NHỮNG LỜI KHEN NGỢI DÀNH CHO CUỐN SÁCH TOÀN CẦU HÓA VÀ NHỮNG MẶT TRÁI. pot

NHỮNG LỜI KHEN NGỢI DÀNH
CHO CUỐN SÁCH TOÀN CẦU
HÓA VÀ NHỮNG MẶT TRÁI

PHÊÌN ÀÊÌU
2 3
NHÛÄNG LÚÂI KHEN NGÚÅI DÂNH CHO CËN SẤCH
TOÂN CÊÌU HỐA VÂ NHÛÄNG MÙÅT TRẤI
“Kinh tïë vâ phất triïín khưng phẫi lâ nhûäng con sưë thưëng kï. Hún
thïë, chng lâ vïì cåc sưëng vâ viïåc lâm. Stiglitz khưng bao giúâ qụn
rùçng cố nhûäng ngûúâi chõu ẫnh hûúãng ca cấc chđnh sấch nây vâ
rùçng thânh cưng ca mưåt chđnh sấch khưng thïí hiïån úã chưỵ cấc ngên
hâng qëc tïë thu hưìi àûúåc bao nhiïu tiïìn mâ úã chưỵ ngûúâi dên cố
bao nhiïu àïí sưëng vâ cåc sưëng ca hổ cẫi thiïån àûúåc bao nhiïu.”
Christian Science Monitor
“Mưåt cën sấch múái cûåc k quan trổng.”
– Boston Globe
“D kiïën ca bẩn lâ gò, bẩn sệ bõ lưi cën búãi lêåp sêu sùỉc ca
Stiglitz àưëi vúái lõch trònh àưíi múái àïí tấi àõnh hònh toân cêìu hốa.
Mưåt cën sấch phẫi àổc àưëi vúái nhûäng ai quan têm àïën tûúng lai,
nhûäng ngûúâi tin rùçng cố thïí xêy dûång mưåt thïë giúái trong àố ai cng
cố viïåc lâm tûúm têët vâ mën trấnh sûå xung àưåt giûäa ngûúâi giâu
vâ ngûúâi nghêo.”

– Juan Somavia,
Tưíng giấm àưëc Tưí chûác Lao àưång Qëc tïë
“Sûå pha trưån hiïëm hoi giûäa nhûäng thânh tûåu hổc thåt vâ kinh
nghiïåm tû vêën chđnh sấch lâm cho cën sấch Toân cêìu hốa vâ
nhûäng mùåt trấi ca Stiglitz thêåt àấng àïí àổc… Niïìm àam mï vâ
tđnh thùèng thùỉn ca ưng lâ lân giố múái giûäa sûå quanh co thûúâng
thêëy ca cấc nhâ kinh tïë.”
– Business Week
“Nghiïn cûáu sêu sùỉc vâ th võ nây àống gốp lúán vâo cåc tranh
lån àang diïỵn ra vïì toân cêìu hốa vâ cung cêëp mưåt mư hònh phên
tđch vïì quấ trònh gip àúä cấc nûúác àang phẫi àưëi mùåt vúái nhûäng
thấch thûác ca chuín àưíi vâ phất triïín kinh tïë Hêëp dêỵn, cên bùçng
vâ nhiïìu thưng tin… Mưåt cën sấch phẫi àổc.”
– Publisher Weekly.
“Mưåt phên tđch sêu sùỉc vïì l do tẩi sao toân cêìu hốa lẩi thêët bẩi
vúái quấ nhiïìu trong sưë nhûäng ngûúâi nghêo nhêët thïë giúái vâ lâm thïë
nâo àïí xêy dûång vâ quẫn l mưåt nïìn kinh tïë cố tđnh toân cêìu hún.
Àng lc vâ hêëp dêỵn.”
– Mark Malloch Brown, nhâ quẫn l,
Chûúng trònh phất triïín Liïn hiïåp qëc (UNDP)
“Mưåt chuën du lõch tuåt vúâi trong sûå phûác tẩp ca quấ trònh hoẩch
àõnh chđnh sấch kinh tïë. Àûa Bưå Tâi chđnh M vâ IMF vâo con mùỉt
soi xết ca mưåt nhâ kinh tïë hâng àêìu… lâ àiïìu tưët cho sûác khỗe
lêu dâi ca cẫ hïå thưëng.”
– Financial Times
“Stiglitz àậ trònh bây mưåt cấch hiïåu quẫ nhêët cố thïí quan àiïím ca
ưng, bao gưìm cẫ nhûäng chđnh sấch kinh tïë phất triïín mâ ưng ng
hưå cng nhû nhûäng lúâi cấo båc c thïí hún ca ưng vúái nhûäng gò
IMF àậ lâm vâ nhûäng l giẫi tẩi sao lẩi nhû vêåy.”
– New York Review of Books

“Cën sấch nây lâ chó dêỵn cho mổi ngûúâi vïì sûå quẫn l ëu kếm quấ
trònh toân cêìu hốa. Joe Stiglitz àậ úã àố. Ưng biïët. Vâ ưng giẫi thđch
àiïìu àố tẩi àêy bùçng mưåt ngưn ngûä giẫn dõ mâ hêëp dêỵn.”
James K. Galbraith, Àẩi hổc Texas - Austin
PHÊÌN ÀÊÌU
4 5
“Mưåt cấi nhòn múái mễ cêìn thiïët vïì ẫnh hûúãng àưëi vúái chđnh sấch
ca cấc tưí chûác – ch ëu lâ Qu tiïìn tïå qëc tïë… Stiglitz àậ hoân
thânh mưåt cưng trònh quan trổng bùçng cấch múã ra mưåt cûãa sưí nhòn
vâo trong cấc tưí chûác cưng, mâ chó đt ngûúâi trong chng ta àậ tûâng
cố cú hưåi.”
– San Francisco Chronicle
“Khi tưi vâ Joe gùåp nhau lêìn àêìu úã Kenya nùm 1969, khẫ nùng sấng
tẩo trong tû duy vâ cam kïët mẩnh mệ àưëi vúái sûå phất triïín ca
ưng ngay lêåp tûác lâm tưi kinh ngẩc. Trong sët hún ba thêåp k lâ
bẩn, àưëi vúái tưi, tû tûúãng ca ưng ln hêëp dêỵn vâ sêu sùỉc. Ưng lâ
mưåt trong nhûäng nhâ kinh tïë quan trổng nhêët trong thúâi k hiïån
àẩi.”
– Nicholas Stern, nhâ kinh tïë trûúãng
vâ phố ch tõch cao cêëp, Ngên hâng Thïë giúái
“Stiglitz… khưng phẫi lâ ngûúâi àêìu tiïn båc tưåi IMF hoẩt àưång phi
dên ch vâ lâm tưìi tïå thïm sûå nghêo àối ca cấc nûúác thïë giúái thûá
ba. Nhûng ưng cho àïën giúâ lâ ngûúâi nưíi bêåt nhêët vâ sûå nưíi lïn ca
ưng vúái tû cấch lâ mưåt nhâ phï bònh àấnh dêëu mưåt sûå chuín dõch
quan trổng trong quan àiïím tri thûác.”
– The Nation
“Sêu sùỉc… Cën sấch bûúác ngóåt nây… thïí hiïån ưng êëy lâ mưåt ngûúâi
kïë tc àấng giấ ca Keynes.”
– Independent (UK)
Tùång bưë mể tưi,

nhûäng ngûúâi àậ dẩy tưi biïët u thûúng vâ suy nghơ,
vâ tùång Anya ngûúâi àậ àem têët cẫ nhûäng àiïìu àố cho tưi
vâ hún thïë nûäa.
Globalization and Its Discontents by Joseph E. Stiglitz,
Copyright 2003, 2002 by Joseph E. Stiglitz
All rights reserved.
First published as a Norton paperback 2003
Baón Tiùởng Viùồt ỷỳồc xuờởt baón theo sỷồ nhỷỳồng quyùỡn cuóa W. W. Norton
& Company, Inc., 500 Fifth Avenue, New York, New York 10110.
TOAN CấèU HOA
VA NHNG MT TRAI
PHÊÌN ÀÊÌU
8 9
MC LC
LÚÂI NỐI ÀÊÌU xi
LÚÂI CẪM ÚN xxii
Chûúng 1
LÚÂI HÛÁA CA CẤC TƯÍ CHÛÁC TOÂN CÊÌU 3
Chûúng 2
NHÛÄNG LÚÂI HÛÁA BÕ PHẤ BỖ 31
Chûúng 3
QUÌN TÛÅ DO LÛÅA CHỔN? 73
Chûúng 4
CÅC KHNG HOẪNG ÀƯNG Ấ 123
Chûúng 5
AI “ÀẤNH MÊËT” NÛÚÁC NGA? 185
Chûúng 6
LÅT LÏÅ THÛÚNG MẨI BÊËT CƯNG
VÂ NHÛÄNG TH ÀOẨN KHẤC 233
Chûúng 7

NHÛÄNG CON ÀÛÚÂNG TƯËT HÚN
ÀI TÚÁI KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG 251
Chûúng 8
LÕCH TRỊNH KHẤC CA IMF 273
Chûúng 9
CON ÀÛÚÂNG PHĐA TRÛÚÁC 301
LÚÂI BẨT 358
PHÊÌN ÀÊÌU
10 11
LÚÂI NỐI ÀÊÌU
N
ùm 1993, tưi rúâi khỗi lơnh vûåc hổc thåt vâ chuín
sang lâm viïåc cho Hưåi àưìng cưë vêën kinh tïë dûúái quìn
Tưíng thưëng Bill Clinton. Sau nhiïìu nùm nghiïn cûáu vâ
giẫng dẩy, àêy lâ bûúác àưåt phấ lúán àêìu tiïn ca tưi vâo lơnh
vûåc hoẩch àõnh chđnh sấch vâ hún thïë, vâo lơnh vûåc chđnh trõ.
Tûâ võ trđ àố, tưi lẩi chuín sang Ngên hâng Thïë giúái vâo nùm
1997, núi tưi àẫm nhiïåm chûác v Kinh tïë trûúãng vâ Phố ch
tõch cao cêëp trong vông gêìn ba nùm, trûúác khi ra ài vâo thấng
1.2000. Tưi khưng thïí chổn thúâi àiïím nâo àïí tham gia vâo viïåc
hoẩch àõnh chđnh sấch tưët hún thúâi àiïím àố. Tưi àậ úã Nhâ Trùỉng
khi nûúác Nga bùỉt àêìu quấ trònh chuín àưíi tûâ mưåt nûúác cưång
sẫn vâ tưi àậ lâm viïåc tẩi Ngên hâng Thïë giúái àng thúâi gian
cåc khng hoẫng tâi chđnh Àưng Ấ nưí ra vâ sau àố lan trân
khùỉp thïë giúái. Tưi àậ ln hûáng th vúái ch àïì phất triïín kinh
tïë vâ nhûäng gò àûúåc chûáng kiïën àậ thay àưíi mẩnh mệ quan
àiïím ca tưi vïì cẫ toân cêìu hốa vâ phất triïín. Tưi viïët cën
sấch nây tûâ khi tưi côn àang lâm viïåc úã Ngên hâng Thïë giúái vâ
àậ trûåc tiïëp chûáng kiïën nhûäng tấc àưång tân phấ ca toân cêìu
hốa lïn cấc nûúác àang phất triïín, àùåc biïåt lâ cấc nûúác nghêo

trong sưë nây. Tưi tin rùçng toân cêìu hốa – sûå dúä bỗ cấc hâng
râo dêỵn àïën tûå do thûúng mẩi vâ sûå hưåi nhêåp mẩnh mệ hún
ca cấc nïìn kinh tïë qëc gia – cố thïí lâ mưåt sûác mẩnh thc
PHÊÌN ÀÊÌU
12 13
àêíy cố khẫ nùng nêng cao mûác sưëng ca mổi ngûúâi trïn thïë
giúái, àùåc biïåt lâ ngûúâi nghêo. Nhûng tưi cng tin rùçng, àïí àûúåc
nhû thïë, cấch thûác tiïën hânh toân cêìu hốa, bao gưìm cẫ cấc hiïåp
àõnh thûúng mẩi qëc tïë àậ vâ àang àống vai trô quan trổng
trong viïåc dúä bỗ nhûäng hâng râo thûúng mẩi vâ nhûäng chđnh
sấch àậ àûúåc ấp àùåt lïn cấc nûúác àang phất triïín trong quấ
trònh toân cêìu hốa cêìn phẫi àûúåc suy xết lẩi mưåt cấch triïåt àïí.
Lâ mưåt hổc giẫ, tưi àậ bỗ nhiïìu thúâi gian nghiïn cûáu vâ suy
nghơ vïì cấc vêën àïì kinh tïë vâ xậ hưåi mâ tưi phẫi xûã l trong
sët bẫy nùm lâm viïåc tẩi Washington. Tưi tin rùçng àiïìu quan
trổng lâ phẫi nhòn nhêån cấc vêën àïì mưåt cấch tónh tấo, khưng
thiïn võ, gẩt bỗ nhûäng hïå tû tûúãng sang mưåt bïn vâ nhòn vâo
nhûäng bùçng chûáng trûúác khi quët àõnh àêu lâ phûúng ấn
hânh àưång húåp l nhêët. Thêåt khưng may, d khưng mêëy ngẩc
nhiïn, trong thúâi gian tưi úã Nhâ Trùỉng vúái tû cấch lâ mưåt thânh
viïn vâ sau àố lâ Ch tõch ca Hưåi àưìng cưë vêën kinh tïë (mưåt
hưåi àưìng ba chun gia do tưíng thưëng bưí nhiïåm àïí cưë vêën vïì
kinh tïë cho chđnh ph M) vâ thúâi gian úã Ngên hâng Thïë giúái,
tưi àậ thêëy cấc quët àõnh àûúåc àûa ra trïn cú súã chđnh trõ vâ
hïå tû tûúãng. Kïët quẫ lâ, nhiïìu quët àõnh sai lêìm àậ àûúåc thûåc
hiïån, nhûäng quët àõnh khưng giẫi quët àûúåc cấc vêën àïì àang
gùåp phẫi nhûng ph húåp vúái lúåi đch hay niïìm tin ca nhûäng
ngûúâi cố quìn lûåc. Mưåt trđ thûác Phấp, Pierre Bourdieu, àậ tûâng
viïët vïì sûå cêìn thiïët ca viïåc cấc nhâ chđnh khấch hânh xûã nhû
nhûäng hổc giẫ vâ tham gia vâo cấc tranh lån khoa hổc, dûåa

trïn cấc sưë liïåu vâ chûáng cûá vûäng chùỉc. Thêåt àấng tiïëc, àiïìu
ngûúåc lẩi lẩi xẫy ra thûúâng xun, khi mâ giúái hổc giẫ tham
gia cưë vêën chđnh sấch bõ chđnh trõ hốa vâ bùỉt àêìu bễ cong chûáng
cûá àïí ph húåp vúái quan àiïím ca nhûäng ngûúâi cố quìn.
Nïëu nhû nghïì nghiïåp khoa hổc ca tưi khưng trang bõ cho
tưi toân bưå kiïën thûác àïí xûã l cấc vêën àïì gùåp phẫi khi lâm viïåc
tẩi Washington, DC, đt nhêët nố cng dẩy tưi kiïën thûác vâ cấch
lâm viïåc chun nghiïåp. Trûúác khi vâo Nhâ Trùỉng, tưi àậ dânh
thúâi gian cho hoẩt àưång nghiïn cûáu vâ viïët vïì cấc vêën àïì kinh
tïë hổc trûâu tûúång (gip phất triïín mưåt nhấnh kinh tïë hổc mâ
sau àố àûúåc gổi lâ kinh tïë hổc thưng tin), vâ cho cấc ch àïì
kinh tïë ûáng dng, bao gưìm kinh tïë hổc khu vûåc cưng, kinh tïë
phất triïín vâ chđnh sấch tiïìn tïå. Tưi àậ dânh hún hai mûúi lùm
nùm viïët vïì cấc ch àïì nhû phấ sẫn, cú cêëu quẫn trõ doanh
nghiïåp, mûác àưå cưng khai vâ tiïëp cêån thưng tin (cấi mâ cấc nhâ
kinh tïë gổi lâ sûå minh bẩch). Àố lâ nhûäng vêën àïì cưët ëu vâo
thúâi àiïím cåc khng hoẫng tâi chđnh toân cêìu nưí ra nùm
1997. Tưi cng tham gia trong gêìn hai mûúi nùm vâo nhûäng
thẫo lån liïn quan àïën sûå chuín àưíi kinh tïë tûâ mïånh lïånh
sang kinh tïë thõ trûúâng. Kinh nghiïåm ca tưi vïì cấch thûác tiïën
hânh sûå chuín àưíi êëy bùỉt àêìu nùm 1980, khi tưi lêìn àêìu tiïn
trao àưíi ch àïì nây vúái cấc nhâ lậnh àẩo Trung Qëc, khi nûúác
nây àang bùỉt àêìu chuín sang kinh tïë thõ trûúâng. Tưi àậ ng
hưå mẩnh mệ cho chđnh sấch chuín àưíi tûâng bûúác ca Trung
Qëc, chđnh sấch àậ thïí hiïån ûu àiïím trong hún hai thêåp k
qua; vâ tưi cng chđnh lâ ngûúâi phï bònh gay gùỉt vâi trong sưë
nhûäng chiïën lûúåc cẫi cấch cûåc àoan, chùèng hẩn nhû “liïåu phấp
sưëc”, chiïën lûúåc àậ thêët bẩi thẫm hẩi úã Nga vâ mưåt sưë nûúác
thåc Liïn Xư c.
Sûå quan têm ca tưi túái cấc vêën àïì phất triïín bùỉt àêìu thêåm

chđ tûâ trûúác nûäa, khi tưi úã Kenya lâm cưng tấc nghiïn cûáu
(1969-71), mưåt thúâi gian ngùỉn sau khi nûúác nây giânh àûúåc
àưåc lêåp vâo nùm 1963. Mưåt sưë cưng trònh l thuët quan trổng
nhêët ca tưi àậ bùỉt ngìn cẫm hûáng tûâ nhûäng àiïìu tưi àậ chûáng
kiïën tẩi àêy. Tưi biïët Kenya phẫi àưëi mùåt vúái nhûäng thấch thûác
lúán nhûng tưi hy vổng lâ cố thïí lâm gò àố àïí cẫi thiïån cåc sưëng
ca hâng tó ngûúâi úã àêy vâ úã trïn toân thïë giúái, nhûäng ngûúâi
PHÊÌN ÀÊÌU
14 15
àang sưëng trong têån cng nghêo àối. Kinh tïë hổc cố vễ nhû lâ
mưåt khoa hổc khư khan, bđ hiïím nhûng thûåc tïë, nhûäng chđnh
sấch kinh tïë tưët cố sûác mẩnh àïí thay àưíi cåc sưëng ca hâng
tó ngûúâi nghêo. Tưi tin tûúãng rùçng cấc chđnh ph cêìn vâ cố thïí
thûåc hiïån nhûäng chđnh sấch gip àêët nûúác mònh tùng trûúãng
nhûng cng àẫm bẫo nhûäng thânh quẫ tùng trûúãng àố àûúåc
chia sễ cưng bùçng hún. Lêëy mưåt vđ d c thïí, tưi tin vâo tû nhên
hốa (chùèng hẩn, bấn cấc cưng ty àưåc quìn ca chđnh ph cho
tû nhên), nhûng chó khi àiïìu àố gip cấc cưng ty trúã nïn hiïåu
quẫ hún vâ giẫm giấ cho ngûúâi tiïu dng. Àiïìu àố thûúâng xẫy
ra nïëu thõ trûúâng cố tđnh cẩnh tranh vâ àố cng lâ mưåt trong
nhûäng l do giẫi thđch vò sao tưi ng hưå cấc chđnh sấch cẩnh
tranh mẩnh mệ.
ÚÃ cẫ Ngên hâng Thïë giúái vâ Nhâ trùỉng, cố sûå liïn hïå gêìn gi
giûäa nhûäng chđnh sấch mâ tưi ng hưå vúái nhûäng nghiïn cûáu,
phêìn nhiïìu lâ kinh tïë l thuët trûúác àêy ca tưi. Hêìu hïët cấc
nghiïn cûáu àố liïn quan àïën sûå khưng hoân hẫo ca thõ trûúâng
– tẩi sao thõ trûúâng khưng hoẩt àưång hoân hẫo, theo cấch mâ
cấc mư hònh kinh tïë àún giẫn hốa vúái giẫ àõnh cẩnh tranh hoân
hẫo vâ thưng tin hoân hẫo khùèng àõnh. Tưi àûa vâo quấ trònh
hoẩch àõnh chđnh sấch nhûäng kïët quẫ nghiïn cûáu ca tưi trong

kinh tïë hổc thưng tin, c thïí lâ vêën àïì thưng tin khưng cên xûáng
– sûå khấc nhau giûäa thưng tin ca, chùèng hẩn, ưng ch vâ ngûúâi
lâm thụ, ngûúâi cho vay vâ ngûúâi ài vay, cưng ty bẫo hiïím vâ
ngûúâi mua bẫo hiïím. Nhûäng bêët cên xûáng àố phưí biïën trong
têët cẫ cấc nïìn kinh tïë. Cưng trònh nây cung cêëp nïìn tẫng cho
nhûäng l thuët thûåc tïë hún vïì lao àưång vâ thõ trûúâng tâi chđnh,
giẫi thđch, chùèng hẩn, tẩi sao thêët nghiïåp lẩi tưìn tẩi vâ tẩi sao
ngûúâi cêìn vay tiïìn nhêët lẩi khưng àûúåc vay – nghơa lâ, nối theo
thåt ngûä kinh tïë, cố sûå hẩn chïë tđn dng (credit rationing).
Nhûäng mư hònh chín mâ cấc nhâ kinh tïë àậ dng hâng thïë
hïå cho rùçng hóåc lâ thõ trûúâng hoẩt àưång hoân hẫo – mưåt sưë
ngûúâi thêåm chđ côn bấc bỗ sûå tưìn tẩi ca thêët nghiïåp – hóåc l
do duy nhêët gêy ra thêët nghiïåp lâ tiïìn lûúng quấ cao. Àiïìu nây
àûa àïën giẫi phấp cho thêët nghiïåp lâ: hẩ thêëp tiïìn lûúng. Kinh
tïë hổc thưng tin, vúái cưng c phên tđch thõ trûúâng lao àưång, tđn
dng vâ hâng hốa tưët hún, cho phếp xêy dûång nhûäng mư hònh
kinh tïë vơ mư cung cêëp sûå hiïíu biïët sêu sùỉc hún vïì thêët nghiïåp,
giẫi thđch sûå dao àưång, suy thoấi vâ khng hoẫng gùỉn liïìn vúái
ch nghơa tû bẫn ngay tûâ nhûäng ngây àêìu. Nhûäng l thuët
àố cố nhûäng hâm chđnh sấch mẩnh mệ – mưåt sưë hâm lâ
hiïín nhiïn vúái bêët k ai tiïëp xc thûúâng xun vúái thïë giúái thûåc
tẩi – chùèng hẩn, nïëu bẩn nêng lậi sët àïën mûác thấi quấ, cấc
doanh nghiïåp cố t lïå núå cao cố thïí bõ båc phấ sẫn, vâ àiïìu
àố khưng tưët cho nïìn kinh tïë. Trong khi tưi nghơ rùçng àiïìu àố
quấ rộ râng, nhûäng chđnh sấch àố lẩi trấi ngûúåc vúái nhûäng chđnh
sấch mâ Qu tiïìn tïå qëc tïë (IMF) thûúâng àôi hỗi.
Nhûäng chđnh sấch ca IMF, mưåt phêìn dûåa vâo giẫ àõnh lưỵi
thúâi lâ cấc thõ trûúâng tûå thên nố sệ àûa túái hiïåu sët vâ hiïåu
quẫ, khưng cho phếp cấc chđnh ph can thiïåp cố hiïåu quẫ vâo
thõ trûúâng, cấc biïån phấp can thiïåp mâ cố thïí dêỵn dùỉt tùng

trûúãng vâ lâm cho mổi ngûúâi sưëng khấ hún. Cưët lội úã àêy, àiïìu
mâ trong nhiïìu tranh lån tưi sệ trònh bây úã cấc trang sau, lâ
vêën àïì hïå tû tûúãng vâ nhûäng quan niïåm vïì vai trô ca chđnh
ph sinh ra tûâ hïå tû tûúãng àố.
Mùåc d nhûäng tû tûúãng àố cố vai trô quan trổng trong hònh
thânh chđnh sấch phất triïín, kiïìm chïë khng hoẫng, vâ chuín
àưíi kinh tïë, chng cng àống vai trô trung têm trong suy nghơ
ca tưi vïì cẫi cấch cấc tưí chûác qëc tïë chõu trấch nhiïåm thc
àêíy phất triïín, kiïìm chïë khng hoẫng vâ hưỵ trúå chuín àưíi kinh
tïë. Nghiïn cûáu ca tưi vïì thưng tin khiïën cho tưi dânh sûå ch
àùåc biïåt àïën nhûäng hêåu quẫ ca viïåc thiïëu thưng tin. Tưi vui
PHÊÌN ÀÊÌU
16 17
mûâng khi nhêån thêëy sûå têåp trung vâo vêën àïì minh bẩch trong
sët cåc khng hoẫng tâi chđnh toân cêìu 1997-1998. Nhûng
tưi lẩi bìn vò sûå àẩo àûác giẫ ca cấc tưí chûác qëc tïë, IMF vâ
Bưå Tâi chđnh M, nhûäng cú quan àậ nhêën mẩnh tđnh minh bẩch
úã Àưng Ấ nhûng lẩi lâ nhûäng cú quan kếm minh bẩch nhêët
mâ tưi tûâng gùåp. Àố lâ l do tẩi sao trong thẫo lån vïì cẫi
cấch, tưi nhêën mẩnh sûå cêìn thiïët phẫi tùng cûúâng tđnh minh
bẩch, cẫi thiïån thưng tin mâ cấc cưng dên cố àûúåc vïì nhûäng
hoẩt àưång ca cấc tưí chûác nây, cho phếp nhûäng ai bõ ẫnh
hûúãng búãi cấc chđnh sấch cố tiïëng nối lúán hún trong viïåc hoẩch
àõnh cấc chđnh sấch àố. Sûå phên tđch vïì vai trô ca thưng tin
trong cấc tưí chûác chđnh trõ àậ hònh thânh vâ phất triïín khấ
tûå nhiïn trong cấc cưng trònh trûúác àêy ca tưi vïì vai trô ca
thưng tin trong kinh tïë.
Mưåt trong sưë nhûäng àiïìu th võ khi àïën lâm viïåc úã Washington
lâ cú hưåi khưng chó tđch ly hiïíu biïët tưët hún vïì cú chïë lâm viïåc
ca chđnh ph mâ côn cố thïí àïì xët àûa vâo ấp dng mưåt sưë

kiïën thûác mâ cấc nghiïn cûáu ca tưi àậ chó ra. Chùèng hẩn, lâ
Ch tõch Hưåi àưìng cưë vêën kinh tïë ca chđnh quìn Clinton, tưi
àậ cưë gùỉng àõnh hònh cấc chđnh sấch vâ triïët l kinh tïë trong
àố coi thõ trûúâng vâ chđnh ph lâ bưí sung cho nhau, cẫ hai cng
húåp tấc vúái nhau vâ thûâa nhêån rùçng mùåc d thõ trûúâng lâ trung
têm ca nïìn kinh tïë, chđnh ph vêỵn àống vai trô quan trổng,
mùåc d cố thïí cố hẩn chïë. Tưi àậ nghiïn cûáu thêët bẩi ca cẫ
thõ trûúâng vâ chđnh ph vâ khưng ngêy thú àïën mûác tin rùçng
chđnh ph cố thïí sûãa chûäa àûúåc mổi thêët bẩi thõ trûúâng. Ngûúåc
lẩi, tưi cng khưng ngưëc nghïëch tin rùçng thõ trûúâng tûå bẫn thên
nố cố thïí giẫi quët mổi vêën àïì xậ hưåi. Bêët bònh àùèng, thêët
nghiïåp, ư nhiïỵm mưi trûúâng lâ nhûäng vêën àïì chđnh ph phẫi
àống vai trô quan trổng. Tưi àậ nghiïn cûáu sấng kiïën “tấi sấng
tẩo chđnh ph” – lâm chđnh ph trúã nïn hiïåu quẫ vâ àấp ûáng
tưët hún. Tưi àậ thêëy nhûäng chđnh ph khưng hiïåu quẫ vâ cng
khưng àấp ûáng tưët. Tưi àậ thêëy cẫi cấch khố nhû thïë nâo; nhûng
tưi cng àậ thêëy rùçng sûå cẫi thiïån, d lâ khiïm tưën, lâ hoân
toân cố thïí. Khi tưi chuín túái Ngên hâng Thïë giúái, tưi àậ hy
vổng cố thïí àem àïën mưåt cấch nhòn cên bùçng, vâ mang nhûäng
bâi hổc tưi àậ hổc àûúåc, àïí giẫi quët nhûäng vêën àïì phûác tẩp
mâ thïë giúái àang phất triïín phẫi àưëi mùåt.
Bïn trong chđnh quìn Bill Clinton, tưi àậ tham gia vâo nhiïìu
cåc tranh lån chđnh trõ, àậ thùỉng vâi cåc vâ thua nhûäng cåc
khấc. Lâ mưåt thânh viïn nưåi cấc ca tưíng thưëng, tưi cố àûúåc võ
trđ tưët àïí khưng chó quan sất cấc cåc tranh lån, xem nố àûúåc
giẫi quët thïë nâo, àùåc biïåt lâ trong nhûäng lơnh vûåc liïn quan
àïën kinh tïë, mâ côn trûåc tiïëp tham gia vâo chng. Tưi biïët rùçng
hïå tû tûúãng lâ quan trổng nhûng chđnh trõ cng vêåy, vâ mưåt
trong nhûäng nhiïåm v ca tưi lâ thuët phc ngûúâi khấc rùçng
nhûäng cấi tưi ng hưå khưng chó tưët vïì mùåt kinh tïë, mâ côn tưët

vïì mùåt chđnh trõ. Nhûng khi tưi chuín sang v àâi qëc tïë, tưi
nhêån ra rùçng chùèng cố thûá nâo trong hai thûá àố lâ quan trổng
trong hoẩch àõnh chđnh sấch, àùåc biïåt lâ tẩi IMF. Cấc quët àõnh
àûúåc àûa ra trïn cú súã mưåt sûå lêỵn lưån k lẩ giûäa hïå tû tûúãng
vâ kinh tïë hổc kếm cỗi, nhûäng giấo àiïìu àưi khi dûúâng nhû bõ
che ph búãi lúåi đch cc bưå. Khi cåc khng hoẫng nưí ra, IMF
àậ kï mưåt àún thëc lưỵi thúâi, khưng thđch húåp nhûng “chín
mûåc” mâ khưng thêm quan têm àïën nhûäng ẫnh hûúãng mâ nố
cố thïí cố lïn ngûúâi dên úã cấc qëc gia àûúåc tû vêën sûã dng
cấc chđnh sấch nây. Hiïëm khi tưi thêëy nhûäng dûå bấo chó ra rùçng
cấc chđnh sấch nây sệ gip giẫm nghêo thïë nâo. Cng hiïëm khi
tưi àûúåc thêëy nhûäng thẫo lån k câng vâ cấc phên tđch vïì hêåu
quẫ ca cấc chđnh sấch thay thïë. Chó cố mưåt phûúng ấn. Cấc
phûúng ấn khấc khưng àûúåc tđnh àïën. Thẫo lån thùèng thùỉn,
cưng khai khưng àûúåc khuën khđch – chùèng cố chưỵ cho chng.
PHÊÌN ÀÊÌU
18 19
Hïå tû tûúãng àậ chó àẩo viïåc xêy dûång chđnh sấch vâ cấc nûúác
àûúåc k vổng lâ sệ tn theo nhûäng hûúáng dêỵn ca IMF mâ
khưng àûúåc bân cậi.
Thấi àưå àố khiïën tưi ghï súå. Khưng phẫi vò cấc chđnh sấch
nây thûúâng cố kïët quẫ rêët tưìi, mâ búãi vò àiïìu àố lâ phẫn dên
ch. Trong cåc sưëng cấ nhên ca chng ta, chng ta khưng
bao giúâ m quấng ài theo cấc tûúãng mâ khưng tòm kiïëm cấc
lúâi khun khấc nhau. Nhûng cấc nûúác trïn toân thïë giúái àûúåc
chó bẫo phẫi lâm thïë. Nhûäng vêën àïì úã cấc nûúác àang phất triïín
thûúâng rêët khố, vâ IMF thûúâng àûúåc gổi àïën trong tònh trẩng
xêëu nhêët, khi mưåt nûúác gùåp khng hoẫng. Nhûng phûúng thëc
ca IMF lẩi thûúâng thêët bẩi, vâ thêët bẩi nhiïìu hún lâ thânh cưng.
Nhûäng chđnh sấch àiïìu chónh cú cêëu ca IMF gip cấc qëc

gia àiïìu chónh khi gùåp khng hoẫng hay mêët cên àưëi dai dùèng
àậ dêỵn àïën àối nghêo vâ bẩo loẩn úã nhiïìu qëc gia. Vâ ngay
cẫ khi nhûäng hêåu quẫ khưng khng khiïëp lùỉm, ngay cẫ khi àưi
khi cố tùng trûúãng trong chưëc lất, thò nhûäng lúåi đch thu àûúåc bõ
phên chia khưng àïìu cố lúåi cho ngûúâi giâu vâ nhûäng ngûúâi úã
dûúái àấy xậ hưåi àưi khi thêåm chđ trúã nïn nghêo hún. Tuy nhiïn,
àiïìu lâm tưi ngẩc nhiïn lâ nhiïìu ngûúâi cố quìn úã IMF, nhiïìu
ngûúâi àang àûa ra nhûäng quët àõnh quan trổng, khưng hïì àùåt
bùn khón liïåu nhûäng chđnh sấch àố cố tưët hay khưng. Thay
vâo àố, nhûäng chđnh sấch nây thûúâng bõ chêët vêën búãi nhûäng
ngûúâi úã cấc nûúác àang phất triïín. Nhûng nhiïìu ngûúâi lẩi súå
rùçng hổ cố thïí bõ mêët ngìn tâi trúå tûâ IMF vâ cng vúái nố lâ
ngìn tâi trúå tûâ cấc tưí chûác khấc nïn hổ rêët thêån trổng khi tỗ
ra nghi ngúâ cấc chđnh sấch nây vâ sau àố chó bân thẫo mưåt
cấch kđn àấo vúái nhau. Nhûng trong khi khưng ai hẩnh phc
khi phẫi chõu àûång nhûäng hêåu quẫ thûúâng theo sau cấc chûúng
trònh ca IMF, trong lông IMF ngûúâi ta giẫn àún cho rùçng nhûäng
chõu àûång chó lâ mưåt phêìn ca sûå àau àúán mâ cấc nûúác phẫi
trẫi qua trïn con àûúâng trúã thânh mưåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng
thânh cưng vâ rùçng nhûäng biïån phấp hổ ấp dng thûåc tïë lâm
giẫm nưỵi àau mâ cấc nûúác phẫi gấnh chõu trong dâi hẩn.
Khưng nghi ngúâ gò, mưåt sưë thay àưíi àau àúán lâ cêìn thiïët.
Nhûng theo àấnh giấ ca tưi, nhûäng àau àúán mâ cấc qëc gia
àang phất triïín phẫi chõu trong quấ trònh toân cêìu hốa vâ phất
triïín theo chó dêỵn búãi IMF vâ cấc tưí chûác qëc tïë lâ vûúåt quấ
mûác cêìn thiïët. Nhûäng cåc bẩo àưång chưëng toân cêìu hốa àậ
têåp húåp sûác mẩnh khưng chó do sûå tân phấ úã cấc nûúác àang
phất triïín do nhûäng chđnh sấch dûåa trïn hïå tû tûúãng gêy ra
mâ côn do sûå bêët bònh àùèng trong hïå thưëng thûúng mẩi toân
cêìu. Ngây nay, rêët đt ngûúâi, trûâ nhûäng kễ àûúåc lúåi tûâ viïåc ngùn

cẫn hâng hốa nhêåp khêíu tûâ cấc nûúác àang phất triïín, bẫo vïå
sûå àẩo àûác giẫ ca viïåc giẫ vúâ gip cấc qëc gia àang phất
triïín bùçng cấch ếp hổ múã ca thõ trûúâng cho hâng hốa ca cấc
nûúác phất triïín trong khi bẫo vïå thõ trûúâng ca riïng hổ. Àêy
chđnh lâ chđnh sấch lâm cho ngûúâi giâu giâu hún vâ ngûúâi nghêo
nghêo hún vâ giêån dûä hún.
Cåc têën cưng tân bẩo ngây 11.9 àậ cho thêëy rộ mưåt àiïìu:
chng ta chia sễ cng mưåt hânh tinh. Chng ta lâ mưåt cưång
àưìng toân cêìu vâ mổi cưång àưìng phẫi àïìu tn theo mưåt sưë
låt lïå nâo àố àïí cố thïí sưëng àûúåc vúái nhau. Nhûäng låt lïå nây
phẫi cưng bùçng vâ do àố, phẫi quan têm àng mûác àïën cẫ
nhûäng ngûúâi nghêo khưí vâ nhûäng ngûúâi cố quìn lûåc, phẫi
phẫn ấnh bẫn chêët vùn minh vâ cưng l xậ hưåi. Trong thïë giúái
ngây nay, låt phấp phẫi àûúåc xêy dûång qua nhûäng quấ trònh
dên ch. Låt phấp mâ theo àố cấc cú quan quẫn l vâ chđnh
quìn hoẩt àưång phẫi quan têm vâ àấp ûáng nhûäng nhu cêìu
vâ mong mën ca nhûäng ngûúâi bõ ẫnh hûúãng búãi cấc chđnh
sấch vâ quët àõnh àûúåc àûa ra úã mưåt núi nâo àố xa xưi.
PHÊÌN ÀÊÌU
20 21
CËN SẤCH NÂY àûúåc viïët dûåa trïn chđnh nhûäng kinh nghiïåm
ca tưi. Khưng cố nhiïìu ch thđch vâ trđch dêỵn nhû thûúâng thêëy
trong cấc bấo cấo khoa hổc. Thay vâo àố, tưi cưë gùỉng mư tẫ
cấc sûå kiïån mâ tưi àậ chûáng kiïën vâ kïí lẩi vâi trong sưë nhûäng
cêu chuån mâ tưi àậ nghe. Khưng cố sng àẩn úã àêy. Bẩn sệ
khưng tòm thêëy nhûäng chûáng cûá thuët phc nâo vïì êm mûu
bêín thóu ca phưë Wall vâ IMF nhùçm chiïëm àoẩt thïë giúái. Tưi
khưng tin lâ cấi êm mûu àố tưìn tẩi. Sûå thêåt tinh vi hún thïë nhiïìu.
Thûúâng lâ mưåt tiïëng nối ca ai àố, hay mưåt cåc hổp kđn sau
cấnh cûãa, hay mưåt memo quët àõnh kïët quẫ ca cấc cåc thẫo

lån. Rêët nhiïìu ngûúâi trong sưë ngûúâi tưi chó trđch sệ nối lâ tưi
sai. Thêåm chđ hổ cố thïí tẩo ra cấc bùçng chûáng chưëng lẩi quan
àiïím ca tưi vïì nhûäng àiïìu àậ xẫy ra. Tưi chó cố thïí àûa ra
nhûäng l giẫi vïì cấi tưi àậ thêëy.
Khi tưi vâo Ngên hâng Thïë giúái, tưi àậ àõnh dânh phêìn lúán
thúâi gian cho vêën àïì phất triïín vâ vêën àïì ca cấc nûúác àang
cưë gùỉng thûåc hiïån quấ trònh chuín àưíi sang kinh tïë thõ trûúâng.
Nhûng cåc khng hoẫng tâi chđnh toân cêìu vâ nhûäng tranh
lån vïì cẫi cấch cêëu trc tâi chđnh qëc tïë – hïå thưëng quẫn l
cấc hoẩt àưång tâi chđnh vâ kinh tïë qëc tïë – nhùçm lâm cho toân
cêìu hốa mang tđnh ngûúâi hún, hiïåu quẫ vâ cưng bùçng hún àậ
chiïëm phêìn lúán thúâi gian ca tưi. Tưi àậ cưng du hâng chc
nûúác khùỉp thïë giúái, nối chuån vúái hâng nghòn quan chûác chđnh
ph, bưå trûúãng tâi chđnh, thưëng àưëc ngên hâng trung ûúng, giúái
hổc giẫ, nhûäng nhâ phất triïín, thânh viïn cấc tưí chûác phi chđnh
ph, cấc nhâ ngên hâng, nhâ kinh doanh, sinh viïn, cấc nhâ
hoẩt àưång chđnh trõ vâ nưng dên. Tưi àậ gùåp cấc du kđch Hưìi
giấo úã Mindanao (hôn àẫo ca Phillipines àậ tûâ lêu trong trẩng
thấi nưíi loẩn), ài dổc dậy Himalaya àïí thêëy nhûäng ngưi trûúâng
úã vng sêu Butan hay nhûäng dûå ấn thy lúåi trong nhûäng ngưi
lâng úã Nepal, àậ thêëy ẫnh hûỗng ca cấc chûúng trònh tđn dng
nưng thưn vâ cấc chûúng trònh cho ph nûä úã Bangladesh vâ
àậ chûáng kiïën tấc àưång ca cấc chûúng trònh xốa àối giẫm
nghêo úã nhûäng ngưi lâng trong nhûäng vng ni nghêo nhêët
Trung Qëc. Tưi thêëy lõch sûã àang àûúåc viïët vâ tưi àậ hổc àûúåc
rêët nhiïìu. Tưi cưë gùỉng chùỉt lổc nhûäng gò tinh ty nhêët trong
nhûäng àiïìu tưi àậ thêëy vâ àậ hổc àûúåc vâ thïí hiïån chng trong
cën sấch nây.
Tưi hy vổng cën sấch ca tưi sệ múã ra mưåt cåc tranh lån,
mưåt cåc tranh lån àấng lệ nïn diïỵn ra khưng chó sau nhûäng

cấnh cûãa àống kđn ca chđnh ph vâ tưí chûác qëc tïë, hóåc ngay
cẫ trong khưng khđ cúãi múã ca trûúâng àẩi hổc. Nhûäng ngûúâi mâ
cåc sưëng ca hổ bõ ẫnh hûúãng búãi cấc quët àõnh vïì cấch thûác
tiïën hânh toân cêìu hốa cố quìn tham gia vâo cåc tranh lån
vâ hổ cố quìn biïët cấc quët àõnh àố àậ àûúåc àûa ra nhû thïë
nâo trong quấ khûá. Đt nhêët, cën sấch nây phẫi cung cêëp thïm
thưng tin vïì nhûäng sûå kiïån xẫy ra trong thêåp k vûâa qua. Thïm
thưng tin chùỉn chùỉn sệ gip àûa ra cấc quët àõnh tưët hún vâ
cấc quët àõnh nây sệ dêỵn àïën cấc kïët quẫ tưët hún. Nïëu àiïìu àố
xẫy ra, tưi cẫm thêëy lâ tưi àậ àống gốp àûúåc gò àố.
PHÊÌN ÀÊÌU
22 23
LÚÂI CẪM ÚN
C
ố cẫ mưåt danh sấch dâi nhûäng ngûúâi mâ tưi mang núå
rêët nhiïìu. Nïëu khưng cố hổ, tưi khưng thïí hoân thânh
cën sấch nây. Tưi biïët ún Tưíng thưëng Bill Clinton vâ Ch
tõch Ngên hâng Thïë giúái, Jim Wolfensohn àậ cho tưi cú hưåi àûúåc
phc v cho àêët nûúác tưi vâ nhûäng ngûúâi trong thïë giúái àang
phất triïín, vâ cng cho tưi cú hưåi, tûúng àưëi hiïëm hoi vúái mưåt
hổc giẫ, nhòn lûúát qua quấ trònh ra nhûäng quët àõnh ẫnh hûúãng
àïën cåc sưëng ca chng ta. Tưi núå hâng trùm àưìng nghiïåp
ca tưi úã Ngên hâng Thïë giúái, khưng chó vò nhûäng tranh lån
sưi nưíi mâ chng tưi àậ cố trong nhiïìu nùm vïì nhûäng vêën àïì
àûúåc bân àïën trong sấch nây, mâ côn vò àậ chia sễ vúái tưi nhûäng
kinh nghiïåm ca hổ. Hổ cng gip sùỉp xïëp nhiïìu chuën ài
mâ qua àố tưi cố thïí cố àûúåc cấi nhòn vïì nhûäng gò àang diïỵn
ra úã cấc nûúác àang phất triïín. Tưi khưng mën phẫi chổn ra
ai àố vâ xem nhể nhûäng ngûúâi khấc. Nhûng àưìng thúâi tưi cng
sệ ấy nấy nïëu nhû tưi khưng cẫm ún đt nhêët mưåt vâi trong sưë

nhûäng ngûúâi mâ tưi lâm viïåc gêìn gi nhêët, bao gưìm Masood
Ahmed, Lucie Albert, Amar Bhattacharya, Francois Bourgignon,
Gerard Caprio, Ajay Chhibber, Uri Dadush, Carl Dahlman, Bill
Easterly, Giovanni Ferri, Coralie Gevers, Noemi Giszpenc, Maria
Ionata, Roumeen Islam, Anupam Khanna, Lawrence
MacDonald, Ngozi Ojonjo-Iweala, Guillermo Perry, Boris
Pleskovic, Jo Ritzen, Halsey Rogers, Lyn Squire, Vinod Thomas,
Maya Tudor, Mike Walton, Shahid Yusuf vâ Hassan Zaman.
Nhûäng ngûúâi khấc úã Ngên hâng Thïë giúái mâ tưi mën cẫm
ún bao gưìm Martha Ainsworth, Myrna Alexander, Shaida
badiee, Stijn Claessens, Paul Collier, Kemal Dervis, Dennis de
Tray, Shanta Devarajan, Ishac Diwan, David Dollar, Mark Dutz,
Alan Gelb, Isabel Guerrero, Cheryl Gray, Robert Holzman,
Ishrat Husain, Greg Ingram, Manny Jimenez, Mats Karlsson,
Danny Kaufman, Ioannis Kessides, Homi Kharas, Aart Kray,
Sarwar Lateef, Danny Leipziger, Brian Levy, Johannes Linn, Oey
Astra Meesook, Jean-Claude Milleron, Pradeep Mitra, Mustapha
Nabli, Gobind Nankani, John Nellis, Akbar Noman, Fayez Omar,
John Page, Guy Pfeffermann, Ray Rist, Christof Ruehl, Jessica
Seddon, Marcelo Selowski, Jean Michel Severino, Ibrahim
Shihata, Sergio Shmuckler, Andres Solimano, Eric Swanson,
Marilou Uy, Tara Viswanath, Debbie Wetzel, David Wheeler vâ
Roberto Zagha.
Tưi cng biïët ún nhiïìu ngûúâi úã cấc tưí chûác kinh tïë qëc tïë
khấc àậ cng tưi thẫo lån vïì nhiïìu vêën àïì àûúåc àïì cêåp àïën
trong cën sấch nây – bao gưìm, Rubens Ricupero úã UNCTAD
(Hưåi nghõ Liïn hiïåp qëc vïì thûúng mẩi vâ phất triïín), Marc
Malloch Brown úã UNDP, Enrique Iglesias, Nancy Birdsall vâ
Ricardo Haussman úã Inter-American Development Bank (Ngên
hâng phất triïín liïn M), Jacques de Larosiere, cûåu giấm àưëc

Ngên hâng Tấi thiïët vâ Phất triïín chêu Êu, vâ nhiïìu ngûúâi khấc
úã vùn phông àõa phûúng ca Liïn hiïåp qëc vâ cấc ngên hâng
phất triïín chêu Ấ vâ chêu Phi. Ngoâi cấc àưìng nghiïåp úã Ngên
hâng Thïë giúái, cố lệ tưi tiïëp xc nhiïìu vúái nhûäng ngûúâi úã IMF
vâ mùåc dêìu cấc trang sau sệ cho thêëy lâ tưi thûúâng bêët àưìng
PHÊÌN ÀÊÌU
24 25
vúái hổ vïì nhiïìu viïåc hổ àậ lâm vâ àang chín bõ lâm, tưi àậ
hổc àûúåc nhiïìu tûâ hổ vâ qua nhûäng thẫo lån vúái hổ, tưi hiïíu
hún vïì tû duy ca hổ. Tưi cng nïn nối rộ úã àêy: mùåc d tưi
phï phấn rêët nghiïm khùỉc, tưi cng àấnh giấ cao cưng viïåc vêët
vẫ ca hổ, nhûäng hoân cẫnh khố khùn mâ hổ phẫi àưëi mùåt vâ
mong mën cấ nhên ca hổ mën cố nhûäng cåc tranh lån
cưng khai vâ tûå do hún àiïìu mâ hổ cố thïí lâm chđnh thûác.
Tưi cng biïët ún nhiïìu quan chûác chđnh ph úã cấc nûúác àang
phất triïín, tûâ nhûäng nûúác lúán nhû Trung Qëc vâ ÊËn Àưå àïën
nhûäng nûúác nhỗ nhû Uganda vâ Bolivia, tûâ nhûäng th tûúáng
vâ ngun th qëc gia àïën nhûäng bưå trûúãng tâi chđnh vâ thưëng
àưëc ngên hâng, àïën bưå trûúãng giấo dc vâ cấc thânh viïn nưåi
cấc khấc, nhûäng ngûúâi sùén sâng dânh thúâi gian àïí trao àưíi vúái
tưi vïì cấi nhòn ca hổ àưëi vúái àêët nûúác hổ, cng nhû nhûäng
vêën àïì vâ nhûäng thêët vổng mâ hổ gùåp phẫi. Nhiïìu ngûúâi trong
sưë hổ, chùèng hẩn nhû Vaclav Klaus, cûåu Th tûúáng Cưång hôa
Sếc, sệ bêët àưìng vúái phêìn lúán nhûäng àiïìu tưi nối, nhûng tưi àậ
hổc àûúåc nhiïìu àiïìu tûâ hổ. Nhûäng ngûúâi khấc, chùèng hẩn nhû
Andrei Illarionov, cưë vêën kinh tïë trûúãng ca Tưíng thưëng Putin
vâ Grzegorz W. Kolodko, cûåu phố th tûúáng vâ Bưå trûúãng tâi
chđnh Ba Lan, Meles Zenawi, Th tûúáng Ethiopia hay Yoweri
Museveni, Tưíng thưëng Uganda, sệ chia sễ vúái nhiïìu, nïëu khưng
nối lâ phêìn lúán, àiïìu tưi nối. Mưåt vâi ngûúâi trong cấc tưí chûác

kinh tïë qëc tïë àậ gip àúä tưi, u cêìu tưi khưng cẫm ún hổ úã
àêy vâ tưi tưn trổng u cêìu ca hổ.
Mùåc d phêìn lúán thúâi gian ca tưi lâ dânh cho thẫo lån vúái
cấc quan chûác chđnh ph, tưi cng cố dõp gùåp nhiïìu doanh
nhên, nhûäng ngûúâi cng àậ dânh thúâi gian àïí kïí vïì nhûäng
thấch thûác mâ hổ gùåp vâ àûa ra l giẫi ca hổ vïì nhûäng gò àang
diïỵn ra úã àêët nûúác hổ. Mùåc d rêët khố àïí chổn ra mưåt cấ nhên
nâo àố, tưi phẫi nhùỉc àïën Howard Golden, ngûúâi àậ chia sễ chi
tiïët vúái tưi nhûäng kinh nghiïåm sêu sùỉc úã nhiïìu nûúác khấc nhau.
Lâ mưåt hổc giẫ, tưi cng cố sûå thêm nhêåp cấ nhên úã nhûäng
àêët nûúác tưi àậ ài qua, do àố, tưi cố thïí thêëy nhûäng mổi viïåc
tûâ gốc nhòn riïng chûá khưng phẫi qua kiïën ca cấc quan chûác.
Cën sấch nây hoân thânh nhúâ vâo mưåt mẩng lûúái toân cêìu
cấc àưìng nghiïåp khoa hổc – mưåt trong nhûäng khđa cẩnh lânh
mẩnh nhêët ca toân cêìu hốa. Tưi àùåc biïåt biïët ún nhûäng àưìng
nghiïåp ca tưi úã Stanford, Larry Lau, lc àố lâ Giấm àưëc Trung
têm chêu Ấ - Thấi Bònh Dûúng, Masa Aoki, hiïån lâ Giấm àưëc
nghiïn cûáu úã Bưå Kinh tïë vâ Thûúng mẩi Qëc tïë Nhêåt Bẫn, vâ
Yingyi Qian, khưng chó vò nhûäng hiïíu biïët mâ hổ cung cêëp vïì
chêu Ấ, mâ côn vò hổ àậ gip múã nhiïìu cấnh cûãa. Trong nhiïìu
nùm, nhûäng àưìng nghiïåp khoa hổc vâ cûåu sinh viïn ca tưi nhû
Jungyoll Yun úã Hân Qëc, Mrinal Datta Chaudhuri úã ÊËn Àưå, K.
S. Jomo úã Malaysia, Justin Lin úã Trung Qëc vâ Amar Siamwalla
úã Thấi Lan àậ gip àưi chûáng kiïën vâ hiïíu biïët àêët nûúác hổ.
Sau nhûäng nùm sưi nưíi úã Ngên hâng Thïë giúái vâ Hưåi àưìng
cưë vêën kinh tïë lâ nhûäng nùm nghiïn cûáu vâ giẫng dẩy. Tưi biïët
ún Viïån Brookings, trûúâng Àẩi hổc Stanford vâ trûúâng Àẩi hổc
Columbia vâ àưìng nghiïåp vâ sinh viïn ca tưi úã nhûäng núi nây
vò nhûäng tranh lån cố giấ trõ vïì nhûäng tûúãng cố trong cën
sấch nây. Tưi biïët ún nhûäng cưång sûå ca tưi, Ann Florini vâ Tim

Kessler, nhûäng ngûúâi lâm viïåc cng tưi àïí àûa ra Sấng kiïën àưëi
thoẩi chđnh sấch, khúãi ngìn tûâ Àẩi hổc Stanford vâ Qu Hôa
bònh Carnegie, hiïån àùåt úã Àẩi hổc Columbia (www.gsb.edu/ipd)
àïí thc àêíy viïåc thẫo lån dên ch cấc chđnh sấch khấc nhau
mâ tưi kïu gổi trong cën sấch nây. Trong thúâi gian nây, tưi
cng àûúåc Qu Ford, MacArther vâ Rockefeller, UNDP, Cú quan
phất triïín qëc tïë Canada vâ UNDP cung cêëp tâi chđnh.
PHÊÌN ÀÊÌU
26 27
Khi viïët sấch nây, tưi dûåa ch ëu vâo kinh nghiïåm ca cấ
nhên tưi, nhûäng kinh nghiïåm àûúåc khuëch àẩi khưng chó búãi
àưìng nghiïåp mâ côn búãi vư sưë nhâ bấo. Mưåt ch àïì ca cën
sấch nây mâ tưi hy vổng sệ nhêån àûúåc sûå hûúãng ûáng lâ têìm
quan trổng ca viïåc tiïëp cêån thưng tin: nhiïìu vêën àïì tưi miïu
tẫ àậ sinh ra chó vò quấ nhiïìu thûá àûúåc quët àõnh phđa sau
nhûäng cấnh cûãa àống kđn. Tưi ln tin rùçng mưåt hïå thưëng bấo
chđ tûå do vâ nùng àưång sệ kiïím tra sûå lẩm dng vâ cêìn thiïët
cho dên ch. Nhiïìu nhâ bấo mâ tưi gùåp thûúâng xun àậ têån
têm vúái nhiïåm v àố. Lẩi mưåt lêìn nûäa tưi mẩnh dẩn chổn ra
vâi ngûúâi trong khi cố nhiïìu ngûúâi àấng kïí tïn: àố lâ Chrystia
Freeland vò sûå gip àúä to lúán trong chûúng vïì nûúác Nga, Paul
Blustein vâ Mark Clifford vò àậ cung cêëp sûå hiïíu biïët sêu sùỉc
vïì kinh nghiïåm Àưng Ấ.
Kinh tïë lâ khoa hổc ca sûå lûåa chổn. Tûâ vư sưë kiïën thûác vâ
thưng tin vïì cấc ch àïì phûác tẩp vâ hêëp dêỵn nhû nhûäng ch
àïì àûúåc bân trong sấch nây, cố thïí viïët ra nhiïìu cën sấch.
Thêåt khưng may, àố lẩi chđnh lâ mưåt trong nhûäng thấch thûác
ch ëu ca tưi khi viïët cën sấch nây: nhûäng cën sấch mâ
tưi viïët phẫi àûúåc thu gổn lẩi theo lưëi kïí chuån. Tưi phẫi tûâ bỗ
mưåt sưë tûúãng, bỗ qua mưåt sưë chûáng minh quan trổng. Tưi àậ

quen vúái hai kiïíu viïët lấch: viïët cấc sấch khoa hổc nghiïm tc
vâ nhûäng lúâi phất biïíu ngùỉn gổn. Cën sấch nây àưëi vúái tưi lâ
mưåt thïí loẩi múái. Nïëu khưng cố nhûäng nưỵ lûåc khưng biïët mïåt
ca Anya Schiffrin, ngûúâi àậ dânh nhiïìu thấng viïët vâ sûãa vúái
tưi, gip tưi lûåa chổn cấi gò nïn viïët, cấi gò phẫi bỗ ài, d nhiïìu
khi rêët tiïëc, thò cën sấch khưng thïí ra àúâi. Drake McFeely –
biïn têåp viïn ca tưi trong hai mûúi nùm àậ khuën khđch vâ
gip àúä tưi trong toân bưå quấ trònh viïët sấch. Sûå biïn têåp ca
Sarah Steward rêët lúán côn Jim Wade thò lâm viïåc khưng nghó
àïí têåp húåp bẫn thẫo cëi cng vâ Eve Lazovitz cố sûå hưỵ trúå
quan trổng úã nhiïìu giai àoẩn viïët sấch.
Nadia Roumani àậ lâ cấnh tay phẫi ca tưi trong nhiïìu nùm.
Nïëu khưng cố cư êëy, tưi chùèng cố thïí lâm àûúåc gò. Sergio Godoy
vâ Monica Fuentes àậ kiïím tra cêín thêån nhûäng sưë liïåu vâ tòm
cho tưi nhûäng thưëng kï tưi cêìn. Leah Brooks trúå gip rêët nhiïìu
vúái cấc bẫn thẫo. Niny Khor vâ Ravi Singh, trúå l nghiïn cûáu
ca tưi úã Stanford àậ lâm viïåc chùm chó vúái bẫn thẫo trûúác bẫn
cëi cng.
Cën sấch nây dûåa vâo nhiïìu cưng trònh khoa hổc, cẫ ca
tưi viïët chung vúái nhiïìu tấc giẫ vâ cẫ ca cấc tấc giẫ khấc, vâ
quấ nhiïìu àïí trđch dêỵn hïët úã àêy. Tưi cng hûúãng lúåi tûâ sûå trao
àưíi vúái nhiïìu àưìng nghiïåp úã khùỉp thïë giúái. Tưi phẫi nhùỉc àïën
giấo sû Robert Wade úã London School of Economics, mưåt cûåu
nhên viïn ca Ngên hâng Thïë giúái, ngûúâi àậ viïët rêët sêu sùỉc
vïì nhûäng vêën àïì chung ca cấc thïí chïë kinh tïë qëc tïë nhûng
cng viïët cẫ vïì nhiïìu vêën àïì c thïí àûúåc àïì cêåp úã àêy, Àưng Ấ
vâ Ethiopia. Quấ trònh chuín àưíi tûâ kinh tïë mïånh lïånh sang
thõ trûúâng lâ ch àïì thu ht sûå quan têm ca cấc nhâ kinh tïë
trong vông hún mûúâi lùm nùm qua. Tưi cng thu nhêån àûúåc
nhiïìu tûâ phên tđch ca Janos Kornai. Tưi cng phẫi àïì cêåp túái

bưën hổc giẫ hâng àêìu khấc: Peter Murrell, Jan Svejnar, Marshall
Goldman vâ Gerard Roland. Mưåt ch àïì trung têm ca cën
sấch nây lâ giấ trõ ca tranh lån cưng khai vâ tưi àậ hổc àûúåc
nhiïìu tûâ cấc cåc tranh lån vúái vâ àổc cấc cën sấch viïët búãi
nhûäng ngûúâi mâ tưi àưi khi khưng àưìng tònh vúái l giẫi ca hổ,
àùåc biïåt lâ Richard Layard, Jeff Sachs, Anders Aslund vâ Andrei
Shleifer. Tưi cng thu nhêån àûúåc tûâ tranh lån vúái nhiïìu hổc
giẫ trong cấc nïìn kinh tïë chuín àưíi, bao gưìm Oleg Bogomolov
vâ Stanislav Menshikov úã Nga.
PHÊÌN ÀÊÌU
28 29
Steve Lewis, Peter Eigen vâ Charles Harvey àậ gip tưi hiïíu
biïët vïì Botswana tûâ kinh nghiïåm thûåc tïë ca hổ vâ Charles
Harvey àậ nhêån xết tó mó vïì chûúng 2. Trong nhiïìu nùm, lâm
viïåc vâ thẫo lån vúái Nick Stern (ngûúâi kïë nhiïåm tưi lâm nhâ
kinh tïë trûúãng ca Ngên hâng Thïë giúái sau khi lâm nhâ kinh
tïë trûúãng tẩi EBRD), Partha Dasgupta, Ravi Kanbur (ngûúâi chõu
trấch nhiïåm Bấo cấo phất triïín thïë giúái vïì nghêo àối nùm 2001,
dûå ấn àûúåc khúãi àưång khi tưi vêỵn côn lâ nhâ kinh tïë trûúãng tẩi
Ngên hâng Thïë giúái), Avi Braverman (hiïån lâ hiïåu trûúãng Àẩi
hổc Ben-Gurion nhûng àậ cố thúâi gian dâi lâm nhâ nghiïn cûáu
tẩi Ngên hâng Thïë giúái), Karla Hoff, Raaj Sah, David Bevan,
Mark Gersovitz, David Newbery, Jmim Mirrlees, Amartya Sen
vâ David Ellerman àùåc biïåt ẫnh hûúãng àïën suy nghơ ca tưi.
Tưi cng cố phêìn núå Andy Weiss vò nhûäng hiïíu biïët thûåc tïë vïì
nhûäng vêën àïì chuín àưíi, vò sûå phên tđch thûåc nghiïåm vïì hêåu
quẫ ca tû nhên hốa vâ vò hiïíu biïët rưång lúán hún vïì nhûäng
khiïëm khuët ca thõ trûúâng tâi chđnh. Nghiïn cûáu trûúác àêy
ca tưi vïì Àưng Ấ cho Ngên hâng Thïë giúái àûúåc thûåc hiïån vúái
Marilou Uy, cng vúái trong sưë nhûäng ngûúâi khấc, lâ Howard

Pack, Nancy Birdsall, Danny Leipziger, Kevin Murdoch àậ cung
cêëp cho tưi nhûäng hiïíu biïët vïì khu vûåc nây, cho phếp tưi cố võ
trđ thån lúåi àïí giẫi quët cåc khng hoẫng khi nố xẫy ra. Tưi
cng biïët ún àùåc biïåt Jason Furman, ngûúâi àậ lâm viïåc cng
tưi úã cẫ Nhâ Trùỉng vâ Ngên hâng Thïë giúái, vò têët cấc cấc nghiïn
cûáu ca ưng, nhûng àùåc biïåt lâ nhûäng nghiïn cûáu vïì Àưng Ấ
vâ phï bònh Àưìng thån Washington. Tưi cng cẫm ún Hal
Varian àậ gúåi tiïu àïì ca cën sấch nây. Bêët cûá ai àổc cën
sấch nây sệ thêëy rộ ẫnh hûúãng ca nhûng tû tûúãng liïn quan
àïën thưng tin vâ thõ trûúâng khưng hoân hẫo – nhûäng nhên tưë
trổng têm àïí hiïíu nïìn kinh tïë thõ trûúâng hoẩt àưång nhû thïë
nâo, àùåc biïåt lâ úã cấc nûúác àang phất triïín. Quấ trònh lâm viïåc
vúái Carl Shapiro, Michael Rothschild, Sandy Grossman, Steve
Salop vâ Richard Arnott àậ gip tưi hiïíu rộ hún vêën àïì thêët
nghiïåp, sûå khưng hoân hẫo ca thõ trûúâng tâi chđnh vâ nhûäng
hẩn chïë ca cẩnh tranh vâ têìm quan trổng cng nhû hẩn chïë
ca thïí chïë. Vâ cëi cng, ngûúâi tưi phẫi cẫm ún ln lâ Bruce
Greenwald – ngûúâi cưång sûå vâ bẩn thên ca tưi trong hún hai
mûúi lùm nùm.
PHÊÌN ÀÊÌU
30 31
TOAÂN CÊÌU HOÁA
VAÂ NHÛÄNG MÙÅT TRAÁI