Tác phẩm bộ ba “Haywain” của Hieronymus Bosch pdf

Tác phẩm bộ ba
“Haywain” của
Hieronymus Bosch

Về Hieronymus Bosch
Hieronymus Bosch (1450 – 1516) là một họa sĩ người Hà
Lan theo phong cách “hậu Gothic”, được biết đến như là đại
diện Bắc phái của thời kỳ văn nghệ tiền Phục Hưng. Ông nổi
tiếng với những tác phẩm kỳ dị và ma quái. Nhà tâm lý học
nổi tiếng Carl Jung từng gọi Bosch là “bậc thầy của sự kỳ
quái.”
Họa sĩ kiệt xuất Bosch đứng ngoài phong cách truyền thống
Flemish thịnh hành thời bấy giờ. Phong cách của ông rất đặc
sắc, ấn tượng, tự do kèm theo chủ nghĩa tượng trưng cộng với
sự chói lọi đến khó tin và vẫn còn xuất sắc cho đến tận ngày
nay. Lúc Bosch qua đời, ông được quốc tế coi là họa sĩ kỳ
quặc với những linh ảnh trong tôn giáo và đặc biệt yêu thích
đề tài ‘địa ngục’ ghê sợ. Khi còn sống, những tác phẩm của
Bosch nằm trong bộ sưu tập của những gia đình quyền quý
tại Hà Lan, Áo và Tây Ban Nha. Những họa sĩ khác sau đó
đã kế thừa phong cách của ông trong rất nhiều tác phẩm vào
thế kỷ 16, đặc biệt trong các tác phẩm của ‘họa sĩ già’ Pieter
Bruegel.
Người ta biết rất ít về Bosch, và điều này cũng phần nào phù
hợp với phong cách bí ẩn trong các tác phẩm của ông. Bosch
dành cả sự nghiệp nghệ sĩ của mình trong thị trấn nhỏ
Flemish thuộc Hertogenbosch, nơi ông lấy tên. Ông thuộc về
một cộng đồng tôn giáo ‘siêu chính thống’ gọi là ‘Hội huynh
đệ thánh Mary’ (The Brotherhood of Mary). Nhiều bức tranh

của ông mang tính chất sùng đạo, và vài bức khác được sáng
tác dựa trên chủ đề chịu khổ hình của Jesus. Bosch cũng vẽ
vài tác phẩm dùng để thờ phượng trong Nhà thờ lớn thánh
John, Hertogenbosch, nhưng hầu hết đã bị thất lạc. Ông có lẽ
chưa từng rời xa nhà, mặc dù từng được nhận nhiệm vụ từ
vua Philip của xứ Castile để vẽ một tác phẩm “Ngày phán xét
cuối cùng” (Final Judgement).
Tác phẩm bộ ba Haywain (1485 – 1490)

Bức bên trái: Vườn địa đàng.
Bức trung tâm: Trái đất – Cỗ xe ngựa chất đầy cỏ khô tượng
trưng cho tội lỗi, thứ mà thế giới tham lam đang cố gắng
giành giật lấy.
Bức bên phải: Địa ngục – ma quỷ đang kéo cỗ xe ngựa và
con người xuống địa ngục.
Một ‘tác phẩm bộ ba’ (triptych) bao gồm ba bức tranh, một ở
trung tâm, là bức lớn nhất, hai bức nhỏ hơn ở hai bên,
thường được sử dụng làm tranh thờ phượng (altarpiece [1]).
Đề tài ‘tội lỗi và trừng phạt’ là trọng tâm trong tất cả các tác
phẩm của Bosch. Ngoài tác phẩm “Khu vườn hưởng lạc trần
tục” (“The Garden of Earthly Delights”), tác phẩm “The
Haywain” (1485-90; Prado, Madrid) là một tác phẩm bộ ba
khác bao gồm sự diễn biến tương tự về tội lỗi trong các bức
tranh, từ Vườn địa đàng tới địa ngục. Bức tranh trung tâm đại
diện cho tội lỗi thông qua ẩn dụ về cỗ xe ngựa lớn chở cỏ
khô, thứ mà thế giới tham lam đang giành giật lấy. Cùng lúc
ấy, ma quỷ đang kéo cỗ xe sang bức tranh phía bên tay phải –
một trong những mô tả đầu tiên của Bosch về địa ngục.
Chúa xuất hiện ở phần trên cùng của bức tranh “Vườn địa
đàng”, với một khối cầu trong tay biểu tượng cho vũ trụ. Ba

cảnh bên dưới thể hiện “Sự sáng tạo ra Eve,” “Ăn trái cấm”
và “Adam và Eve bị trục xuất khỏi Vườn địa đàng” theo thứ
tự thời gian. Những tác phẩm thời tiền Phục Hưng sử dụng
một kỹ thuật điển hình là tả cảnh theo thứ tự thời gian để
chúng có thể được ‘đọc’ như một câu chuyện.
Tác phẩm “Haywain” (‘Hay Wagon’ – cỗ xe chở cỏ khô) của
Bosch đi thẳng vào câu ngạn ngữ Flemish: “Thế giới là một
đống cỏ khô, và người ta cố gắng nhổ lấy càng nhiều càng
tốt.” Đống cỏ khô là một ẩn dụ về danh, lợi và dục vọng trần
tục – chúng thật phù du, suy đồi và vô nghĩa. Ma quỷ đang
khai thác sự truy cầu dục vọng của con người để kéo họ
xuống địa ngục.
Tại bức tranh trung tâm, những người đàn ông và đàn bà
đang xúm quanh cỗ xe chất đầy cỏ khô, tranh giành nhau để
lấy một ít cỏ khô với tất cả khả năng và dụng cụ của họ. Họ
đi xa tới mức giết hại cả người khác chỉ để lấy một nhúm cỏ.
Một nhóm thầy tu và bà xơ ở phía dưới cùng góc bên phải đã
lấy được một bao cỏ. Vài người trong số họ đang phân chia
và tích trữ cỏ, trong khi những người khác đã thưởng thức cỏ.
Thậm chí cả nhà vua, giám mục và nhà quý tộc cũng đang lo
lắng đuổi theo ở phía bên phải cỗ xe. Không ai nhận ra rằng
ma quỷ đang kéo cỗ xe xuống địa ngục (sang bức tranh bên
tay phải). Tranh của Bosch đã minh họa một cách vô cùng
xuất sắc câu ngạn ngữ Flemish.
Liệu có ai trên thế giới này có thể cưỡng lại được sự cám dỗ
của cỏ khô? Người ta có thể nghĩ rằng người nhạc sĩ và đôi
tình nhân ngồi bên trên cỗ xe dường như không tiếp thụ sự
cám dỗ trần tục, nhưng khi nhìn kỹ thì người ta trông thấy
một con quỷ màu trắng, có cánh đang chơi một chiếc sáo.
Một con quỷ khác đang ẩn đằng sau cái cây với một chiếc

gậy móc dài, biểu thị cho sự dâm dục. Có lẽ Bosch ám chỉ
rằng tất cả dục vọng của con người, thậm chí cả những thứ
dường như “ở ngoài dục vọng” (ở bên trên đống cỏ) như là
tình yêu hay âm nhạc, cũng là một chấp trước có thể bị lợi
dụng bởi ma quỷ. Dù đáng sợ và bi quan, bức tranh cũng vẫn
thể hiện sự từ bi của Thần. Một thiên thần với đôi cánh đang
quỳ xuống bên cạnh người nhạc sĩ, trông rất nghiêm trọng và
vô vọng khi nhìn lên đức Chúa trời, như muốn cầu xin Chúa
cứu độ con người.
Cũng giống như bức “Khu vườn hưởng lạc trần tục”, bức
tranh bên phải của “Haywain” miêu tả hình ảnh địa ngục mà
Bosch đã nhìn thấy. Bầu trời đỏ thẫm mang theo bầu không
khí sợ hãi và đau đớn. Vài kẻ tội lỗi đang bị ma quỷ lùng bắt
và nhai ngấu nghiến. Vài kẻ khác bị lùa vào những tháp cao
chứa đầy tội nhân. Một cái giá treo cổ nằm bên trên ngọn
tháp kèm theo thi thể bị treo lên của một kẻ tội lỗi bị hành
quyết.
Bosch thuộc cộng đồng ‘Hội huynh đệ thánh Mary’, một giáo
phái quan tâm đặc biệt đến chủ đề ‘Ngày phán xét cuối
cùng’, ‘sự đọa đày vĩnh viễn’ và ‘sự tràn ngập của ma quỷ’.
Rõ ràng là Bosch không vẽ ma quỷ và địa ngục để tán dương
sự tồn tại của ma quỷ. Ngược lại, những tác phẩm của Bosch
cố gắng nói với mọi người rằng ‘thiện hữu thiện báo, ác giả
ác báo.’ Qua đó, ông khuyên nhủ con người trọng đức hành
thiện và đi theo sự chỉ dẫn của Thần.
Chú thích:
[1] altarpiece: Một tác phẩm điêu khắc hay bức hình họa
được chạm khắc lên phần tường phía trên bệ thờ của Nhà thờ
Cơ Đốc giáo, nơi đám đông cầu nguyện. Những tác phẩm
này khác nhau rất lớn về kích cỡ và khái niệm, từ những bức

tranh nhỏ có thể mang theo đến những kiến trúc lớn, gắn với
nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc và hội họa. Những altapiece
theo truyền thống được đặt lên bệ thờ, nhưng cũng thường
được tìm thấy ở đằng sau hay thậm chí bên trên bệ thờ.
Những altapiece thường miêu tả đức Chúa trời, thánh Mary
hay các vị thánh, với hai bức ở bên thể hiện khung cảnh liên
quan tới cuộc sống của nhân vật trung tâm. Những bức tranh
này được trình bày theo thứ tự thời gian và có thể được ‘đọc’
như một câu chuyện.