Báo cáo " Về việc tổ chức nghiên cứu, giảng dạy luật so sánh tại Khoa luật của một số trường đại học Canada" docx

đào tạo
64 T ạp chí luật học số 4/2005






TS. Dơng Thanh Mai *
ngy 23/10 n ngy 7/11/2004, mt on
cụng tỏc ca B t phỏp ó thc hin
chuyn nghiờn cu, kho sỏt ti Canada vi hai
ni dung chớnh l tỡm hiu, hc tp kinh nghim
v nghiờn cu, ging dy lut so sỏnh ti Canada
v tham kho thc tin ca Canada trong vic t
chc, thu hỳt s tham gia ca cụng chỳng vo
quỏ trỡnh xõy dng phỏp lut. Bi vit ny gii
thiu khỏi quỏt nhng nhn xột s b v vic t
chc nghiờn cu, ging dy lut so sỏnh qua kho
sỏt kinh nghim ti ba trng i hc ca Canada
l i hc tng hp Victoria, i hc tng hp
Mc. Gill v i hc tng hp Ottawa.
1. V trớ, vai trũ ca vic nghiờn cu, ging
dy lut so sỏnh ti cỏc trng i hc ca
Canada ngy cng c nõng cao
Theo cỏc giỏo s ang trc tip ging dy ti
cỏc trng v cỏc quan chc ti cỏc c quan nh
nc, cú mt s lớ do chớnh lm cho vic nghiờn
cu v ging dy lut so sỏnh ngy cng cú v trớ

quan trng Canada, ú l:
Th nht, do tớnh lng h c v ni dung v
ngụn ng (Bijuralism v Bilinguistic) ca h
thng phỏp lut Canada
V mt lch s, do kt qu v nh hng ca
cuc chin tranh phõn chia thuc a ti Bc M
t th k XVI n th k XIX gia Anh v Phỏp,
ngay t khi thnh lp Nh nc liờn bang lp
hin, Hin phỏp Canada 1867 ó tha nhn s
tn ti hu ht cỏc bang, tr Quebec, truyn
thng thụng lut (Common law) ca Anh quc,
riờng bang Quebec theo truyn thng lut dõn s
Phỏp (mụ hỡnh B lut dõn s Napoleon). iu
ú cú ngha l Hin phỏp ó tha nhn s tn ti
song song v tỏc ng ln nhau ca hai truyn
thng phỏp lut trờn lónh th Canada. ng thi,
Hin phỏp 1867 cng xỏc nh hai ngụn ng
chớnh thc, cú hiu lc nh nhau Canada l
ting Anh v ting Phỏp, iu ú ũi hi mi vn
bn phỏp lut ca Liờn bang u phi c th
hin bng hai bn (ting Anh v ting Phỏp) vi
giỏ tr hiu lc nh nhau.
Th hai, yờu cu hi ho hoỏ phỏp lut Liờn
bang vi phỏp lut ca cỏc bang, c bit l phỏp
lut Quebec. Trong khong 3 - 4 thp k cui ca
th k XX, xu hng phỏp in hoỏ ti cỏc bang
theo truyn thng thụng lut tng mnh cựng vi
cuc ci cỏch ln phỏp lut dõn s ca Quebec
(kộo di hn 20 nm cho n khi B lut dõn s
mi c ban han hnh v cú hiu lc t 1994).

Nm 1995, B t phỏp liờn bang ban hnh chớnh
sỏch v lp phỏp lng h, theo ú, Chớnh ph
chớnh thc cam kt s son tho tt c cỏc o
lut v vn bn di lut theo nguyờn tc lng
h. Chớnh sỏch ú tha nhn Canada cú 4 nhúm
tip cn lut: Lut dõn s bng ting Phỏp v
ting Anh; thụng lut bng ting Anh v ting
Phỏp. Vỡ vy, vic son tho cỏc o lut Liờn
T

* Vin khoa hc phỏp lý
B
t

phỏp



đào tạo
Tạp chí luật học số 4/2005 65
bang phi sao cho tt c 4 nhúm i tng ny
u cú th tỡm thy ú nhng thut ng hoc
khỏi nim phỏp lớ quen thuc thng c s
dng ti bang hoc lónh th ca h. Vic son
tho ng thi hai bn d lut bng ting Anh v
ting Phỏp c khi xng t nm 1978 n
thi im ny c chớnh thc ỏp dng trong
vic son tho mi vn bn cp Liờn bang (thay
cho vic son tho bng mt th ting sau ú
dch ra ting th hai nh trc y vn lm).

Quan im ny c Chớnh ph cụng nhn
trong Ch th v xõy dng phỏp lut nm 1999. Ch
th nờu rừ mc tiờu ca chớnh sỏch lp phỏp lng
h v phm vi ỏp dng: cỏc o lut phi c
son tho mt cỏch ỳng n bng c hai th ting
v phi phn ỏnh ỳng bn cht ca hai h thng
Civil v Common law vỡ c hai truyn thng lut
ny u tn ti Canada v phỏp lut liờn bang thỡ
phi c ỏp dng trờn ton t nc (iu 1 v 2).
T ú, quỏ trỡnh hi ho hoỏ phỏp lut Liờn
bang c bt u mnh m. Bc quan trng
u tiờn theo hng ny l vic ban hnh Lut s
1 v hi ho phỏp lut Liờn bang v lut dõn s
Quebec. Li núi u ca Lut ny núi rừ mc tiờu
ca cỏc bin phỏp liờn quan n vic hi ho hoỏ
v tớnh cht lng h phỏp lut l nhm lm cho
phỏp lut Liờn bang thc s d tip cn, khụng
ch tụn trng hai th ngụn ng chớnh thc m cũn
th hin hi ho ni dung ca c hai truyn thng
Common v Civil law trong cỏc lnh vc ti sn
v quyn dõn s. Vic hi ho hoỏ phỏp lut
c tin hnh ng thi trong c hai loi hot
ng - xõy dng cỏc lut mi v r soỏt, sa i
cỏc o lut hin hnh.
Nh vy, xut phỏt t yờu cu phỏt trin ni
ti ca h thng phỏp lut Canada, dự l cỏc lut
s hnh ngh t do hay cỏc lut gia lm vic
trong cỏc c quan nh nc cp bang v liờn
bang, cỏc giỏo s ging dy trong cỏc trng i
hc u cn cú hiu bit sõu sc v kinh nghim

x lớ cỏc vn phỏp lớ thuc c hai truyn thng
Civil law v Common law bng hai th ting Anh
v Phỏp. cú c cỏc chuyờn gia nh vy, cỏc
trng i hc ngy cng chỳ trng hn vo vic
nghiờn cu v o to lut so sỏnh. ng thi
Chớnh ph tng cng cỏc khoỏ o to, bi
dng thng xuyờn v phng phỏp lut so sỏnh
cho i ng lut gia, lut s ang lm vic trong
khu vc cụng quyn. Ti B t phỏp Canada, Ban
t phỏp quc t v lut so sỏnh l b phn chuyờn
trỏch v vn o to, bi dng ny.
Th ba, ũi hi ca quỏ trỡnh hi nhp quc
t. Trong bi cnh hi nhp quc t li l nc
lỏng ging vi mt cng quc nh M, cỏc lut
s, lut gia Canada phi khụng ngng tng cng
nng lc tip cn v x lớ cỏc vn phỏp lut
trờn trng quc t liờn quan n nhiu h thng
phỏp lut khỏc nhau trong khi tham gia cung cp
cỏc dch v t vn, i din phỏp lut cho cỏc nh
u t, cỏc cụng ti xuyờn quc gia, cỏc t chc
ngõn hng quc t. iu ú ũi hi cỏc lut s
phi cú t duy m, khụng mang tớnh ỏp t, nh
kin khi tip cn vi cỏc truyn thng phỏp lut
khỏc nhau. õy cng chớnh l lớ do thỳc y cỏc
trng i hc Canada tng cng sc cnh
tranh ca mỡnh bng vic cung cp cỏc chng
trỡnh nghiờn cu, o to bc i hc v sau i
hc v lut so sỏnh nhm cung cp nhiu hn vi
cht lng cao hn cỏc chuyờn gia ỏp ng c
cỏc yờu cu ca th trng dch v phỏp lớ quc t.

2. ó v ang din ra s thay i, phỏt
trin t duy v nghiờn cu v ging dy lut
so sỏnh ti cỏc trng i hc ca Canada
Thay i chung th nht l vic nghiờn cu,


đào tạo
66 T ạp chí luật học số 4/2005

ging dy lut so sỏnh thc hnh ngy cng c
quan tõm phỏt trin hn l ch nghiờn cu t gúc
lớ thuyt mang tớnh phng phỏp lun ca lut
so sỏnh. T tng ch o quan trng nht khi
nghiờn cu so sỏnh phỏp lut nc ngoi l
khụng phi ch bit lut trờn giy m phi hiu
c lut ú vn hnh trong cuc sng nh th
no, ngha l phi nghiờn cu mt h thng phỏp
lut hoc mt ch nh lut t gúc chc nng
ca nú trong cỏc bi cnh chớnh tr, kinh t, xó hi
v vn hoỏ c th ca tng quc gia.
Mụn hc lut so sỏnh trc õy c dy
ti Khoa lut Trng i hc tng hp Mc.Gill
(Bang Quebec) vi ni dung chớnh l phõn loi
mt cỏch khoa hc cỏc h thng phỏp lut quc
gia theo nhng truyn thng phỏp lut ln trờn
th gii, tỡm ra nhng im chung tng ng
v nhng khỏc bit gia h thng phỏp lut
quc gia vi cỏc h thng phỏp lut khỏc. Tuy
nhiờn, vai trũ ca mụn hc lut so sỏnh vn rt
yu do tớnh cht n thun lớ thuyt ca nú, ớt

c s dng trong thc tin, ch l mụn hc
la chn, sinh viờn ớt tham gia. Chớnh vỡ vy, t
cỏch õy khong hai mi nm, Khoa lut
Trng i hc tng hp Mc.Gill ó quyt
nh khụng ging dy mụn Lut hc so sỏnh
na m chuyn hn sang nghiờn cu v ging
dy Lut so sỏnh thc hnh theo phng phỏp
tip cn hon ton mi - phng phỏp liờn h
thng (Transsystemic teaching) s c trỡnh
by k hn phn sau ca bi vit.
Thay i th hai l t ch ch tp trung
nghiờn cu, ging dy hai truyn thng phỏp lut
l Common law v Civil law, hin nay hu ht
cỏc trng u ó b sung nhng mc khỏc
nhau ni dung v cỏc truyn thng phỏp lut
khỏc nh phỏp lut tụn giỏo, phỏp lut xó hi ch
ngha c bit, vic nghiờn cu v ging dy v
h thng phỏp lut ca cỏc nc chõu - Thỏi
Bỡnh Dng nh Nht Bn, Trung Quc,
ASEAN ngy cng c quan tõm. Ti mt s
khoa lut ó thnh lp cỏc trung tõm chuyờn
nghiờn cu v phỏp lut ASEAN, phỏp lut ca
cỏc nc Bc
3. Chng trỡnh, phng phỏp ging dy
lut so sỏnh c i mi khỏ mnh m v a
dng hu ht cỏc trng i hc ca
Canada
bc i hc:
- Ti cỏc bang thuc truyn thng Common
law, vic ging dy lut so sỏnh v c bn theo

mụ hỡnh: Mụn hc lut so sỏnh (mụn t chn)
c dy nm th nht hoc th ba. Khoa lut
Trng i hc tng hp Victoria ó hai mi
nm ging dy mụn Phỏp lut chõu - Thỏi Bỡnh
Dng cho sinh viờn sau nm th nht v hc
viờn cao hc (36 tit). Vic ging dy tng truyn
thng phỏp lut (Common law hoc Civil law)
vn thc hin riờng r v cp bng riờng (c nhõn
Common law-LL.B hoc c nhõn Civil law-
LL.L). Riờng ti Trng i hc tng hp Ottawa
ó ỏp dng chng trỡnh quc gia, theo ú, sau
khi hc ht 4 nm v c cp bng c nhõn
Common law, sinh viờn cú th np n theo hc
tip 1 nm v Civil law v sau ú c cp bng
th hai - c nhõn Civil law (Title- LL.B- LL.L)
- Ti Bang Quebec theo truyn thng Civil
law: Trng i hc tng hp Mc.Gill ó rt
nhiu ln thay i chng trỡnh o to vi t l
thi lng khỏc nhau dnh riờng cho tng truyn
thng phỏp lut (Civil law/Common law=75/25;
50/50 ). Tuy nhiờn, cỏc cuc nghiờn cu, kho
sỏt i vi sinh viờn v ngi s dng sinh viờn
sau khi ra trng cho thy, t duy phỏp lớ ca


đào tạo
Tạp chí luật học số 4/2005 67
sinh viờn b nh hng rt mnh bi t duy ca
truyn thng lut u tiờn m h c tip cn
(hoc l Common law hoc l Civil law), dự sau

ú cú c hc ghộp vi truyn thng phỏp lut
khỏc thỡ h vn b cỏc nh kin ban u chi phi.
Vỡ vy, thc t t ra vn phi xõy dng mt
chng trỡnh mi v phng phỏp ging dy
tng ng nhm phỏt trin sinh viờn t duy m
vt ra ngoi gii hn ca tng truyn thng lut.
T nm 1999, chng trỡnh c thit k
theo hng dy lng ghộp, xen k c hai truyn
thng phỏp lut (k c cỏc truyn thng khỏc
mc nht nh) ngay t nm th nht cho n
nm cui cựng v sinh viờn c cp bng kộp
l c nhõn lut Common - Civil law. ng thi,
cỏc giỏo s ca Khoa lut Trng i hc tng
hp Mc.Gill ó xõy dng v ng dng phng
phỏp tip cn mi ging dy chng trỡnh
ny gi l phng phỏp liờn h thng. Theo
phng phỏp ny - ngay t nm u tiờn, sinh
viờn ó c nghe:
- Gii thiu h thng cỏc quy tc lut ca
Bang/Liờn bang/lut thng mi liờn M/ lut
thng mi th gii;
- Gii thiu nhng c trng ca mt s
truyn thng phỏp lut trong tng ch nh: Lut
hp ng; lut bi thng ngoi hp ng; lut
cụng/ lut t
- Gii thiu v cỏc h thng phỏp lut trong
mi quan h vi cỏc yu t bờn ngoi nh: Lut
vi xó hi; lut vi kinh t; lut vi ngụn ng,
lut vi vn hoỏ;
- Gii thiu v cỏc h thng lut phỏp vi

cỏc chun mc ỏnh giỏ nh cỏc giỏ tr truyn
thng/hin i; ch ngha t do/s can thip ca
nh nc; ch ngha cỏ nhõn/tp th
Nh vy, mi vn phỏp lut u c
nghiờn cu trong mi tng quan vi cỏc h
thng phỏp lut khỏc nhau t trong cỏc bi
cnh xó hi, kinh t, chớnh tr, ngụn ng, vn
hoỏ, trong ú trng tõm l common law v civil
law (legal system oriented).
Núi mt cỏch chung nht, phng phỏp liờn
h thng lut l mt cỏch phỏt trin t duy
phỏp lớ v lng h lut (civil law/common
law), a h lut (a phng/ quc gia/quc t)
v tm nhỡn ton cu (nhy cm c v tớnh nhõn
vn ton cu v s a dng vn hoỏ); l s tớch
hp vo phng phỏp nghiờn cu, ging dy
lut nhiu cỏch tip cn ca cỏc h thng phỏp
lut khỏc nhau, ca cỏc khoa hc xó hi liờn
quan (xó hi, kinh t, chớnh tr, vn hoỏ ).
Cỏch thc thc hin:
Hin nay, phng phỏp ny ó c ỏp
dng cho khong 1/3 s mụn bt buc i vi
sinh viờn, c bit tp trung vo 5 mụn nm
th nht (nn tng lut phỏp Canada; lut hp
ng; lut v li; lut gia ỡnh; lut hin phỏp).
i vi cỏc mụn ny, giỏo viờn bt buc
phi ỏp dng phng phỏp liờn h thng lut.
Lỳc u hỡnh thnh cỏc nhúm giỏo s cựng
dy mt mụn, sau ú tng cỏ nhõn chu trỏch
nhim c mụn cho tng lp. Trờn c s cỏc

bi ging riờng r ca tng giỏo s, hin nay
Khoa lut v Vin lut so sỏnh ang phi hp
biờn son cỏc cun giỏo trỡnh u tiờn theo
phng phỏp liờn h thng. nh hng ca
Trng i hc tng hp Mc.Gill l phng
phỏp so sỏnh phỏp lut liờn h thng s dn tr
thnh phng phỏp chung, ỏp dng cho tt c
cỏc mụn hc ca Khoa lut.
bc sau i hc:
Ni dung ging dy thuc quyn thit k v
la chn ca cỏc giỏo s.


đào tạo
68 T ạp chí luật học số 4/2005

Trng i hc tng hp Victoria cha cú
chng trỡnh cp bng thc s lut so sỏnh
cho cỏc hc viờn n t cỏc nc theo truyn
thng Civil law nhng cú cỏc giỏo s khỏ ni
ting v lut so sỏnh ang ging dy mụn phỏp
lut chõu - Thỏi Bỡnh Dng cú th hng
dn lun vn thc s hoc lun ỏn tin s.
Ti Trng i hc tng hp Ottawa, cỏc
hc viờn ó tt nghip chng trỡnh quc gia
v cú hai bng c nhõn Common law v Civil
law cú th la chn cỏc chng trỡnh o to
thc s chung hay chuyờn ngnh; hc viờn ch
cú bng c nhõn Common law cú th chn
chng trỡnh o to thc s chuyờn ngnh lớ

lun lut dõn s (Master of law with
concentration in civil law theory). Chng
trỡnh ny ch dy bng ting Anh.
Trng i hc tng hp Mc.Gill cú chng
trỡnh o to cp bng thc s lut so sỏnh vi s
tham gia ca Vin lut so sỏnh thuc trng.
Tuy nhiờn, bc tin s, Trng ch cp bng
tin s lut dõn s (Doctor of Civil law Degree).
4. Tng cng u t v hin i hoỏ
th vin phc v nghiờn cu, ging dy lut
so sỏnh ti cỏc trng i hc Canada
Hin nay, tt c cỏc khoa lut m on
n thm, bờn cnh th vin truyn thng, vic
t chc v phỏt trin th vin in t u c
c bit quan tõm. Th vin t chc cỏc hỡnh
thc phũng c in t vi hng chc mỏy tớnh
phc v 24/24h cho sinh viờn nghiờn cu. Th
vin t chc liờn tc cỏc khoỏ hc Phng
phỏp nghiờn cu lut trờn mng cho tt c sinh
viờn, c bit l sinh viờn nm th nht (bt
buc). Xu hng chung ca cỏc th vin lut
hin nay l tng t l kinh phớ cho mua sỏch,
gim kinh phớ mua tp chớ vỡ cú th khai thỏc
cỏc tp chớ trờn mng Internet; trong kinh phớ
mua tp chớ dnh mt t l thớch hp thuờ
mua cỏc c s d liu lut ln.
c bit, chia s ngun lc trong vic
cung cp cỏc dch v th vin, Hip hi th vin
cỏc trng i hc núi chung, cỏc th vin khoa
lut núi riờng ó hỡnh thnh cỏc mi liờn kt

chớnh thc v khụng chớnh thc cựng nhau
thuờ mua cỏc c s d liu lut ln trờn th gii
c hng giỏ thuờ mua u ói so vi thuờ
mua n l. Cng thụng qua mi liờn kt ny,
cỏc trng thc hin vic phõn cụng xõy dng,
lu tr cỏc tp hp sỏch, d liu theo chuyờn
tu theo u th ca tng trng v chuyờn mụn.
Vớ d Khoa lut ca Trng i hc tng hp
Mc.Gill liờn kt song phng vi Khoa Lut ca
Trng i hc tng hp Montrean cựng
xõy dng C s d liu bn ỏn v tp hp ti
liu in v thng mi, thng mi quc t
trong ú Trng Mc.Gill chu trỏch nhim xõy
dng b su tp ỏn l v thng mi truyn
thng cũn Trng HTH Montrean v
thng mi in t. Vic trao i sỏch, ti liu
gia cỏc trng phc v yờu cu nghiờn cu,
ging dy v hc tp ca ging viờn, sinh viờn
c thc hin nhanh chúng, thun li nh h
thng liờn kt th vin in t gia cỏc trng.
Túm li, vic nghiờn cu v ging dy lut
so sỏnh ang ngy cng khng nh v trớ, vai
trũ ca mỡnh trong chng trỡnh o to lut ti
cỏc trng i hc ca Canada. Chng trỡnh,
ni dung v phng phỏp ging dy lut so
sỏnh mi trng cú nhng im c thự riờng
v vn luụn c u t i mi, hon thin
nhm gúp phn o to nhng lut gia ỏp ng
ngy cng tt hn yờu cu ca xó hi Canada
hin i trong xu th hi nhp quc t./.