Một vài vấn đề đặt ra trong việc phát triển nội dung báo chí trên các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới

Một vài vấn đề đặt ra trong việc phát triển nội dung báo chí
trên các nền tảng mạng x hội xuyên biên giới

Ths. Phan Văn Tú 1
Tóm tắt: Trong những năm gần đây, hoạt động báo chí - truyền thơng đã
có nhiều thay đổi để thích ứng với q trình chuyển đổi số. Trong hệ sinh thái
truyền thông mới, báo chí đang chuyển biến theo xu thế truyền thơng đa chiều,
đa hình thái, đa nền tảng, đa tiếp nhận. Hiện nay, hầu hết các cơ quan báo chí ở
Việt Nam đều khai thác các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới có số đơng
người sử dụng để đáp ứng nhiều tệp công chúng mới, chuyên biệt.
Bên cạnh những thành công về nội dung thông tin, nguồn thu quảng cáo,
quảng bá thương hiệu, việc phát triển nội dung báo chí trên các nền tảng mạng
xã hội xuyên biên giới như Facebook, YouTube, TikTok, Instagram, Twitter
v.v… cũng đang đặt ra nhiều vấn đề, thách thức. Thực tiễn báo chí ở Việt Nam
cho thấy số lượng cơ quan báo chí khai thác hiệu quả mạng xã hội vẫn còn thấp.
Một số lớn các đơn vị dùng mạng xã hội như những nền tảng miễn phí để thuần
túy đăng tải lại các sản phẩm báo chí của mình, khơng có biên tập viên mạng xã
hội hoặc chỉ có vài người kiêm nhiệm làm chức năng xuất bản tin bài. Nhiều vấn
đề lớn khác cũng đang được đặt ra như nạn vi phạm bản quyền, vấn đề quảng
cáo và cả những pháp lý phát sinh trong hoạt động báo chí đa nền tảng.
Tham luận nêu lên vài kinh nghiệm từ một số đơn vị báo chí và đề xuất
những giải pháp liên quan đến việc tổ chức nhân sự, xây dựng mơ hình sản xuất,
cũng như kiến nghị một số vấn đề liên quan đến quản lý nhà nước trong việc
khai thác mạng xã hội xuyên biên giới phục vụ báo chí.
Theo khảo sát của chúng tơi với 142 cơ quan báo chí, có đến 100% đơn vị đã
khai thác nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới của bên thứ ba như Facebook,
YouTube, Instagram, TikTok. Nhưng, số cơ quan báo chí có nhân sự chuyên trách
về việc phát triển nội dung báo chí lên các nền tảng mạng xã hội chỉ chiếm gần
1

Trưởng bộ mơn Báo chí, Khoa Báo chí – Truyền thơng, Trường Đại học KHXH&NV, ĐHQG TP.HCM

218


18%, hầu hết là nhân sự kiêm nhiệm, cá biệt có cơ quan giao hẳn cho các đơn vị đối
tác là các công ty truyền thông. Số cơ quan báo chí có đội ngũ làm truyền thơng xã
hội chun trách từ 8 người trở lên chỉ chiếm tỷ lệ chưa đến 7%. Chỉ khoảng 5% cơ
quan báo chí được khảo sát có ký hợp đồng quảng cáo, hoặc cung cấp các dịch vụ
truyền thơng bằng chính các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube,
TikTok. Số cơ quan báo chí có kênh YouTube đã “bật nút kiếm tiền” để được chia
sẻ lợi nhuận từ quảng của Google cũng dừng lại ở con số 12%.
Cũng từ cuộc khảo sát ấy, chúng tôi thấy nổi lên một số vấn đề:
1. Nguồn nhân lực, mơ hình tổ chức
Hơn 65% số cơ quan báo chí đặc biệt là các tịa soạn báo Đảng và đài phát
thanh – truyền hình cấp tỉnh chỉ bố trí bình quân 2 nhân sự kiêm nhiệm việc xuất
bản các nội dung báo chí trên các nền tảng mạng xã hội của bên thứ ba, có nơi,
những nhân viên kiêm nhiệm này khơng hề là phóng viên hay biên tập viên mà chỉ
là kỹ thuật viên.
Xin được bắt đầu từ thơng tin ở 1 số cơ quan báo chí cụ thể:
+ Đài Phát thanh và Truyền hình Vĩnh Long (THVL) hiện có 32 kênh
YouTube, 2 Fanpage trên Facebook, 5 kênh Dailymotion, 2 kênh Zalo, 2 kênh
TikTok, 1 kênh Instagram. Các kênh YouTube của THVL đã thu hút trên 13,5 tỉ
lượt xem, trên 18 triệu lượt theo dõi. 2 fanpage trên Facebook của THVL có trên 3
triệu người theo dõi.
+ Báo Pháp Luật thành phố Hồ Chí Minh hiện khai thác 2 kênh mạng xã hội
YouTube khá thành công với chuyên mục “Nóng hơm nay” và “Điều tra”, 2 Kênh
TikTok, 1 Fanpage Facebook, 1 kênh Zalo. Ngồi ra, tịa soạn cịn khai thác các nền
tảng khác như My Clip, Lotus, Google News, Gapo.
+ Một cơ quan báo chí khai thác thế mạnh của các nền tảng mạng xã hội miễn
phí xuyên biên giới khá thành công là báo Thanh Niên. Ban Truyền hình của báo
Thanh Niên tổ chức một đội ngũ là biên tập viên chuyên phụ trách việc sản xuất và

phân phối các nội dung trên các nền tảng Facebook, TikTok, YouTube, Instagram,
Lotus. Báo cũng có được nguồn thu quảng cáo và chia sẻ lợi nhuận từ các nền tảng
để hỗ trợ các chi phí sản xuất. 4 kênh YouTube của báo là Báo Thanh Niên, Ihay

219


TV, NGON TV và Thể Thao 360 cũng thu hút hơn 4 triệu người theo dõi. Kênh Thể
Thao 360 trên YouTube hoạt động khá thành công trong các sự kiện thể thao lớn:
Số người đăng ký

Kênh YouTube

(subscribers)
Báo Thanh Niên

4.340.000

Ihay TV

972.000

NGON TV

212.000

Thể Thao 360

339.000

+ Trung tâm Sản xuất và Phát triển Nội dung số (VTV Digital) thuộc Đài
Truyền hình Việt Nam (2) hiện có một hệ thống các kênh mạng xã hội khá phong
phú và hoạt động hiệu quả nhất hiện nay so với nhiều kênh mạng xã hội của làng
báo Việt Nam. Với phương châm “khán giả ở đâu, VTV Digital ở đó”, VTV Digital
hiện sở hữu tất cả những kênh mạng xã hội phổ biến trong đời sống truyền thông
Việt Nam như Facebook, YouTube, Zalo, Instagram, TikTok, Twitter với số lượng
người theo dõi, tương tác, lượt xem đạt hàng triệu. Cụ thể:
Nền tảng mạng x hội

Follower

Tiếp cận/tháng

Fanpage VTV24 trên Facebook

6,1 triệu

150 triệu

Fanpage VTV24 Money trên

1,4 triệu

45 triệu

View/tháng

Facebook
YouTube VTV24

4,18 triệu

70 – 100 triệu

YouTube VTVgo

2 triệu

2 – 5 triệu

TikTok VTV24

5 triệu

100 triệu

Zalo VTV24

3 triệu

6 – 9 triệu

Instagram VTVDigital

313k

600k

Twitter VTVDigital

17k

700k

2

Tiền thân là Trung tâm tin tức VTV24, chuyên sản xuất các bản tin phát sóng trên kênh VTV1 như Chuyển

động 24h, Bản tin Tài chính Kinh doanh, Tạp chí kinh tế cuối tuần, Y tế 24h và các chương trình thiện
nguyện, cộng đồng như Việc Tử tế, Cặp lá Yêu thương. Tháng 5/2020, Trung tâm tin tức VTV24 cùng
VTVGo và báo điện tử VTV News sát nhập và trở thành Trung tâm Sản xuất và Phát triển Nội dung số (VTV
Digital) như hiện nay. VTV Digital được giao nhiệm vụ là đơn vị tiên phong trong lĩnh vực sản xuất và phát
triển nội dung số và định hướng chiến lược chuyển đổi số cho Đài Truyền hình Việt Nam.
220


Ngồi ra, VTVDigital cịn có những kênh chun biệt chỉ xuất bản các nội
dung dành cho mạng x hội, không phát sóng trên truyền hình như Money
Weekly, kênh Podcast Ơi nghe nè, Zlife, MoneyTalk Là sao ta, Mutex by VTV24,
Khớp lệnh, Landshow.
Nhưng VTV Digital chỉ là một đơn vị trực thuộc Đài Truyền hình Việt Nam một cơ quan báo chí. VTV cịn có các đơn vị khác như Ban Khoa giáo (VTV2) hay
Ban Thanh thiếu niên (VTV6) cũng khai thác nhiều nền tảng mạng xã hội phục vụ
khá hiệu quả cho việc phát triển nội dung, đặc biệt là trong các chương trình quy mơ
lớn, có tính tương tác cao.
+ Một trường hợp nữa, báo Đồng Nai hiện chỉ có 1 fanpage trên Facebook
giúp chia sẻ và quảng bá, lan truyền đường link các bài viết từ báo điện tử và đăng
các video clip tin tức phóng sự do bộ phận truyền hình của báo thực hiện. Ngồi ra,
báo Đồng Nai cịn có một kênh YouTube cũng chưa thu hút (mới hơn 1500 người
theo dõi).
Từ những con số của các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương tiêu biểu

trên đây cho thấy, có sự chênh lệch rất lớn trong việc phát triển nội dung báo chí
trên các nền tảng mạng xã hội ở góc độ tổ chức nội dung, hình thức sản phẩm, quy
trình, mơ hình nhân sự, nguồn nhân lực.
Cũng qua khảo sát của chúng tôi, có một thực trạng chung rất phổ biến ở nhiều
cơ quan báo chí hiện nay là việc khai thác các nền tảng mạng xã hội của bên thứ ba
bị xem nhẹ, chỉ làm theo kiểu phong trào, làm để… trang trí. Nhiều cơ quan báo chí
xem mạng xã hội chỉ là khơng gian hỗ trợ miễn phí dùng tải thêm ngun dạng
những sản phẩm chính thống của mình lên internet thôi.
Chỉ cần 1 thao tác search trực tiếp trên YouTube, chúng ta dễ dàng nhận thấy
các kênh YouTube của các đài truyền hình địa phương với hình thức đưa nguyên
bản, phát lại các chương trình đã phát sóng, từ bản tin thời sự đến các chuyên mục.
Hoặc hiện nay nhiều cơ quan báo địa phương chỉ dừng lại ở việc dẫn đường link tin,
bài từ trang thông tin điện tử của đài, báo vào facebook đều đặn một cách máy móc.
Khó tìm thấy vai trị, bàn tay biên tập từ tiêu đề sản phẩm (title, headline),
hình ảnh đại diện (thumbnail), thay đổi định dạng khung hình hoặc khai thác
hashtag để quảng bá (viral) hợp lý trong những kênh nội dung như thế. Hầu như
221


chưa có cơ quan báo chí địa phương nào sản xuất được các nội dung tin, bài chuyên
biệt để phát trên các nền tảng mạng xã hội. Có đến 15 cơ quan báo chí cấp tỉnh (ở
các địa phương phía Nam) giao cho nhân viên kỹ thuật quản xuyến việc xuất bản
các nội dung có sẵn của báo / đài lên các nền tảng mạng xã hội. Hầu hết các nhân
viên này đều chưa có kinh nghiệm, kỹ năng trong việc biên tập lại các chương trình,
tin, bài đã phát trên báo điện tử hay phát thanh, truyền hình để đưa lên các nền tảng
số một cách hiệu quả nhất. Có một thực tế là khi các cơ quan báo chí sốt ruột với xu
thế chuyển đổi số nói chung và xu hướng đa nền tảng nói riêng nhưng chưa có chiến
lược cụ thể, nhân lực cụ thể thì các đối tác tư nhân xuất hiện và họ kịp thời “lấp chỗ
trống” bằng các hợp đồng hợp tác. Hiện nay, nhiều kênh YouTube, TikTok v.v…
của cơ quan báo chí được điều hành tổ chức bởi các công ty tư nhân như một hình

thức liên kết sản xuất. Các đơn vị tư nhân tranh thủ khai thác nguồn lực (kho video,
nội dung tin tức) từ cơ quan báo chí để chia sẻ quảng cáo trên các nền tảng này. Sự
hợp tác này cũng dẫn đến nhiều hệ lụy. Ví dụ, tình trạng trùng lặp video tin tức trên
các kênh YouTube của nhiều đài truyền hình cùng hợp tác với một cơng ty ở
TP.HCM hoặc đội ngũ biên tập viên mạng xã hội của các công ty truyền thông
nhiều khi sử dụng tư liệu không thận trọng, biên tập nội dung vi phạm các vấn đề tư
tưởng dẫn đến những vụ khiếu kiện trực tiếp cơ quan báo chí, hoặc bị phê bình.
Trong khi đó, các cơ quan báo chí lớn, có chiến lược phát triển nội dung số
hẳn hoi, lãnh đạo rất chú trọng xây dựng mơ hình tổ chức nhân sự hiệu quả. Ví dụ
VTV Digital hiện có một phịng ban riêng phụ trách việc quản trị, sản xuất và phân
phối nội dung trên các kênh mạng xã hội. Đó là Phịng Nội dung số. Với các nhân
sự có kinh nghiệm sản xuất, biên tập, phân phối, quản trị nền tảng trong thời gian
dài, phòng được xem là bộ phận quan trọng trong việc tham mưu cho các phòng ban
nội dung, kỹ thuật, kinh doanh khi muốn quảng bá chương trình mới trên sóng
truyền hình, phân phối nội dung lên nền tảng mạng xã hội hoặc sản xuất nội dung
chuyện biệt trên các nền tảng số. Các nhân sự được chia theo mảng / nền tảng để
đảm bảo tính chuyên mơn hóa và phù hợp với từng nền tảng. Vị trí nhân sự xếp từ
cao xuống thấp gồm: (1) Tổng phụ trách số chịu trách nhiệm tổng thể mơ hình vận
hành các kênh mạng xã hội. Điều phối, định hướng phát triển nội dung cho từng
kênh mạng xã hội. Là đầu mối làm việc với các phòng ban khác trong đơn vị để
222


đảm bảo việc phối hợp sản xuất, phân phối được diễn ra trơn tru, hiệu quả. (2) Tổ
chức sản xuất (TCSX) là người đảm nhận vai trò tổ chức việc lên ý tưởng, đặt hàng
và triển khai sản xuất các chương trình, vệt chương trình, chiến dịch nội dung đăng
tải trên tất cả các nền tảng số và các nền tảng khác (nếu cần) nhằm phát triển nền
tảng, tăng traffic, xây dựng cộng đồng người dùng trên mạng xã hội. Chịu trách
nhiệm duyệt tất cả nội dung của các chương trình số hoặc các nội dung khác (sản
xuất, biên tập) quan trọng hoặc có tính nhạy cảm trước khi chúng được xuất bản

trên các kênh mạng xã hội. (3) Trưởng kênh M H là người chịu trách nhiệm toàn bộ
việc vận hành kênh mạng xã hội được giao quản lý, đảm bảo việc sản xuất, phân
phối nội dung hiệu quả nhằm phát triển kênh, duyệt các nội dung cập nhật tin tức
hằng ngày trước khi chúng được xuất bản, phân tích dữ liệu người dùng trên nền
tảng mình phụ trách, từ đó đưa ra các phương án cải tiến và phát triển các format
mới về nội dung và thể hiện, nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và tăng trưởng nền
tảng. Và (4) Biên tập viên kênh M H là người lo việc sản xuất, biên tập, phân phối
nội dung phù hợp với nền tảng mình quản lý; Duyệt, trả lời, tương tác với khán giả
trên kênh mình quản lý và báo cáo trực tiếp công việc cho các nhân sự cấp cao hơn.
Phòng Nội dung số của VTV Digital ln có các đầu mối nhân sự TCSX và
Trưởng kênh MXH họp giao ban tin tức đầu ngày với các phịng ban hiện đang sản
xuất chương trình trên sóng truyền hình. Mơ hình quản trị của Phịng gần giống với
mơ hình tịa soạn hội tụ, đảm bảo được sự liên thơng ngang – dọc, trên – dưới an
tồn và hiệu quả.
Ngồi chức năng sản xuất nội dung, Phịng Nội dung số cũng đảm nhiệm vai
trò thu thập dữ liệu người dùng: tập hợp phản ứng dư luận trên MXH thông qua các
comment, phân tích trải nghiệm người dùng với các nội dung phân phối trên các
kênh mạng xã hội để có những góp ý cho Phịng kỹ thuật cơng nghệ, Phòng quay
phim cải tiến các chất lượng về kỹ thuật, âm thanh, ánh sáng khi thực hiện chương
trình.
Mơ hình sản xuất, biên tập và phân phối nội dung trên các kênh mạng xã hội
của VTV Digital hồn tồn khơng phải là việc sao chép các nội dung đã phát sóng
đưa lên những nền tảng miễn phí này mà chủ yếu gồm những định dạng sau:

223


1/ Khai thác các video ngắn, hay (best cut) từ các chương trình phát trên sóng
truyền hình để quảng bá cho các chương trình chính thống có quy mơ lớn, đưa khán
giả về các nền tảng số khác của Đài như ứng dụng VTVgo hay báo điện tử VTV

News.
2/ Sản xuất mới, biên tập các nội dung tin tức từ kho, nguồn của đội sản xuất
hiện trường
3/ Sản xuất những định dạng chuyên biệt riêng, chỉ xuất bản trên các kênh
mạng xã hội
Hiện VTV Digital đã và đang thiết kế các định dạng, series chương trình riêng
chỉ phát trên các nền tảng mạng xã hội để tạo các điểm hẹn quen thuộc cho khán giả
số. Những chương trình này cũng được sản xuất với chủ đề, nội dung, hình thức
sáng tạo hơn, gần gũi hơn với khán giả trên số, đem lại một hình ảnh VTV khơng
những chun nghiệp, bám sát những vấn đề nóng mà rất trẻ trung, bắt xu hướng
(trend) như Money Weekly, kênh Podcast Ơi nghe nè, Zlife, MoneyTalk Là sao ta,
Mutex by VTV24, Khớp lệnh, Landshow hoặc series Điểm năm Nhìn lại. Trong số
những chương trình này, Zlife là sản phẩm mới ra đời gần đây, cũng là chương trình
đầu tiên của VTV Digital dành riêng cho thế hệ Z (các bạn trẻ sinh từ 1995 trở về
sau). Chương trình gồm các chuyên mục xoay quanh các vấn đề được giới trẻ quan
tâm, được lựa chọn, thể hiện bởi chính các người dẫn chương trình ở độ tuổi thuộc
thế hệ này (có dẫn kèm với BTV kỳ cựu của VTV Digital). Với cách thể hiện phá
cách (khai thác nhiều thủ pháp điện ảnh, sân khấu; tận dụng ngôn ngữ phi văn tự
(như biểu tượng cảm xúc - emoticons, âm nhạc phù hợp), sáng tạo đúng phong cách
của các bạn thế hệ Z, chương trình được giới trẻ đón nhận và để lại những nhận xét
tích cực. Hoặc chương trình MoneyTalk có định dạng phát trực tiếp (livestream trên
YouTube), người dẫn chương trình cùng khách mời bàn luận các câu chuyện liên
quan đến đầu tư, tự do tài chính, chứng khốn vĩ mơ. Chương trình nằm trong hệ
sinh thái kinh tế VTV Money vừa được VTV Digital ra mắt giữa tháng 5 vừa qua,
thu hút số lượng người xem cùng lúc (concurrent) khá cao.
Hiện nay, nhiều cơ quan báo chí có quy mơ lớn dần nhận ra và đi vào việc
triển khai mơ hình đa nền tảng ngày càng phù hợp hơn. Các tin bài của báo in hay
của phát thanh truyền hình truyền thống được khuyến cáo sáng tạo cho phù hợp để
224

chuyển thành sản phẩm đa phương tiện cho báo trực tuyến và cho các nền tảng
mạng xã hội. Người làm báo ở đây được trau dồi tư duy “đa nền tảng” để có kỹ
năng trực quan hóa văn bản, dữ liệu, biết dùng các công cụ video, đồ họa để tiếp tục
sản xuất và phân phối phù hợp cho các nền tảng mạng xã hội. Ví dụ: Định dạng
phân phối phải phù hợp nền tảng và ưu tiên cho trải nghiệm người dùng trên điện
thoại. TikTok định dạng video dọc, ảnh trên Fanpage, Instagram định dạng vuông…
Tận dụng tối đa các tính năng (features) của từng nền tảng để đa dạng thêm những
hình thức phân phối, tăng tối đa lượng tiếp cận đến người dùng. Ví dụ Youtube có
tính năng cộng đồng, Youtube short; Instagram, Facebook có tính năng story và
reel… Sáng tạo tiêu đề, phần lời dẫn, ảnh đại diện cho phù hợp với tệp khán giả
v.v…
Khơng có một mơ hình nhân lực chung cho các cơ quan báo chí do nguồn lực,
quy mơ của từng nơi vốn khác nhau. Mặt khác, do các nền tảng mạng xã hội thường
có sự thay đổi thuật tốn nên các biên tập viên truyền thơng xã hội phải ln học
hỏi để thích ứng kịp thời. Và không phải ngẫu nhiên mà đa phần các biên tập viên
truyền thông xã hội giỏi hiện nay là các bạn trẻ tuổi 8x, 9x.
Từ những phân tích trên, chúng tơi cho rằng, tự thân các cơ quan báo chí cần
phải có giải pháp chiến lược trong việc tổ chức nhân sự, trong việc đào tạo lại nhân
viên để phục vụ cho mục tiêu đa nền tảng. Các cơ sở đào tạo bồi dưỡng phải đưa
vào chương trình việc cung cấp kỹ năng của biên tập viên mạng xã hội, đặc biệt là
các kỹ năng sáng tạo sản phẩm, phân tích dữ liệu, tương tác với cơng chúng truyền
thông.
2. Một số vấn đề khác
Trong việc phát triển nội dung báo chí trên các nền tảng mạng xã hội xuyên
biên giới, hiện nay các cơ quan báo chí cũng phải đối mặt với những vấn đề chưa có
giải pháp hữu hiệu như tình trạng ăn cắp bản quyền nội dung. Dù pháp luật về sở
hữu trí tuệ đã có nhiều quy định, dù chính các nền tảng xun biên giới cũng có
những chính sách cộng đồng để chống nạn xâm phạm bản quyền song tình trạng
này vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu.

Khai thác các MXH có nền tảng xuyên biên giới là xu thế chung, xu thế báo
chí đa nền tảng vốn gắn liền với chương trình chuyển đổi số của cơ quan báo chí.
225


Nhưng, ngồi các cơng cụ tự xây dựng, báo chí phải dùng các nền tảng của bên thứ
ba vốn có máy chủ ở nước ngồi. Vì thế, trên lý thuyết, việc khai thác các nền tảng
miễn phí này thực chất là “phá rào” vì Điều 17 Luật Báo chí 2016 quy định: “Báo
điện tử phải có ít nhất một tên miền " .vn " đã đăng ký phù hợp với tên báo chí và
sử dụng hệ thống máy chủ đặt tại Việt Nam”. Nhưng, các nền tảng YouTube,
Facebook, TikTok, Instagram v.v… khơng có máy chủ đặt tại nước ta, cũng như
khơng có tên miền “.vn”.
Việc khai thác các nền tảng của bên thứ ba làm báo chí bị cắt xén lợi ích.
Những nền tảng này khơng cần sản xuất nội dung nhưng với lợi thế về công nghệ và
số lượng user đã hút hầu hết quảng cáo số hóa về túi mình. Hiện Google,
Facebook... kiếm doanh thu rất nhiều nhờ content của báo chí Việt Nam nhưng họ
chưa có sự chia sẻ lợi ích thỏa đáng.
Vì thế, chúng tơi kiến nghị nên bổ sung phạm vi điều chỉnh của Luật Báo chí
cho phù hợp với thực tiễn truyền thơng trong sự bùng nổ của kỷ nguyên số, công
nghệ số; Bổ sung các quy định về chính sách đối với nhà cung cấp nền tảng mạng
xã hội cho báo chí hoạt động. Bộ Thơng tin và Truyền thơng có các giải pháp hữu
hiệu hơn để ngăn chặn tình trạng vi phạm bản quyền, xây dựng thói quen khai thác,
sử dụng sản phẩm tơn tr ng sở hữu trí tuệ trên mơi trường số hiện nay.

226