió của mùa xn mát lành, nhưng thực ra
là kí thác tâm trạng và nỗi khát vọng của nhà thơ đối với vận hội đất nước.
Sáu câu đầu (đề, thực, luận) miêu tả cảnh ngóng đợi gió đông của đất trời, cây
cỏ mà thực ra là để nói lên tâm trạng khắc khoải, bộc lộ một nỗi buồn da diết
về cảnh nước mất, nhà tan:
"Hoa cỏ ngùi ngùi ngóng gió đơng
Chúa xn đâu hỡi có hay khơng?"
Hai chữ "ngùi ngùi" thế hiện rõ tâm trạng buồn bã của hoa cỏ đang ngóng đợi
gió xuân. Tiếp theo sau là một câu hỏi, như một tiêng kêu đau đớn, xót xa, làm

tăng thêm, tơ đậm thêm tâm trạng buồn bã, ngóng đợi ở trên.
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Hai câu đề viết theo kiểu ẩn dụ. Nói "hoa cỏ" nhưng là để nói quê hương, đất
nước, sơng núi, cũng là để nói nhân dân, đất nước. Cịn "chúa xn" thì hàm
nghĩa triều đình, nhà vua, cũng có thể là những trang anh hùng cứu nước.
"Chúa xn" ở đâu, có nghe khơng tiếng gọi của non sơng, cây cỏ đang "ngùi
ngùi" ngóng đợi cơn gió mùa xn mát lành? Có một cái gì vừa thiết tha, vừa
buốn bã, đớn đau
"Mây giăng ải Bắc trông tin nhạn
Ngày xế non Nam bặt tiếng hồng"
Hoa cỏ ngùi ngùi ngóng gió đơng
Vẫn theo cách nói ẩn dụ, những hỉnh ảnh "mây giăng ải Bắc", "Ngày xế non
Nam" là để chỉ tình cảnh đất nước tiêu điều, mù mịt vì sự ngóng trơng vơ vọng
tin tức của chúa xn, của gió đông. Người xưa dùng chim nhạn và chim hồng
để đưa tin. "Trông tin nhạn" mà chẳng thấy và "bặt tiếng hồng" cũng có nghĩa
là bặt vơ âm tín. Hai câu thơ (thực) thể hiện sự chán ngán, trách móc thái độ hờ
hững, vô trách nhiệm của chúa xuân:
"Bờ cõi xưa đà chia đất khác
Nắng sương nay há đội trời chung"
Hai câu luận đưa ta trở về với hiện thực đau đớn của đất nước hồi đó. Lời thơ
có giọng ốn trách và căm giận.
"Bờ cõi xưa" vốn là giang sơn đất nước trọn vẹn của ta, sao giờ chia cho kẻ
khác, chẳng lẽ có thể sống chung với quân giặc sao? "Há đội trời chung" thể
hiện giọng điệu bất bình, thái độ dứt khoát, quyết liệt với kẻ thù.
Hai câu kết:
"Chừng nào thánh đế ăn soi thấu

Một trận mưa nhuần rửa núi sông".
Nếu mở đầu bài thơ tác giả dùng ngơn ngữ ẩn dụ: “chúa xn"\ "gió đơng" thì
đến đây ông thấy cần trực tiếp gọi tên đối tượng: đó là "Thánh đế". Bao giờ
mới xuất hiện vị vua sáng suốt, vị hồng đế anh minh hiểu thấu dân tình, ra tay
cứu dân, cứu nước, rửa nhục cho non sông này. Lời ước vọng cũng là lời kêu
gọi tha thiết xuất phát từ lòng thương dân sâu sắc của Nguyễn Đình Chiểu - hãy
"soi thấu” tình cảnh của dân, hãy hiểu thấu lòng dân khát khao mong đợi. Bài
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

thơ kết thúc bằng một viễn cảnh thật hả lịng hả dạ. Người xưa thường nói: "ơn
vua như mưa móc", ở đây tác giả khao khát một trận mưa lớn tốt lành để có thể
cuốn phăng đi tất cả bọn cướp nước và mọi rác rưởi đang làm nhơ bẩn nước
non này.
Bài thơ có hai lớp nghĩa đan xen nhau, rõ ràng mà sâu kín. Bề nổi dễ thấy của
bài thơ là cảnh một con người đang buồn bã, ngóng đợi "gió đơng", ao ước một
"trận mưa nhuần"... Nhưng ai đọc cũng thấy, cái bề nổi ấy cứ chìm đi, để cho
phần chìm lại hiện lên ngày một rõ. Đó là sự khao khát, mong đợi một ngày
mai tốt lành sẽ tới. Càng nghĩ càng thấy trân trọng biết bao tấm lòng của nhà
thơ mù yêu nước Nguyễn Đình Chiểu.
Bài làm 2
Ta thường biết đến thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu bởi tính nhân văn về cuộc
đấu tranh muôn thuở giữa thiện ác, lý tưởng cao đẹp, nhằm mong ước một cuộc
sống tốt đẹp khi mà con người đối xử với nhau bằng những lễ nghĩa tốt đẹp,
chân thành mà tiêu biểu nhất là bộ truyện Lục Vân Tiên mang hơi hướng "dân
gian" với mơ típ quen thuộc thường có trong chuyện cổ tích hay truyền thuyết.
Nhưng khơng chỉ dừng lại ở đó, Nguyễn Đình Chiểu sống trong bối cảnh đất
nước hoang tàn điêu linh vì bị thực dân Pháp xâm lược, triều đình thối nát, ơng

đã đau đớn vì nỗi lo mất nước, vì nỗi thống khổ của nhân dân mà cho ra đời
những tác phẩm mang tính chiến đấu, và ơng chính là một người lính chiến tài
hoa. Xúc cảnh là một trong những tác phẩm thấm đượm nỗi lòng của tác giả, ta
thấy trong ấy một trái tim ấm nóng, kiên cường, đầy ắp tình u thương giống
nịi, u thương đất nước và niềm hi vọng một ngày mai đất nước sẽ lại yên
bình.
Nguồn gốc của tác phẩm vốn xuất phát từ truyện thơ Ngư tiều y thuật vấn đáp
được tác giả sáng tác vào những năm cuối đời, khi mà đất nước đã gần như rơi
vào tay giặc. Bài thơ là những lời cảm khái kèm theo tiếng thở dài của nhân vật
Đường Nhập Mơn trong truyện cũng chính là hiện thân của tác giả. Xúc cảnh
cịn có một tên gọi khác là Ngóng gió đơng được viết theo thể thơ Đường luật
thất ngơn bát cúmang đến cho tồn bài thơ một vẻ đẹp cổ kính, trang nghiêm,
đồng thời cũng phù hợp với tâm trạng u buồn của thi nhân nhân thời buổi loạn
lạc.
Hai câu thơ đầu là nguồn cảm hứng khơi gợi cho cảm xúc của tác giả trong của
toàn bài:
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

"Hoa cỏ ngùi ngùi ngóng gió đơng,
Chúa xn đâu hỡi, có hay khơng?"
Nguyễn Đình Chiểu đã dùng một cách ẩn dụ hết sức tinh tế, hoa cỏ qua bao
năm tháng lạnh lẽo, chịu vùi dập dưới cái lạnh lẽo mùa đơng nay sắp úa tàn, chỉ
cịn biết "ngùi ngùi" trơng mong ngọn "gió đơng" mang mùa xn tới, mang
đến cái sinh khí dồi dào ấm áp hồi sinh lại cảnh héo rũ, ủ ê này. Điều ấy khiến
ta liên tưởng đến cảnh đất nước và nhân dân đang hằng ngày phải sống trong
kiếp lầm than, khổ ải dưới ách áp bức lạnh lẽo của thực dân Pháp, và hơn tất cả
ai cũng đều mong ngóng một tương lai tươi sáng hơn, một ai đó có thể cứu đất

nước ra khỏi cảnh khốn cùng. Nhưng đến câu thơ sau, nhà thơ lại hỏi bằng một
nỗi niềm đau đớn bất lực "có hay khơng?" khi mà chính quyền phong kiến
đang sợ sệt trốn tránh, chẳng ai hay biết đến nỗi cùng cực của hoa cỏ nhân dân
đang ngấp ngoải khốn đốn biết bao nhiêu. Còn vị "Chúa xuân" trong lòng tác
giả, là bậc thánh đế minh quân mẫu mực, yêu nước, thương dân có tài dẹp giặc
thù để đưa đất nước thốt khỏi ách đơ hộ thì chưa thấy xuất hiện, ấy là nỗi
niềm trăn trở mãi không nguôi trong lòng người thi sĩ mù tài hoa.
"Mây giăng ải bắc trông tin nhạn,
Ngày xế non nam bặt tiếng hồng.
Bờ cõi xưa đà chia đất khác,
Nắng sương nay há đội trời chung"
Quay trở về với hiện thực đất nước, tìm về với lịch sử của dân tộc từng biết bao
lần chịu sự xâm lược từ phươg Bắc, nhưng rồi cuối cùng núi nam nào có chịu
gộp mình vơ ải bắc, từ xưa tới nãy vẫn luôn là bờ cõi khác biệt, nhân dân chưa
một ngày chịu nhún nhường trước quân giặc ngoại xâm. Cho đến hôm nay dân
tộc ta với bọn thực dân Pháp cũng chẳng khác nào "nắng sương" khác biệt, làm
sao có thể "đội trời chung", đây vốn đã là cái chân lý tuyệt không đổi dời mà
hơn 4000 năm văn hiến ông cha ta đã dày công xây dựng.
Đến hai câu cuối kết lại toàn bộ nỗi niềm băn khoăn day dứt của nhà thơ:
"Chừng nào thánh đế ân soi thấu,
Một trận mưa nhuần rửa núi sông"
Đây là niềm khao khát, lòng hy vọng vào bậc cửu ngũ chí tơn có thể sớm ngày
nhìn nhận rõ thực trạng đất nước, nỗi thống khổ của dân tộc và sự ác độc của
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

bè lũ thực dân để tìm ra một con đường cứu giang sơn khỏi cơn nước sôi lửa
bỏng. Nhà thơ vẫn đang sinh sống trong chế độ phong kiến, nên ông không thể

thẳng thừng cao giọng mà lên án bậc quân vương, tuy nhiên trong giọng thơ
cũng ngầm hiện lên nỗi trách móc sự bạc nhược, bất tài cùng với sự thối nát
mục rỗng của triều đình thời bấy giờ, vua tơi khơng có lấy một ai đủ bản lĩnh
đứng lên dẹp giặc như bậc thánh đế trong lịng Nguyễn Đình Chiểu. Hai câu
thơ cũng là lời cầu mong đầy khẩn thiết với triều đình, với người đứng đầu
trăm họ, đứng đầu đất nước, hãy sớm ý thức được trách nhiệm của mình với
non sơng gấ vóc, với nhân dân những con người một mực tin tưởng vào triều
đình, đừng để niềm tin ấy chỉ cị là dĩ vãng đáng tiếc nhất.
Xúc cảnh là một bài thơ ẩn chứa nhiều niềm đau xót của Nguyễn Đình Chiểu,
ơng vừa thương đất nước chịu cảnh đô hộ, lại thương nhân dân chịu cảnh lầm
than. Đồng thời bài thơ cũng là nỗi lòng băn khoăn, trăn trở của nhà thơ trước
thế sự hỗn tạp, mà khơng có ai đứng ra gánh vác. Đọc bài thơ với những dòng
chữ mang vẻ tồn bích, cổ điển tựa như tiếng thở dài đầy chua xót, ta lại càng
thấm thía cái nỗi đau của người thi sĩ yêu nước trước buổi đương thời.
Mời bạn đọc cùng tham khảo />
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188