Giải pháp phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc Sơn.

LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan luận văn thạc sĩ này do chính tơi thực hiện, với sự giúp đỡ của
các đồng chí cán bộ Trung Tâm thơng tin Xúc tiến du lịch tỉnh Lạng Sơn, cơng chức
Phịng Văn hố và Thơng tin huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, các thầy cô giáo và các
bạn cùng lớp đã giúp tơi hồn thiện bài Luận văn này. Số liệu được lấy từ Báo cáo Kết
quả công tác quản lý Nhà nước về văn hóa và du lịch huyện Bắc Sơn qua các năm. Tôi
chỉ tham khảo và không sao chép bất kỳ bài báo cáo nào dưới mọi hình thức. Tơi xin
cam đoan lời nói của tơi hồn tồn đúng sự thật.
Xin chân thành cảm ơn./.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2019

Tác giả luận văn

Lương Đình Tuấn

i


LỜI CÁM ƠN
Để hồn thành luận văn này, tơi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của quý thầy, cơ,
bạn bè và các đồng chí đồng nghiệp trong cơ quan.
Trước tiên, tôi xin trân trọng cảm ơn Thầy giáo TS Hoàng Văn Hoàn, người đã định
hướng cho chủ đề nghiên cứu và tận tình giúp đỡ tơi về mọi mặt để hoàn thành Luận
văn thạc sĩ này.
Xin chân trọng cảm ơn Ban Giám Hiệu, các Thầy giáo, Cô giáo, cán bộ và chuyên
viên phòng Quản lý đào tạo và sau đại học, Khoa quản lý và kinh tế Trường Đại học
Thủy Lợi đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình thực hiện luận văn.

Xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo và các đồng chí cán bộ, cơng chức Trung tâm
thơng tin xúc tiến du lịch tỉnh Lạng Sơn, Phịng Văn hố và Thơng tin huyện Bắc Sơn,
tỉnh Lạng Sơn đã cung cấp thông tin, tài liệu và giúp đỡ tơi trong q trình thực hiện
luận văn này.
Để có được kiến thức như ngày hôm nay, cho phép tôi gửi lời cảm ơn sâu sắc đến quý
Thầy, Cô trường Đại học Thủy Lợi trong thời gian qua đã truyền đạt cho tôi những
kiến thức vơ cùng q báu trong q trình học tập tại trường.
Trân trọng cảm ơn sự quan tâm của các bạn trong lớp, đồng nghiệp trong cơ quan và
gia đình đã luôn sát cánh, động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình hồn thành luận văn
này.
Một lần nữa xin trân trọng cám ơn./.

ii


MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................i
LỜI CÁM ƠN.................................................................................................................ii
PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................................1
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH
CỘNG ĐỒNG.................................................................................................................5
1.1 Cơ sở lý luận về du lịch cộng đồng.......................................................................5
1.2 Nội dung quản lý phát triển du lịch cộng đồng...................................................13
1.3 Các tiêu chí đánh giá về phát triển du lịch cộng đồng........................................15
1.4 Kinh nghiệm của một số địa phương về phát triển du lịch cộng đồng...............17
1.5 Tổng quan các cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài............................23
Kết luận Chương 1........................................................................................................24
CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TRÊN ĐỊA
BÀN HUYỆN BẮC SƠN.............................................................................................26

2.1 Giới thiệu về đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Bắc Sơn......................................26
2.1.1 Đặc điểm tự nhiên....................................................................................26
2.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội.........................................................................28
2.2 Các điều kiện phát triển du lịch trên địa bàn huyện Bắc Sơn.............................29
2.2.1 Tài nguyên du lịch....................................................................................29
2.2.2 Cộng đồng dân cư....................................................................................32
2.2.3 Khả năng tiếp cận điểm đến.....................................................................33
2.2.4 Khả năng cung ứng các dịch vụ du lịch...................................................34
2.2.5 Chính sách phát triển du lịch....................................................................36
2.2.6 Công tác xúc tiến, quảng bá.....................................................................37
2.3 Thực trạng hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc Sơn...............38
2.3.1 Các tuyến, điểm du lịch chính..................................................................39
2.3.2 Lượng khách và doanh thu du lịch...........................................................43
2.4 Đánh giá hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc Sơn theo các
nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng...................................................................49
2.4.1 Sự đồng thuận của CĐĐP và các bên liên quan.......................................49

iii


2.4.2 Đa dạng về vai trò tham gia của cộng đồng.............................................50
2.4.3 Tơn trọng các giá trị văn hố của cộng đồng...........................................50
2.4.4 Khả năng của cộng đồng..........................................................................51
2.4.5 Chia sẻ lợi ích từ du lịch cộng đồng.........................................................52
2.4.6 Quyền sở hữu và tham gia của cộng đồng với việc bảo vệ tài nguyên du
lịch…….............................................................................................................52
2.5 Tổng hợp đánh giá chung về phát triển du lịch và du lịch cộng đồng tại huyện
Bắc Sơn.....................................................................................................................53
2.5.1 Điểm mạnh...............................................................................................55
2.5.2 Những tồn tại............................................................................................57

2.5.3 Cơ hội và thách thức................................................................................59
2.6 Thực trạng Quản lý nhà nước về phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện
Bắc Sơn.....................................................................................................................61
2.6.1 Thực trạng hoạch định phát triển du lịch cộng đồng huyện Bắc Sơn......61
2.6.2 Thực trạng triển khai thực hiện cơ chế, chính sách về hoạt động du lịch
cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc Sơn.............................................................63
2.6.3 Cơng tác kiện tồn tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về du lịch cộng
đồng……...........................................................................................................65
2.6.4 Công tác thực hiện kiểm tra, thanh tra hoạt động du lịch cộng đồng và xử
lý vi phạm..........................................................................................................66
2.7 Đánh giá chung công tác quản lý nhà nước về du lịch cộng đồng trên địa bàn
huyện Bắc Sơn..........................................................................................................68
Kết luận chương 2.........................................................................................................70
CHƯƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG TRÊN
ĐỊA BÀN HUYỆN BẮC SƠN.....................................................................................72
3.1 Định hướng phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc Sơn..............72
3.1.1 Mục tiêu chung phát triển du lịch Bắc Sơn..............................................73
3.1.2 Mục tiêu cụ thể.........................................................................................74
3.2 Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc
Sơn............................................................................................................................81
3.2.1 Đề xuất các giải pháp liên quan đến chính sách.......................................81

iv


3.2.2 Đề xuất các giải pháp liên quan đến công tác tổ chức.............................86
3.2.3 Đề xuất các giải pháp liên quan đến các hộ gia đình tham gia................92
3.2.4 Đề xuất các giải pháp liên quan đến doanh nghiệp, đơn vị tổ chức tour
.95 Kết luận chương 3...................................................................................................98
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................................99

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................102
PHỤ LỤC....................................................................................................................105

v


DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Lượng khách du lịch đến Bắc Sơn giai đoạn 2013-2018..............................43
Bảng 2.2: Lượng khách du lịch đến Làng Văn hóa du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn giai
đoạn 2013-2018.............................................................................................................44
Bảng 2.3: Mức chi tiêu của khách khi đến du lịch tại Bắc Sơn....................................46
Bảng 2.4: Tổng thu từ du lịch của Làng Văn hóa du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn giai
đoạn 2013-2018.............................................................................................................46
Bảng 2.5: Quy định về mức giá dịch vụ du lịch cộng đồng tại huyện Bắc Sơn............48
Bảng 3.1: Tổng hợp danh sách các tài nguyên du lịch Bắc Sơn có thể khai thác thành
sản phẩm du lịch gắn với cộng đồng.............................................................................78

vi


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Giải thích

BQL

Ban Quản lý

CĐĐP

Cộng đồng địa phương

DLCĐ

Du lịch cộng đồng

DLBV

Du lịch bền vững

DNDL

Doanh nghiệp du lịch

HDV

Hướng dẫn viên

HĐND

Hội đồng nhân dân

UBND

Uỷ ban nhân dân

QLNN

Quản lý nhà nước

vii


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Du lịch cộng đồng (DLCĐ) xuất hiện như một nhu cầu tất yếu nhằm hạn chế tác động
tiêu cực của du lịch, góp phần đảm bảo cho sự phát triển bền vững khi những hoạt
động phát triển du lịch trước đó được thực hiện chủ yếu với mục đích đơn thuần là
kinh tế đã và đang đe dọa môi trường sinh thái và các giá trị văn hóa bản địa. DLCĐ
khá phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt ở các nước đang phát triển trong khối
Asean như: Thành phố Hua Hin – Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Nepan, Butan... Ở
Việt Nam, DLCĐ bắt đầu được nghiên cứu và thử nghiệm tại một số khu vực vào đầu
những năm 2000. Mơ hình du lịch cộng đồng đã hình thành ở một số địa phương như
Sa Pa, Bát Xát (Lào Cai), Mai Châu (Hịa Bình), Ba Bể (Bắc Cạn), Vườn quốc gia Cát
Tiên (Đồng Nai), Chày Lập, Farmstay (Quảng Bình)... Với mục tiêu chính là một cơng
cụ cho hoạt động bảo tồn, cơng cụ cho phát triển chất lượng cuộc sống, tạo cơ hội cho
trao đổi kiến thức và văn hóa giữa khách du lịch và cộng đồng... DLCĐ ngày càng
khẳng định được vai trị của mình trong q trình phát triển kinh tế xã hội nói chung
và phát triển hoạt động du lịch của địa phương nói riêng.
Nằm ở phía tây nam tỉnh Lạng Sơn, Bắc Sơn là huyện có nhiều di tích cách mạng, di
tích lịch sử văn hố nổi tiếng, cùng với đó nơi đây là vùng đất tập trung sinh sống lâu
đời của đồng bào các dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Dao... [1] với những giá trị
truyền thống lâu đời được lưu giữ còn khá nguyên vẹn song về tổng thể Bắc Sơn vẫn
huyện miền núi có xuất phát điểm nền kinh tế thấp, cơ sở hạ tầng yếu kém, đời sống
nhân dân cịn nhiều khó khăn, Với tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn phong phú,
đa dạng cùng với lịch sử truyền thống lâu đời Bắc Sơn có nhiều tiềm năng để phát
triển du lịch. DLCĐ đã được triển khai tại huyện Bắc Sơn từ đầu những năm 2010 với

sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương (CĐĐP) [2]. Việc phát triển DLCĐ ở
đây góp phần tạo nên sự đa dạng, phong phú về các loại hình và sản phẩm du lịch để
thu hút du khách, các chương trình DLCĐ bước đầu đã thu hút được lượng lớn khách
du lịch trong nước và quốc tế, đồng thời đem lại hiệu quả thiết thực cho CĐĐP.
Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân cho đến nay DLCĐ ở đây vẫn chưa đạt hiệu quả cao,

1


chưa tương xứng với tiềm năng của điểm đến. Nguyên nhân chính là do chưa có chiến
lược phát triển rõ ràng do đó việc định hướng cũng như cơng tác tổ chức, quản lý hoạt
động DLCĐ cịn gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, việc nghiên cứu lý luận, phân tích tiềm
năng, thực trạng về phát triển du lịch cộng đồng ở huyện Bắc Sơn, từ đó đề ra những
giải pháp nhằm khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên phát triển DLCĐ hiệu quả ở
Bắc Sơn là một nhiệm vụ cấp thiết.
Với ý nghĩa trên, đề tài: “Giải pháp phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện
Bắc Sơn” đã được chọn để làm luận văn tốt nghiệp
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng các hoạt động du
lịch nói chung và DLCĐ nói riêng tại huyện Bắc Sơn, trên cơ sở đó đưa ra những giải
pháp nhằm phát triển loại hình DLCĐ tại huyện Bắc Sơn, góp phần phát triển ngành
du lịch của tỉnh Lạng Sơn nói chung và của huyện Bắc Sơn nói riêng.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Các hoạt động phát triển du lịch và du lịch cộng đồng tại huyện
Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn.
Phạm vi nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá chung về hoạt động du lịch, du
lịch cộng đồng tại huyện Bắc Sơn tỉnh Lạng Sơn.
- Phạm vi thời gian: Hoạt động du lịch cộng đồng tại huyện Bắc Sơn từ 2013 đến
2018. Đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020 – 2025 và những năm tiếp theo
- Phạm vi về không gian: Địa bàn huyện Bắc Sơn - tỉnh Lạng Sơn, nghiên cứu điển

hình tại xã Quỳnh Sơn huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp thống kê: Thu thập các số liệu, xử lý và phân tích số liệu về hoạt động,
tình hình phát triển du lịch tỉnh Lạng Sơn nói chung và huyện Bắc Sơn nói riêng.
- Phương pháp điều tra khảo sát: trực tiếp thu thập số liệu liên quan đến tình hình hoạt

2


động, các ý kiến, nhu cầu và quan điểm đánh giá của các hộ gia đình tham gia hình
thức du lịch cộng đồng.
- Phương pháp chuyên gia: thực hiện kiểm tra bảng hỏi, phân tích đánh giá từ góc độ
quản lý chung của ngành du lịch tại địa phương.
- Phương pháp phân tích tổng hợp kinh nghiệm thực tiễn: dựa trên nghiên cứu điển
hình tại xã Quỳnh Sơn để có những đánh giá và phân tích tổng hợp kinh nghiệm thực
tiễn.
- Và một số phương pháp khác.
5. Ý nghĩa khoa học của đề tài
Ý nghĩa khoa học của đề tài: Tổng quan được cơ sở lý luận, hệ thống hóa kiến thức về
du lịch cộng đồng từ đó làm rõ bản chất của loại hình du lịch cộng đồng, khẳng định
vai trị và vị trí của ngành du lịch trong phát triển kinh tế xã hội.
Ý nghĩa thực tiễn của đề tài: Đánh giá thực trạng hoạt động du lịch nói chung và các
hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc Sơn từ đó đề xuất những giải
pháp nhằm phát triển du lịch cộng đồng một cách hiệu quả và bền vững. Kết quả của
luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho các đơn vị có mơ hình hoạt động trong lĩnh
vực tương tự trên phạm vi cả nước.
6. Kết quả dự kiến đạt được
- Hệ thống hóa được cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch nói chung và loại
hình DLCĐ nói riêng.
- Đánh giá, phân tích thực trạng các hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện

Bắc Sơn từ đó chỉ ra những tồn tại và hạn chế của loại hình DLCĐ.
- Đề xuất giải pháp phát triển hình thức du lịch cộng đồng cho Huyện Bắc Sơn, tỉnh
Lạng Sơn.

3


7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch cộng đồng.
Chương 2: Thực trạng hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện Bắc Sơn, tỉnh
Lạng Sơn.
Chương 3: Đề xuất một số giải pháp phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện
Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn.

4


CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH
CỘNG ĐỒNG

1.1 Cơ sở lý luận về du lịch cộng đồng
Khái niệm về du lịch cộng đồng
Thuật ngữ “Du lịch cộng đồng” (Community-based tourism) [3] bắt nguồn từ loại hình
du lịch làng bản, xuất hiện vào những năm 1970, khi một số khách du lịch muốn tham
quan các làng bản và tìm hiểu văn hóa kết hợp với khám phá tự nhiên. Thông thường
các hoạt động du lịch này thường được tổ chức ở những khu vực rừng núi cịn mang
tính tự nhiên hoang dã, có hệ sinh thái đa dạng… nhưng còn hẻo lánh, thưa thớt dân
cư. Điều này dẫn đến việc khách du lịch gặp khó khăn rất nhiều về vấn đề giao thơng,
điều kiện sinh hoạt, thông tin hay các điều kiện hỗ trợ cho hoạt động du lịch khác. Khi

đó, khách du lịch cần sự hỗ trợ của người dân bản xứ: dẫn đường, cung cấp đồ ăn, chỗ
ngủ… Khách du lịch đã đưa ra cách gọi đầu tiên đó là “những chuyến du lịch có sự hỗ
trợ của người dân bản xứ”. Đó chính là tiền đề cho khái niệm DLCĐ sau này.
Khi nghiên cứu về DLCĐ, do có những quan điểm, góc nhìn khác nhau về vị trí của
DLCĐ cho đến nay còn tồn tại khá nhiều ý kiến, khái niệm về hoạt động du lịch này.
Hai nhà nghiên cứu Nicole Hausle và Wolfgang Strasdas cho rằng “DLCĐ là một loại
hình du lịch trong đó chủ yếu người dân địa phương đứng ra phát triển và quản lý. Lợi
ích kinh tế có được từ du lịch sẽ đọng lại nền kinh tế địa phương” [4] Từ định nghĩa
này, Nicole và Wolfgang chú trọng đến vai trị và lợi ích kinh tế DLCĐ đem lại cho
người dân địa phương.
Theo Hsien Hue Lee, Đại học cộng đồng Hsin-Hsing, Đài Loan: “DLCĐ là nhằm bảo
tồn tài nguyên du lịch tại điểm du lịch đón khách vì sự phát triển bền vững lâu dài.
Đồng thời khuyến khích sự tham gia của người dân địa phương trong du lịch và có cơ
chế tạo ra các cơ hội cho cộng đồng”.
Có quan điểm thì cho rằng: “DLCĐ là một quá trình tương tác giữa cộng đồng và
khách du lịch mà sự tham gia có ý nghĩa của cả hai phía mang lại lợi ích kinh tế, bảo
tồn cho cộng đồng và môi trường địa phương” [5] Tác giả của quan niệm này thiên về

5


khía cạnh xã hội học, nhìn hoạt động du lịch như một môi trường nảy sinh và phát
triển các quan hệ xã hội.
Tại Hội thảo “Chia sẻ Bài học Kinh nghiệm Phát triển du lịch cộng đồng” được Tổng
cục Du lịch tổ chức tại Hà Nội năm 2003 đã xác định: “Phát triển du lịch có sự tham
gia của cộng đồng nhằm đảm bảo văn hóa, thiên nhiên bền vững, nâng cao nhận thức
và tăng quyền lực cho cộng đồng. Cộng đồng được chia sẻ lợi ích từ hoạt động du lịch,
nhận được sự hợp tác, hỗ trợ của chính phủ và các tổ chức quốc tế” [6]
Từ việc nghiên cứu các khái niệm về du lịch cộng đồng, TS Võ Quế đã rút ra khái
niệm “Du lịch dựa vào cộng đồng là phương thức phát triển du lịch trong đó cộng

đồng dân cư tổ chức cung cấp các dịch vụ để phát triển du lịch, đồng thời tham gia bảo
tồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường, đồng thời cộng đồng được hưởng quyền lợi
về vật chất và tinh thần từ phát triển du lịch và bảo tồn tự nhiên” [7]
Ngồi ra cịn nhiều định nghĩa, khái niệm khác nhau về DLCĐ, tuy nhiên những
hướng tiếp cận trên đều chú ý đến tính bền vững của hoạt động du lịch này, xem nó
cũng là một bộ phận của phát triển bền vững. Đại diện là hai định nghĩa: “DLCĐ là du
lịch chú ý đến tính bền vững của mơi trường tự nhiên, văn hóa và xã hội. DLCĐ được
sở hữu và quản lý bởi CĐĐP và phục vụ chính cộng đồng, với mục tiêu tăng cường
nhận thức và hiểu biết của du khách về đời sống của người dân địa phương” và “du
lịch cộng đồng là du lịch bền vững (DLBV) về mặt xã hội, được thực hiện và điều
hành phần lớn bởi cộng đồng địa phương (CĐĐP) hay người bản địa và có sự kiểm
sốt chung. Sự kiểm sốt chung là chú trọng đến lợi ích của cả cộng đồng hơn là lợi
ích của mỗi cá nhân, sự bình đẳng về quyền lực trong cộng đồng và sự củng cố giá trị
văn hóa truyền thống, nâng cao cơng tác bảo tồn và quản lý có trách nhiệm tài nguyên”
[8]
Qua nghiên cứu các khái niệm ở trên, có thể hiểu: “Du lịch cộng đồng là hoạt động du
lịch bền vững dựa vào CĐĐP mang lại cho du khách những trải nghiệm về văn hóa
của cộng đồng, cộng đồng sẽ trực tiếp tham gia vào hoạt động du lịch như khai thác,
quản lý và bảo tồn nguồn tài nguyên và cộng đồng phải được hưởng lợi từ hoạt động
du lịch để từ đó giảm tỉ lệ nghèo đói, cải thiện thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc

6


sống”.
Theo Điều 3 Luật Du lịch ngày 19/6/2017 (có hiệu lực từ 01/01/2018) thì “Du lịch
cộng đồng là loại hình du lịch được phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa của cộng
đồng, do cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức khai thác và hưởng lợi” [9, p. 2]
Nội dung, đặc điểm của du lịch cộng đồng
Nội dung của du lịch cộng đồng

Tại Hội thảo chia sẻ bài học kinh nghiệm phát triển du lịch cộng đồng Việt Nam
(2003) các nhà khoa học đã thống nhất 06 nội dung cơ bản về DLCĐ đồng thời cũng là
yêu cầu để phát triển DLCĐ như sau:
- Đảm bảo sự bền vững về văn hóa và thiên nhiên.
- Có sự sở hữu cộng đồng.
- Tạo thu nhập cho cộng đồng.
- Nâng cao nhận thức cho cộng đồng.
- Tăng cường quyền lực cho cộng đồng.
- Tăng cường sự hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ và cơ quan quản lý nhà nước
(QLNN) [6]
Đặc điểm của du lịch cộng đồng
Tuy có nhiều quan điểm chưa thống nhất nhưng có thể tổng kết một số đặc
điểm nổi bật của DLCĐ như sau:
- Hoạt động du lịch có sự tham gia tích cực của người dân địa phương từ các khâu
quản lý, làm việc, ra quyết định và bảo vệ.
- Hoạt động du lịch phải thu hút CĐĐP và đem lại lợi ích cho họ, tạo cơ hội việc làm
và cải thiện điều kiện sống của họ.
- Du lịch gắn liền với phát triển bền vững, các loại hình du lịch sinh thái, du lịch khám
phá văn hóa của CĐĐP, du lịch mạo hiểm, du lịch thể thao… [5]

7


Mục tiêu và nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng
Mục tiêu phát triển du lịch cộng đồng
Phát triển du lịch cộng đồng nhằm đạt đến 4 mục tiêu cơ bản về mặt kinh tế, xã hội và
mơi trường:
- Góp phần bảo vệ tài nguyên (tự nhiên và nhân văn) và môi trường. Phát triển du lịch
cộng đồng nhằm phục hồi và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, vì vậy có đóng
góp cho phát triển DLBV từ góc độ tài ngun, mơi trường du lịch.

- Đóng góp vào phát triển kinh tế địa phương thông qua việc tăng doanh thu du lịch và
những lợi ích kinh tế khác cho CĐĐP (tạo cơ hội việc làm tăng thu nhập cho cộng
đồng địa phương, nâng cao trình độ lao động khu vực này; địa phương hưởng lợi từ
việc phát triển hạ tầng du lịch…)
- Khuyến khích và hỗ trợ sự tham gia của cộng đồng.
- Mang đến cho du khách một sản phẩm du lịch có trách nhiệm đối với môi trường và
xã hội.
Nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng
Một số nguyên tắc chủ yếu đối với phát triển du lịch cộng đồng bao gồm:
- Có sự đồng thuận của CĐĐP và các bên tham gia (bao gồm chính quyền địa phương,
cơ quan quản lý khác, các doanh nghiệp du lịch (DNDL), các nhà nghiên cứu, các tổ
chức phi lợi nhuận và chính cộng đồng).
- Có sự đa dạng về vai trò tham gia của cộng đồng. Các thành viên của cộng đồng sẽ
tham gia vào việc lên kế hoạch, triển khai, kiểm soát các hoạt động du lịch tại cộng
đồng. Ở đây, cần nhấn mạnh sự tham gia của CĐĐP vào quá trình tổ chức và thực hiện
các hoạt động du lịch. Một số trường hợp có thể trao quyền làm chủ cho cộng đồng.
- Tôn trọng các giá trị văn hóa của cộng đồng: Thực tế cho thấy bất cứ chương trình du
lịch nào cũng ảnh hưởng ít nhiều đến CĐĐP. Vì thế các giá trị văn hóa của cộng đồng
phải được bảo vệ và giữ gìn với sự đóng góp tích cực của tất cả các thành phần tham

8


gia vào hoạt động du lịch, đặc biệt là người dân địa phương bởi khơng đối tượng nào
có khả năng bảo vệ và duy trì các giá trị văn hóa tốt hơn họ. CĐĐP phải nhận thức
được vai trò và vị trí của mình cũng như mặt tích cực và tiêu cực từ phát triển du lịch.
- Phù hợp với khả năng của cộng đồng. Bao gồm khả năng nhận thức về vai trị và vị
trí của mình trong việc sử dụng tài nguyên, nhận thức được tiềm năng to lớn của du
lịch cho sự phát triển của cộng đồng cũng như biết được các bất lợi từ hoạt động du
lịch và khách du lịch đối với tài nguyên cộng đồng. Các điều kiện, khả năng tài chính

và nhân lực của cộng đồng để đáp ứng các yêu cầu phát triển du lịch.
- Chia sẻ lợi ích từ du lịch cộng đồng: Theo nguyên tắc này cộng đồng phải cùng được
hưởng lợi như các thành phần khác khi tham gia vào hoạt động kinh doanh cung cấp
các sản phẩm cho khách du lịch. Lợi ích kinh tế từ phát triển du lịch sẽ được phân chia
công bằng cho mọi thành viên tham gia và một phần dành để tái đầu tư cho cộng đồng
về cơ sở hạ tầng và chăm sóc sức khỏe, giáo dục.
- Xác lập quyền sở hữu và tham gia của cộng đồng đối với việc bảo vệ tài nguyên
thiên nhiên và văn hóa hướng tới sự phát triển bền vững.
Điều kiện hình thành và phát triển du lịch cộng đồng
Để tổ chức hoạt động du lịch cộng đồng tại một điểm du lịch cần một số điều kiện
như: điều kiện về tài nguyên du lịch; điều kiện về yếu tố cộng đồng dân cư; khả năng
cung ứng các dịch vụ du lịch; khả năng tiếp cận điểm đến; khách du lịch; liên kết các
điểm du lịch tạo thành tuyến du lịch; chính sách phát triển du lịch; sự liên kết giữa địa
phương với các doanh nghiệp du lịch…
Tài nguyên du lịch
Tài nguyên du lịch là cảnh quan thiên nhiên, yếu tố tự nhiên, di tích lịch sử văn hóa,
cơng trình lao động sáng tạo của con người và các giá trị nhân văn khác có thể được sử
dụng nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch, là yếu tố cơ bản để hình thành các khu du lịch,
điểm du lịch, đô thị du lịch.
Đây là điều kiện có ý nghĩa quyết định, vì tài ngun du lịch chính là tiền đề hay cơ sở
để tổ chức các hoạt động du lịch. Điều kiện tài nguyên du lịch cũng nói lên mức độ

9


hấp dẫn thu hút khách du lịch đến thăm quan ở hiện tại và tương lai.
Tài nguyên du lịch bao gồm tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân
văn.
Tài nguyên du lịch tự nhiên gồm các yếu tố địa chất, địa hình, địa mạo, khí hậu, thuỷ
văn, hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên có thể được sử dụng phục vụ mục đích du lịch.

Tài nguyên du lịch nhân văn gồm truyền thống văn hóa, các yếu tố văn hố, văn nghệ
dân gian, di tích lịch sử, cách mạng, khảo cổ, kiến trúc, các cơng trình lao động sáng
tạo của con người và các di sản văn hố vật thể, phi vật thể khác có thể được sử dụng
phục vụ mục đích du lịch.
Tài nguyên du lịch là yếu tố quyết định tạo nên giá trị của điểm đến. Các điểm đến
càng chứa nhiều tài nguyên du lịch đặc sắc thì càng có sức hút khách du lịch, thúc đẩy
hoạt động du lịch tại địa phương. Để đáp ứng nhu cầu của du khách sản phẩm du lịch
cần phải đa dạng phong phú, đặc sắc trong đó có sự góp phần khơng nhỏ của tài
ngun du lịch. Sự đa dạng của tài nguyên du lịch sẽ tạo nên sự đa dạng của sản phẩm
du lịch.
Các loại hình du lịch ra đời đều dựa trên cơ sở tài nguyên du lịch. Du lịch cộng đồng
muốn phát triển cũng khơng nằm ngồi quy luật này. Các khu, điểm du lịch muốn phát
triển du lịch cộng đồng cần phải có tài nguyên du lịch đa dạng, hấp dẫn, đặc sắc.
Cộng đồng dân cư
Xác định phạm vi cộng đồng là những dân cư sống, sinh hoạt và lao động cố định, lâu
dài hoặc liền kề vùng có tài nguyên thiên nhiên. Không bao gồm cá nhân, tổ chức,
doanh nghiệp từ nơi khác đến làm việc hay kinh doanh.
Cộng đồng dân cư đóng vai trị chủ thể trực tiếp tham gia vào hoạt động du lịch. Họ là
người quyết định sự tồn tại và phát triển của du lịch cộng đồng. Họ vừa là chủ thể
cung cấp dịch vụ du lịch vừa là người quản lý, họ cũng chính là người bảo vệ tài
nguyên du lịch.
CĐĐP phải nhận thức được lợi ích kinh tế và xã hội từ hoạt động du lịch, cộng đồng

10


phải tham gia rộng rãi và hiệu quả vào hoạt động du lịch. Cung cấp cho khách du lịch
các dịch vụ với chất lượng cao. Cùng với khai thác các tài nguyên du lịch, CĐĐP phải
là những người am hiểu, ln có ý thức, trách nhiệm bảo tồn các tài nguyên du lịch và
môi trường bản địa. Nếu cộng đồng khai thác tài nguyên du lịch bừa bãi làm tổn hại tới

tài ngun, mơi trường thì du lịch sẽ khơng thể phát triển bền vững. Ngoài ra, cộng
đồng phải đoàn kết, gắn bó, hợp tác với nhau, tạo ra hoạt động du lịch có tổ chức và
hiệu quả. Đời sống kinh tế xã hội của cộng đồng cần phải có đủ điều kiện để đầu tư
cho hoạt động du lịch.
Khả năng tiếp cận điểm đến du lịch cộng đồng
Cũng như việc phát triển các loại hình du lịch khác, hoạt động phát triển du lịch cộng
đồng không thể thực hiện nếu khơng có hạ tầng tiếp cận điểm đến. Đây là đặc điểm rất
đặc trưng của du lịch khi sản phẩm du lịch được xây dựng và tiêu thụ tại chỗ. Điều này
khác với hoạt động sản xuất kinh doanh khác khi sản phẩm thương mại có thể được
sản xuất ở một nơi rồi vận chuyển đến thị trường tiêu thụ ở nơi khác.
Khả năng cung ứng các dịch vụ du lịch
Các yếu tố về cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật (cơ sở lưu trú, dịch vụ ăn uống,
dịch vụ vui chơi giải trí…) là những yếu tố quan trọng đối với phát triển du lịch.
Khách du lịch
Khách du lịch chính là điều kiện tạo nên thị trường cung khách du lịch hay nói cách
khác nó là yếu tố cơ bản để phát triển sản phẩm du lịch. Khách du lịch sử dụng các
dịch vụ du lịch của CĐĐP là động cơ thúc đẩy nhận thức về du lịch của cộng đồng, tạo
điều kiện cho cộng đồng tham gia hoạt động du lịch tích cực hơn.
Chính sách phát triển du lịch
Chính sách là do Nhà nước, chính quyền địa phương các cấp ban hành, có cơ chế
chính sách hợp lý sẽ tạo mơi trường thuận lợi cho phát triển du lịch và sự tham gia của
cộng đồng. Nhà nước cần coi trọng vai trò của kinh tế du lịch trong sự phát triển kinh
tế của đất nước, coi du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn, chủ trương phát triển đa dạng

11


loại hình du lịch, đầu tư theo chiều sâu các loại hình đó.
Có chủ trương chính sách hỗ trợ cho hoạt động du lịch cộng đồng như: Hỗ trợ ngân
sách cho các dự án khu bảo tồn thiên nhiên, văn hố; Nâng cấp, trùng tu các di tích

lịch sử văn hố; cấp kinh phí đào tạo lao động du lịch cho địa phương.
Phát triển du lịch cộng đồng cần sự hỗ trợ, giúp đỡ của Chính phủ, các tổ chức phi
chính phủ trong và ngồi nước về nhân lực, tài chính và kinh nghiệm phát triển du lịch
dựa vào cộng đồng và các công ty lữ hành trong vấn đề tuyên truyền, quảng cáo thu
hút khách du lịch đến tham quan.
Cơng tác xúc tiến, quảng bá
Chính quyền địa phương, các cơ quan quản lý về du lịch cần có chính sách hỗ trợ công
tác xúc tiến, quảng bá du lịch, có các chương trình xúc tiến, quảng bá, giới thiệu điểm
đến trên các phương tiện thông tin đại chúng, xây dựng các ấn phẩm, ứng dụng khoa
học kỹ thuật vào việc quảng bá điểm đến…
Ý nghĩa phát triển du lịch cộng đồng
Tại nhiều hội thảo, diễn đàn quốc tế về du lịch cộng đồng đã nêu lên ý nghĩa phát triển
du lịch cộng đồng đối với nhiều vấn đề như kinh tế, chính trị, xã hội, văn hố, an ninh
quốc phòng, bản thân cộng đồng… thể hiện rõ nét nhất các vấn đề:
Đối với công tác bảo tồn: Du lịch cộng đồng phát triển sẽ gia tăng thu nhập cho
CĐĐP, đặc biệt là ở vùng nông thôn nơi tỷ lệ đói nghèo cịn cao. Đây sẽ là yếu tố tích
cực góp phần làm giảm tác động của cộng đồng đến các giá trị cảnh quan, tự nhiên,
qua đó sẽ góp phần bảo tồn tài nguyên, môi trường đảm bảo cho phát triển DLBV.
Đối với cộng đồng: Du lịch phát triển góp phần tạo cơ hội việc làm cho cộng đồng,
làm thay đổi cơ cấu, nâng cao trình độ lao động từ đó hạn chế tình trạng di cư của
cộng đồng từ khu vực nông thôn ra khu vực thành thị, góp phần ổn định xã hội
Phát triển du lịch giúp CĐĐP được hưởng lợi từ cơ sở hạ tầng xã hội (giao thông, điện
nước, hệ thống thông tin liên lạc…) Đây cũng sẽ là yếu tố tích cực để đảm bảo sự công
bằng trong phát triển du lịch, một nội dung quan trọng của phát triển DLBV.

12


Tạo điều kiện đẩy mạnh giao lưu văn hoá, giao lưu kinh tế giữa các vùng miền, giữa
Việt Nam và các nước trên thế giới. Đây cũng là yếu tố quan trọng góp phần bảo tồn

và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của Việt Nam, đồng thời là cơ hội để phát
triển kinh tế ở những địa phương cịn nhiều khó khăn.
Đối với du lịch: Phát triển du lịch cộng đồng có ý nghĩa tạo ra sự đa dạng sản phẩm
dịch vụ du lịch của các địa phương, các quốc gia, góp phần thu hút khách du lịch từ
trong và ngồi nước đến với địa phương, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên nói
chung và tài ngun du lịch nói riêng
Một số hình thức tham gia phổ biến của cộng đồng trong du lịch
Du lịch cộng đồng thường khơng tồn tại độc lập mà có tính liên kết chặt chẽ với các
loại hình du lịch khác để tạo thành những sản phẩm du lịch. Có thể kể đến một số hình
thức tham gia phổ biến của cộng đồng trong du lịch hiện nay như sau:
- Cho khách thuê trọ và ở chung trong nhà người dân. Tham gia các hoạt động như:
hướng dẫn, trải nghiệm một số phương thức trong hoạt động sản xuất, đời sống hàng
ngày của cư dân bản địa.
- Xây dựng các địa điểm lưu trú dưới sự điều hành chung của cộng đồng hoặc có sự
đóng góp của cộng đồng.
- Người dân làm việc, phục vụ trong ngành du lịch như: hướng dẫn viên (HDV), lễ tân,
nấu ăn phục vụ khác du lịch…
- Sản xuất, gia công và bán các mặt hàng lưu niệm để bán trực tiếp cho khách du lịch.
- Sản xuất, cung ứng một số sản phẩm đặc trưng của địa phương cho du khách cũng
như cho các doanh nghiệp kinh doanh du lịch.
1.2 Nội dung quản lý phát triển du lịch cộng đồng
Từ ngày 01/01/2018, Luật Du lịch 2017 chính thức có hiệu lực thi hành. Theo đó, du
lịch cộng đồng là loại hình du lịch được phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa của
cộng đồng, do cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức khai thác và hưởng lợi.
Việc phát triển du lịch cộng đồng được quy định tại Luật du lịch 2017. Cụ thể như sau:

13