Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÔ KHÍ pot

Mừng Xuân Giáp thân 2004
Thông tin khoa học

Số 16

50

ðại học An Giang

01/2004
Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ
Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍÔ NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ
Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ


(AIR ENVIRONMENT POLLUTION)
(AIR ENVIRONMENT POLLUTION)(AIR ENVIRONMENT POLLUTION)
(AIR ENVIRONMENT POLLUTION)


Hồ Thị Thanh Tâm

ở đầu
Thời xa xưa mơi trường thiên nhiên vốn là
trong lành, nó tự điều chỉnh cân bằng và
khơng bị ơ nhiễm. Nó rất thuận lợi cho con
người cũng như mọi sinh vật sống trên thế
gian này. Những điều này đã trở thành dĩ
vãng, lồi người ngày nay chỉ có thể luyến
tiếc, ước ao có một mơi trường như vậy,
nhưng đó chỉ là ước ao khó trở thành hiện

thực.
Mơi trường khơng khí từ lâu đã bị ơ nhiễm
và ngày càng bị ơ nhiễm trầm trọng, trong khi
đó nó lại có ý nghĩa rất hệ trọng đối với con
người bởi vì người ta nhịn ăn 7-10 ngày, nhịn
uống 2-3 ngày, nhưng chỉ sau 3-5 phút khơng
hít thở khơng khí thì con người đã có nguy cơ
bị tử vong.
Ơ nhiễm khơng khí là gì?
Ơ nhiễm mơi trường khơng khí là một vấn
đề tổng hợp nó được xác định bằng sự biến
đổi mơi trường theo hướng bất lợi đối với
cuộc sống của con người, của động vật và
thực vật, mà lại chính do hoạt động của con
người gây ra với quy mơ rộng, phương thức
và mức độ khác nhau, trực tiếp hoặc gián tiếp
tác động làm thay đổi sự hình thành các thành
phần hóa học, tính chất vật lý và sinh học của
mơi trường trong khơng khí.
Do q trình cơng nghiệp hóa và giao
thơng vận tải trong những thập niên gần đây
đã khơng những cải thiện đời sống con người
trên quy mơ rộng lớn mà ngược lại nó còn
đem lại tác động tiêu cực như ơ nhiễm mơi
trường trong đó có ơ nhiễm khơng khí.
Thành phần của khơng khí
Khơng khí được cấu tạo từ rất nhiều khí
khác nhau.Thành phần chính là Nitơ ( chiếm
khoảng 78% thể tích khơng khí), Oxy (khoảng
21% thể tích), Argon (khoảng 1% thể tích),

Cacbon dioxit ( khoảng 0,035% thể tích) và
một lượng hơi nước khơng cố định. Ngồi ra
các thành phần chính này còn có một số ít khí
hiện diện với nồng độ thấp, được gọi là các
loại khí với lượng nhỏ khơng đáng kể.
Bảng 1: Liệt kê các thành phần tự nhiên
của khơng khí (nồng độ CO
2
điển hình cho
CO
2
cách nay 25 năm). Trong bảng khơng đề
cập đến hơi nước, nồng độ hơi nước phụ
thuộc chủ yếu vào nhiệt độ và độ ẩm tương
đối, nằm trong khoảng từ 0,01 đến xấp xỉ 2%
thể tích khơng khí trong điều kiện xung quanh.

Bảng 1: Thành phần khơng khí khơ. Nguồn : Stern và cộng sự, 1984, Fundamental of
Air Pollution.
Ppm(thể tích) µg/m
3

Nitơ
Oxy
Nước
Argon
CO
2

Neon

Heli
Metan
Crypton
N
2
O
Hydro
Xenon
Hơi hữu cơ
780.900
209.400
-
9.300
315
18
5,2
1,0-1,2
1,0
0,5
0,5
0,08
Khoảng 0,02
8,95 x 10
8

2,74 x 10
8

-
1,52 x 10

7

5,67 x 10
5

1,49 x 10
4

8,50 x 10
2

6,56-7,87 x 10
2

3,43 x 10
3

9,00 x 10
2

4,13 x 10
1

4,29 x 10
2

-

Nồng độ các khí trong khí quyển thay đổi
liên tục theo vị trí địa lý và theo thời gian.

Những thay đổi này tùy thuộc các q trình
trong đó các khí này được đưa vào khí quyển
(ví dụ CO
2
được đưa vào khí quyển

nhờ hơ hấp của thực vật) hay thanh lọc khỏi
khí quyển (chẳng hạn như CO
2
bị loại khỏi khí
quyển do quang hợp của cây xanh). Sự đưa
khí vào trong khí quyển nói chung được gọi là
phát thải.
M

Mừng Xuân Giáp thân 2004
Thông tin khoa học

Số 16

51

ðại học An Giang

01/2004
Các nguồn ơ nhiễm khơng khí
 Nguồn ơ nhiễm tự nhiên: do hoạt động
của núi lửa, bão bụi, cháy rừng, bụi nước
biển, metan, tác nhân sinh học, mùi sinh ra do
sự phân hủy tự nhiên các chất hữu cơ v v…

 Nguồn ơ nhiễm nhân tạo: phát sinh do
hoạt động của con người như: các q trình
đốt, các chất ơ nhiễm khơng khí chủ yếu như:
SO
2
, NO
X
, Hydrocacbon (NMHC), CO
2
, CO,
NH
3
, CH
4
, các chất thuộc nhóm CFC, N
2
O,
các hạt rắn.
ðây là một vấn đề còn đang tranh cãi, phát
thải từ các nguồn tự nhiên có xem là ơ nhiễm
khơng khí hay khơng.Thường thì người ta dựa
vào mức độ tác hại của các chất này để quyết
định và có gọi đó là nguồn ơ nhiễm hay
khơng. Do đó SO
2
thải ra từ hoạt động của núi
lửa được xem là chất ơ nhiễm, trong khi đó sự
phát thải CO
2
do hơ hấp (của thực vật hay con

người) khơng được xem là gây ơ nhiễm. Cho
đến nay sự phát thải CO
2
do đốt nhiên liệu
khống cũng khơng được xem là gây ơ nhiễm
khơng khí. Ngày nay, do sự đóng góp của
CO
2
vào hiệu ứng nhà kính, sự phát thải CO
2

được xem là 1 phần của vấn đề ơ nhiễm
khơng khí.
Tầm quan trọng của phát tán tự nhiên
So sánh phát thải hàng năm ước tính từ
các nguồn tự nhiên và do hoạt động của con
người trên một số chất ơ nhiễm khơng khí
thơng thường. Ước tính phát thải tồn cầu
mặc dù số lượng chất ơ nhiễm phát thải từ
nguồn tự nhiên cao hơn rất nhiều so với do
hoạt động của con người nhưng phát thải tự
nhiên nói chung phân bố đồng đều hơn trên
thế giới.Ở những nơi đơng dân cư thì mật độ
các phát thải do hoạt động của con người
cũng tập trung hơn và do đó làm tăng các ảnh
hưởng có hại của con người lên rất nhiều.

Bảng 2: Ước tính phát thải tồn cầu (kg/năm)
Tự nhiên Hoạt động của con người Thời gian tồn tại
trong khí quyển

Dioxit cacbon (CO
2
)
Monoxit cacbon (CO)
Metan (CH
4
)
Hydrocacbon (CxHy)
Dioxit sulfur (SO
2
)
Ammoniac (NH
3
)
Oxit nitơ (N
2
O)
Monoxit nitơ (NO)
Dioxit nitơ (NO
2
)
Các hạt
1x 10
15

5x 10
10

2x 10
12

2x 10
10

1,5x 10
11

1x 10
12

6x 10
11

4,3x 10
11

7x 10
11

2,3x 10
11

1,3x 10
13

3x 10
11

?
8-20x 10

10

1x 10
11

4x 10
9

-
5x 10
10

1x 10
10

3x 10
11

3-5 năm
3 năm
5-10 năm
vài giờ
2 ngày
1-2 ngày
1-3 năm
5 ngày
vài năm
5 ngày

ða số oxit nitơ (NO

x
) phát thải do
hoạt động của con người ở dưới
dạng NO và sau đó sẽ được oxy
hóa trong khơng khí thành NO
2
.

Thời gian tồn tại của các hạt khí thải lệ
thuộc chủ yếu vào kích thước của nó.
Chất lượng khơng khí là gì?
Chất lượng khơng khí là một thuật ngữ “ơ
nhiễm khơng khí”. Nó chỉ có nghĩa là “thành
phần của khơng khí, khi ở một thời gian và địa
điểm nhất định”. Chất lượng khơng khí
thường được biểu thị bằng nồng độ của một
hay nhiều chất ơ nhiễm trong khí quyển gần
mặt đất, nơi mà con người, động vật và thực
vật có thể chịu thiệt hại do chất lượng khơng
khí khơng tốt. Thuật ngữ “chất lượng khơng
khí ”phần nào cũng có tính cách quy phạm, nó
khơng đơn thuần chỉ là các con số tốn học.
Chất lượng khơng khí có thể tốt hay xấu so
với điều kiện tự nhiên, so với các tiêu chuẩn
chất lượng khơng khí hợp pháp hay so với
các giá trị đích trong chính sách mơi trường.
Một tiêu chuẩn khơng khí là nồng độ khơng
nên vượt q giới hạn cho phép (nhằm ngăn
chặn những tác động khơng mong muốn). Một
giá trị đích trong chính sách mơi trường là

mức thấp của nồng độ xung quanh cần
hướng tới trong tương lai. Một giá trị đích
thường gần với giá trị tự nhiên và là nồng độ
ơ nhiễm được đánh giá là vơ hại cho tất cả
các q trình mơi trường.
Tiêu chuẩn chất lượng khơng khí
Trong những năm gần đây, khái niệm chất
lượng khơng khí hay các tiêu chuẩn mơi
trường đã được khai thác rộng rãi ở những
nước cơng nghiệp hóa như Mỹ và các nước
cộng đồng Châu Âu. Người ta nhận thấy
khơng chỉ nồng độ các chất trong khơng khí
mới quan trọng. Nếu lấy chính sách mơi
trường cho mưa axit làm ví dụ ở đây khơng
chỉ nồng độ trong khơng khí mà cả sa lắng
(là
nguồn chất ơ nhiễm khơng khí đưa vào bề
mặt trái đất) cũng có liên quan như là một chỉ
tiêu đo lường chất lượng khơng khí, có lẽ nói
đúng hơn là chất lượng mơi trường. Về thực
chất, tùy theo cách thức, chất ơ nhiễm tương
tác với mơi trường mà người ta đề cập đến
Mừng Xuân Giáp thân 2004
Thông tin khoa học

Số 16

52

ðại học An Giang

01/2004
“chất lượng khơng khí” hay các tiêu chuẩn
khác.
Các vấn đề ơ nhiễm khơng khí
Ơ nhiễm khơng khí đơ thị cổ điển

Ơ nhiễm khơng khí đơ thị cổ điển, phát sinh
ra thuật ngữ “sương”, là vấn đề của những
Thành phố Tây Âu và Bắc Mỹ những thập
niên 1950 và 1960. Khói mù Ln ðơn là ví dụ
điển hình nhất, trong suốt những tháng mùa
đơng dài lạnh lẽo, người dân Ln ðơn
thường đốt than kém chất lượng trong lò sưởi
trong nhà. Qua những ống khói trên trần nhà,
khói đen thổi vào khơng khí mang theo nhiều
bồ hóng và khí sulfur dioxit.
Thời kỳ lạnh đặc trưng bởi tốc độ gió chậm
và tầng khơng khí xáo trộn rất mỏng.Các hạt
bồ hóng và khí trong khơng khí tạo thành một
hỗn hợp khói (smoke) và sương mù (fog) dầy,
và kết hợp 2 từ này lại được thuật ngữ
“smog”. Khí SO
2
và axit sulfuric tạo thành từ
đó, là cho các hạt khói mù có tính axit cao, có
thể gây khích thích mắt, mũi và khí quản của
người dân.Trong thời kỳ khói mù như vậy
(1952) rất nhiều người phải nhập viện và trên
4.000 người khác đã chết ở khu vực Ln

ðơn trong giai đoạn kéo dài khoảng vài ngày.
Các giai đoạn tương tự của axit sol khí xảy
ra ở các thành phố khác nhau ở Châu Âu và
Bắc Mỹ. Nó đã gây thúc đẩy đầu tiên lên việc
quản lý chất lượng khơng khí ở những nước
này. Người ta đã áp dụng nhiều biện pháp để
giảm nguy cơ xảy ra cho các giai đoạn này.
Dần dần sử dụng nhiên liệu trong nước
chuyển từ than thành hàm lượng lưu huỳnh
cao sang dầu có lưu huỳnh thấp và khí tự
nhiên chứa ít lưu huỳnh hơn. Hơn nữa, q
trình đốt dầu và khí sạch hơn đốt than,vì dầu
và khí hòa trộn tốt hơn. Các ngành cơng
nghiệp và nhà máy điện phải bố trí ống khói
cao trên 100m, nghĩa là tầng xáo trộn khơng
khí trong điều kiện khí tượng có ưu thế trong
giai đoạn thời tiết lạnh này.
Những điều kiện đặc biệt của khói mù cổ
điển này đã biến mất ở hầu hết các vùng trên
thế giới, mặc dù một đánh giá chất lượng
khơng khí đơ thị trong chương trình GEMS
của UNEP/WHO giữa thập niên 80 cho rằng
sức khỏe của 1,6 tỉ người trên thế giới đang bị
đe dọa bởi lượng hạt hay SO
2
q cao trong
khí quyển.
Ơ nhiễm khơng khí đơ thị hiện đại:

Vấn đề ơ nhiễm khơng khí ở các đơ thị hiện

đại khó có thể mơ tả bằng các thuật ngữ
thống nhất. Nó lệ thuộc nhiều vào trạng thái
khí tượng điển hình và mức độ phát triển kinh
tế.
Các điều kiện khí hậu quyết định độ sâu
của tầng xáo trộn khơng khí, tần số khơng khí
ngưng trệ, độ ẩm, nhiệt độ và thời gian có
nắng. Tất cả các thơng số này đều quan trọng
trong sự tiến triển của những mức ơ nhiễm
khơng khí cao. Mặc dù nói chung các điều
kiện khí hậu quyết định khả năng có hay
khơng có những vấn đề ơ nhiễm khơng khí
trầm trọng, nhưng vấn đề cần phải nhấn
mạnh rằng khí hậu khơng chịu trách nhiệm
cho những vấn đề này mà đó là do hoạt động
của con người.
Mức phát triển kinh tế quyết định nguồn
năng lượng sử dụng, mức độ cơng nghiệp
hóa, khả năng nhập mua những nhiên liệu
cao cấp và khả năng áp dụng những cơng
nghệ sạch. Khơng nhất thiết là một nền kinh
tế phát triển cao sẽ dẫn đến mức ơ nhiễm
khơng khí thấp, ngược lại có lẽ trong suốt thời
gian bắt đầu của phát triển kinh tế, thường
người ta ưu tiên cho phát triển phồn vinh đưa
đến làm suy thối chất lượng mơi trường hay
chất lượng khơng khí. Chỉ sau một giai đoạn
phát triển nào đó thì người ta mới ưu tiên cho
giảm ơ nhiễm mơi trường.
Kết luận: Thực tế chứng tỏ rằng giải quyết

vấn đề ơ nhiễm mơi trường khơng khí phải
bằng biện pháp tổng hợp.Trước hết là phải có
đủ pháp luật quản lý xã hội, phải đầu tư kinh
phí thích đáng cho nó, đồng thời phải giải
quyết nhiều giải pháp kỹ thuật như là: hiện đại
hóa nền sản xuất, hồn thiện các q trình
cơng nghệ, để giảm bớt nguồn thải ơ nhiễm,
sử dụng các thiết bị lọc bụi, khói, hơi độc hại
có hiệu quả cao, thực hiện biện pháp quy
hoạch hợp lý, thiết lập các khu cách ly vệ
sinh, giải quyết đúng đắn quan hệ giữa khu ở
và khu cơng nghiệp, tổ chức đăng kiểm các
nguồn thải, xây dựng mạng lưới các trạm
kiểm sốt mơi trường, sử dụng các thiết bị đo
lường phát tín hiệu về ơ nhiễm mơi trường kịp
thời và chính xác,v v…
