Tài liệu canh tác hữu cơ

CANH TÁC H U C
Tham kh o cho s n xu t rau, qu và chè

Tài li u h ng d n
dành cho gi ng viên nông dân
D a vào:
Canh tác h u cơ - Tr ng cao ng nông nghi p h u cơ, an M ch
Tài li u ào t o c a IFOAM v Nông nghi p h u cơ vùng nhi t i
(Tài li u n i b không phát hành)

ARENCA Publisher 85 Nguyen Chi Thanh

!

"# $

!

"%

&&

'(

(


B ng m c l c
1.

Gi i thi u

5

1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.7.
1.8.

L ch s tóm t t canh tác h u cơ
Canh tác h u cơ t i Vi t Nam
Vì sao làm nông nghi p h u cơ?
Nông nghi p h u cơ - M t ph ơng pháp ph i h p t ng th
Các nguyên t c c a nông nghi p h u cơ
L i ích c a nơng nghi p h u cơ
Có ph i là nơng nghi p h u cơ truy n th ng không?
S n xu t nơng nghi p"An tồn"

5
5
6
7
10
11
11
12

2.

Ho t

10

2.9.
2.10.
2.11.
2.12.
2.13.
2.14.
2.15.
2.16.
2.17.
2.18.

Ho t ng s ng trong t - m t s c n thi t
t nh m t b dinh d ng
Các sinh v t t
Giun t= Ho t ng sinh h c
Mycorrhiza – M t lồi n m có ích
M t mơi tr ng t t cho các sinh v t t
T m quan tr ng c a v t ch t h u cơ trong t
Mùn t
T ng l ng v t ch t h u cơ trong t th nào?
Hi u c n k hơn v
tc ab n

10

10
12
12
13
14
20
19
20
21

3.

Qu n lý

22

3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.

M!c ích c a vi c làm t
Các bi n pháp làm t
Xói mịn t: M i e d a l n
B o toàn n c
Che ph
t

22

23
24
25
28

4.

Cân b ng dinh d

30

4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.

Ngu"n dinh du ng c a trang tr i/nơi s n xu t
Chu trình dinh d ng – T i u hóa vi c qu n lý dinh d
Cân b#ng dinh d ng trong trang tr i/nơi s n xu t
u vào s n xu t ph i mua
S n ph$m c a trang tr i
u vào t% môi tr ng
ánh giá cân b#ng dinh d ng

5.

Gi cân b ng dinh d

5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.

Dinh d ng chính c a cây tr"ng và m b o cung c p chúng th nào
Cung c p dinh d ng cho cây b#ng vi c qu n lý v t ch t h u cơ trong
L a ch n cây tr"ng
Cây tr"ng k t h p
Luân canh cây tr"ng

ng s ng trong

t và n

t

c

ng trong trang tr i/nơi s n xu t
ng trong tr i s n xu t

ng cây tr ng

39
t

ARENCA Publisher 85 Nguyen Chi Thanh

!

"# $

30
31
33
33
35
35
38

!

"%

&&

'(

(

39
40
40
42
43

5.6.
5.7.
5.8.
5.9.
5.10.
5.11.

Cây phân xanh
Ti n trình c
nh m
S d!ng cây phân xanh th nào
Phân
Phân bón
Phân h u cơ s&n có khác

43
45
46
50
53
55

6.

Qu n lý c d i

57

6.1. B n ch t c a c' d i
6.2. Các lo i c' d i

6.3. Qu n lý c' d i

57
57
59

7.

Qu n lý sâu và b nh h i

61

7.1.
7.2.
7.3.
7.4.
7.5.

Cây tr"ng kh'e
Sinh thái sâu và b nh h i
Bi n pháp phịng ng%a
Khuy n khích thiên ch
Các lo i cây i u tr sâu b nh và bi n pháp b o v

61
63
65
67
69

8.

Luân canh cây tr ng: K t h p toàn b các bi n pháp cùng nhau

73

8.1. T m quan tr ng c a luân canh
8.2. Luân canh là n n t ng qu n lý
8.3 Các lo i trang tr i
8.4 Nh ng khía c nh quan tr ng c a luân canh

70
73
77
78

9.

S n xu t rau

79

9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
9.5.
9.6.
9.7.
9.8.

9.9.

Gi i thi u
Qu n ý t và n c
K( thu t canh tác
Dinh d ng cây tr"ng và dòng dinh d ng
Qu n lý sâu b nh h i
Xen canh và luân canh cây tr"ng
Duy trì tính nguyên v)n h u cơ trong khu v c s n xu t
Ngu"n nguyên li u s&n có cho s n xu t h u cơ
Mô t s l ng và ch t l ng luân chuy n dinh d ng trong trang tr i/nơi sx

79
79
79
80
81
83
84
85
87

10.

S n xu t v i

88

10.1.
10.2.

10.3.
10.4.
10.5.
10.6.
10.7.
10.8.

Gi i thi u
Qu n lý t và n c
Dinh d ng cây tr"ng và dòng dinh d ng
Qu n lý sâu b nh h i
Qu n lý v n qu
Duy trì tính ngun v)n h u cơ trong khu v c s n xu t
Ngu"n nguyên li u s&n có cho s n xu t h u cơ
Mơ t s l ng và ch t l ng luân chuy n dinh d ng trong trang tr i/nơi sx

88
88
89
90
92
93
94
95

ARENCA Publisher 85 Nguyen Chi Thanh

!

"# $

!

"%

&&

'(

(


11.

S n xu t cam quít

96

11.1.
11.2.
11.3.
11.4.
11.5.
11.6.
11.7.
11.8.

Gi i thi u
Qu n lý t và n c
Dinh d ng cây tr"ng và dòng dinh d ng

Qu n lý sâu b nh h i
Qu n lý v n qu
Duy trì tính ngun v)n h u cơ trong khu v c s n xu t
Ngu"n nguyên li u s&n có cho s n xu t h u cơ
Mô t s l ng và ch t l ng luân chuy n dinh d ng trong trang tr i/nơi sx

96
96
96
98
99
100
100
101

12.

S n xu t chè

102

)! ) *+ , - + " . /
)! ! 01 2 3 13 &+y 5

)
))

13.

S n xu t

113

14.

Kinh t trang tr i/h s n xu t

123

14.1.
14.2.
14.3.
14.4.

Tính tốn kinh t c a các trang tr i/nơi s n xu t h u cơ
Canh tác h u cơ có em l i hi u qu kinh t khơng?
Gi m chi phí
Các cách làm t ng thu nh p

101
101
102
103

15.

Chuy n

127

ng v t h u cơ

i sang canh tác h u cơ

15.1. Gi i thi u
15.2. Ti n trình chuy n i
15.3. ã s&n sàng chuy n i ch a?
15.4. L p k ho ch chuy n i

105
105
106
108

Ph l c 1

109

Ph l c 2

111

ARENCA Publisher 85 Nguyen Chi Thanh

!

"# $

!

"%

&&

'(

(


1. Gi i thi u
Canh tác h u cơ c g ng làm vi c nhi u v i thiên nhiên t i m c có th . Canh tác h u
cơ có th ng d ng trong s n xu t cây tr ng và ng v t nuôi
t o d ng n n móng
v ng ch c cho s s ng c a con ng i c ng nh cho môi tr ng t nhiên xung quanh.

L ch s tóm t t v canh tác h u cơ
Khó có th nói nơng nghi p h u cơ
c xu t hi n vào lúc nào. Khái ni m v “h u cơ”, là
l a ch n cách th*c canh tác khác ã
c bi u l tr c khi phát minh ra các hóa ch t nơng
nghi p t ng h p. Nó ã di+n ra trong nh ng n m 1920-1940, t% sáng ki n c a m t s
ng i tiên phong c g ng c i ti n h canh tác truy n th ng v i nh ng ph ơng pháp c
tr ng c a canh tác h u cơ. Vào th i i m ó, vi c c i ti n là các ph ơng pháp m i t p
trung vào dinh d ng c a t trên cơ s, mùn t và h ng vào cân b#ng sinh thái trong
ph m vi trang tr i.
Khi vi c gi i thi u các gi ng có n ng su t cao k t h p v i vi c s d!ng các hóa ch t nơng
nghi p và cơ gi i hóa m nh m (Nông nghi p "Cách m ng xanh”) tr, nên ph bi n, m t
s ng i ã ph n i lu n i m m i này và các t p quán canh tác h u cơ nh làm phân ,
c i ti n luân canh cây tr"ng, ho c tr"ng cây phân xanh ã
c tô v . L- h ng gi a canh

tác h u cơ và nông nghi p thơng th ng (“hóa ch t”) vì th càng l n hơn.
Tác ng tiêu c c t i s*c kh'e và môi tr ng c a Cách M ng xanh trong nh ng n m 1970
và 1980 ngày càng tr, nên rõ ràng, nh n th*c c a c nông dân và ng i tiêu dùng v v n
“h u cơ” t ng lên m t cách ch m ch p. H th ng canh tác liên quan nh “Nông nghi p
v.nh c u” ho c “ nông nghi p có u vào t% bên ngồi th p” (LEIA)" ã
c m, r ng.
Ch/ cho n nh ng n m 1990, tr i nghi m v canh tác h u cơ t ng nhanh. S v! bê b i v
th c ph$m và th m h a môi tr ng ã khuy n khích và làm t ng nh n th*c c a ng i tiêu
dùng và các chính sách h- tr c a m t s n c. Cùng th i gian ó, m t lo t c i ti n m i
các k( thu t h u cơ ( c bi t là qu n lý sâu h i theo ph ơng pháp sinh h c) và vi c s p
x p h th ng canh tác hi u qu hơn ã
c phát tri n.
Tuy nhiên, nông nghi p h u cơ ch/ hình thành m t ph n nh' trong n n nông nghi p c a
th gi i, th m chí hình thành v i m t t/ l nh' trong cơ c u canh tác c a nơng thơn c0ng
r t ít. S h- tr t% phía nhà n c cho các ho t ng nghiên c*u, chuy n giao k( thu t ho c
marketing trong canh tác h u cơ v n còn r t th p , h u h t các n c. M c dù v y, canh
tác h u cơ hi n nay ang h*a h)n t c
t ng tr ,ng nhanh trên toàn th gi i.

1.1. Canh tác h u cơ t i Vi t Nam
M c dù có th nói r#ng nơng dân , t t c các n c trên th gi i ã làm nông nghi p h u
cơ cách ây hàng tr m n m, nh ng theo cách hi u c a qu c t thì canh tác h u cơ là hồn
tồn m i m1 i v i Vi t Nam. Cách ây kho ng 10 n m, m t s công ty n c ngoài ã
b t u làm vi c v i m t vài công ty n i a và nông dân a ph ơng
canh tác h u cơ
cho m!c ích xu t kh$u. Sau nhi u n m v i ch/ vài tr m hecta canh tác d i ph ơng pháp
qu n lý h u cơ cho n nay c tính có kho ng 6.475 ha t canh tác h u cơ. Nh ng s n
ph$m h u cơ ch y u là th o m c nh qu , h"i, g%ng, chè, cá ba sa. Nh ng s n ph$m này
ã
c xác nh n theo tiêu chu$n c a các n c nh p kh$u nh Châu Âu, M(, và xác nh n

c a các cơ quan mơi gi i n
ph$m.

c ngồi làm vi c trong l.nh v c thanh tra và ch*ng nh n s n

Toàn b th tr ng a ph ơng ã không
c phát tri n, m c dù cách ây vài n m có m t
cơng ty ã c g ng gi i thi u các lo i rau h u cơ t i ng i tiêu dùng Hà N i. Hi n có m t
vài t ch*c qu c t và a ph ơng ang h- tr cho nơng nghi p h u cơ (ngồi các t ch*c
chính là ADDA và GTZ). Nhà n c c0ng ch a có nh ng chính sách c! th nào
h- tr
phát tri n nông nghi p h u cơ trong n c và c0ng chính vì v y, hi n v n ch/ có r t ít s
chú ý t i nghiên c*u và các d ch v! chuy n giao v nông nghi p h u cơ. Tuy nhiên, n m
2007 B nông nghi p và phát tri n nông thôn (MARD) ã ban hành các tiêu chu$n cơ b n
cho nông nghi p h u cơ trong n c, có th
c dùng
tham kh o cho ng i s n xu t,
ch bi n và nh ng i t ng khác quan tâm n các s n ph$m h u cơ cho th tr ng n i
a. MARD có k ho ch cùng v i các cơ quan c a nhà n c Vi tt Nam, các t ch*c phi
chính ph qu c t , t nhân, và các t ch*c khác xây d ng m t h th ng ch*ng nh n cho
th tr ng trong n c.

1.2. T i sao c n làm nông nghi p h u cơ?
Thu t ng "Nông nghi p thông th ng” không rõ ràng nh ng ám ch/ n xu th nông
nghi p hi n nay t*c là nông nghi p trong ó có s d!ng các hóa ch t, i ngh ch v i nông
nghi p h u cơ.
“Cách m ng xanh” – Li u nó có xanh?
Vi c s d!ng phân bón và thu c tr% sâu hóa h c nh m t công ngh ã

c lan r ng ra
h u h t các n c nhi t i t% nh ng n m 1960. M t ph ơng pháp m i
ck
n trong
“Cách M ng Xanh” bao g"m các k( thu t tr n gói
c s d!ng nh#m t ng n ng su t trên
m-i ơn v di n tích canh tác. Các k( thu t tr n gói này bao g"m:
Tr"ng c canh nh ng gi ng có n ng su t cao (HYV)
S d!ng t canh tác t i a (Th ng v i máy móc)
S d!ng thu c tr% c' l ai tr% s c nh tranh c a c' d i
S d!ng thu c tr% d ch h i (Thu c di t côn trùng, thu c tr% n m, tr% sên, ng v t thân
m m etc.) lo i tr% sâu b nh h i
Thâm canh cao v i vi c s d!ng các lo i phân hóa h c (N, P, K) th ng
ck th p
v i vi c t i nhi u n c.
Sau khi “Cách m ng xanh” t
c nh ng thành cơng ban u, nó ã hi n nhiên cho th y
r#ng ph ơng pháp canh tác này gây nhi u nh h ,ng không mong mu n t i s*c kh'e con
ng i và c các ngu"n tài nguyên thiên nhiên khác ( t, n c, a d ng sinh h c):
i v i t: Nh ng khu v c t ai màu m r ng l n tr c kia ã b suy bi n vì xói
mịn, hóa m n ho c b rút ki t toàn b dinh d ng.
i v i n c: Ngu"n n c ng t ã b ô nhi+m ho c b khai thác quá m*c do vi c s
d!ng quá nhi u hóa ch t nơng nghi p và tình tr ng t i n c th%a m*a.
i v i a d ng sinh h c: Làm ti t ch ng nhi u loài th c v t, ng v t hoang dã, tàn
phá phong c nh thiên nhiên và sinh c nh ngày càng tr, nên nghèo nàn m m.
i v i s*c kh'e con ng i: T"n d thu c sâu có h i trong th c ph$m ho c n c u ng
gây nguy hi m t i s*c kh'e c a c ng i s n xu t và tiêu dùng. Ngồi ra cịn b tác
ng thêm b,i nh ng r i ro t% các ch t kháng sinh trong th t, s nhi+m BSE (b nh bò
iên) và các sinh v t bi n i gen (GMO).

Bên c nh ó, lo i hình nơng nghi p này d a quá m*c các
r t nhi u n ng l ng t% các ngu"n không th tái sinh.

u vào t% bên ngồi và tiêu h y

S thành cơng và nh ng thi u sót c a Cách m ng xanh
Ph i th%a nh n r#ng v i s tr giúp k( thu t c a Cách m ng xanh, n ng su t cây tr"ng ã
t ng lên r t nhi u, c bi t là , nh ng vùng ôn i Châu Âu và B c M(. M t s n c
Ph ơng Nam c0ng ã tr i nghi m Cách M ng xanh nh m t câu chuy n v s thành công,
m c dù n ng su t có t ng lên nh ng th ng th p hơn so v i các n c phía B c. Ví d! nh
2n
ã c g ng
tr, thành m t n c t túc ng0 c c nh ng n c này v danh chính
ngơn thu n v n th ng xuyên b ói kém kh c li t.
Tuy nhiên thành công c a Cách m ng xanh , khu v c phía Nam là khơng "ng u: trong
khi k( thu t làm cho n ng su t t ng lên m t cách áng k , khu v c "ng b#ng m u m
phì nhiêu ho c nh ng vùng t có
n c t i, thì nó l i ít thành cơng hơn , nh ng vùng
t khó tr"ng tr t, mà nh ng vùng t này l i chi m ph n di n tích l n , vùng nhi t i.
Nh ng vùng t màu m th ng thu c s, h u c a nh ng nơng dân giàu có hơn, cịn
nh ng nơng dân tr"ng tr t , nh ng khu v c không thu n l i l i không
c h ,ng nh ng
k( thu t m i này.
M t trong nh ng lý do không thành công c a Cách m ng xanh trên nh ng vùng t khó
canh tác là do hi u qu bón phân th p , trên t nhi t i: Khác v i t , nh ng vùng ôn
i, nhi u vùng t nhi t i khơng có kh n ng tích tr phân hóa h c
s d!ng. Dinh
d ng d+ b r a trôi kh'i t ho c bay hơi nh khí gas (N), vì th có th b m t i m t
ph n l n l ng phân bón.

3 nh ng n c có nhân cơng t ơng i r1 nh ng u vào t ', phí t n cho hóa ch t nơng
nghi p có th chi m m t t4 l l n trong chi phí s n xu t. Th ng nh ng u vào này
c
mua nh ti n vay và
c hoàn tr l i khi s n ph$m thu ho ch
c bán. N u n ng su t
th p hơn mong i (có th do t thi u dinh d ng ch ng h n) ho c toàn b cây tr"ng b
th t thu (ví d! do khơng kh ng ch
c t n công c a sâu b nh h i), nông dân v n ph i bù
p nh ng chi phí hóa ch t nơng nghi p h mà ã dùng. Do ó m c n là m t v n
ph
bi n trong nông dân , khu v c phía Nam và nhi u ng i m c vào “b y n ” ngày càng sâu
hơn. Trong khi giá nơng s n có chi u h ng liên t!c gi m xu ng thì giá cho u vào l i
t ng lên (ch ng h n do gi m tr giá), làm cho vi c ki m
thu nh p t% nông nghi p thông
th ng c a nhi u nơng dân càng tr, nên khó kh n hơn.

1.3. Nông nghi p h u cơ - M t ph ơng pháp ph i h p tồn di n
Nơng nghi p h u cơ là nhìn tồn c nh “b c tranh l n”
Nông nghi p thông th ng t p trung vào m!c tiêu là t
c n ng su t t i a c a cây
tr"ng c! th nào ó. Nó d a trên quan ni m gi n ơn là: N ng su t cây tr"ng
c t ng lên
b,i các u vào dinh d ng và nó b gi m xu ng do sâu b nh h i và c' d i, vì th chúng
c n ph i b tiêu di t. Nông nghi p h u cơ là m t ph ơng pháp canh tác ph i h p toàn
di n: Bên c nh m!c tiêu s n xu t hàng hóa ch t l ng cao, m t m!c tiêu quan tr ng không
th b' qua là b o toàn ngu"n dinh d ng t nhiên trong t, ngu"n n c s ch và tính a
d ng sinh h c phong phú. Ngh thu t trong canh tác h u cơ ó là vi c s d!ng t t nh t các
nguyên t c và ti n trình sinh thái. Nơng dân h u cơ có th h c
c r t nhi u t% vi c

nghiên c*u các m i t ơng tác gi a các y u t khác nhau trong h sinh thái t nhiên . Có
th liên h v i h sinh thái c a r%ng sau ây.


Chu trình dinh d ng trong h sinh thái r ng
Cây r%ng và các loài th c v t khác hút dinh d ng t% t và t ng h p nên các sinh kh i
c a chúng (nh lá, cành vv…). Khi lá rơi xu ng ho c cây b ch t i, dinh d ng
c
quay tr, l i t. Nh ng ph n sinh kh i b n b,i các loài ng v t khác nhau (bao g"m c
côn trùng), và phân c a chúng th i ra tr, thành ngu"n dinh d ng
c a tr l i vào
trong t. 3 trong t m t l ng r t l n các vi sinh v t s can thi p vào quá trình phân h y
v t li u h u cơ
t o thành dinh d ng s&n có cho cây s d!ng. H th ng r+ cây dày c
trong r%ng s thu l m h u nh tồn b dinh d ng
c phóng thích ra t% q trình phân
h y này.
Chu trình dinh d ng trong r ng
Qu n lý dinh d ng h u cơ c n d a vào nh ng v t li u vi khu$n có kh n ng phân h y
nh tàn d th c v t và ng v t. Chu trình dinh d ng
c khép kín cùng v i s h- tr
c a phân , che ph
t, tr"ng cây phân xanh, luân canh vv…
ng v t nuôi trong trang
tr i c0ng óng m t vai trị quan tr ng trong chu trình dinh d ng: Phân c a chúng có giá
tr cao và có th s d!ng là ngu"n dinh d ng tái sinh v i i u ki n là ph i cùng v i c',
v t li u xanh, rơm r khô. N u
c qu n lý c$n th n, vi c m t dinh d ng do b l ng l c,
xói mịn t và bay hơi có th gi m t i m*c t i thi u Tái sinh dinh d ng gi m b t s ph!
thu c vào các u vào bên ngoài và giúp ti t ki m chi phí. Tuy nhiên, nơng dân c n ph i

tìm cách này hay cách khác
bù p l i l ng dinh d ng b
a ra kh'i trang tr i qua
các s n ph$m
c bán ra .
phì nhiêu c a t trong h sinh thái r ng
t và
phì c a t, c hai cùng t o thành tr ng
trong r%ng th ng xuyên
c che ph ít nhi u t
mòn. Các v t li u dinh d ng liên t!c
c cung c
và t o m t môi tr ng s ng lý t ,ng cho chúng s
hút gi m t l ng n c l n.

i m c a h sinh thái t nhiên. Vi c t
o nên
phì c a t và ng n c n xói
p nuôi m t l ng l n các vi sinh t
làm cho t x p m m và có kh n ng

B ov
t trong s n xu t h u cơ
Nông dân h u cơ ph i hi u bi t và vi c b o toàn và c i thi n
phì c a t là t m quan
tr ng c t y u. Cùng v i phân h u cơ, bi t cách khuy n khích các vi sinh v t t ho t ng
và b o v chúng kh'i b h i t% thu c sâu hóa h c. Che ph m t t (t g c) và tr"ng cây
che ph là các bi n pháp
c s d!ng trong s các bi n pháp khác ng n c n xói mịn.
Tính a d ng trong các r ng

Trong r%ng, th c v t có tính a d ng cao v lồi gi ng, v kích th c c0ng nh h th ng
r+ và nh ng nhu c u s ng khác. ng v t c0ng là m t b ph n c a h th ng này. N u m t
loài sinh v t rút ra kh'i h th ng này, ngay l p t*c nó
c thay th b,i m t loài khác
l p ch- tr ng. 3 trong r%ng, các kho ng tr ng, ánh sáng, n c và dinh d ng
cs
d!ng hi u qu nh t và k t qu là t o ra m t h th ng r t v ng ch c.
Tính a d ng cây tr ng trong tr i/nơi s n xu t h u cơ
Trong tr i s n xu t h u cơ nên tr"ng luân canh ho c xen m t s lo i cây tr"ng bao g"m c
cây to.
ng v t là b ph n
c k t h p trong h th ng s n xu t c a tr i. Tính a d ng
này khơng ch/ cho phép s d!ng t i u các ngu"n l c mà cịn áp *ng s an tồn kinh t
trong tr ng h p b sâu b nh h i t n công ho c giá c th tr ng gi m th p cho m t s lo i
cây tr"ng nh t nh.


S cân b ng sinh thái trong r ng
Sâu b nh luôn hi n h u trong h sinh thái t nhiên, nh ng hi m khi chúng gây h i l n.
Nh có tính a d ng mà sâu b nh khó lan truy n. Cây c i th ng có th t ph!c h"i khi b
h i và nhi u sâu h i b ki m soát b,i các sinh v t khác nh các lo i côn trùng ho c chim
chóc
u tranh sinh h!c trong tr i/nơi s n xu t h u cơ
Nông dân h u cơ c g ng gi cho sâu b nh h i , m*c
không gây thi t h i kinh t . T p
trung ch y u vào vi c h- tr cho cây kh'e và t ng s ch ng ch u c a cây tr"ng. Nh ng
cơn trùng có l i
c khuy n khích b#ng cách t o mơi tr ng s ng và th*c n cho chúng.
N u sâu b nh t t i m*c nguy h i, thiên ch và các lo i th o m c i u ch s
cs

d!ng.
M c tiêu c a canh tác h u cơ:
T% nh ng tiêu chu$n c a IFOAM, Liên ồn Qu c t các phong trào nơng nghi p h u cơ
(the International Federation of Organic Agriculture Movements)
Trong nơng tr i :
B o tồn và c i thi n
phì nhiêu c a t
Thúc $y s h p tác có l i gi a tồn th
các sinh v t có ích trong nơng tr i, t% vi
sinh v t n cây tr"ng và ng v t nuôi
T o s cân b#ng gi a tr"ng tr t và ch n
nuôi gia súc
Cung c p cho ng v t nuôi các i u ki n
theo nhu c u và thói quen s ng t nhiên
c a chúng
S t ơng tác v i mơi tr ng :
Duy trì và làm t ng tính a d ng di truy n
trong h sinh thái nơng tr i và tính t
nhiên c a mơi tr ng xung quanh bao
g"m b o v th c v t hoang d i và t p
quán s ng c a ng v t
Phát tri n t p quán canh tác trong ó mơi
c a vào suy xét
tr ng thiên nhiên
n m*c t i a có th
S d!ng chu trình dinh d ng khép kín
và hình thành thói quen s d!ng ngu"n
dinh d ng t% a ph ơng
Làm gi m t i m*c t i thi u vi c s d!ng
các ngu"n tài nguyên không th h"i ph!c

trong nông nghi p, công nghi p ch bi n
bao g"m c nhiên li u hình thành t% xác
ng v t b phân h y
C i thi n ch t l ng rác th i h u cơ
c
thành th và công nghi p có th
tái sinh vào trong t nơng nghi p

Nh ng khía c nh xã h i:
Khuy n khích tính a d ng trong s n
xu t, ch bi n và phân ph i s n ph$m,
m b o công b#ng xã h i và n nh
sinh thái
m b o ch t l ng cu c s ng t t cho t t
c m i ng i tham gia vào s n xu t và
ti n t i ch bi n th c ph$m h u cơ
S tín nhi m:
S n xu t th c ph$m v i ch t l ng t t
S n xu t và s d!ng nh ng s n ph$m và
bao bì có th phân h y b,i vi khu$n
Ng n ng%a b t c* s ô nhi+m nào có th
t ng lên t% các ho t ng c a khu v c s n
xu t
Khuy n khích chuy n i tồn b s n
xu t trong vùng sang ph ơng pháp s n
xu t h u cơ
c b#i:
Nh ng m c tiêu này s" t
S h p tác ch t ch gi a nông dân và
ng i tiêu dùng

S trao i kinh nghi m và ph ơng pháp
gi a ng i s n xu t h u cơ v i các d ch
v! h- tr bao g"m giáo d!c liên quan và
nghiên c*u các th ch
Ph ơng pháp canh tác h u cơ không cho
phép:
S d!ng phân bón, thu c sâu t ng h p...
Ép bu c cây c i và ng v t phát tri n
Cơng nghi p hóa ch n ni gia súc
S d!ng cây tr"ng bi n i gen


1.4. Các nguyên t c c a nông nghi p h u cơ
B o toàn sinh thái trang tr i/vùng s n xu t
Nh ã gi i thích , m!c 1.3, vi c s d!ng hóa ch t nơng nghi p trong canh tác ang t o ra
nh ng thi t h i nghiêm tr ng cho môi tr ng và sinh thái c a vùng s n xu t, và là nguyên
nhân gây ra các v n
nh làm t ng
m n, làm nghèo dinh d ng t, t b vón ch t,
xói mịn, gi m tính a d ng sinh thái trong "ng ru ng, suy ki t m*c n c ng m, vv..
Nh ng v n v môi tr ng hi n nay ang e d a t i tính b n v ng c a c ng "ng và s n
xu t nông nghi p. B o toàn sinh thái vùng s n xu t b#ng vi c ch m d*t s d!ng hóa ch t
nơng nghi p, c bi t là thu c tr% sâu và phân bón hóa h c, có th làm xoay chuy n nh ng
tác ng tiêu c c này. B o t"n mơi tr ng xung quanh và các lồi th c v t a ph ơng
ang có trong vùng s n xu t c0ng s có l i cho vi c c i thi n a d ng sinh h c.
Làm phong phú h sinh thái nơng nghi p hơn
Ngồi vi c b o toàn sinh thái, các nguyên t c nông nghi p h u cơ yêu c u nông dân n- l c
c i thi n m i cân b#ng sinh thái và dinh d ng t. Các nguyên t c này t o ra s khác bi t
rõ r t gi a nông nghi p h u cơ v i nơng nghi p t do hóa ch t ho c “nơng nghi p an
tồn”. Bi n pháp chính

c i thi n sinh thái vùng s n xu t là c i thi n t b#ng các v t
li u h u cơ và làm t ng tính a d ng sinh h c.
Trong h th ng canh tác nơng nghi p h u cơ thì t ai là y u t then ch t. Vi c làm cho
t màu m hơn cho phép cây c i thu
c dinh d ng m t cách y
và cân i. Nó
làm cho cây tr"ng kh'e m nh ch ng
l i sâu b nh h i và lo i b' nhu c u ch/ d a vào
vào thu c tr% sâu c a nơng dân. Bên c nh ó, h u cơ t o ra nh ng s n ph$m có h ơng v
ngon, b o qu n t t và s n xu t h u cơ có th làm t ng n ng su t cây tr"ng theo cách b n
v ng hơn so v i canh tác có s d!ng hóa ch t.
Ngồi vi c c i thi n dinh d ng t, t ng tính a d ng sinh h c trong "ng ru ng là m t
y u t ch
o khác trong sinh thái nông tr i b n v ng. ó là vì các sinh v t a d ng s ng
bên c nh nhau s t o i u ki n cho cân b#ng sinh thái phát tri n. Có nhi u cách
làm
t ng a d ng sinh h c nh xen canh, luân canh cây tr"ng, tr"ng cây to ho c cung c p
nh ng di n tích t nhiên trong ph m vi ho c xung quanh tr i/vùng s n xu t.
Làm vi c v i chu trình t nhiên
Các nguyên t c c a nông nghi p h u cơ
c xác nh d a trên m t n n canh tác b n
v ng phù h p v i quy lu t t nhiên, ví d! nh i u ki n khí h u, chu trình dinh d ng, và
s n ng ng c a các qu n th côn trùng. Nông nghi p b n v ng không l y m!c ích s n
xu t c
u tranh l i v i thiên nhiên, nh ng c g ng h c t% thiên nhiên và i u ch/nh h
th ng canh tác phù h p v i các ph ơng pháp c a t nhiên.
Nh ng ti n trình t nhiên tr ng y u i v i nông nghi p h u cơ bao g"m: chu trình dinh
d ng ( c bi t là chu trình m và các bon), chu trình th y phân, i u ki n khí h u, ánh
sáng, m i quan h sinh thái và tính cân b#ng (Trong "ng ru ng và chu-i th*c n)
3 nh ng nơi khác nhau trên th gi i, i u ki n t nhiên và i u ki n sinh thái c0ng bi n

i khác nhau. Nông dân tham gia vào nông nghi p h u cơ ph i t h c t% nh ng tình
hu ng và nh ng i u ki n c a a ph ơng b#ng cách quan sát, h c t p, i u tra và nghiên
c*u nh m t ph n c a ti n trình h c t p. H c thơng qua ti n trình này , trên chính "ng
ru ng c a h , nơng dân có th h ,ng l i y
nh t t% các ti n trình t nhiên và sinh thái
a ph ơng.


Ng$n ng a s ơ nhi%m t bên ngồi
M c dù nông nghi p h u cơ c m s d!ng hóa ch t t ng h p trong s n xu t, nh ng môi
tr ng xung quanh nơi canh tác h u cơ có th ã b nhi+m b$n t% s ô nhi+m và t s n
xu t h u cơ vào tình th có s d!ng nh ng tàn d không mong mu n, c trong ngu"n
n c c0ng nh khơng khí ho c , ngay chính trong t. Vì th , nơng dân h u cơ ph i c
g ng ng n ng%a s nhi+m b$n t% bên ngoài vào khu v c s n xu t c a h . Vi c ng n ng%a
có th t o nh ng vùng ranh gi i xung quanh nơi s n xu t ho c thi t l p vùng m. Tuy
nhiên,
lo i tr% toàn b s nhi+m b$n t% ngu"n hóa ch t gây ơ nhi+m hi n th y , kh p
nơi trong môi tr ng là r t khó. Ví d! nh trang tr i h u cơ có th ph i dùng chung ngu"n
n c v i trang tr i thông th ng và nó có ngh.a r#ng s n xu t h u cơ ít nhi u ã b nhi+m
hóa ch t. Vì v y, nơng dân h u cơ nên c g ng t i m*c t i a
ng n ng%a s nhi+m b$n
nh ng "ng th i %ng bao gi òi h'i s n xu t h u cơ có th thốt kh'i s nhi+m b$n
hồn tồn.
Bên c nh vi c ng n ng%a s nhi+m b$n t% bên ngoài, canh tác h u cơ c0ng quy nh r#ng
nông dân ph i h n ch ho c ng n ch n s nhi+m b$n có th x y ra t% ngay quá trình s n
xu t h u cơ c a trang tr i. Ví d! nh ph i xây d ng m t h th ng ch*a ng x lý rác
th i nhà b p và n c c ng tr c khi chúng
c th i ra ngoài tr i s n xu t. Ngoài ra
nh ng v t li u có th b nhi+m b$n c0ng b c m s d!ng làm v t ng s n ph$m h u cơ.
T c p v t li u s n xu t

Trong nông nghi p h u cơ, nông dân ph i s d!ng m t s v t li u s n xu t nh phân bón
h u cơ, h t gi ng vv…Nông nghi p h u cơ có m t ngun t c là nơng dân nên t làm ra
t i m*c t i a nh ng v t li u này ngay trong tr i s n xu t c a h . Tuy nhiên, trong tru ng
h p nơng dân khơng có kh n ng t s n xu t u vào, (ví d! khi khơng có
di n tích
ho c u c u u t cao s n xu t nh ng v t li u c n thi t cho s n xu t) nơng dân có th
mua ho c thu nh ng v t li u , ngoài vùng s n xu t c a mình, nh ng nh ng v t li u này
nên s&n có trong khu v c c a a ph ơng

1.5. L i ích c a nơng nghi p h u cơ
L i th c a canh tác h u cơ có th
c so sánh v i canh tác thông th ng và
t t nh sau :
Duy trì và b o tồn phì nhiêu c a t
Ít gây ô nhi+m ngu"n n c (n c ng m, sơng, h")
B ov
i s ng hoang dã (chim chóc, ch nhái, côn trùng v.v...)
a d ng sinh h c cao, nhi u c nh )p khác nhau
i x t t hơn v i ng v t ni
Ít s d!ng n ng l ng và u vào khơng có kh n ng ph!c h"i t% bên ngồi
Ít d l ng thu c tr% sâu trong th c ph$m
Khơng có hooc mơn và ch t kháng sinh trong các s n ph$m ng v t
Ch t l ng s n ph$m t t hơn (h ơng v , c tính tích l0y)

c tóm

1.6. Có ph i canh tác truy n th ng là h u cơ ?
Ch/ t% nh ng n m 60, nơng nghi p hóa ch t ã s d!ng trên m t ph m vi r ng l n. Vì th ,
nh ng c ng "ng nơng nghi p không b nh h ,ng b,i cái g i là “Cách m ng xanh” ã t

ng ti p nh n nh ng tiêu chu$n quan tr ng nh t c a nông nghi p h u cơ, ngh.a là không
s d!ng b t k5 phân bón, thu c tr% sâu hóa h c và sinh v t bi n i gen nào. H th ng
nông nghi p này
c c p t i nh là “Canh tác truy n th ng”.
Hơn vài th p k4 qua, tr ng i m trong nông nghi p ã
c thay i i n hình ch y u t%
n n nơng nghi p mà d a vào nó ch/ v%a
s ng (cho tiêu dùng c a b n thân ng i s n
xu t) n s n xu t cho th tr ng (cho t ng thêm thu nh p tài chính). Trong nhi u n c,
m t
dân c t ng lên m t cách nhanh chóng và nhi u h th ng canh tác truy n th ng ã
không th áp *ng
c n ng su t mong i c a nông dân. Kho ng th i gian
t ngh/
ngơi không canh tác b gi m xu ng do vi c ch n th ho c khai thác tr"ng tr t quá m*c,
nhi u khu v c
c canh tác theo truy n th ng ã ph i i m t v i s suy bi n tr m tr ng.
Cùng th i i m ó, nh ng gi ng cây tr"ng n ng su t cao
c gi i thi u l i có chi u
h ng d+ m c b nh. Canh tác h u cơ c g ng áp *ng nhu c u ngày càng t ng c a s gia
t ng dân s trong khi nó khơng gây r i ro cho t , vùng s n xu t có th i gian canh tác lâu
dài.
Nhi u bi n pháp và k( thu t canh tác h u cơ
c xu t phát t% m t vài h canh tác truy n
th ng trên tồn th gi i. Tuy nhiên, khơng ph i t t c h canh tác truy n th ng
cs
d!ng cho h u cơ, ơi khi ch/ vì lý do ơn gi n là chúng không
c bi t n trong m t
l.nh v c c! th . Ngoài ra, canh tác h u cơ k t h p vi c t n d!ng m t lo t các k( thu t hi n

i s&n có nh s d!ng vi khu$n i kháng trong qu n lý d ch h i, nh ng gi ng n ng su t
cao nh ng kháng sâu b nh ho c s d!ng các cây phân xanh có hi u qu cao.
Hình v sau minh h a nh ng i m t ơng "ng và khác nhau ch y u gi a canh tác truy n
th ng và h u cơ:
Canh tác truy n th ng và
h u c có nh ng c i m
chung:

Nh ng bi n pháp h u c có
th th y trong canh tác
truy n th ng:

Không s d ng phân bón,
thu c sâu, thu c tr n m,
tr c hóa h c, ch t kích
thích sinh trư ng vv.
Không s d ng cây tr ng,
ng v t ư c t o b i k
thu t gen
S d ng phân ng v t

Chu trình dinh dư ng khép
kín, s d ng u vào t bên
ngoài th p
Ph c h i sinh quân qua vi c
ph g c ho c phân
Xen canh và/ho c luân canh
cây tr ng
Qu n lý b n v ng ngu n tài
nguyên: t, n ng lư ng,

nư c
Duy trì s màu m c a t
và ng n ch n xói mịn
Thân thi n v i thói quen c a
ng v t ni

Nh ng i m c th
canh tác h u c :

iv i

S d ng nh ng ch ph m
sinh h c
qu n lý sâu
b nh h i
Th ho c thu hút nh ng côn
trùng có ích
S d ng gi ng cây tr ng,
ng v t kháng sâu b nh
h i có n ng su t cao
Gi i thi u nh ng cây phân
xanh, cây che ph , c
nh
m hi u qu
S d ng nh ng công c c i
ti n
làm t, gieo h t,
nh c , vv.
!ng d ng nh ng phương
pháp phân ã ư c c i

ti n và phân vi sinh

1.7. S n xu t nơng nghi p "An tồn"
S n xu t "An toàn" ã t
c ý ngh.a quan tr ng , Vi t Nam trong nh ng n m qua c
bi t i v i s n xu t rau , nh ng nơi có nhi u t"n d thu c tr% sâu. Trái ng c v i s n
xu t h u cơ, s n xu t “an toàn” không c g ng t ki m ch s d!ng hóa ch t nơng nghi p
mà ch/ t p trung vào vi c gi m s d!ng nó. Trong b o v th c v t, nông nghi p an toàn


c s d!ng k t h p v i các bi n pháp u tranh sinh h c và thu c sâu hóa h c (Qu n lý
d ch h i t ng h p). N u sâu b nh h i t t i m*c nguy hi m, thu c tr% d ch h i hóa h c s
c s d!ng.
i v i dinh d ng cây tr"ng, phân hóa h c có th
c s d!ng, nh ng
c xác nh là luôn , m*c cao nh t.
V cơ b n, s n xu t “an toàn” cho phép s d!ng nh ng ph ơng pháp gi ng v i canh tác
nơng nghi p thơng th ng, nh ng nó c g ng gi m thi u nh ng nh h ,ng tiêu c c t i
ch t l ng s n ph$m và mơi tr ng. Nó xa v i so v i suy lu n và cách ph i h p toàn di n
v t ch t v0 tr! c a nông nghi p h u cơ. Tuy nhiên, nó có th óng góp áng k
cho
m t mơi tru ng lành m nh hơn, và vì th nó
c s ông nông dân làm theo d+ dàng hơn.
Vi t Nam ã có nh ng quy nh c! th cho s n xu t rau an tồn nh ng khơng có quy nh
c! th v nhãn hi u cho rau “an toàn”. C0ng nh v y, h th ng ch*ng nh n ch a
c
phát tri n y . Do m t s v n
tr c kia và có nh ng kho ng tr ng trong h th ng
c p ch*ng nh n nên s tin t ,ng vào s n ph$m “an toàn” c a ng i tiêu dùng v n còn
th p. Trong th c t , m t s n c trên th gi i ã phát tri n nhãn hi u và m t h th ng

ki m soát cho s n xu t theo ph ơng pháp t ng h p. Thu t ng s n xu t "An tồn" hay
"S ch" r t khơng
c a thích vì nó t o m t n t ng không công b#ng v ch t l ng c a
s n ph$m khi v n s d!ng hóa ch t
s n xu t. Vì th , , m t s n c, h th ng s n xu t
này
c g i m t cách chung chung là s n xu t “xanh”.


2. Ho t

ng s ng trong

t

t là xu t phát i m cho t t c các n n s n xu t nơng nghi p.
t khơng kh e có th
n y sinh nhi u v n trong s n xu t và tài chính c a nơng dân h u c .
M t nhà thơng thái ã nói: " t kh e cho cây tr ng kh e, ti p
– Và con ngư i, c ng là m t y u t không th thi u.
t không ch
n thu n là m t h n h p c a nh ng ph n t
th ng n ng ng cùng v i m t lư ng l n các vi sinh v t s
chúng tơi s trình bày và cùng xem xét cái gì s x y ra trong
ngh a quan tr ng trong vi c h tr phát tri n m t h
t s ng

2.1

Làm tan rã v t ch t h u cơ là i m m u ch t cho tr"ng

tr t h u cơ. N u ti n trình này khơng t
c hi u
qu t i a, cây tr"ng s phát tri n kém và n ng su t s
b th p. "ng th i, cây tr"ng khơng có kh n ng c nh
tranh ch ng l i c' d i. Cách t t nh t
ki m soát c'
d i là cây tr"ng ph i t t và kh'e m nh. Ngoài ra, cây
tr"ng kh'e s có s*c
kháng v i sinh v t gây h i t t
hơn. t th hi n m t vai trò to l n trong canh tác h u
cơ b,i vì t:
Ho t ng nh m t b ch*a toàn b dinh d ng
Nó óng m t vai trị s ng còn trong quay vòng
dinh d ng t.

t là m t b ch*a dinh d

ng v t kh e”

khoáng, mà là m t h
ng. Trong chư ng này
t và t i sao nó l i có ý
ng và kh e m nh.

t s ng - M t i u thi t y u

Trong canh tác h u cơ, h u h t các dinh d ng trong
t không th s d!ng m t cách d+ dàng, nh ng chúng
là m t ph n v t ch t h u cơ t ơng i l n trong t.
Vì v y, dinh d ng c n

c gi i phóng vào t tr c
khi cây tr"ng có th s d!ng. S quay vịng dinh
d ng trong t vì th ịi h'i các v t ch t h u cơ ph i
c phân h y ho c làm tan rã.

2.2

n cho

1

6

.

+ ơ

7(

8 3 9 .

:

&

&
l

(

ng- úng lúc và
ng

Cây tr"ng phát tri n t t nh t

Cây tr"ng có th c nh tranh

c

N ng su t cao
Minh h!a 1
m b o cung c p dinh d ng úng lúc.
Ch c ch n d+ hơn khi b n ch/ c n b t u
làm m t l n úng vi c vào úng lúc

ng

Trong trang tr i/vùng s n xu t, các ngu"n dinh d ng quan tr ng bao g"m:
Phân ng v t, phân , rơm
Cây tr"ng ang canh tác
Ch t h u cơ trong t (Tàn d cây tr"ng, phân bón)
Ch t khống trong t (Các h t t, s t, các h p ch t hóa h c vv.)
Minh h a 2 , trang ti p theo a ra m t t ng quan chung v ngu"n dinh d
và t m quan tr ng c a chúng trong m t tr i s n xu t h u cơ.

ng khác nhau


Ch t h u cơ ln ch*a tồn b các lo i dinh d ng mà cây tr"ng òi h'i. Minh h a 2 cho
th y rõ ch t h u cơ ch*a trong t l n hơn r t nhi u so v i l ng v t ch t h u cơ

c tr
trong phân bón và trong các cây tr"ng ang phát tri n. B,i v y ch t h u cơ trong t là
m t ngu"n dinh d ng ch l c cho s n xu t!

V t ch t h u cơ trong phân
0-25 t n/ha

+ ơ
. ;y " .
))
<

=

)

+ ơ
<

.6
. , 2>

V t ch t khoáng trong

!
V t ch t h u cơ trong

ng trong trang tr i
t ch*a kho ng 90 % N t ng s c a

> !

?

t

t, 50-70 % P và 50 % S.

Tuy nhiên, t t c ba ngu"n ch t h u cơ u
c d a trên s phát tri n c a cây tr"ng. Ch/
có cây tr"ng m i th c s t ng h p ra các h p ch t h u cơ. V t ch t h u cơ
c t o ra
thơng qua q trình
c g i là quang h p, trong ó cây tr"ng bi n i khí cacbon (CO2)
ng). Hydratcacbon sau ó
c s d!ng
và n c (H2O) thành oxy, hydratcacbon (
t ng h p toàn b các h p ch t dinh d ng khác nhau trong các t bào cây. Vì th , cây
tr"ng òi h'i nhi u các y u t dinh d ng c n thi t mà chúng có th l y
c t% t.
Theo cách trên, ch/ có cây tr"ng m i có th bi n i ánh sáng thành n ng l ng hóa h c
c tích tr trong
ng. N ng l ng này có th
c t t c các t bào s d!ng, và nó có
th
c v n chuy n i kh p các b ph n c a cây tr"ng ho c
c tích tr l i
s d!ng
sau này (nh , d ng tinh b t ho c m ).
Toàn b các sinh v t s ng khác ph i n th c v t ho c ng v t

thu
cơ c n cho n ng l ng s ng và phát tri n t bào c a chúng (chúng th
Ngồi ra khơng có các kh n ng khác!

c v t ch t h u
ng n th c v t).

1. Khi các dinh d ng
c tích l i trong các ch t h u cơ c a t nh m t ngu"n tài
nguyên quan tr ng, nông dân ph i m b o r#ng b ch*a ch t h u cơ trong t c a
h càng l n càng t t. N u t quá nghèo dinh d ng, nông dân mu n chuy n i
sang canh tác h u cơ thì l ng v t ch t h u cơ ph i
c làm t ng lên và ti p t!c
duy trì sau này.
Có m t vài cách

t o d ng và duy trì

phì c a

t thơng qua các v t ch t h u cơ:


Ch n s n xu t các cây tr"ng có nhi u v t ch t h u cơ
Ch n cây tr"ng cho nhi u tàn d h u cơ
Duy trì vi c tr"ng cây che ph trên m t ru ng càng nhi u n m càng t t
T t nhiên, phân chu"ng (phân ng v t), và nh ng phân bón h u cơ
m t ngu"n dinh d ng quan tr ng. Xem chi ti t trong ch ơng 4.

2.3

Các sinh v t

c mua c0ng là

t

V i t n ng ng, ch/ v i m t thìa cà phê t nh ng , ó là nơi c trú c a hàng tri u
tri u sinh v t t. M t vài trong s chúng có ngu"n g c t% ng v t, m t s khác có ngu"n
g c t% th c v t. Kích th c c a các sinh v t c0ng bi n i r t l n. M t s có th nhìn
c
b#ng m t th ng nh giun t, ve bét, con dài uôi ho c m i. Tuy nhiên, h u h t trong s
chúng, r t nh' bé ch/ có th nhìn th y chúng qua kính hi n vi, và chúng
c g i là “các
vi sinh v t”. Các vi sinh v t quan tr ng nh t là các vi khu$n, n m và sinh v t ơn bào. Các
vi sinh v t là y u t then ch t t o nên ch t l ng và s màu m c a t. Ch ng lo i sinh
v t càng nhi u và s l ng c a chúng càng cao thì
phì t nhiên c a t càng l n.
M t s sinh v t có kích th
trong t

cl n

Các loài giun t
Các loài nh n
Các loài sên và c sên
Các loài b cánh c*ng
Các loài b b t i
Các lồi ve bét
Các lồi ng v t nhi u chân

M t s các vi sinh v t
trong t
Vi khu$n
T o
N m
Sinh v t ơn bào
Khu$n tia

Sinh v t t: K& thù hay là b n ?
Nhi u nông dân coi t t c vi sinh v t ch/ là d ch h i và ngh. “làm th nào
gi t chúng?”
Trong khi th c t ch/ có ít vi sinh v t t có th gây h i cây tr"ng, cịn ph n ơng trong s
chúng là quan tr ng và
c s d!ng r t nhi u
t o
phì cho t. Các sinh v t t có
t m quan tr ng vì:
Chúng giúp phân h y v t li u h u cơ và t o ra mùn t
Chúng hòa tr n v t ch t h u cơ v i các h t t và vì th t p h p các h t t thành m t
k t c u n nh không d+ b v r i ra.
Chúng t o thành các
ng ng m giúp r+ cây phát tri n sâu và làm thơng thống t
Chúng giúp các phân t khống gi i phóng dinh d ng vào t
Chúng kh ng ch sâu h i và các sinh v t gây b nh làm nh h ,ng t i r+ cây


a s các sinh v t t r t nh y c m v i s thay
i nhi t
và $m

trong t. Vì r+ cây và
sinh v t s d!ng khơng khí, nên làm l u thơng
khơng khí trong t t t là y u t quy t nh cho
s phát tri n c a chúng. Nhìn chung, c a các
sinh v t t ho t ng kém khi t b q khơ,
q t ho c q nóng. Chúng ho t ng m nh
nh t khi , trong t m, $m và s&n có th*c n
(nh sinh kh i th c v t).

2.4 Giun

t = Ho t

ng sinh h c

S l ng giun trong t là m t d u hi u ch/
tình tr ng màu m c a t. Trong t màu m ,
b n có th tìm th y i n hình t% 300-500
Minh h!a 3 - R% cây s' d ng các hang giun...
giun/m2 (kho ng 1-2 t n/ha). 3 trang tr i ng0 ...
phát tri n xuyên su t trong t d+ dàng hơn.
c c làm theo ph ơng pháp thông th ng b n Trong các hang giun, khơng khí
c trao i t t nh t
ch/ có th tìm th y 50-100 giun/m2.
t có và , ó s&n có m t l ng l n dinh d ng (phân giun).
m t
giun l n còn bi u hi n nhi u i s ng
phân h y khác x y ra trong t, nh lồi i b t, vi khu$n và n m. Vì th ng i ta l y
giun là m t ch/ s sinh h c: Nó giúp b n hình dung
c trong t c a b n có bao nhiêu

ho t ng sinh h c ang x y ra.
Giun t r t quan tr ng cho vi c t o
phì trong t vì chúng th c hi n m t s ch*c n ng
c t y u. Ví d! nh chúng thúc $y nhanh quá trình phân h y các sinh kh i b#ng cách di
chuy n nh ng v t li u th c v t b ch t , bên trên b m t vào trong t. Trong q trình
tiêu hóa v t li u h u cơ, chúng hòa tr n ch t h u cơ và các h t khoáng t
th i ra các
h t v!n n nh giúp c i thi n c u trúc c a t. Phân th i c a giun ch*a cao hơn 5 l n N, 7
l n P, 11 l n K và 2 l n Magiê và Canxi so v i t th ng. Cu i cùng nh ng không kém
ph n quan tr ng là các hang ào c a chúng giúp cho s th m thoát n c m a r t t t do ó
ng n ch n t b xói mịn và ng p úng. Ho t ng c a giun t o ra r t nhi u các hang ng m
trong t. Chúng
c g i là hang sinh h c, b,i chúng
c hình thành t% ho t ng s ng
c a các sinh v t. Nh ng hang này r t có ích giúp cho q trình trao i khơng khí trong
t t t. Chúng b o m cho t th m n c nhanh sau m a c0ng nh thoát n c nhanh khi
quá nhi u n c (Xem minh h a 3)
Giun c(n th c $n
t"n t i, giun c n ch t h u cơ nh m t ngu"n cung c p n ng l ng và dinh d ng. B t
k b n dùng lo i phân bón gì khơng quan tr ng, n u cây tr"ng
c bón phân t t s cho
m t l ng tàn d cây tr"ng l n. Tuy nhiên, i u ch c ch n là phân h u cơ giúp t o ra m t
kh i l ng giun l n nh t. S l ng giun trên cánh "ng
c bón phân ng v t cao g p 2
l n l ng giun trên "ng có bón phân khống. Th m chí cịn t t hơn n a n u luân canh
cây tr"ng bao g"m c vi c tr"ng c' ho c cây phân xanh v i nh ng cây tr"ng khác sau nó.
ng qu y r(y cơng vi c c a giun !
Giun c n cung c p
l ng sinh kh i, nhi t
v%a ph i và

$m. ó là lý do chúng r t
thích che ph . Vi c làm t th ng xuyên
canh tác s làm gi m s l ng giun trong
t. Thu c sâu, thu c tr% c' c0ng có th làm nh h ,ng r t x u t i giun. M t s lo i thu c
sâu ph bi n hi n nay ít nhi u u gây h i cho giun. C0ng t ơng t , vi c s d!ng thu c tr%
c' s lo i b' m t ph n th*c n cơ b n c a giun.


2.5 Mycorrhiza – M t lo i n m có ích
N m là m t b ph n ch y u c a vi sinh v t t. M t lo i n m quan tr ng tiêu bi u cho
các n m t"n t i trong t là n m "mycorrhizae" s ng c ng sinh v i r+ cây. Cây tr"ng và
n m, c hai u h ,ng l i t% m i liên k t c ng sinh này: N m thu nh t dinh d ng cây
tr"ng s d!ng "ng th i n m l i s d!ng các th*c n
c cây tr"ng "ng hóa qua quá
trình trao i ch t trong cây. N m Mycorrhizae có trong t t c các lo i t, nh ng không
ph i t t c các lo i cây u có th tham gia vào q trình c ng sinh cùng v i n m.
N m Mycorrhizae có m t s ch*c n ng r t có l i cho nông dân:
Chúng m, r ng t ng ho t ng c a r+ cây và có th xâm nh p vào các khoang r-ng
nh' , trong t.
Chúng hòa tan các dinh d ng t% các m nh khoáng và mang t i cho cây tr"ng s
d!ng, ví d! nh lân
Chúng k t h p các h t t l i thành kh i v ng ch c do ó làm c i thi n c u trúc t
Chúng b o v
$m t và c i thi n vi c cung c p n c cho cây tr"ng
Vi c hình thành Mycorrhiza ph! thu c vào i u ki n t, cây tr"ng và cách qu n lý nh :
Các làm t canh tác và t cháy các sinh kh i (kh i l ng l n các th c v t nh thân
cành lá vv..) gây thi t h i tr m tr ng t i n m mycorrhizae
M*c
s d!ng dinh d ng cao ( c bi t là lân) và thu c sâu hóa h c kìm hãm s
c ng sinh c a n m

Xen canh, luân canh cây và tr"ng các cây lâu n m khuy n khích n m mycorrhiza ho t
ng t t
Thói quen che ph
t làm nhi t và $m
t n nh r t có l i cho n m phát tri n
Trong s các lồi n m mycorrhizae t nhiên ang có m t hi n nay, không ph i t t c
u
giúp a lân t% trong t lên phía trên cho cây tr"ng s d!ng. ó là lý do vì sao có bi n
pháp c y m t s gi ng mycorrhiza nhân t o c hi u
c i thi n l i ích c a chúng. Tuy
nhiên, i u này khơng làm gi m t m quan tr ng c a vi c t o cho các sinh v t này nh ng
i u ki n s ng thích h p.

2.6 M t môi tr

ng t t cho các sinh v t

N u b n nh n th y ch c ch n cây tr"ng
ang b thi u dinh d ng, có th nguyên
nhân là do thi u n ng l ng s&n có trong
t. Nó c0ng có th là s thi u h!t c a
m t dinh d ng nào ó trong t, m c dù
tr ng h p này hi m khi x y ra. Cu i
cùng, bi u hi n thi u dinh d ng c0ng
cho th y có th mơi tr ng t nhiên cho
các sinh v t t là khơng thích h p
M t “mơi tr ng làm vi c” t t cho các
sinh v t yêu c u nh ng i u ki n t i u
sau:
pH t ( chua)

S trao i khí
Nhi t
Cân b#ng n c

t

Có m t s lồi vi sinh v t có th s ng trong i u
ki n khơng có ơxy (cịn
c g i là “y m khí”). Có
ngh.a chúng có th t"n t i khơng c n ti p c n v i
ơxy trong khơng khí. Tuy nhiên, chúng c n ôxy cho
hô h p nh t t c các sinh v t s ng khác, nh ng
chúng có kh n ng t o ra cách s d!ng ôxy , ch%ng
m c nào ó trong các h p ch t hóa h c.
Ví d! lo i sinh v t là các vi khu$n chuy n i nitorat
thành nitrogen d ng khí. Chúng
c g i là vi khu$n
kh , và chúng chi t rút ôxy t% NO3 (nitrate), chuy n nó
sang thành N ho c N2O.


Ba i u ki n cu i
c li t kê , trên có liên quan ch t ch t i c u trúc t. T o môi tru ng
t t cho các vi sinh v t t nh#m có
c m t c u trúc t
c t o nên t% các h t t t t
trong toàn b t ng t cày ho c th m chí là sâu hơn.
pH t
Nơng dân ph i ch c r#ng t không b quá chua. Nhi u vi sinh v t ( c bi t là vi khu$n)
ph! thu c vào pH c a t ít nh t là 5.5.

pH th p th ng có ngh.a q ít canxi, mà nó
l i óng m t vai trị s ng cịn
m b o có m t c u trúc t t t. Vì th , nông dân ph i
m t n ti n tri n pH c a t và bón vơi khi c n thi t (Hãy nh là vơi = CaCO3).
Trao i khí
H u h t các sinh v t t c n ơxy trong khơng khí
hơ h p. Sau ó chúng th i ra carbon
dioxit và các khí ga khác. Vì th , khơng khí (g"m có ơxy) ph i có kh n ng i vào trong
t m t cách t do, và khí th i ph i
c i ra ngồi. Trao i khơng khí trong t t t có ý
ngh.a r t quan tr ng cho ho t ng c a các sinh v t t. Trao i khí cịn ph! thu c tr c
ti p vào c u trúc t. Do ó cân b#ng n c và trao i khí là hai khía c nh c a cùng m t
s vi c.
Nhi t
Trong vùng khí h u ơn i, hi m khi t
c làm m vì th làm h n ch ho t ng c a
các vi sinh v t, ngo i tr% vài cm t b m t. Trong vùng khí h u ơn i, t th ng b l nh
vào mùa xn: S tích góp ch t h u cơ và phóng thích các dinh d ng th ng kh,i u
quá mu n ho c nó di+n ra r t ch m ch p.
Nông dân không th chi ph i khí h u. Tuy nhiên, t càng t trong mùa xn thì th i
gian làm nó m lên càng kéo dài. Vì th vi c thốt n c t t r t quan tr ng và có l i cho
các vi sinh v t n a.
Cân b ng n c
t ph i có kh n ng hút n c
nhanh
tránh r a trôi t , ph n
b m t. Nó cịn ph i có kh n ng gi
n c t t
s d!ng trong nh ng
th i k5 khô h n. N u t b khơ ki t

thì các sinh v t t không th ho t
ng
c. M t khác, khi có q
nhi u n c, nó ph i
c thốt kh'i
t m t cách nhanh chóng, n u
khơng s gây c n tr, s trao i khí
trong t.

%
$ &
'
!

8
+
,ng
c a cây

8

áp *ng
c t t c các òi h'i
trên, các khoang r-ng to nh' trong
t c n ph i có các
c phân b
u kh p

3 9 .
& ng

GC ơ
$ 36
0 + B
=H
1
I ?

() $
!

C u trúc t t t
t có m t c u trúc t t là y u t r t
quan tr ng giúp r+ cây phát tri n d+

J
&

! "

B

#

$

@ 6
. 9A .3 ;
y (5 ( y . 3 9 . &
& ng

cây tr"ng sinh tr ,ng t t 0 + B 6
C
6 .
, * 6
(C (5 ( y ;y
,ng t t. Nhi u ho t ng có kh
n ng hình thành t p h p 9 - D . 2 . B (E . +
E

C

C (

& .

F


dàng. C u trúc t t t s luân chuy n khơng khí d+ dàng, kh n ng th$m th u cao, có các
i s ng n ng ng và có nhi u các ch*c n ng khác. t x u nhìn chung là do thành ph n
c u t o cơ h c c a chúng (ví d!: ch*a nhi u sét). i u quan tr ng nh t
c i thi n c u
trúc t là t ng l ng v t ch t h u cơ trong t. Nh ó giúp các h t t k t t p l i v i
nhau và h- tr cho các sinh v t t làm vi c t t hơn do cung c p cho chúng ngu"n th*c n
và nơi trú ng!. (Xem minh h a 4.)
Các ho t ng c i thi n c u trúc t:
Cung c p ch t h u cơ nh phân ng v t, phân , che ph
t
Khuy n khích các sinh v t t ho t ng
B o v b m t t cùng v i v t li u che ph ho c tr"ng cây che ph

Các ho t ng làm t n h i t i c u trúc t:
Canh tác trong i u ki n t t có th là nguyên nhân làm t dí ch t
Th ng xuyên làm t s làm gi m hàm l ng ch t h u cơ
S d!ng cơ gi i hóa cao nh làm t b#ng máy s phá h y các h t t

2.7 T m quan tr ng c a ch t h u cơ trong

t

Hàm l ng ch t h u cơ trong t là m t trong nh ng y u t quan tr ng nh#m t o
phì
c a t. Ch t h u cơ có nhi u ch*c n ng, mà nh ng ch*c n ng ó là y u t quy t nh cho
s thành công c a nông dân. Hi u rõ các ch*c n ng khác nhau c a ch t h u cơ giúp nơng
dân có th
a ra các quy t nh úng n trong quá trình qu n lý t.
S hình thành v t ch t h u cơ trong t
Cây tr"ng
c c u thành b,i n c, khơng khí và các dinh d ng. Khi v t li u cây tr"ng
c phân h y v i s giúp s*c c a ng v t, sinh v t t, các vi trùng, thì các ph*c h p s
l i
c gi i phóng thành các dinh d ng ho c ch t khí s&n cho cây tr"ng s d!ng sinh
tr ,ng và phát tri n. Trong q trình phân h y thì ch/ có m t ph n v t li u
c phân h y
cho t i khi t t i m*c t i a nào ó. M t ph n m!c nát s k t h p l i v i nhau t o thành
“ch t h u cơ t” có màu nâu t i ho c en. Ph n ch t h u cơ còn l i v n ch a phân h y
h t có ch*a nh ng k t c u c a lá, s i, g- vv có th nhìn th y
c…nh ng h u h t chúng
khơng có hình d ng nh t nh và
c hịa tr n vào t m t cách thân thi n.
Phân h y v t ch t h u cơ là m t ti n trình dài. Các sinh v t có kích th c l n trong t

(nh các loài giun, con i b t, r t, ve, giịi) kh,i u ti n trình này b#ng cách làm v các
tàn d th c v t thành nh ng m nh nh', trong khi các vi sinh v t s ch u trách nhi m
chuy n hóa chúng thành dinh d ng trong công o n cu i. B c cu i cùng c a quá trình
phân h y v t ch t h u cơ cịn
c g i là s khống hóa. Trong b c này, các dinh d ng
h u cơ
c chuy n i sang ch t khống.
Khơng ph i t t c các v t li u có ngu"n g c th c v t ho c ng v t có cùng m t t c
phân h y :
V t li u càng có nhi u dinh d ng, sinh v t và vi trùng t n càng nhanh và nhanh
k t thúc s phân h y. Các v t li u có nhi u dinh d ng nhanh th i r a nh lá non,
phân ng v t ho c cây c
nh m.
V t li u càng c*ng và càng ch*a ít dinh d ng, càng kéo dài th i gian phân h y
chúng. Nh ng cây già và nh ng v t li u th c v t nhi u s i th ho c nhi u thành ph n
g- càng c n nhi u th i gian phân h y.
T c
phân h y c0ng ph! thu c vào
$m và nhi t
t.
i s ng trong t náo
nhi t nh t trong i u ki n $m và m, vì th giúp phân h y r t nhanh các v t li u h u cơ


K L+1 5 3 ;
y &+
9 . (C C
C
+&
& ng

c
phóng thích nh ng t o ra ít mùn t Trái l i, ch t h u cơ phân hu4 ch m do các v t li u
c*ng ho c khí h u l nh s tích t! càng nhi u mùn trong t
!

*(

+

(! &

M t c u trúc t tơi, m m v i
nhi u khoang r-ng

Nh ng ph n ch t h u cơ nhìn
th y
c ho t ng nh
nh ng b t bi n nh'

Nhi u sinh v t có ích trong t
nh giun ang n các v t li u
h u cơ

ơ
Thơng gió t t, th m n
và thoát n*ơc t t

cm a

Nh ng ph n ch t h u cơ

không th y
c ho t ng
nh h" dán, dính k t các h t
t l i v i nhau

Ch t h u cơ t o m t mơi
tr ng thích h p cho sinh v t
t

T i sao v t ch t h u cơ l i quan tr!ng ? (Xem minh h a 5.)
V t ch t h u cơ giúp t o m t c u trúc t x p, m m cùng r t nhi u các hang r-ng. Vì
th làm t thơng khí t t hơn, th m n c m a ho c thoát n c t t hơn và r+ cây âm
xuyên vào t d+ dàng hơn.
Nh ng ph n ch t h u cơ có th nhìn th y
c có cách ho t ng nh các b t bi n
nh' có th gi n c g p 5 l n so v i tr ng l ng riêng c a chúng. Vì v y, trong các
th i k5 khơ h n s có s&n n c hơn cho cây tr"ng s d!ng trong m t th i gian dài.
i u này c bi t có ý ngh.a i v i nh ng vùng t nhi u cát.
Nh ng ph n khơng nhìn th y
c c a ch t h u cơ ho t ng nh keo h", dính các h t
t l i v i nhau và t o ra m t t p h p t v ng ch c. Vì th nó c i thi n tồn b c u
trúc c a t c bi t , nh ng vùng t nhi u sét và cát.
Nh ng vi sinh v t có ích và các sinh v t t khác nh giun c0ng n các v t li u h u cơ
gi ng nh ti n trình phân h y nó. B,i v y các sinh v t này c n mơi tr ng t có
$m thích h p, thơng thống. Các ch t h u cơ s áp *ng cho chúng môi tr ng s ng
phù h p trong t.
V t ch t h u cơ có n ng l c r t l n ó là l u gi và phóng thích dinh d ng m t cách
liên t!c. Vì th kh n ng cung c p dinh d ng cho cây c a t
c t ng lên và t n
th t dinh d ng do l ng l c qua t s gi m xu ng. i u này c bi t quan tr ng i

v i t cát do tính ch t l u gi dinh d ng r t kém c a nó.
V t ch t h u cơ c0ng giúp t không b hóa chua.


Ch t h u cơ l u gi và gi i phóng dinh d ng
Vì ch t h u cơ
c hình thành qua quá trình phân h y các sinh kh i nên nó áp *ng m t
h-n h p r t cân i c a t t c các dinh d ng mà cây tr"ng c n
chúng phát tri n t t.
Trong quá trình phân h y, ch t h u cơ ho t ng nh m t ngu"n phóng thích dinh d ng
ch m áp *ng nhu c u c a cây.
Ch t h u cơ ho t ng nh m t cơ quan trung gian trao i ho c thu hút các dinh d ng
b xung vào trong t. Trong t chua, các ch t h u cơ b bi n d ng r t nhi u vì nó ph i
m nhi m h u nh tồn b n ng l c trao i dinh d ng (ECE) trong t. Dinh du ng
c g n k t l i v i nhau , d ng mùn m t cách thu n ngh ch và có th
c gi i phóng
m t cách liên t!c b,i các ho t ng c a r+ cây và vi sinh v t. Vì th nh ng t n th t dinh
d ng trong t do l ng l c s gi m i áng k .

2.8 Mùn

t

N n t ng c a c u trúc t là các h t sét, h t bùn, h t cát và nh ng ph n t mùn t. Các
ph n t mùn là m t t p h p các ch t h u cơ v i nh ng c tính c! th . Chúng r t nh' bé
và mang tính âm trên b m t (tính kìm hãm) gi ng nh nh ng ph n t sét. Nông dân
không th thay i hàm l ng sét, bùn, cát c a t. Tuy nhiên, hàm l ng mùn có th
c thay i b,i t p qn canh tác c a nơng dân làm cho nó t t hơn ho c x u i. Các
ph n t mùn c bi t quan tr ng cho vi c hình thành kh i k t t p trong t sét và t cát.
Mùn trong t sét

Khơng có mùn, t sét tr, nên quá ch t làm trao i khí kém. So v i các h t sét, các h t
mùn có
bám dính kém hơn r t nhi u. Vì th mùn giúp n i l'ng c u trúc c a t sét,
chia t ra thành r t nhi u các khoang và hang r-ng giúp tr"ng tr t d+ dàng hơn.
Mùn trong t cát
Khơng có mùn, t cát tr, nên quá r i r c. Các hang r-ng quá l n và kh n ng gi n c
c a t cát r t kém. S bám dính c a các h t mùn so v i các h t cát t t hơn r t nhi u. Vì
th
t , d ng liên k t gi a các h t mùn và cát s làm cho các hang r-ng nh' hơn vì th có
th gi n c l i trong t.
B n thân các h t mùn có kh n ng gi n c l n. Chúng có th hút m t l ng n c g n
b#ng v i tr ng l ng riêng c a chúng. Cu i cùng, vì mùn mang tính âm nh các h t sét,
nên nó có th gi dinh d ng - m t l i ích quý giá cho t cát.
S phân h y và hình thành mùn
Mùn
c phân h y m t cách liên t!c, nh ng ch m. T c
khí và nhi t
t ng.Vì th c g ng tránh làm t sâu khi
tr ng.

phân h y t ng lên khi khơng
t ang b hâm nóng là r t quan

Chúng ta có th h- tr cho q trình hình thành mùn nh th nào? áng ti c là khó có th
tr l i chính xác cho câu h'i này. Hình thành mùn là m t ti n trình ch m và ph*c t p.
Mùn không gi ng nh v t ch t h u cơ “còn th%a l i”, t o ra mùn bao g"m m t quá trình
hình thành. Chúng ta v n ch/ bi t chút ít v b n ch t c a vi c hình thành mùn, nh ng i u
ch c ch n là vi c hình thành mùn khơng th x y ra , t t ho c chua.
Khi mùn
c hình thành t% v t ch t h u cơ, hi n nhiên trong t ph i ch*a m t l ng

ch t h u cơ nào ó. Tuy nhiên, m t s cây tr"ng l y ch t h u cơ ra nhi u hơn chúng a


vào trong t. Vì th vi c luân canh cây tr"ng
trong t là r t quan tr ng.

t o ra m t l

ng v t ch t h u cơ d th%a

M t s nghiên c*u ch/ ra r#ng vi c phân h y tàn d cây tr"ng tr c ây ho c m t ph n
c a nó giúp cho vi c hình thành mùn t. Ví d! nh luân canh các cây tr"ng g"m c tr"ng
c' dài h n thu n l i cho vi c t o mùn. Phân ng v t
c xem ra c0ng khuy n khích
cho vi c t o mùn. Ch c ch n ti n trình sinh h c có l i nào ó là k t qu có liên quan n
vi c t
c nhi t
cao trong ng phân .

2.9 T ng l

ng v t ch t h u cơ trong

t th nào?

V t ch t h u cơ
c phân h y th ng xuyên.
duy trì ho c làm t ng hàm l ng ch t
h u cơ trong t, v t li u h u cơ ph i
c cung c p nhi u l n. T c

phân h y ph!
thu c vào m*c v t li u xanh và th i ti t (T/ l C/N), (trong i u ki n $m và m áp, v t
ch t h u cơ
c phân h y nhanh hơn trong i u ki n l nh ho c khô).
Cách làm t ng ch t h u cơ trong t:
l i tàn d cây tr"ng trên ru ng thay vì t ho c phá h y chúng vì chúng là ngu"n
sinh kh i chính
Cung c p phân : Cách làm này r t hi u qu vì ph n ch t h u cơ ã
c thi t l p
trong phân và s l u gi l i trong t lâu hơn v t li u th c v t t ơi
Cung c p phân bón h u cơ: vì chúng có ch*a v t li u h u cơ nên b xung thêm l ng
v t ch t h u cơ, "ng th i có th làm t ng t c
phân h y vì chúng có nhi u m do
ó kích thích các vi sinh v t t ho t ng t t hơn.
Che ph
t b#ng các v t li u th c v t ho c ph th i nông nghi p: c bi t là các ph
li u th c v t c*ng (nhi u s i th ho c g-) s làm t ng hàm l ng ch t h u cơ vì nó t"n
t i lâu , trong t; hơn n a, nó cịn giúp làm gi m xói mịn.
S d!ng cây phân xanh ho c cây che ph : Cây phân xanh cùng
c tr"ng trên ru ng
s óng góp ngu"n sinh kh i áng k t% c lá và r+; Nh ng v t li u phân xanh không
c tr"ng , trên "ng ru ng thì ch/ có th s d!ng ph n lá c a nó; v t li u th c v t
càng non, s phân h y s càng nhanh, vì th nó gi i phóng dinh d ng nhanh hơn
nh ng l i ít b xung l ng dinh d ng vào t t o ch t h u cơ cho $t.
Luân canh cây tr"ng thích h p:
a vào cơ c u luân canh nh ng lo i cây có th t o
ch t h u cơ trong t; c bi t nh ng cây lâu n m và nh ng cây tr"ng có h th ng r+
r m r p (nh các lo i c' ch n ni) s r t có ích.
Gi m vi c làm t: M-i l n làm t s làm t ng t c
phân h y v t li u h u cơ vì nó

làm thơng khí và kích thích các vi sinh v t trong t ho t ng m nh.
Ng n ch n xói mịn t: T t c các bi n pháp
c li t kê , trên s tr, nên vô ngh.a
tr% khi t
c b o v kh'i b xói mịn; xói mịn mang i các ph n t có ch*a h u
h t l ng mùn và dinh d ng c a t.
Chi ti t v t t c các bi n pháp này s
c trình bày , các ch ơng t ơng *ng.
Ph n l n l ng v t ch t h u cơ
c quy t nh b,i l ng sinh kh i
c a vào trong
t t% tàn d cây tr"ng, cây che ph , c' và phân ng v t n u s&n có. Tuy nhiên, ch t
l ng c a sinh kh i s làm t ng l ng ch t h u cơ trong t t t so hơn s l ng c a nó.
V t li u h u cơ t ơi có th b phân h y d+ dàng b,i các sinh v t t, nó khơng nh ng
khuy n khích t o ra m t qu n th l n các sinh v t trong t, c i thi n tính s&n có c a dinh
d ng mà cịn giúp tích góp và làm n nh các ch t h u cơ có trong t.


S thi u h t các v t li u có kh n$ng phân h y
Trong canh tác h u cơ, vi c th ng xuyên b thi u h!t v t li u h u cơ là v n
ph bi n
và h u h t nơng dân khơng có
u vào có giá tr . Vi c t o ra
l ng sinh kh i cung
c p cho t ôi khi c0ng gây c nh tranh v i vi c s n xu t cây tr"ng
bán ho c
làm
th c ph$m. Vì th , tìm cách k t h p cùng s n xu t sinh kh i v i s n xu t cây tr"ng là r t
quan tr ng. S d!ng tr"ng cây che ph
t ho c cây phân xanh, luân canh cây tr"ng v i

các cây phân xanh trong th i gian trái v! ho c tr"ng các hàng ch n , nh ng nơi t b'
tr ng có th là nh ng h ng gi i quy t thích h p. Ngồi ra, tái s d!ng tàn d cây tr"ng
và x lý các ph th i là r t quan tr ng.
Làm th nào t o thêm nhi u sinh kh i trong trang tr i/vùng s n xu t ?
K t h p làm xanh cho t trong nh ng th i k5 t không canh tác b#ng cách luân canh
v i cây phân xanh
H ng t i vi c che ph
t b#ng cây c i quanh n m b t c* khi nào có th
K t h p tr"ng , b t c* nơi nào có th trong tr i/vùng s n xu t các lo i cây làm th*c n
khô cho súc v t (C', các hàng rào ch n có th s d!ng làm th*c n cho gia súc)
S d!ng nh ng kho ng tr ng không canh tác (d c theo các l i i, b ru ng, gò, d c
vv...) tr"ng các cây to ho c các hàng ch n
Xây d ng h th ng nông lâm k t h p , nơi nào thích h p
l i nh ng cây to ang m c riêng r trên "ng (nh các cây c
nh m), qu n lý
c t t/a chúng th ng xuyên
Ch n th gia súc n c' ho c
chúng vài êm , trên nh ng ru ng ã thu ho ch (c0ng
có th là nh ng gia súc c a hàng xóm) t n d!ng phân th i c a chúng
3 m t s nơi, th c v t r t khan hi m và t thì quá nghèo dinh d ng s n xu t th m chí
ngay c tr"ng cây phân xanh. Trong nh ng i u ki n nh th , i u tr c tiên c n ph i làm
t ng s màu m cho t có th b#ng cách a phân bón h u cơ t% bên ngoài vào.

2.10 Tr, nên thân thi n v i

t c a mình

B n ph i h c cách ánh giá t c a riêng mình
c m nh n
c các ho t ng sinh h c

c a nó. Khơng có ph ơng pháp phân tích tr n v)n và r1 ti n. Khơng có b ng bi u
ch/
cho b n bi t chính xác t c a b n
c coi là nh th nào. Vì th , b n c n ph i h c cách
quan sát t, s phát tri n c a r+ cây vv…. Quan tr ng nh t là ph i quan sát liên t!c s
phát tri n c a t trong khu v c s n xu t c a b n xem nó ang
c c i thi n t t hơn hay
ang b nghèo i.
M t c u trúc t t t s có các v!n t t ơng t nh bánh m5 en
c làm v!n ra. C u
trúc này nên nhìn th y
c , c phía d i sâu. t khơng nên ch t và không b nén nh
t sét. T t nh t là khơng nên có các c!c vón vì có r+ cây ho c các vi sinh v t khơng th
s ng
c , trong ó. Ngu"n n c và dinh d ng trong các c!c vón ó khơng th s d!ng
c. S d!ng cách ánh giá t c a b n b#ng ph ơng pháp ch)n oán b ng mai,
thu ng.
c trình bày trong ph! l!c 1
Quan sát nh ng gì?
D u hi u nh n bi t u tiên: Kh i t có b tách ra thành nh ng v ch d c rõ ràng và
riêng bi t khơng? N u có, ây là d u hi u cho th y có t ng
cày ho c t ng
canh
tác và t ng t cái , d i ang b nén .


C$n th n làm v m t ph n kh i t b#ng m t d!ng c! ví d! nh m t cái cào c'. ánh
d u v trí nh ng cây tr"ng m c riêng r , ho c m c t p trung, nh ng c!c t nén và á.
Hãy nghi n m t vài c!c t nén. Th ng b n khó có th tìm th y b t c* cái r+ cây nào
trong chúng.

B n có th y giun và nh ng ng v t khác trong t khơng? Hãy tìm ki m các hang
giun (H u h t giun u l$n tr n khi b n ào t)
ánh giá $m
t. Nh ng t ng t nén c n tr, kh n ng di chuy n theo chi u th ng
*ng c a n c.
Quan sát r+ cây. S l ng r+ cây có thay i theo
t ng chi u sâu không? R+ th ng
cho th y i u ki n phát tri n t t. R+ cong ho c b bi n d ng là nó ang ph i ơng u
v i s
i kháng.
M t l p bao ph màu t i trên r+ là d u hi u t t. L p ph này do l p t dính vào ch t
nh t
c ti t ra b,i r+ và các vi sinh v t. Nó c0ng là d u hi u có ho t ng sinh h c
trong t ng r+. R+ dày, tr ng v i ít nhánh là r+ ang tìm ki m n c (tình tr ng thi u
n c).
Hãy ki m tra các n t s n , r+ cây h
u. C u trúc t càng t t, các vi khu$n càng có
th s ng trong nh ng n t s n sâu hơn. N u các n t s n ch/ có th
c tìm th y ,
nh ng l p t cao nh t, nó là d u hi u c a s trao i khơng khí trong t kém.
Hãy ki m tra tàn d cây tr"ng
c cày lên t% phía d i. Nó là d u hi u t t n u chúng
có màu t i và d+ b v!n ra. Có màu vàng, d ng s i th nh rơm là d u hi u c a s
phân h y kém. Tàn d có màu en cho th y chúng thi u oxy.
Hãy ng i mù t và tàn d cây tr"ng. Chúng hơi có mùi th i là d u hi u c a s phân
h y kém.
K t lu n
Sau khi k t thúc vi c ch$n ốn tình tr ng t b#ng mai thu ng, Hãy rút ra k t lu n t%
nh ng quan sát c a b n:
Có các v n v c u trúc t khơng?

Có khơng khí trong t, và c , t ng t sâu hơn không?
S phân h y các ch t h u cơ có th'a áng khơng?
Có ho t ng c a giun t khơng?
N u b n phát hi n ra các v n , b n ph i xem xét nên làm gì
X i làm x p t ,
sâu khác?
T ng c ng cung c p v t ch t h u cơ ?
Các bi n pháp làm t canh tác và di chuy n khi i l i?
Cày các tàn d h u cơ , d i
sâu khác ?