(Luận án tiến sĩ) các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu rau quả của doanh nghiệp việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM NGỌC Ý

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ
XUẤT KHẨU RAU QUẢ CỦA DOANH
NGHIỆP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2021

luan an


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM NGỌC Ý

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾT QUẢ
XUẤT KHẨU RAU QUẢ CỦA DOANH
NGHIỆP VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh doanh thương mại
Mã số chuyên ngành: 9340121

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS LÊ TẤN BỬU

Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2021

luan an


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án “Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu rau
quả của doanh nghiệp Việt Nam” là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực
hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Lê Tấn Bửu.
Các thông tin và số liệu được sử dụng trong luận án hoàn toàn trung thực và
chưa từng cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tơi hồn tồn chịu trách nhiệm về khía cạnh đạo đức và tính pháp lý trong q
trình nghiên cứu để hồn thành luận án này.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2021
Nghiên cứu sinh

Phạm Ngọc Ý

luan an


i

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... i
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ .............................................................................. iv

TĨM TẮT .............................................................................................................. v
Chương 1:

GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI ........................................................................ 1

1.1 Bối cảnh nghiên cứu ..................................................................................... 1
1.2 Nhận dạng vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 4
1.3 Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ................................................................. 13
1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 14
1.5 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 15
1.6 Ý nghĩa nghiên cứu .................................................................................... 16
1.7 Kết cấu luận án ........................................................................................... 18
Chương 2:

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MƠ HÌNH NGHIÊN CỨU .................... 19

2.1 Lý thuyết nền tảng của kết quả xuất khẩu .................................................. 19
2.1.1 Lý thuyết quốc tế hóa .......................................................................... 19
2.1.2 Lý thuyết dựa trên nguồn lực ............................................................... 23
2.1.3 Lý thuyết thể chế ................................................................................. 25
2.1.4 Lý thuyết ngẫu nhiên ........................................................................... 27
2.2 Các khái niệm nghiên cứu .......................................................................... 30
2.2.1 Kết quả xuất khẩu ................................................................................ 30
2.2.2 Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi......................................... 36
2.2.3 Các yếu tố nội bộ doanh nghiệp .......................................................... 40
2.2.3.1 Kinh nghiệm quốc tế ..................................................................... 40
2.2.3.2 Cam kết xuất khẩu ........................................................................ 41
2.2.3.3 Đặc điểm sản phẩm ....................................................................... 41
2.2.3.4 Năng lực công nghệ ...................................................................... 43
2.2.4 Các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp ..................................................... 44

2.2.4.1 Sự khác biệt môi trường ................................................................ 44

luan an


ii

2.2.4.2 Cường độ cạnh tranh ..................................................................... 44
2.2.4.3 Rào cản xuất khẩu – Rào cản kỹ thuật thương mại....................... 45
2.3 Các giả thuyết nghiên cứu .......................................................................... 48
2.3.1 Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi có ảnh hưởng đến kết quả
xuất khẩu .......................................................................................................... 48
2.3.2 Kinh nghiệm quốc tế ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi ........................................................................ 50
2.3.3 Cam kết xuất khẩu ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi ........................................................................ 53
2.3.4 Đặc điểm sản phẩm ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi ........................................................................ 55
2.3.5 Năng lực công nghệ ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi ........................................................................ 56
2.3.6 Sự khác biệt môi trường ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi ........................................................................ 60
2.3.7 Cường độ cạnh tranh ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi ........................................................................ 65
2.3.8 Rào cản kỹ thuật thương mại ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến
lược marketing xuất khẩu thích nghi ............................................................... 67
2.3.9 Vai trị của biến trung gian .................................................................. 69
2.3.10

Vai trò của biến điều tiết .................................................................. 72

2.4 Mơ hình nghiên cứu đề xuất ....................................................................... 73
2.5 Tóm tắt chương 2 ....................................................................................... 76
Chương 3:

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................... 77

3.1 Quy trình nghiên cứu .................................................................................. 77
3.2 Nội dung nghiên cứu định tính ................................................................... 80
3.2.1 Thiết kế nghiên cứu định tính .............................................................. 81
3.2.2 Kết quả nghiên cứu định tính............................................................... 82
3.3 Phương pháp nghiên cứu định lượng ......................................................... 92
3.3.1 Phương pháp chọn mẫu ....................................................................... 92

luan an


iii

3.3.2 Phương pháp thu thập dữ liệu .............................................................. 93
3.3.3 Phương pháp phân tích PLS - SEM ..................................................... 94
3.3.4 Phương pháp phân tích số liệu ............................................................. 95
3.4 Đánh giá sơ bộ thang đo ............................................................................. 97
3.4.1 Thiết kế nghiên cứu định lượng sơ bộ ................................................. 97
3.4.2 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ .................................................. 98
3.5 Tóm tắt chương 3 ..................................................................................... 102
Chương 4:

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................ 103

4.1 Đặc điểm mẫu nghiên cứu chính thức ...................................................... 103
4.2 Đánh giá mơ hình đo lường ...................................................................... 105
4.2.1 Đánh giá thang đo dạng nguyên nhân................................................ 106
4.2.2 Đánh giá thang đo dạng kết quả ........................................................ 107
4.3 Đánh giá mơ hình cấu trúc PLS-SEM ...................................................... 112
4.3.1 Đánh giá các vấn đề về cộng tuyến của mơ hình cấu trúc ................. 112
4.3.2 Đánh giá hệ số xác định có điều chỉnh (R2)....................................... 113
4.3.3 Đánh giá hệ số tác động (f2) .............................................................. 114
4.3.4 Đánh giá mức ý nghĩa và sự liên quan của các mối quan hệ trong mơ
hình cấu trúc ................................................................................................... 114
4.3.5 Dự đoán mức độ dự báo phù hợp Q2 và q2 ........................................ 115
4.3.6 Kiểm định giả thuyết ......................................................................... 117
4.3.7 Kiểm định trung gian ......................................................................... 119
4.4 Phân tích cấu trúc đa nhóm ...................................................................... 121
4.4.1 Thiết kế kiểm định mơ hình đa nhóm ................................................ 121
4.4.2 Kiểm định sự khác biệt theo số năm kinh nghiệm xuất khẩu ............ 122
4.4.3 Kiểm định sự khác biệt thị trường xuất khẩu .................................... 125
4.5 Thảo luận kết quả nghiên cứu .................................................................. 128
4.5.1 Các yếu tố nội bộ doanh nghiệp ........................................................ 128
4.5.2 Các yếu tố bên ngồi doanh nghiệp ................................................... 132
4.5.3 Vai trị trung gian của chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ... 135
4.5.4 Vai trị phân tích đa nhóm ................................................................. 137
4.5.5 So sánh với quan điểm của lý thuyết nền .......................................... 138

luan an


iv

4.6 Tóm tắt chương 4 ..................................................................................... 140

Chương 5:

KẾT LUẬN, Ý NGHĨA VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ........................ 141

5.1 Kết luận .................................................................................................... 141
5.1.1 Mức độ đạt được mục tiêu nghiên cứu của luận án ........................... 141
5.1.2 Kết quả nghiên cứu ............................................................................ 142
5.1.2.1 Mơ hình đo lường ....................................................................... 142
5.1.2.2 Mơ hình lý thuyết ........................................................................ 143
5.1.3 Đóng góp mới của nghiên cứu ........................................................... 144
5.1.3.1 Phát hiện mối quan hệ mới ......................................................... 144
5.1.3.2 Bổ sung điều chỉnh biến quan sát mới từ biến cũ ....................... 146
5.1.3.3 Phát hiện biến trung gian ............................................................ 146
5.1.3.4 Phát hiện biến điều tiết ................................................................ 147
5.1.3.5 Nghiên cứu trong bối cảnh mới .................................................. 147
5.2 Hàm ý quản trị .......................................................................................... 148
5.2.1 Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi....................................... 148
5.2.2 Các yếu tố nội bộ doanh nghiệp ........................................................ 149
5.2.3 Các yếu tố bên ngoài doanh nghiệp ................................................... 152
5.2.4 Một số kiến nghị khác........................................................................ 154
5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ................................................... 155
5.3.1 Hạn chế .............................................................................................. 155
5.3.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo .............................................................. 155
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CƠNG
BỐ CĨ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................. 157
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................. 158
PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................ 1
PHỤ LỤC 2 .......................................................................................................... 30
PHỤ LỤC 3 .......................................................................................................... 40
PHỤ LỤC 4 .......................................................................................................... 56

luan an


i

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
ASEAN

Tiếng Anh
Association of Southeast

Tiếng Việt
Các quốc gia Đông Nam Á

Asian Nations
CTCP

Join stock company

Công ty cổ phần

CPTPP

Comprehensive and

Hiệp định Đối tác Toàn diện và

Progressive Agreement for

Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương

Trans-Pacific Partnership
DNTN

Private enterprise

Doanh nghiệp tư nhân

EMS

Adaption of Export marketing Chiến lược marketing xuất khẩu
strategy

thích nghi

EFA

Exploratary factor analysis

Phân tích nhân tố khám phá

EU

European Union

Liên minh Châu Âu

FTA

Free trade agreement

Hiệp định thương mại tự do

KMO

Kaiser-Meyer-Olkin measure

Kiểm định KMO

of sampling adequacy
LTCT

Competitive advantage

Lợi thế cạnh tranh

TNHH

Limited liability company

Trách nhiệm hữu hạn

TBT

Technical Barriers to Trade

Rào cản kỹ thuật thương mại

TTTN

Domestic market

Thị trường trong nước

TTXK

Export market

Thị trường xuất khẩu

XKRQ

Exporting fruits and

Xuất khẩu rau quả

vegetables
VSATTP

Food Hygiene and Safety

luan an

Vệ sinh an toàn thực phẩm


ii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1: Thống kê các phương pháp đo lường kết quả xuất khẩu ......................... 32
Bảng 2.2: Tóm tắt các giả thuyết nghiên cứu .......................................................... 73
Bảng 3.1: Tiến độ thực hiện đề tài nghiên cứu ........................................................ 78
Bảng 3.2 Thống kê kết quả định tính giai đoạn 1 .................................................... 83
Bảng 3.3 Kết quả hiệu chỉnh thang đo nghiên cứu định tính giai đoạn 2 ................ 85
Bảng 3.4: Thang đo chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi ............................. 87
Bảng 3.5: Thang đo kinh nghiệm quốc tế ................................................................ 87
Bảng 3.6: Thang đo cam kết xuất khẩu .................................................................... 88
Bảng 3.7: Thang đo đặc điểm sản phẩm .................................................................. 89
Bảng 3.8: Thang đo năng lực công nghệ ................................................................. 89
Bảng 3.9: Thang đo sự khác biệt môi trường ........................................................... 90
Bảng 3.10: Thang đo cường độ cạnh tranh .............................................................. 90
Bảng 3.11: Thang đo rào cản kỹ thuật thương mại .................................................. 91
Bảng 3.12: Thang đo kết quả xuất khẩu................................................................... 92
Bảng 3.13: Thống kê các phương pháp thu thập dữ liệu ......................................... 94
Bảng 3.14 Quy trình phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng sơ bộ ............ 95
Bảng 3.15: Đặc điểm mẫu nghiên cứu sơ bộ ........................................................... 98
Bảng 3.16: Kết quả phân tích độ tin cậy của các thang đo sơ bộ............................. 99
Bảng 4.1: Đặc điểm mẫu nghiên cứu chính thức ................................................... 104
Bảng 4.2 Kết quả phân tích trọng số ngồi thang đo ngun nhân........................ 107
Bảng 4.3: Kết quả đánh giá độ tin cậy và giá trị hội tụ .......................................... 109
Bảng 4.4: Kiểm định giá trị phân biệt (Fornell – Larcker) .................................... 111
Bảng 4.5: Giá trị HTMT ........................................................................................ 111
Bảng 4.6: Kết quả chỉ số VIF các biến dự báo của mơ hình .................................. 112
Bảng 4.7: Đánh giá mức độ phù hợp mơ hình ....................................................... 113
Bảng 4.8: Kết quả ước lượng mơ hình cấu trúc ..................................................... 115
Bảng 4.9: Ước lượng hệ số đường dẫn và khoảng tin cậy ..................................... 116
Bảng 4.10: Kết quả mức độ dự báo phù hợp ......................................................... 117

luan an


iii

Bảng 4.11: Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu ............................................ 118
Bảng 4.12: Tác động trực tiếp, gián tiếp và tổng tác động .................................... 120
Bảng 4.13: Kiểm định hoán vị MICOM bước 2 số năm kinh nghiệm xuất khẩu .. 122
Bảng 4.14: Kết quả MICOM bước 3 số năm kinh nghiệm xuất khẩu ................... 123
Bảng 4.15: Kết quả đa nhóm kiểm định hoán vị số năm kinh nghiệm xuất khẩu . 124
Bảng 4.16: Kết quả đa nhóm PLS-MGA số năm kinh nghiệm xuất khẩu ............. 125
Bảng 4.17: Kiểm định hoán vị thủ tục MICOM bước 2 thị trường xuất khẩu....... 126
Bảng 4.18: Kết quả MICOM bước 3 thị trường xuất khẩu .................................... 127
Bảng 4.19: Kết quả phân tích đa nhóm kiểm định hoán vị thị trường xuất khẩu .. 128
Bảng 4.20: Kết quả phân tích đa nhóm PLS-MGA theo thị trường xuất khẩu ...... 128
Bảng 5.1: Tổng hợp phát hiện mối quan hệ mới từ kết quả nghiên cứu luận án ... 145

luan an


iv

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
Hình 2.1 Khung nghiên cứu lý thuyết kết quả xuất khẩu ........................................ 29
Hình 2.2 Mơ hình nghiên cứu đề xuất ..................................................................... 75
Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu chung...................................................................... 79
Hình 4.1: Kết quả phân tích phần dư của thang đo ngun nhân .......................... 106
Hình 4.2: Mơ hình đo lường chính thức................................................................. 108

luan an

v

TÓM TẮT
Mục tiêu: Theo lý luận và thực tiễn nghiên cứu về kết quả xuất khẩu, kết quả
xuất khẩu bị ảnh hưởng bởi các yếu tố nội bộ và môi trường bên ngoài doanh nghiệp.
Các yếu tố nội bộ bao gồm kinh nghiệm quốc tế, cam kết xuất khẩu, đặc điểm sản
phẩm, năng lực công nghệ và các yếu tố thuộc mơi trường bên ngồi như sự khác biệt
mơi trường, cường độ cạnh tranh và rào cản kỹ thuật thương mại. Chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi làm trung gian mối quan hệ giữa các yếu tố nội bộ
lẫn môi trường bên ngoài và kết quả xuất khẩu của doanh nghiệp.
Phương pháp nghiên cứu: Dữ liệu được thu thập từ 339 doanh nghiệp xuất
khẩu rau quả Việt Nam. Luận án đã sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết
hợp nghiên cứu định lượng. Phương pháp nghiên cứu định tính (thảo luận tay đôi
chuyên gia) khám phá yếu tố mới và điều chỉnh/bổ sung thang đo của các khái niệm
nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu định lượng sử dụng phương pháp phân tích
PLS-SEM để ước lượng đồng thời cả hai mơ hình đo lường và cấu trúc đề xuất và
dùng để kiểm tra các giả thuyết.
Kết quả: Năng lực công nghệ và rào cản kỹ thuật thương mại là các phát hiện
mới của luận án. Luận án đã cung cấp bằng chứng thực nghiệm hỗ trợ vai trò trung
gian của chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi, vừa đóng vai trò là biến trung
gian bổ sung và trung gian cạnh tranh trong mơ hình nghiên cứu kết quả xuất khẩu
doanh nghiệp rau quả Việt Nam. Nghiên cứu sử dụng hai biến điều tiết là số năm kinh
nghiệm xuất khẩu và thị trường xuất khẩu chính khi phân tích đa nhóm, nhận được
kết quả rất thú vị, có sự khác biệt trong mối quan hệ giữa các khái niệm nghiên cứu.
Ý nghĩa/Hàm ý: Đóng góp cho lý thuyết và thực tiễn nghiên cứu về các yếu
tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp. Đề xuất hàm ý quản trị cho doanh
nghiệp xuất khẩu rau quả Việt Nam nhằm nâng cao kết quả xuất khẩu doanh nghiệp
trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Từ khóa: Cam kết xuất khẩu, năng lực công nghệ, kết quả xuất khẩu, rào cản
kỹ thuật thương mại.

luan an


vi

ABSTRACT
Purpose: According to the theory and the practice of research on export
performance, the export performance has been improved by internal factors and
external factors. Internal factors include international experience, export
commitment, product characteristics, technological capacity and external factors such
as environmental differences, competitive intensity, technical barriers in trade.
Export marketing stratergy adaption can mediate the relationship between the
internal/external environment factors and the export performance.
Design/methodology/approach: The data were collected from 339
Vietnamese fruit and vegetable exporters. The thesis has used qualitative research
combined with quantitative research methods. Qualitative research method (in-depth
interviews) explores new factors and adjusts / complements the scale of research
concepts. Quantitative research method uses PLS-SEM analysis method to
simultaneously estimate both the proposed measurement model and structure and to
test hypotheses.
Results: The results show that technological capacity and technical barriers in
trade are new findings of the thesis. The thesis has provided empirical evidence to
support the mediating role of export marketing strategy adaption, both acting as a
complementary mediation and competitive mediation in the research model of export
performance Vietnamese fruit and vegetable exporters. The study uses two moderator
variables, the number of years of export experience and the main export market, when
analyzing multiple groups, the study received very interesting results, there is a

difference in the relationship between research concepts.
Conclusion: The findings contributed the theory and practice of research on
enterprise export performance. The proposal implies governance for Vietnamese fruit
and vegetable exporting enterprises to improve their export performance in the
context of international economic integration.
Keywords: Export commitment, technological capacity, export performance,
technical barriers in trade.

luan an


1

Chương 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
v Giới thiệu chương:
Chương 1 trình bày các nội dung nền tảng luận án nghiên cứu. Bố cục chương
1 bao gồm: (1) Bối cảnh nghiên cứu, (2) Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu, (3) Mục
tiêu và câu hỏi nghiên cứu, (4) Đối tượng và phạm vi nghiên cứu, (5) Phương pháp
nghiên cứu; (6) Ý nghĩa nghiên cứu và (7) Kết cấu luận án.
1.1 Bối cảnh nghiên cứu
Rau quả là ngành mũi nhọn chiến lược, đóng góp lớn vào xuất khẩu tồn ngành
nơng nghiệp Việt Nam, với nhiều lợi thế về kinh nghiệm sản xuất, điều kiện thổ
nhưỡng, khí hậu và lao động. Trong những năm vừa qua, kim ngạch xuất khẩu rau
quả (XKRQ) giữ mức tăng trưởng cao với tốc độ trung bình ngành ở 24,5% (20112019), là mức tăng trưởng nổi bật nhất khi đối sánh với các ngành nông nghiệp khác.
Kim ngạch XKRQ đạt giá trị hơn 3,7 tỷ USD năm 2019 (VITIC, 2020), tăng gấp 65
lần kim ngạch năm 1995. Rau quả là mặt hàng dẫn đầu trong top 5 mặt hàng xuất
khẩu nông sản chủ lực, tỷ trọng kim ngạch XKRQ trên tổng kim ngạch xuất khẩu
nông sản liên tục gia tăng từ 4,3% năm 2011 đến 21,2% năm 2019 (Bảng 2, Phụ lục
4). Đây là thành công ấn tượng sau một thời gian cơ cấu lại ngành nông nghiệp Việt
Nam. Mức tăng trưởng xuất khẩu của rau quả Việt Nam là điểm sáng nổi bật vượt

trội các ngành hàng nơng nghiệp khác đã tới hạn hoặc có dấu hiệu chững lại.
Ngoài ra, thị trường xuất khẩu (TTXK) rau quả Việt Nam được mở rộng và
phát triển mạnh. Đến nay, các mặt hàng rau quả Việt Nam đã có mặt tại hơn 60 quốc
gia và vùng lãnh thổ trên thế giới (VCCI, 2019), từ 13 thị trường đạt kim ngạch trên
1 triệu USD năm 2014, đến năm 2019 đã có 16 thị trường trên 20 triệu USD, 4 thị
trường đạt từ 10 đến 20 triệu USD và 38 thị trường đạt từ 1 đến 10 triệu USD (Tính
tốn theo số liệu VITIC, 2020). Trong những năm qua, Trung Quốc liên tục là thị
trường tiêu thụ nhiều nhất rau quả Việt Nam, chiếm tới 64,8% trong tổng kim ngạch
XKRQ của cả nước, đạt 2,43 tỷ USD năm 2019 (VITIC, 2020), xếp sau đó là các thị
trường chủ lực đạt kim ngạch trên 100 triệu USD như Đông Nam Á, Mỹ, EU, Hàn
Quốc và Nhật Bản. Ưu điểm lớn của các doanh nghiệp XKRQ Việt Nam là: (1) Nhiều

luan an


2

loại rau quả đã chinh phục thị trường yêu cầu tiêu chuẩn kỹ thuật chất lượng cao như
Mỹ, EU, Nhật Bản và Hàn Quốc; (2) Vấn đề quản lý và nâng cao chất lượng trong
sản xuất và XKRQ đã được doanh nghiệp Việt Nam ý thức và thực hiện trong thời
gian qua, một số doanh nghiệp chế biến XKRQ đã đáp ứng đủ các điều kiện tiêu
chuẩn xuất khẩu; (3) Các sản phẩm rau quả đa dạng đã được đầu tư về mẫu mã và
chủng loại phong phú phù hợp với từng đặc điểm TTXK (VCCI, 2019).
Tuy nhiên, XKRQ của doanh nghiệp Việt Nam vẫn bộc lộ một số hạn chế: (1)
Chưa đáp ứng tiêu chuẩn ATVSTP và truy xuất nguồn gốc, không đủ điều kiện vượt
qua các rào cản kỹ thuật; (2) Công nghệ bảo quản sau thu hoạch rau quả tươi còn hạn
chế, chưa đáp ứng yêu cầu vận chuyển xa; (3) Hiện còn nhiều cơ sở nhỏ lẻ, với công
nghệ không phù hợp với điều kiện và tiêu chuẩn xuất khẩu nên khó kiểm sốt chất
lượng ATVSTP (VCCI, 2019). Mơ hình sản xuất ngành rau quả cịn đơn lẻ, quy hoạch
và triển khai diện tích trồng trọt chuyên canh với mức độ tập trung thấp, vì thế cịn

nhiều khó khăn khi triển khai đồng bộ quy trình canh tác và kiểm soát chất lượng sản
phẩm, dẫn đến việc không đáp ứng các quy định về ATVSTP và truy xuất nguồn gốc.
Đây là những hạn chế tác động đáng kể đến hoạt động kinh doanh của các doanh
nghiệp XKRQ Việt Nam giai đoạn sắp tới (VinaFruit, 2019).
Bên cạnh đó, doanh nghiệp XKRQ Việt Nam cịn gặp một số khó khăn và
thách thức. Xuất khẩu phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc trong bối cảnh thị trường này
từ năm 2019 đã có nhiều thay đổi: (1) Trung Quốc đã hồn thiện và thực thi quy định
về quản lý nông thuỷ sản nhập khẩu với hàng loạt các luật ban hành và yêu cầu siết
chặt như sửa luật VSATTP 2018, ban hành thủ tục đăng ký doanh nghiệp chế biến
nông sản, yêu cầu truy xuất nguồn gốc, đăng ký doanh nghiệp xuất khẩu, vùng trồng,
yêu cầu về bao bì, nhãn mác; (2) Trung Quốc đã siết chặt thực thi pháp luật khi chỉ
cho phép nhập khẩu chính ngạch; khơng cho thơng quan nông sản chưa được mở cửa
thị trường; rau quả chỉ được nhập khẩu qua một số cửa khẩu nhất định; (3) Trung
Quốc đang dần trở thành thị trường khó tính khi thu nhập người dân gia tăng dẫn đến
nhu cầu sử dụng rau quả chất lượng an toàn mẫu mã đẹp (VinaFruit, 2019). Các quốc
gia lớn khác như Mỹ, EU, Nhật Bản và Hàn Quốc kim ngạch XKRQ của Việt Nam

luan an


3

cịn hạn chế, chỉ có thể xuất một số mặt hàng nhất định (VCCI, 2019). Tại Mỹ và EU,
Việt Nam nhận được thông báo vi phạm điều kiện ATVSTP như rau quả bị nhiễm
sâu, không đủ điều kiện về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Thêm nữa, Nhật Bản và
Hàn Quốc có quy tắc kiểm sốt ATVSTP và quy trình đánh giá rủi ro khá phức tạp
(Đại đồn kết, 2019). Các sản phẩm XKRQ không đáp ứng tiêu chuẩn có thể bị áp
dụng các biện pháp hạn chế xuất khẩu, từ đó ảnh hưởng đến kết quả hoạt động xuất
khẩu của doanh nghiệp đến những khu vực thị trường này.
Ngành XKRQ có nhiều cơ hội và chuyển biến tích cực mở rộng tăng trưởng

trong thời gian tới. Thứ nhất, thương mại rau quả thế giới chi phối bởi xu hướng tiêu
dùng trái cây nhập khẩu, lạ, đặc sản gia tăng, phù hợp với đặc điểm sản phẩm rau quả
Việt Nam thuộc loại nhiệt đới với tính đặc trưng hương vị. Theo Tổ chức Lương thực
và Nông nghiệp Liên hiệp quốc, nhập khẩu rau quả có tỷ trọng lớn nhất trong nhóm
thực phẩm tồn cầu, chiếm 59% và có tốc độ tăng trưởng 7% (2016-2021); thị trường
thế giới vẫn còn nhiều cơ hội để mở rộng trong khi XKRQ Việt Nam chiếm khoảng
1,4% (2018) kim ngạch nhập khẩu toàn cầu, chưa phát huy được các lợi thế
(VinaFruit, 2019). Thứ hai, hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU có hiệu lực,
EU là thị trường lớn với sức mua chiếm ½ giá trị thương mại rau quả tồn cầu; đưa
đến cơ hội lớn cho các doanh nghiệp XKRQ vào thị trường này, do bởi sẽ được hưởng
lợi về thuế và bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Thứ ba, XKRQ Việt Nam đến Châu Á tiếp tục
gia tăng do các điều kiện thuận lợi về vị trí địa lý và ưu đãi thuế quan khi thực thi các
FTA, đó là cánh cửa cơ hội cho XKRQ Việt Nam khi tỷ trọng tại thị trường này hiện
chiếm tỷ lệ thấp trong khi sức tiêu thụ và quy mô vẫn tiếp tục tăng trưởng. Vì vậy,
đây là các cơ hội đầy tiềm năng để ngành rau quả Việt Nam tiếp tục tăng trưởng.
Cơ hội lớn đã đến nhưng doanh nghiệp rau quả chưa khai thác triệt để, điểm
yếu của các doanh nghiệp xuất khẩu rau quả Việt Nam chính là năng lực công nghệ,
ứng dụng công nghệ vào các khâu tạo ra sản phẩm còn chưa được đầu tư cải thiện và
triển khai đồng bộ (VinaFruit, 2019). Hơn nữa, mặc dù các FTA đã ký kết và thực thi
dỡ bỏ hàng rào thuế quan, một số quốc gia đã cho phép nhập khẩu rau quả Việt Nam
nhưng rau quả Việt Nam vẫn chưa thâm nhập vào được, bởi lẻ doanh nghiệp đang

luan an


4

gặp phải vấn đề mà FTA hầu như không thể can thiệp hay làm thay đổi, đó chính là
các u cầu về rào cản kỹ thuật thương mại (TBT) (ví dụ các tiêu chuẩn VSATTP,
các quy định về dán nhãn, ghi nhãn hàng hóa) (VCCI, 2019). Đây là thách thức rất

lớn ngăn cản sự mở rộng thị trường xuất khẩu rau quả của doanh nghiệp Việt Nam.
Để có được sức cạnh tranh quốc tế, các doanh nghiệp XKRQ Việt Nam phải
sử dụng nguồn lực, năng lực một cách hiệu quả, đồng thời kết hợp với chiến lược
marketing xuất khẩu thích nghi phù hợp, để nắm bắt cơ hội và vượt qua khó khăn.
Mức độ thành cơng của doanh nghiệp xuất khẩu được đo lường bởi kết quả xuất khẩu.
Vì vậy, quan tâm đến kết quả xuất khẩu là ưu tiên hàng đầu của doanh nghiệp XKRQ
Việt Nam khi tham gia thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, trong khi XKRQ tăng trưởng
mạnh và có nhiều đóng góp cho nền kinh tế trong thời gian qua, các yếu tố quyết định
kết quả xuất khẩu lại rất ít được nghiên cứu. Do đó, xuất phát từ thực tiễn cần phải
xây dựng và kiểm tra kết quả xuất khẩu của các doanh nghiệp XKRQ Việt Nam chịu
ảnh hưởng bởi các yếu tố nào. Những phát hiện nghiên cứu sẽ góp phần cung cấp cái
nhìn sâu sắc hữu ích cho các doanh nghiệp XKRQ về các vấn đề phải đối mặt với sự
không chắc chắn từ mơi trường bên ngồi và năng lực, nguồn lực tổ chức nào sẽ phát
triển để tối ưu hóa kết quả xuất khẩu.
1.2 Nhận dạng vấn đề nghiên cứu
Trong quá trình quốc tế hóa, doanh nghiệp có thể đạt được lợi thế cạnh tranh
(LTCT) tại các TTXK (Navarro và cộng sự, 2014), vì thế xuất khẩu trở thành chìa
khóa đánh giá sự thành công. Xuất khẩu đem đến nhiều giá trị cho doanh nghiệp, tạo
cơ hội trở nên ít phụ thuộc hơn vào nội địa. Hoạt động xuất khẩu hiệu quả hỗ trợ
doanh nghiệp gia tăng mức độ hội nhập khu vực và thế giới cũng như tự do hóa
thương mại (Sousa và cộng sự, 2008). Xuất khẩu cung cấp cho doanh nghiệp cơ hội
tăng trưởng vì sự gia tăng xuất khẩu giúp mở rộng thị trường, khi cạnh tranh thị
trường trong nước (TTTN) trì trệ (Katsikeas và cộng sự, 2006). Doanh nghiệp cũng
có thể sử dụng kinh nghiệm quốc tế để cải thiện năng lực cạnh tranh tại TTTN, bởi
các năng lực quản lý tiếp nhận được từ TTXK (Griffith & Hoppner, 2013). Tóm lại,
xuất khẩu chiếm vai trị quan trọng trong doanh nghiệp, là một phương tiện để giảm

luan an

5

chi phí sản xuất, tiếp cận thị trường mới và tích lũy kinh nghiệm; thu nhập từ xuất
khẩu hỗ trợ doanh nghiệp tăng doanh số và năng suất để cải thiện lợi nhuận.
Kết quả xuất khẩu được định nghĩa là “Kết quả của hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp tại TTXK, là sự thành cơng của xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ sang
các quốc gia khác” (Shoham, 1996). Khi sự gia tăng cạnh tranh ở TTXK, doanh
nghiệp muốn tồn tại và phát triển chịu sự chi phối vào việc hiểu rõ những yếu tố ảnh
hưởng đến kết quả xuất khẩu (Monteiro và cộng sự, 2019; Chen và cộng sự, 2016).
Phân tích các yếu tố quyết định kết quả xuất khẩu và làm thế nào các doanh nghiệp
có thể tận dụng khả năng để gặt hái hiệu quả trong việc đáp ứng nhu cầu của người
tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế (Tan & Sousa, 2015) là một hướng
nghiên cứu quan trọng.
Các lý thuyết nền đã được sử dụng từ những nghiên cứu trước đây:
Các lý thuyết nền hình thành khung nghiên cứu của luận án bao gồm: (1) Lý
thuyết quốc tế hóa, (2) lý thuyết dựa trên nguồn lực, (3) lý thuyết thể chế và (4) lý
thuyết ngẫu nhiên. Cụ thể như sau:
Theo lý thuyết quốc tế hóa (Internationalization Theory) đề xuất doanh nghiệp
xem xét một số yếu tố khi đánh giá lợi ích và chi phí liên quan đến q trình quốc tế
hóa (Porter, 1990; Reid, 1981) tác động đến kết quả xuất khẩu. Khi doanh nghiệp gia
tăng mức độ quốc tế hoá, dẫn đến cam kết xuất khẩu, kinh nghiệm quốc tế tăng lên,
xóa bỏ các rào cản xuất khẩu, cơng việc phát triển xuất khẩu sẽ trở nên dễ quản lý
hơn, từ đó cải thiện và gia tăng kết quả xuất khẩu (Leonidou & Katsikeas, 1996;
Kahiya, 2018). Hơn nữa, vai trò quan trọng của năng lực cơng nghệ trong tiến trình
quốc tế hoá đã được khẳng định (Jin & Cho, 2018). Cách tiếp cận này được xem xét
linh hoạt hơn, khi thông qua q trình quốc tế hóa, xem xét cả khía cạnh các yếu tố
bên trong và bên ngoài doanh nghiệp sẽ ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu.
Theo lý thuyết dựa trên nguồn lực (Resources-based view RBV), cơ sở nguồn
lực quan trọng trong mơi trường kinh doanh khác biệt chính là những yếu tố nội bộ,
vì chúng là một cơ sở ổn định để xây dựng chiến lược và quyết định kết quả hoạt

động (Grant, 1996). Những lợi thế nguồn lực nội bộ tạo ra LTCT, khiến các đối thủ

luan an


6

cùng ngành khó có thể vượt qua (Wernerfelt, 1984). Quan điểm RBV cho rằng các
yếu tố quyết định kết quả xuất khẩu là các nguồn lực và năng lực tổ chức nội bộ vượt
trội lẫn khó bắt chước hoặc sao chép (Morgan và cộng sự, 2012). Kết quả vượt trội
bền vững và LTCT của bất kỳ doanh nghiệp nào được xem như kết quả thuộc về sự
lựa chọn quản lý, tích lũy và triển khai nguồn lực chọn lọc, các yếu tố chiến lược
ngành và yếu tố thị trường không hồn hảo (Oliver, 1997). RBV giải thích kiến thức
và năng lực tổ chức được tận dụng bởi doanh nghiệp, trong bối cảnh các nền văn hóa
khác nhau (Grant, 1996; Penrose, 1959). Doanh nghiệp củng cố kết quả xuất khẩu
bằng cách xây dựng chiến lược khai thác điểm mạnh và tránh điểm yếu bên trong
nguồn lực và năng lực (Leonidou và cộng sự, 2011).
Lý thuyết thể chế (Institutional-based view) luận giải kết quả xuất khẩu chịu
ảnh hưởng bởi các yếu tố mơi trường bên ngồi (Lu và cộng sự, 2010; Peng và cộng
sự, 2008). Lý thuyết thể chế chứng minh theo thời gian, các quy trình và cấu trúc của
tổ chức trở thành thể chế hóa và xem doanh nghiệp hoạt động trong khuôn khổ các
giá trị xã hội, giả định và chuẩn mực cấu thành hành vi kinh tế chấp nhận, vì vậy tác
động đến kết quả xuất khẩu (Oliver, 1997). Hơn nữa, lý thuyết thể chế đề cao vai trò
và gợi ý rằng các lực lượng thể chế định hình các quyết định chiến lược và kết quả
(Dacin và cộng sự, 2002). Vấn đề này hoàn toàn phù hợp với các doanh nghiệp hoạt
động xuất khẩu bị tác động của những lực lượng thể chế khác nhau ở TTTN và TTXK
(Peng và cộng sự, 2008).
Theo lý thuyết ngẫu nhiên (Contingency Theory), minh hoạ các yếu tố tác động
đến chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi và kết quả xuất khẩu, phụ thuộc vào
bối cảnh cụ thể (Sousa & Bradley, 2008). Xuất khẩu là quá trình phản ứng chiến lược

đối với sự tương tác của các yếu tố nội bộ và bên ngoài doanh nghiệp (Robertson &
Chetty, 2000). Lý thuyết ngẫu nhiên cho rằng thành công xuất khẩu là kết quả của sự
phối ngẫu của một số yếu tố phù hợp. Trong bối cảnh này, sự phù hợp được xem là
mức độ tương thích của cấu trúc, các thành phần chiến lược và đặc điểm mơi trường
(Fuchs & Kưstner, 2016). Một tiền đề cơ bản làm cơ sở là không có chiến lược nào
có thể hiệu quả trong mọi bối cảnh. Do đó, các quyết định marketing tồn cầu khác

luan an


7

với các quyết định được thực hiện ở nước sở tại vì mỗi quốc gia có một mơi trường
duy nhất (Jain, 1989). Tóm lại, theo lý thuyết ngẫu nhiên phải xét đến vai trò yếu tố
kết nối và sự phù hợp của chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi khi đề cập đến
các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu.
Do vậy, các trường phái lý thuyết nêu trên có chung quan điểm giải thích ảnh
hưởng của các nguồn lực nội bộ và bên ngoài ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu.
Những trường phái lý thuyết không hề mâu thuẫn mà bổ sung lẫn nhau. Bốn lý thuyết
trên được ứng dụng khi nghiên cứu thương mại quốc tế.
Các nghiên cứu ngoài nước về kết quả xuất khẩu:
Trong hơn 50 năm qua, một số lượng lớn các nghiên cứu đã được triển khai
để tìm kiếm các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp (Chen và cộng
sự, 2016; Sousa và cộng sự, 2008). Các nghiên cứu tổng kết (Bảng 4, Phụ lục 4) xác
định có hai nhóm yếu tố nội bộ và các yếu tố bên ngoài tác động đến kết quả xuất
khẩu (Chen và cộng sự, 2016; Leonidou & Katsikeas, 2010; Sousa và cộng sự, 2008).
Những yếu tố nội bộ bao gồm các phân nhóm: Chiến lược marketing xuất
khẩu, đặc điểm và năng lực doanh nghiệp, đặc điểm quản lý (Chen và cộng sự, 2016).
Chiến lược marketing xuất khẩu là yếu tố nội bộ dẫn đến tăng cường và hỗ trợ hoạt
động xuất khẩu, dựa trên điều kiện thị trường để tạo ra sự phù hợp chiến lược trong

TTXK (Morgan và cộng sự, 2012). Mức độ tác động đến kết quả xuất khẩu của chiến
lược marketing xuất khẩu phụ thuộc vào các nguồn lực sẵn có để thực hiện chiến lược
(Chen và cộng sự, 2016). Các nguồn lực nội bộ như: Đặc điểm và năng lực doanh
nghiệp (Ví dụ: năng lực cơng nghệ), đặc điểm quản lý (Ví dụ: cam kết xuất khẩu,
kinh nghiệm quốc tế) cho phép doanh nghiệp thực thi các chiến lược phát triển hoạt
động kinh doanh xuất khẩu (Dhanaraj & Beamish, 2003).
Môi trường bên ngoài phân loại các yếu tố theo đặc điểm cấp ngành và cấp
quốc gia. Các yếu tố bên ngoài đặt ra cả cơ hội và thách thức tác động lớn đến kết
quả xuất khẩu doanh nghiệp. Như vậy, doanh nghiệp phải có thế mạnh phù hợp với
cơ hội thị trường để đối mặt với các mối đe dọa, nhằm đảm bảo kết quả xuất khẩu tốt
hơn. Trong đó, kết quả xuất khẩu có xu hướng được điều chỉnh theo yếu tố nổi bật là

luan an


8

sự khác biệt môi trường và cường độ cạnh tranh giữa TTTN và TTXK (Magnusson
và cộng sự, 2013; O'Cass & Julian, 2003b) và một số yếu tố khác.
Tóm lại, lược sử nghiên cứu kết quả xuất khẩu cho thấy khá phân mảnh (Bảng
5, Phụ lục 4), do đó cản trở tiến bộ học thuật và thực tiễn trong lĩnh vực này (Chen
và cộng sự, 2016). Việc thiếu một hệ thống lý thuyết tồn diện giải thích kết quả xuất
khẩu gây khó khăn cho việc tích hợp các phát hiện từ các nghiên cứu khác nhau thành
một khối kiến thức mạch lạc (Morgan và cộng sự, 2004). Kết quả thể hiện có nhiều
yếu tố tác động đến kết quả xuất khẩu và có nhiều cách thức khác nhau trong việc
xác định yếu tố, nhưng vẫn thiếu một khung lí thuyết thống nhất để hướng dẫn lựa
chọn những yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu. Hơn nữa, các cơng trình tổng
kết trên nhấn mạnh việc kiểm tra các giao thoa phức tạp giữa các yếu tố ảnh hưởng
đến kết quả xuất khẩu và các hiệu ứng trung gian, điều tiết và kiểm sốt. Phần lớn
lược khảo những cơng trình tập trung ở các nước phát triển (Lages & Sousa, 2010;

Griffith & Hoppner, 2013; Zeriti và cộng sự, 2014; Fuchs & Köstner, 2016; Monteiro
và cộng sự, 2019) để lại khoảng trống nghiên cứu tại thị trường các nước đang phát
triển ở Châu Á như Việt Nam. Ngồi ra, dưới góc độ ngành hàng (Navarro và cộng
sự, 2010b; Magnusson và cộng sự, 2013; Navarro và cộng sự, 2014), các nghiên cứu
chủ yếu phân tích đa ngành rất hiếm các nghiên cứu phân tích chuyên sâu về kết quả
xuất khẩu ngành rau quả.
Một số hướng nghiên cứu điển hình ở lĩnh vực xuất khẩu rau quả tại Việt Nam:
Trong những năm gần đây, có những bài nghiên cứu trong nước về XKRQ
Việt Nam (Nguyễn Thị Thanh Huyền, 2016; Võ Thị Phương Nhung và cộng sự, 2017;
Nguyễn Hoàng Nam, 2020). Nguyễn Thị Thanh Huyền (2016) kết luận rằng Việt
Nam phải có những thay đổi tích cực để sản phẩm rau quả có chỗ đứng khi cạnh tranh
ngày một gay gắt. Việc xây dựng và định hướng giải pháp tái cơ cấu ngành rau quả
theo hướng nâng cao giá trị gia tăng là nền tảng quan trọng trong điều hành chính
sách xuất khẩu sản phẩm nơng nghiệp. Do đó, để hỗ trợ ngành rau quả phát triển, cần
thực hiện những cải cách bắt nguồn từ khâu cung ứng đến khâu xuất khẩu. Thêm nữa,
Võ Thị Phương Nhung và cộng sự (2017) nhận định những thành tựu gia tăng kim

luan an


9

ngạch xuất khẩu giai đoạn 2011-2015 và đã chinh phục được thị trường các nước phát
triển. Tuy nhiên, cơ cấu giữa các mặt hàng XKRQ qua các năm khơng có nhiều biến
động, tập trung chủ yếu là mặt hàng rau quả tươi. Hơn nữa, ngành rau quả còn gặp
một số khó khăn về đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu và vấn đề ATVSTP. Tiếp theo,
Nguyễn Hồng Nam (2020) phân tích thực trạng XKRQ, cập nhật số liệu đến năm
2018, và nêu các cơ hội và thách thức cũng như đề xuất kiến nghị nâng cao kim ngạch
xuất khẩu của toàn ngành rau quả trong thời gian tới. Tóm lại, các nghiên cứu trong
nước chủ yếu diễn giải thực trạng, triển vọng, và kiến nghị hỗ trợ XKRQ. Các nghiên

cứu còn nặng về thực trạng và mang tính khái quát, chưa định lượng, trên thực tế còn
thiếu những nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu mặt hàng
nơng sản cụ thể. Mơ hình nghiên cứu về kết quả xuất khẩu chịu ảnh hưởng bởi các
yếu tố trong ngành XKRQ Việt Nam chưa được triển khai.
Yếu tố bối cảnh trong nghiên cứu:
Quan điểm ủng hộ vai trò của tình huống bối cảnh, cung cấp cách tiếp cận hiệu
quả, nỗ lực doanh nghiệp để khám phá các yếu tố quyết định thành công xuất khẩu
(Cavusgil & Zou, 1994; O’Cass & Julian, 2003a; Sousa & Bradley, 2008; Magnusson
và cộng sự, 2013; Fuchs & Köstner, 2016; Jin & Cho, 2018). Cơng thức chung có giá
trị tồn cầu cho sự thành cơng dường như khơng thể tìm thấy vì bản chất của vị trí
kinh doanh và bối cảnh mơi trường phải được xem xét. Kết quả nghiên cứu không
nhất quán dẫn đến phỏng đoán sự phù hợp của chiến lược cụ thể phụ thuộc vào bối
cảnh môi trường triển khai (Katsikeas và cộng sự, 2006; Hultman và cộng sự, 2011).
Tiền đề lý thuyết cơ bản làm cơ sở là khơng có chiến lược nào có thể hiệu quả trong
mọi bối cảnh, và do đó cần bổ sung vai trị trung gian của chiến lược khi xem xét kết
quả xuất khẩu (Zeriti và cộng sự, 2014).
Chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi (EMS) là yếu tố nội bộ, vừa có vai
trị trực tiếp ảnh hưởng, vừa là biến trung gian trong mô hình các yếu tố tác động đến
kết quả xuất khẩu. Trong hơn hai thập kỷ, các nhà nghiên cứu đã thừa nhận tầm ảnh
hưởng của EMS tác động tới kết quả xuất khẩu (Sousa & Lengler, 2009; Zeriti và
cộng sự, 2014). Một số nghiên cứu báo cáo mối quan hệ tích cực có thể kể đến như

luan an


10

O’Cass & Julian (2003a), Navarro và cộng sự (2010b), Magnusson và cộng sự (2013),
Navarro và cộng sự (2014), Fuchs & Köstner, (2016) một số khác là mối quan hệ tiêu
cực như Chung (2009), Schilke và cộng sự (2009), và một số cơng trình xác định

khơng có mối quan hệ giữa hai khái niệm là Kotabe (1990), Lages và cộng sự (2008b).
Vì thế, mặc dù một số các nghiên cứu sử dụng EMS làm trung gian trong các mơ hình
khái niệm, nhưng không trực tiếp thừa nhận hoặc kiểm tra tác động trung gian trong
nghiên cứu thực nghiệm. Sự thiếu sót này dẫn đến lý thuyết hóa và xu hướng thực
nghiệm không đầy đủ trong kết quả của các giả thuyết thử nghiệm. Qua đó, có thể kết
luận rằng sự liên kết giữa hai nhóm yếu tố nội bộ và bên ngồi ảnh hưởng tới kết quả
xuất khẩu, dưới vai trị trung gian của EMS trên TTXK nên được xem xét.
Do đó, luận án đánh giá các yếu tố nội bộ và mơi trường bên ngồi ảnh hưởng
đến kết quả xuất khẩu thơng qua vai trị trung gian của chiến lược marketing xuất
khẩu thích nghi, được tiếp cận theo quan điểm ngẫu nhiên, dọc theo chuỗi liên tục
tiêu chuẩn – thích nghi hóa, tập trung vào mức độ thích nghi của bốn chiến lược thành
phần (sản phẩm, giá cả, phân phối và truyền thông tiếp thị). Kết quả xuất khẩu không
những chịu sự tác động trực tiếp từ các yếu tố ảnh hưởng, mà còn chịu tác động gián
tiếp bởi sự phù hợp bối cảnh, cụ thể là sự phù hợp giữa chiến lược marketing xuất
khẩu thích nghi điều phối các yếu tố ảnh hưởng. Trong bối cảnh hiện nay, phương
pháp tiếp cận ngẫu nhiên khi nghiên cứu kết quả xuất khẩu được phổ biến và ủng hộ
trong các nghiên cứu thực nghiệm gần đây (O’Cass & Julian, 2003a; Sousa &
Bradley, 2005; Powers & Loyka, 2010; Magnusson và cộng sự, 2013; Fuchs &
Köstner, 2016; Jin & Cho, 2018).
Khoảng trống nghiên cứu và lý do thực hiện nghiên cứu tại Việt Nam:
Khoảng trống nghiên cứu: Sau khi tổng kết các hướng nghiên cứu, luận án đề
xuất một số nhận định và chỉ ra khoảng trống nghiên cứu sau:
Thứ nhất, tổng kết công trình ngồi nước xác nhận rằng mơ hình các yếu tố
tác động đến kết quả xuất khẩu tồn tại các biến thể đa dạng (Bảng 4, 5, Phụ lục 4).
Vấn đề này được lý giải bởi chính đối tượng của luồng nghiên cứu này là kết quả xuất
khẩu. Các nền kinh tế, các nền văn hoá, các lĩnh vực ngành nghề khác nhau là những

luan an

11

bối cảnh lớn ảnh hưởng đáng kể đến khái niệm này. Một số các yếu tố ảnh hưởng đến
kết quả xuất khẩu được triển khai rộng rãi ở các nghiên cứu trong lĩnh vực kinh doanh
quốc tế. Tuy nhiên, mặc dù được chú ý đáng kể, tài liệu về kết quả xuất khẩu cịn hạn
chế và khơng nhất qn.
Thứ hai, mối quan hệ giữa hai nhóm yếu tố nội bộ và bên ngồi tác động đến
kết quả xuất khẩu có vai trị trung gian chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi vẫn
chưa rõ ràng. Sự thiếu sót này dẫn đến lý thuyết hóa và xu hướng thực nghiệm khơng
đầy đủ trong kết quả của các giả thuyết thử nghiệm. Qua đó, kết luận rằng quan hệ
nhân quả giữa các yếu tố tác động và kết quả xuất khẩu là phức tạp, mối quan hệ giữa
hai nhóm yếu tố nội bộ và bên ngoài tác động đến kết quả xuất khẩu có vai trị trung
gian của chiến lược marketing xuất khẩu thích nghi cần được tiếp tục nghiên cứu.
Thứ ba, hướng tiếp cận theo trường phái lý thuyết ngẫu nhiên hoặc kết hợp lý
thuyết thể chế và ngẫu nhiên để giải thích sự hình thành nguồn lực hỗ trợ bên ngồi
hoặc sự kết hợp giữa lý thuyết dựa vào nguồn lực và lý thuyết quốc tế hố để phân
tích sự hình thành nguồn lực từ môi trường bên trong và bên ngồi cịn rất ít, chưa
được sử dụng nhiều, điều này sẽ mang lại luận giải mới về vấn đề nghiên cứu.
Thứ tư, những cơng trình chỉ ra rằng kết quả nghiên cứu bị chi phối bởi ngữ
cảnh thị trường, trong khi đó nghiên cứu kết quả xuất khẩu rất hiếm tại các các nước
đang phát triển. Bối cảnh nghiên cứu trong những nền kinh tế đang phát triển, kết quả
xuất khẩu tồn tại nhiều điểm không tương đồng so với những nền kinh tế đã phát
triển. Cho đến nay, còn rất hiếm nghiên cứu định lượng về các yếu tố ảnh hưởng đến
kết quả xuất khẩu doanh nghiệp XKRQ dựa vào nền tảng mơ hình lý thuyết để bổ
sung các yếu tố phù hợp với tình hình Việt Nam.
Cuối cùng, các yếu tố mới, đặc trưng và nổi bật về mơ hình các yếu tố ảnh
hưởng đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp XKRQ Việt Nam như năng lực công nghệ
và rào cản kỹ thuật thương mại, và việc đo lường và kiểm định mối quan hệ giữa các
yếu tố (năng lực công nghệ, rào cản kỹ thuật thương mại, chiến lược marketing xuất
khẩu thích nghi và kết quả xuất khẩu) chưa được thực hiện nghiên cứu. Các nghiên

cứu gần đây đã nhấn mạnh sự gia tăng của các rào cản kỹ thuật thương mại (Kayhia,

luan an


12

2018; Sinkovics và cộng sự, 2018; UNCTAD, 2016; WTO, 2016). Rào cản kỹ thuật
thương mại và năng lực công nghệ là hai yếu tố đặc biệt quan trọng trong trao đổi
quốc tế đối với sản phẩm nông nghiệp như rau quả. Ở bối cảnh thị trường Việt Nam,
nơi mà thể chế chưa được hoàn thiện. Vậy, các yếu tố này có đóng vai trị ảnh hưởng
đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp xuất khẩu rau quả hay không? Điều này cần phải
kiểm định. Đây là cách lý giải mới mà các nghiên cứu trước đây chưa đề cập đến. Do
đó, trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết nền, kết hợp với các cơng trình thực nghiệm, luận
án sẽ xây dựng, bổ sung những yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp
xuất khẩu rau quả Việt Nam.
Lý do thực hiện nghiên cứu: Bối cảnh thực hiện luận án tại Việt Nam là nước
đang phát triển, môi trường kinh doanh, thể chế, văn hóa và xã hội có sự khác biệt
lớn so với các nước phát triển. Kết quả nghiên cứu có thể khác biệt nhiều so với các
nước đang phát triển. Vì thế, luận án đặt ra câu hỏi làm thế nào để đo lường những
yếu tố ảnh hưởng kết quả xuất khẩu doanh nghiệp XKRQ Việt Nam, từ đó có cơ sở
nhằm nâng cao kết quả xuất khẩu? Để có đáp án cho câu hỏi này, luận án sử dụng lý
thuyết quốc tế hóa, dựa vào nguồn lực, thể chế và ngẫu nhiên luận giải sự hình thành
các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu từ các yếu tố nội bộ và bên ngoài doanh
nghiệp. Hiện nay, chưa có nghiên cứu định lượng đầy đủ nào về các yếu tố ảnh hưởng
đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp XKRQ dựa trên nền tảng mơ hình lý thuyết để
bổ sung các yếu tố phù hợp với tình hình Việt Nam. Do đó, trên cơ sở nghiên cứu lý
thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu, kết hợp với nghiên cứu thực
nghiệm liên quan, luận án sẽ xây dựng, nghiên cứu khám phá và bổ sung các yếu tố
tác động đến kết quả xuất khẩu doanh nghiệp XKRQ phù hợp với bối cảnh thị trường

Việt Nam; xem xét cách thức doanh nghiệp Việt Nam có thể nâng cao kết quả xuất
khẩu. Dựa trên khoảng trống nghiên cứu, luận án phát triển mơ hình mơ hình nghiên
cứu đề xuất các yếu tố như kinh nghiệm quốc tế, cam kết xuất khẩu, đặc điểm sản
phẩm, năng lực công nghệ, sự khác biệt môi trường, cường độ cạnh tranh và rào cản
kỹ thuật thương mại ảnh hưởng đến kết quả xuất khẩu và chiến lược marketing xuất
khẩu thích nghi giữ vai trị trung gian đầy đủ. Mơ hình khái niệm đề xuất sâu hơn về

luan an