Giáo trình phân tích môi trường FULL

ĈҤI HӐC THÁI NGUYÊN
TRѬӠNG ĈҤI HӐC NÔNG LÂM
TS. NGUYӈN TUҨN ANH (Chӫ biên)
TS. ĈӚ THӎ LAN, TS. NGUYӈN THӂ HÙNG
Giáo trình
PHÂN TÍCH MÔI TRѬӠNG
NHÀ XUҨT BҦN NÔNG NGHIӊP
Hà Nӝi - 2008

LӠI MӢĈҪU
Môi tr˱ͥng là v̭n ÿ͉ chung cͯa nhân lo̩i ÿang ÿ˱ͫc toàn th͇ giͣi ÿ̿c bi͏t quan
tâm. Nhi͉u n˯i trên th͇ giͣi và ͧ Vi͏t Nam môi tr˱ͥng ÿang b͓ suy thoái, tài nguyên
thiên nhiên trͧ nên c̩n ki͏t, h͏ sinh thái m̭t cân b̹ng, ch̭t l˱ͫng cu͡c s͙ng suy
gi̫m. Nhu c̯u ÿào t̩o các chuyên gia v͉ nghiên cͱu và b̫o v͏ môi tr˱ͥng ͧ n˱ͣc ta
hi͏n nay là r̭t c̯
n thi͇t.
Môn h
͕c Phân tích môi tr˱ͥng là môn h͕c nh̹m cung c̭p nhͷng ki͇n thͱc c˯
b̫n nh̭t v͉ c˯ sͧ cͯa m͡t s͙ ph˱˯ng pháp phân tích môi tr˱ͥng ph͙ bi͇n trên th͇ giͣi
và m͡t s͙ ph˱˯ng pháp ḽy m̳u, b̫o qu̫n m̳u, phân tích m̳u và ÿánh giá k͇t qu̫
cͯa các s͙ li͏u phân tích cho sinh viên chuyên ngành khoa h͕c môi tr˱ͥng. Giáo trình
này còn là tài li͏u tham kh̫o cho nhͷng nhà qu̫n lý môi tr˱ͥng, nhͷ
ng kͿ thu̵t viên
phân tích trong các phòng thí nghi͏m khoa h
͕c ÿ̭t, sinh h͕c, hoá h͕c và môi tr˱ͥng.
Giáo trình phân tích môi tr˱ͥng ÿ˱ͫc t̵p th͋ tác gi̫ cͯa tr˱ͥng Ĉ̩i h͕c Nông
Lâm Thái Nguyên biên so̩n g͛m 7 ch˱˯ng, ÿ˱ͫc phân công nh˱ sau:
- TS. Nguy͍n Tṷn Anh biên so̩n ch˱˯ng 1, 3, 4, 5
- TS. Ĉ͟ Th͓ Lan biên so̩n ch˱˯ng 6, 7
- TS. Nguy͍n Th͇ Hùng biên so̩n ch˱˯ng 2

Các tác gi̫ cám ˯n s͹ giúp ÿͩ v͉ tài li͏u và ÿóng góp ý ki͇n cho vi͏c biên so̩n
cu͙n giáo trình này cͯa các
ÿ͛ng nghi͏p ͧ các vi͏n nghiên c
ͱu, trung tâm phân tích
và các th̯y cô giáo khoa Tài nguyên và Môi tr˱ͥng, tr˱ͥng Ĉ̩i h͕c Nông Lâm Thái
Nguyên.
Trong quá trình biên so̩n, chúng tôi ÿã tham kh̫o nhi͉u tài li͏u gi̫ng d̩y và
k͇t qu̫ nghiên cͱu có liên quan ÿ͇n phân tích môi tr˱ͥng ͧ trong và ngoài n˱ͣc. Tuy
ÿã có nhi͉u c͙ g̷ng, song ch̷c ch̷n không tránh kh͗i nhͷng thi͇u sót. T̵p th͋ tác
gi̫ mong nh̵n ÿ˱ͫc s͹ góp ý cͯa các th̯y cô giáo, sinh viên và ÿ͡c gi̫ trong và
ngoài n˱ͣc ÿ͋ giáo trình này ngày càng ÿ˱ͫc hoàn thi͏n h
˯n.
Các tác giҧ

Phҫn 1
NHӲNG VҨN Ĉӄ CHUNG
Chѭѫng 1
MӢĈҪU
1.1. Môi trѭӡng
Môi trѭӡng bao gӗm tҩt cҧ các yӃu tӕ lý hӑc, hoá hӑc, các chҩt hӳu cѫ và vô cѫ
cӫa khí quyӅn, thҥch quyӇn và ÿҥi dѭѫng. Môi trѭӡng sӕng là tұp hӧp các ÿiӅu kiӋn
xung quanh có ҧnh hѭӣng ÿӃn cѫ thӇ sӕng, ÿһc biӋt là con ngѭӡi. Môi trѭӡng quyӃt
ÿӏnh chҩ
t lѭӧng và sӵ t
ӗn tҥi cӫa cuӝc sӕng.
Mӝt sӕ nhà nghiên cӭu ÿã sӱ dөng thuұt ngӳ "vi môi trѭӡng" ÿӇ chӍ rõ môi
trѭӡng chӭc năng (functional environment), nghƭa là môi trѭӡng riêng biӋt cӫa các cá
thӇÿһc biӋt. Theo nghƭa ÿen, thuұt ngӳ này liên quan ÿӃn môi trѭӡng nhӓ, nghƭa là
môi trѭӡng trӵc tiӃp ҧnh hѭӣng cӫa cá thӇ.
1.2. Phân tích môi trѭӡng

Phân tích môi trѭӡng có thӇÿѭӧc
ÿӏnh nghƭa là sӵÿánh giá môi trѭӡng tӵ
nhiên
và nhӳng suy thoái do con ngѭӡi cNJng nhѭ do các nguyên nhân khác gây ra. Vì vұy,
phân tích môi trѭӡng bao gӗm các quan trҳc vӅ các yӃu tӕ môi trѭӡng nói chung. Ĉây
là vҩn ÿӅ rҩt quan trӑng vì qua ÿó chúng ta có thӇ thӃÿѭӧc yӃu tӕ nào cҫn ÿѭӧc quan
trҳc và biӋn pháp nào cҫn ÿѭӧc áp dөng ÿӇ quҧn lý, giúp chúng ta có thӇ tránh khӓi các
thҧm hoҥ sinh thái có thӇ xҭy ra.
Trong nhӳng năm gҫn
ÿây, nghiên cӭu sinh thái không chӍ là sӵ tiӃp cұn vӅ ch
ҩt
lѭӧng mà còn cҧ vӅ sӕ lѭӧng. ĈӇ có thӇ hiӇu biӃt và ÿánh giá vӅ mӝt hӋ sinh thái ÿòi
hӓi phҧi quan trҳc ÿҫy ÿӫ sӕ biӃn ÿӝng theo không gian và thӡi gian cӫa cҧ các yӃu tӕ
môi trѭӡng, cҧ vӅ sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng có liên quan ÿӃn cҩu trúc và chӭc năng cӫa
hӋ. Ĉ
ó là các ҧnh chѫi lý, hoá và sinh hӑc cӫa hӋ sinh thái.
1.3. Sӵ lӵ
a chӑn phѭѫng pháp ÿӇ phân tích môi trѭӡng
ViӋc lӵa chӑn phѭѫng pháp và các quy trình trong phân tích môi trѭӡng ÿòi hӓi
phҧi có nhiӅu kinh nghiӋm. Các phѭѫng pháp lӵa chӑn phҧi trҧ lӡi ÿѭӧc nhӳng câu hӓi
sau:
x Sӱ dөng phѭѫng pháp phân tích nào?
x Lѭӧng mүu có ÿӫ cho nhiӅu phòng thí nghiӋm không?
x YӃu tӕ nào hҥn chӃ sӵ phát hiӋ
n, ÿӝ chính xác cӫa các phѭѫng pháp phân tích
ÿѭӧc sӱ dөng?

x Ngѭӡi sӁ tiӃn hành phân tích?
x Nhӳng vҩn ÿӅ gì cҫn chú ý ÿӇ tránh làm bҭn mүu trong quá trình bҧo quҧn mүu.
x Các chӍ tiêu nào cҫn phân tích ÿӇ phҧn ánh thӵc tӃ khҧ năng ÿӝc hҥi cӫa môi

trѭӡng? Hàm lѭӧng hay dҥng tӗn tҥi cӫa các nguyên tӕ hoá hӑc?
l.4. Giá trӏ cӫa các sӕ liӋu trong phân tích môi trѭӡng
Công viӋc khó khăn ÿӕi vӟi các nhà nghiên cӭu là phҧi xác ÿӏnh ÿѭӧ
c nhӳng ch
Ӎ
tiêu phân tích nào là cҫn thiӃt. ViӋc xác ÿӏnh thành phҫn các nguyên tӕ là ÿӫ hay còn
cҫn phҧi phân tích các phân tӱ hay các nhóm chӭc cӫa các chҩt?
Ví dө: Khi phân tích hàm lѭӧng tәng sӕ các nguyên tӕ nhѭ: Hg, Pb, P, có thӇ sӁ
không ÿánh giá hӃt ÿѭӧc tiӅm năng gây hҥi cho sӭc khӓe con ngѭӡi. ĈiӅu này cNJng
tѭѫng tӵ nhѭ viӋc ÿánh giá mӕi quan hӋ giӳa hàm lѭӧng tәng sӕ cӫ
a các chҩt ӣ trong
ÿҩt vӟi khҧ năng sӱ dөng cӫa cây trӗng.
ChӍ có mӝt phҫn trong hàm lѭӧng tәng sӕ là dӉ tiêu ÿӕi vӟi thӵc vұt. Do vұy vҩn
ÿӅ khó khăn là sӱ dөng phѭѫng pháp hoá hӑc nào ÿӇ phҧn ánh ÿúng các hoҥt ÿӝng cӫa
hӋ rӉ thӵc vұt. Trên thӵc tӃ kӃt quҧ này thѭӡng rҩt hҥn chӃ. Ví dөÿӕi v
ӟi cây rau diӃp
(lettuce), hàm lѭӧng chì trong cây có quan h
Ӌ vӟi lѭӧng chì chiӃt rút tӯÿҩt bҵng
HNO3 im. Trong khi vӟi cây yӃn mҥch (Oat), hàm lѭӧng chì trong cây lҥi tѭѫng quan
vӟi chì chiӃt rút bҵng HNO
3
0,01M hoһc CH
3
COONH
4
1M. ViӋc phun dung dӏch
CuSO
4
lên là hoһc ÿҩt làm tăng hàm lѭӧng ÿӗng trong cây lúa mì, nhѭng hàm lѭӧng
ÿӗng trong cây lҥi không có tѭѫng quan vӟi lѭӧng ÿӗng dӉ tiêu ÿѭӧc xác ÿӏnh trong

dung dӏch chiӃt rút CH
3
COONH
4
1M, axit mҥnh hoһc chҩt tҥo phӭc (EDTA).
Mһc dù có nhӳng hҥn chӃ nhҩt ÿӏnh, viӋc quan trҳc các yӃu tӕ riêng biӋt vүn cҫn
ÿѭӧc tiӃn hành nhѭ xác ÿӏnh các vùng bӏ ô nhiӉm ÿӇ ghi nhұn các thay ÿәi vӅ mӭc ÿӝ
các chҩt ô nhiӉm và các dүn liӋu cӫa các yӃu tӕ bên ngoài nhѭ: gió, mѭa, ÿӏa hình ĈӇ
nghiên cӭu xu hѭӟng biӃn ÿәi có thӇ xác ÿӏnh mӝt chuӛ
i quan trҳ
c. Ví dө: sӕ liӋu ӣ
bҧng 1.1 ÿѭa ra mӭc ÿӝ ô nhiӉm ӣ 4 loҥi chӍ thӏÿã ÿѭӧc phân tích.
B̫ng 1.1. ̪nh h˱ͧng cͯa h˱ͣng tͳ ngu͛n ÿ͙i vͣi s͹ tích luͿ
cͯa ion kim lo̩i trong m̳u
Mүu
ĈiӇm lҩy mүu
Cӓ Ĉӏa y Rêu Ĉҩt
Pb (ppm)
A 10 130 120 -
ȼ 49 1528 1200 -
ɋ 86 - - 270
D 150 - - 230
Zn (ppm)
A 102 675 1213 -
ȼ 146 1135 4870 -
ɋ 350 - - 450
D 270 - - 416

Cd (ppm)
A 8 68 93 -

ȼ 13 83 137 -
ɋ 9 - - 7,1
D 9 - - 7,7
Sӕ liӋu bҧng 1.1 cho thҩy mӭc ÿӝ ô nhiӉm thay ÿôi theo hѭӣng ÿӏa lý (hѭӟng
A,B,C,D). Tuy nhiên nӃu viӋc lӵa chӑn có ÿӏnh hѭӟng sӁ cho thҩy mӭc ÿӝ nhiӉm so
vӟi các vùng khác.
Nhӳng quan trҳc tѭѫng tӵ cNJng có thӇÿѭӧc áp dөng vӟi môi trѭӡng nѭӟc.
Nhѭng viӋc phân tích ÿѫn thuҫn các mүu nѭӟc lӑc sӁ hҥn chӃ ý nghƭa cӫa các sӕ liӋ
u
phân tích. Trên thӵ
c tӃ các chҩt lѫ lӱng và các chҩt lҳng ÿӑng ӣ các hӗ nѭӟc có thӇ giҧi
phóng n các chҩt ÿӝc hҥi trong các chuӛi thӭc ăn hoһc ÿӡi sӕng cӫa các sinh vұt thuӹ
sinh.
Cһn lѫ lӱng thѭӡng là nhӳng hӛn hӧp phӭc tҥp bao gӗm các chҩt hӳu cѫ, vô cѫ
và phӭc hӳu cѫ - vô cѫ. Giӳa chúng lҥi có sӵ tѭѫng tác khác nhau nhѭ
các keo xét
trong nѭӟc mһ
n có thӇ hҩp phө trên 2,5% axit mùn. Sӵ có mһt cӫa các axit humic sӁ
làm tăng khҧ năng hҩp phө cӫa các chҩt lѫ lӱng. Sӵ thay ÿәi cӫa các chҩt ÿiӋn ly sӁ
làm thay ÿәi qua trình này (trong nѭӟc ngӑt lѭӧng axit humic ÿѭӧc hҩp phө là nhӓ hѫn
0,4%. Do vұy tҥi nѫi tiӃp giáp giӳa các vùng nѭӟc ngӑt và nѭӟc mһn (vùng cӱa sông)
sӁ có sӵ biӃn ÿә
i ÿӝt ngӝt vӅ s
ӵ phân bӕ cӫa các kim loҥi nһng giӳa pha rҳn và lӓng.
Vì các sinh vұt biӇn có xu hѭӟng tích luӻ các kim loҥi nһng khi sӕng trong mӝt
trѭӡng ô nhiӉm nên chúng có thӇÿѭӧc coi nhѭ các vұt chӍ thӏ. Các sӕ liӋu này có thӇ
so sánh vӟi kӃt quҧÿiӅu tra trung bình trong ÿӝng vұt giáp xác (tôm, cua ). Ĉӕi vӟi
thӵc vұt hàm lѭӧng lӟn kim loҥi cӫa mӝt sinh vұt có bi
Ӄn ÿӝng lӟn (hàng chөc lҫn) so
vӟi vӏ

trí tѭѫng ÿӕi cӫa nó ÿӕi vӟi nguӗn ô nhiӉm, nhѭng hàm lѭӧng này là tѭѫng ÿӕi
әn ÿӏnh trong vùng lҩy mүu và có sӵ khác nhau lӟn so vӟi các giá trӏÿã ÿѭӧc xác ÿӏnh.
Tҥi mӝt nѫi xác ÿӏnh sӵ dao ÿӝng hàm lѭӧng cӫa mӝt chҩt có thӇ là 20%. Vì vұy
sӵ khác nhau ӣ nhӳng nѫi khác nhau phҧi lӟn hѫn ÿӇ s
ӕ liӋu thӕng kê có ý nghƭa Ȗ.
1.5. Ҧnh hѭӣng cӫ
a cân bҵng
Các sӕ liӋu trong bҧng 1. 1 ÿѭӧc xem xét trên cѫ sӣ các cân bҵng nhѭ dѭӟi ÿây:
Vì rêu là vұt bám trên cây nên sӵ tích luӻ các ion kim loҥi có thӇ trѭӟc hӃt là tӯ
bөi và khi xung quanh. Vì vұy, hàm lѭӧng cӫa mӝt sӕ chҩt có thӇ bi giҧm do nѭӟc
mѭa rӱa trôi. Các cây mӑc trên ÿҩt có khҧ năng sӱ dөng các chҩt rҩt khác nhau và phө
thuӝc vào các tính chҩt cӫa ÿҩt. Khҧ năng hҩp phө các chҩ
t cӫa cây cNJng bӏ giҧm sút
khi có sӵ cҥnh tranh giӳa các thҩt hҩp thu. NӃu hӋ thӕng không quá phӭc tҥp, quá trình
hҩp thu các chҩt có thӇÿѭӧc biӃu diӉn bҵng phѭѫng trình toán hӑc nhѭ sau:
(x/m)a = k
1
.C
a
.S
v
/(1+k
1
C
a
+ k
2
C
b
+ k

3
C
c
+ )

Trong ÿó: (x/m)a: sӕ lѭӧng mà loài a hút thu trên 1g chҩt;
S
v
: Giá trӏ cӵc ÿҥi (hoһc bão hoà);
C
a
C
b
C
c
: hàm lѭӧng cӫa các loài cҥnh tranh a, b, c;
k
1
k
2
k
3
: hӋ sӕ hút thu tѭѫng ӭng;
Trong trѭӡng hӧp k
2
C
b
hoһc k
3
C

c
>> k
1
C
a
thì (x/m)a sӁ giҧm rҩt mҥnh.
Các quá trình trong hӋ thӕng cân bҵng ÿѭӧc trình bày ӣ hình 1.1.
Vai trò quan trӑng trong hӋ thӕng này là sӵ hoҥt ÿӝng cӫa vi khuҭn, nhѭӣ trѭӡng
hӧp ô nhiӉm thuӹ ngân (Hg). Sӱ chuyӇn hoá giӳa hӧp phҫn thuӹ ngân vô có thành ion
metyl thuӹ ngân (CH
3
Hg
+
) xҧy ra rҩt phә biӃn ӣ tҫng mһt cӫa các chҩt trҫm tích hoһc
các phҫn hӳu cѫ lѫ lӱng.
Tӕc ÿӝ chuyӇn hoá phө thuӝc vào quá trình thuӹ ngân xâm nhұp vào chҩt hӳu cѫ
Dҥng liên kӃt hӳu cѫ - kim loҥi sӁ nhanh chóng ÿѭӧc cá và thӵc vұt sӱ dөng, chúng có
xu hѭӟng tích luӻ trong cѫ thӇ sinh vұt. Sӵ tích luӻ Hg trong hӋ thӕng hӗ hoһc vùng
c
ӱa sӕng nhѭ sau: Chҩt trҫm tích chӭa 90 - 99% thuӹ ngân (khoҧng 10% là CH
3
Hg
+
),
pha nѭӟc tӯ 1 ÿӃn 10% (hҫu hӃt ӣ dҥng liên kӃt vô cѫ vӟi các chҩt lѫ lӱng), sinh vұt <
0,1%(chӫ yӃu là CH
3
Hg
+
). Ĉһc biӋt các loҥi giáp xác trong sinh quyӇn biӃn (nhѭ trai,

sô tôm, cua ) có khҧ năng tích luӻ thuӹ ngân rҩt cao.
Mӝt sӕ vi khuҭn có khҧ năng chӕng chӏu vӟi nӗng ÿӝ Hg cao và có thӇ chuyӇn

hoá các hӧp chҩt hӳu cѫ - thuӹ ngân thӕng dҥng thuǤ ngân tӵ do không hòa tan. Hѫn
nӳa trong ÿiӅu kiӋn kӷ khí, các vi khuҭn khӱ sunphat cNJng có khҧ năng sinh ra
hiÿrosunfua ÿӇ cӕÿӏnh Hg
2+
dѭӟi dҥng sunfua, vi khuҭn không chuyӇn hoá hӧp chҩt
này thành metyl thuӹ ngân.
Xem xét các cân bҵng phӭc tҥp trong hҫu hӃt các hӋ thӕng tӵ nhiên, ÿiӅu cҫn lѭu
ý không chӍ là viӋc lӵa chӑn các chӍ thӏ mà còn khó khăn trong công viӋc lҩy, vұn
chuyӇn và bҧo quҧn mүu. Vì lý thuyӃt, ÿiӅu cҫn thiӃt là làm ngӯng trӋ tҩt cҧ các quá
trình hoá hӑc cNJng nhѭ sinh hӑc bҵng các phѭѫ
ng pháp thích hӧp. Các qúa trình biӃn
ÿәi này sӁÿѭӧc giҧm tӟi mӭc tӕi thiӇu ӣ nhiӋt ÿӝ thҩp hoһc sӱ dөng nhӳng phòng thí
nghiӋm di ÿӝng. Tuy nhiên tӗn tҥi mӝt vҩn ÿӅ là hӋ thӕng cân bҵng trong tӵ nhiên luôn
luôn bӏ xáo trӝn. Ví dө nhѭ lҩy mӝt mүu nѭӟc ӣ phía trên trҫm tích (hoһc tách các chҩt
lѫ lӱng) sӁ làm cho mӝt hӧp phҫn hoһc các chҩ
t hoà tan thiӃ
t lұp mӝt cân bҵng mӟi.
Tuy nhiên, vӅ mһt tәng sӕ vүn không thay ÿәi và sӕ là các dүn liӋu cho sӵ ô nhiӉm.
Vҩn ÿӅ tiӃp theo cҫn chú ý ÿӇ ÿánh giá mӭc ÿӝ ô nhiӉm là phҧi lӵa chӑn phѭѫng
pháp phân tích có ÿӝ chính xác thích hӧp và cҫn ÿѭӧc tiӃn hành trong thӡi gian nhҩt
ÿӏnh

Chѭѫng 2
ĈӜ CHÍNH XÁC VÀ ĈӜ TIN CҰY CӪA PHÉP PHÂN TÍCH
2.1. Bҧo ÿҧm và kiӇm soát chҩt lѭӧng trong phân tích môi trѭӡng
Bҧo ÿҧm và kiӇm soát chҩt lѭӧng ÿòi hӓi tҩt cҧ các phòng thí nghiӋm phҧi tuân
thӫ theo các hѭӟng dìm ÿã ÿѭӧc ÿѭa ra ÿӇ ÿҧm bҧo kӃt quҧ phân tích có ÿӝ tin cұy

cao. Bҧo ÿҧm chҩt lѭӧng thông qua hàng loҥt các nguyên tҳc và sӵ giám sát chһt chӃ
ÿӇ ÿӝ chính xác cӫa kӃt quҧ
phân tích có ÿӝ tin cұy và tính pháp lý cao. Vҩ
n ÿӅ bҧo
ÿҧm chҩt lѭӧng bao gӗm cҧ viӋc lҩy mүu và lo quҧn mүu cӫa các phòng thí nghiӋm và
trách nhiӋm cNJng nhѭ kӻ năng cӫa các cá nhân phân tích và ngѭӡi chӏu trách nhiӋm.
Vӟi ý nghƭa rӝng hѫn thì cҧ kӃ hoҥch cNJng ÿѭӧc bao gӗm trong viӋc kiӇm soát chҩt
lѭӧng.
KiӇm soát chҩt lѭӧng phòng thí nghiӋm bao gӗm: các tài liӋu và phѭѫng pháp
tiêu chuҭ
n các phép thӱ, chuҭn bi các ÿѭӡ
ng chuҭn và kiӇm tra thѭӡng xuyên các
thuӕc thӱ, máy móc, xác ÿӏnh ÿӝ chính xác và ÿӝ tin cұy cӫa phép phân tích, chuҭn bӏ
sѫÿӗ kiӇm tra.
Chu̱n b͓ ÿ˱ͥng chu̱n:
Các ÿѭӡng chuҭn ÿѭӧc xây dөng trên cѫ sӣ các phép ÿo màu hoһc sҳc ký khí ӣ
các nӗng ÿӝ khác nhau và ÿѭӧc chuҭn bi hàng ngày trѭӟc khi phân tích mүu. NӃu kӃt
quҧÿo có sai sӕ 15% thì cҫn phҧi xây dөng lҥi ÿѭӡng chuҭn.
2.2. Sai sӕ và ÿӝ chính xác
Sai sӕÿѭӧc thӇ hi
Ӌn qua kӃt quҧ phân tích cӫa
các lҫn lһp lҥi. NӃu mӝt mүu ÿѭӧc phân tích lһp lҥi
nhiӅu lҫn trong cùng mӝt ÿiӅu kiӋn thì kӃt quҧ cNJng
sӁ khác nhau do sai sӕ thí nghiӋm hoһc do thao tác.
Các kӃt quҧ này sӁ phân bӕ mӝt cách ngүu nhiên
xung quanh mӝt giá trӏ trung bình là giá trӏ trung
bình cӝng cӫa các phép ÿo. Khi các kӃt qu
ҧÿo phân
bӕ nhѭ dáng hình quҧ chuông ÿѭӧc gӑi là ÿѭӡng
cong phân bӕ

chuҭn hoһc ÿѭӡng Gauss (Gaussian
Curve) nhѭ hình 2.1 (trong nhiӅu mүu
môi trѭӡng bӏ nhiӉm bҭn thì kӃt quҧ sӁ
không theo sӵ phân bӕ chuҭn).
Giá trӏ trung bình (x) ÿѭӧc tính bҵng
n
x
¦
(x: các giá trӏÿo; n: sӕ lҫn ÿo)

Ĉӝ lӋch chuҭn (S) sӁ xác ÿӏnh chiӅu rӝng cӫa ÿӗ thӏ phân bӕ và ÿѭӧc tính nhѭ
sau:
Trong trѭӡng hӧp hàm phân bӕ chuҭn thӭ 68,27% diӋn tích nҵm trong khoҧng
x r 1S; 95,45% nҵm trong khoҧng x r 2S và 99,70% nҵm trong khoҧng x r 3S. Giá
trӏ 3S xung quanh giá trij trung bình là giӟi hҥn trên và dѭӟi trong ÿӗ thij kiӇm tra. Tҩt
cҧ các giá trӏ nҵm ngoài
x r 3S ÿѭӧc xem ÿӝ là không bình thѭӡng. ĈiӅu này chӭng tӓ
rҵng có vҩn ÿӅ nào ÿó trong quá trình phân tích cҫn phҧi ÿѭӧc xem xét ngay.
Ĉӝ lӋch chuҭn cNJng có thӇÿѭӧc tính theo công thӭc nhѭ sau:
n: sӕ phép ÿo
Mһc dù sƭ sӕ hoһc kӃt quҧ phân tích lһp lҥi có thӇÿѭӧc biӇu diӉn dѭӟi dҥng cӫa
ÿӝ lӋch chuҭn nhѭng ÿӝ lӟn giá trӏ phân tích có thӇ làm thay ÿәi ÿáng kӇÿӝ lӋch chuҭn
lên các giá trӏ tѭѫng ӭng. Có thӇ minh hoҥÿiӅu này qua 2 ví dө sau ÿây:
Ví dͭ 1: Hàm lѭӧng tәng sӕ hiÿrocacbon dҫu mӓ
- TPH (total petroleum
hiÿrocacbon, TPH) trong mүu bӏ nhiӉ
m bҭn vӟi 6 lҫn phân tích là 5,3 - 4,9 - 5,1 - 5,5 -
4,7 và 5,0 mg/l. Xác ÿӏnh ÿӝ lӋch chuҭn nhѭ sau:
X x
2

5,3
4,9
5,1
5,5
4,7
5,0
30,5
28,09
24,01
26,01
30,25
22,09
25,00
155,45

Ví dͭ 2: NӃu kӃt quҧ phân tích TPH trong mүu có giá trӏ lӟn gҩp 10 lҫn nghƭa là
53 - 49 -51- 55 - 47 và 50 mg/l thì ÿӝ lӋch chuҭn sӁ là:
NӃu giá trӏÿo ÿѭӧc lӟn hѫn, ví dө nhѭ 530 - 490 - 510 - 550 - 470 và 500mg/1
thì S = 28,6mg/l. Nhѭ vұy ÿӝ lӋch chuҭn khi biӃn ÿәi theo ÿӝ lӟn các giá trӏÿo ÿѭӧc là
không có ý nghƭa trӯ khi ÿӝ lӟn cӫa giá trӏ phân tích ÿѭӧc xác ÿӏnh trѭӟc.
Nói mӝt cách khác, sai sӕ phân tích sӁ luôn có giá trӏ khi liên quan vӟi giá trӏ cӫa
mүu ÿo. Mӝt cách biӇu thì khác là ÿӝ lӋch chuҭn tѭѫng ÿӕi (relative standard devlation
- RSD) hoһc hӋ
sӕ biӃn thiên (Coemcient of vanance - CV). Ĉ
ây là tӹ sӕ giӳa ÿӝ lӋch
chuҭn và giá trӏ trung binh ÿҥi sӕ:
Trong ví dө 1 và 2 ӣ trên, RSD sӁ là:
Nhѭ vұy RSD ӣ hai ví dө này là bҵng nhau trong khi S có sӵ khác nhau rõ rӋt
(0,29 và 2,8mg/l.)
Mӝt cách khác biӇu thӏ sai sӕ là sai sӕ chuҭn cӫa giá trӏ trung bình (M), ÿây là tӹ

sӕ giӳa S và căn bұc hai cӫa sӕ lҫn ÿo (n).
Trong phân tích môi trѭӡng, thông thѭӡng viӋc lһp lҥi nhiӅu lҫn là khó thӵc hiӋn
ÿѭӧc. Vì vұy sai sӕ cӫa phép tính ÿѭӧc tính toán thông qua ÿӝ khác nhau phҫn trăm
tѭѫng ÿӕi (Relative percent difference - RPD). Tӹ sӕ này ÿѭӧc xác ÿӏnh thông qua sӵ
phân tích lһp lҥi hӋ lҫn mүu trong mӝt ÿiӅu kiӋn xác ÿӏnh. Ĉó là tӹ lӋ phҫn trăm giӳa
hiӋu sӕ cӫa kӃt quҧ giӳa hai lҫn phân tích vӟi giá tr
ӏ trung bình c
ӝng cӫa chúng.

Trong ÿó: a
1
và a
2
là giá trӏ cӫa hai lҫn phân tích mӝt mүu
Ví dͭ 3: Hàm lѭӧng Cl
-
trong hai lҫn phân tích mӝt mau là 9,7 và 11,1 mg/l. Sai
sӕ sӁÿѭӧc xác ÿӏnh nhѭ sau:
Ĉӝ chính xác cӫa giá trӏ phân tích là mӭc ÿӝ chính xác cӫa nó so vӟi hàm lѭӧng
thӵc tӃ có trong mүu. Ĉӝ chính xác ÿѭӧc ÿánh giá qua viӋc cho thêm vào mүu mӝt
lѭӧng nhҩt ÿӏnh dung dӏch chuҭn có nӗng ÿӝ ÿã biӃt. Dӵa trên phҫn trăm cӫa nӗng ÿӝ
cho thêm ÿѭӧc phát hiӋn ÿӇ ÿiӅu chӍnh ÿӝ chính xác cho kӃt quҧ phân tích. Nhìn chung
trong phân tích mүu môi trѭӡng không yêu cҫu các phép tính ÿiӅu chӍnh ÿӝ sai s
ӕ cӫa
kӃ
t quҧ phân tích. Tuy nhiên trong nhӳng phép phân tích ÿһc biӋt nào ÿó, viӋc ÿiӅu
chӍnh ÿӝ sai sӕ có thӇÿѭӧc ÿһt ra. Khi phân tích mӝt sӕ chҩt hӳu cѫ trong nѭӟc thҧi,
USEPA- (The UnӍted States Envӯunment Protectlon Agency) ÿã ÿѭa ra bӕn vùng cho
lѭӧng phҫn trăm ÿѭӧc xác ÿӏnh. NӃu giá trӏ cӫa bҩt kǤ mӝt phép phân tích nào ÿó nҵm
ngoài các vùng này thi các chi sӕ QC cho phép phân tích ÿó sӁ không ÿѭӧc ÿáp ӭ

ng.
Mӝt ma trұn lѭӧng bә
sung phát hiӋn ÿѭӧc có thӇ xác ÿӏnh bҵng hӳu cách:
Phѭѫng pháp xác ÿӏnh phҫn trăm thu hӗi tӯ lѭӧng tiêu chuҭn thêm vào, chҷng hҥn nhѭ
phѭѫng pháp cӫa U.S.EPA(I) và phѭѫng pháp tính phҫn trăm thu hӗi giӳa mүu cҫn ÿo
và dung dӏch chuҭn(2) Lѭӧng tìm thҩy ÿѭӧc tính toán bӣi hai phѭѫng pháp sӁ cho các
giá trӏ khác nhau.
Cách xác ÿӏnh 1 (U.S.EPA):
Trong ÿó x
i
: giá trӏÿo ÿѭӧc cho mүu ÿã hoà trӝn;
x
u
: giá trӏÿo ÿѭӧc cho mүu không hoà trӝn ӣ thӇ tích sau khi hoà trӝn; k: giá trӏ
ÿã biӃt nӗng ÿӝ cӫa mүu chuҭn trong mүu hoà trӝn.
Cách xác ÿӏnh 2:
Nӗng ÿӝ lý thuyӃt có thӇ tính nhѭ sau:
Trong ÿó: C
u
: nӗng ÿӝ ÿo ÿѭӧc cӫa mүu;

C
s
: nӗng ÿӝ cӫa dung dӏch tiêu chuҭn;
V
u
, V
s
: thӇ tích cӫa mүu và dung dӏch tiêu chuҭn.
Phҫn trăm lѭӧng thu hӗi theo các cách tính trên ÿây có thӇÿѭӧc minh hoҥ trong

các ví dө sau ÿây:
Ví dͭ 4: Mӝt mүu nѭӟc thӇÿѭӧc xác ÿӏnh có nӗng ÿӝ xianua là 3,8 mg/l. Sau khi
cho thêm 10 ml dung dӏch tiêu chuҭn có nӗng ÿӝ xianua là 50 mg/l máu vào 100 mүu
nѭӟc thҧi trên. Nӗng ÿӝ cӫa xianua trong hӛn hӧp thu ÿѭӧc là 8,1 mg/l .
Tính phҫn trăm lѭӧng thu hӗi tӯ dung dӏch này (sau khi pha loãng) theo cách tính 1.
+ Dӵa theo nӗng ÿӝ
xác ÿӏnh:
+ Dӵa trên khӕi lѭӧng (phѭѫng pháp chuyӇn ÿӗi) khӕi lѭӧng tәng sӕ cӫa ion
CN
-
trong 110 ml mүu và dung dӏch tiêu chuҭn là:
8,1 màu x 0,110 l = 0891 mg
Khӕi lѭӧng ion CN
-
tính theo phҫn trăm trong 100ml mүu cҫn xác ÿӏnh ban ÿҫu:
3,8 mg/l x 0,100 l = 0,38 mg
Khӕi lѭӧng ion CN
-
trong 10 ml dung dӏch tiêu chuҭn là:
50 mg/l màu x 0,010 l = 0,500 mg
Tính phҫn trăm lѭӧng tìm ÿѭӧc nhѭ trong cách xác ÿӏnh 2.
+ Tính toán dӵa trên nӗng ÿӝ:
Nӗng ÿӝ CN
-
ÿo ÿѭӧc sau khi ÿѭӧc bә sung thêm bҵng dung dӏch chuҭn là 8,1
màu. Nӗng ÿӝ thӵc tӃ cӫa CN
-
sau khi pha trӝn sӁ có giá trӏ bҵng nӗng ÿӝ CN
-
ban ÿҫu

trong mүu + nӗng ÿӝ CN
-
trong lѭӧng dung dӏch tiêu chuҭn bә sung thêm. Hay:
+ Tính toán dӵa trên khӕi lѭӧng (phѭѫng pháp chuyӇn ÿәi):

Khӕi lѭӧng xianua ÿo ÿѭӧc trong tәng sӕ 110 ml dung dӏch (100 ml mүu + 10 ml
dung dӏch chuҭn bә sung thêm) sӁ là:
Khӕi lѭӧng thӵc tӃ cӫa xianua trong 110 ml dung dӏch này là:
Ví dͭ 5: Mӝt mүu ÿo ÿѭӧc 11,7 mgl/1. NӃu bә sung thêm 5 ml dung dӏch chuҭn
có nӗng ÿӝ 100 mg/l vào 50 ml dung dӏch này sӁÿѭӧc dung dӏch có nӗng ÿӝ ÿo ÿѭӧc
là 18,8 mg/l.
Tính lѭӧng bә sung tìm thҩy ÿѭӧc nhѭ trong cách tính 1 và 2 (tính trên cѫ sӣ
nӗng ÿӝ).
+ Cách xác ÿӏnh 1:
+ Cách xác ÿӏnh 2:
Khi lѭӧng tìm thҩy là nhӓ hѫn 100% theo U.S.EPA (cách tính 1) sӁ cho giá trӏ
thҩp hѫn khi tính theo cách 2 (ví dө 5). Tuy nhiên nӃu lѭӧng tìm lҥi ÿѭӧc mà lӟn hѫn
100% sӁ cho giá trӏ ngѭӧc lҥi (ví dө 4).
Ĉӕi vӟi viӋc phân tích các mүu ÿҩt và chҩt thҧi rҳn thì không cҫn phӫÿiӅu chinh
nhѭÿӕi vӟi mүu nѭӟc vì ÿҩt và chҩt thҧi rҳn phҧi dùng mӝt chҩt lӓng ÿӇ chiӃt rút, nhѭ
ӣ ví dө 6 dѭӟi ÿ
ây.
Ví dͭ 6: Mӝt mүu ÿҩt ÿѭӧc chӃt rút ÿӅ xác ÿӏnh hiÿrocacbon dҫu mӓ (PHC) bҵng
phѭѫng pháp ÿo phә hӗng ngoҥi. Hàm lѭӧng PHC trong mүu xác ÿӏnh ÿѭӧc là 285
mg/kg. Thêm 2 ml dung dӏch chuҭn PHC có nӗng ÿӝ 1000 mg/l vào 40 g mүu. Nӗng

ÿӝ PHC mүu này ÿo ÿѭӧc là 326 mg/kg. Xác ÿӏnh ÿӝ tin cұy cӫa phép phân tích theo
phҫn trăm lѭӧng tìm ÿѭӧc tӯ lѭӧng bә sung cӫa dung dӏch chuҭn.
Khӕi lѭӧng cӫa PHC trong mүu ÿã thêm dung dӏch chuҭn là:
Khӕi lѭӧng cӫa PHC trong mүu trѭӟc khi bә sung dung dӏch tiêu chuҭn chӭa

PHC là:
Nhѭ vұy, khӕi lѭӧng mүu ÿã ÿѭӧc bә sung bҵng dung dӏch PHC chuҭn là 40g
chӭ không phҧi 43g (thêm 2 ml dung dӏch chuҭn có tӹ trӑng khoҧng 1,5 gian) theo tính
toán ӣ trên. Thӵc tӃ là 2 ml dung môi thêm vào sӁ trӝn lүn vào chҩt chiӃt rút.
Vì vұy khӕi lѭӧng cӫa mүu sau khi chiӃt rút (tӭc là khӕi lѭӧng cӫa phҫn chҩt rҳn
còn lҥi) hҫu nhѭ không thay ÿôi so vӟi trѭӟc khi chiӃt rút chúng.
Phҫn tr
ă
m phát hiӋn ÿѭӧc tӯ lѭӧng bә sung thêm vào mүu nói trên có thӇÿѭӧc
xác ÿӏnh theo công thӭc US.EPA nhѭ sau:
Không có sӵÿiӅu chӍnh chính xác vӅ khӕi lѭӧng hoһc thӇ tích nào ÿѭӧc ÿѭa vào
trong cách tính toán trên. Vì vұy, x
u
ÿã ÿѭӧc lҩy là 285 mg/kg.
Phҫn trăm lѭӧng tìm ÿѭӧc trong ví dө trên ÿѭӧc tính theo cách 2 sӁ là:

2.3. Ĉӗ thӏ kiӇm tra
Có hai loҥi ÿӗ thӏ kiӇm tra là kiӇm tra ÿӝ chính xác và ÿӗ thӏ kiӃm tra sai sӕ. Ĉӗ
thi kiӇm tra ÿӝ chính xác ÿѭӧc xây dөng tӯ các lѭӧng phát hiӋn ÿѭӧc (%) trong các
phân tích thông thѭӡng. Ĉӗ thӏ kiӇm tra sai sӕ có thӇÿѭӧc xây dөng trên cѫ sӣ sӵ khác
nhau phҫn trăm tѭѫng ÿӕi (RPD) cӫa nӗng ÿӝ phân tích trong mүu và sӕ liӋu phân tích
lһp lҥi. Các khác nhau phҫn trăm tѭѫng ÿӕi (RPDS)
ÿѭӧc tính toán cho phҫn trăm
lѭӧng phát hiӋn ÿѭӧc trong ma trұn các nӗng ÿӝ tiêu chuҭn và phân tích lһp lҥi các ma
trұn chҩt chuҭn trong mӛi ÿӧt. Khoҧng 20 ÿiӇm (hoһc mӝt sӕ lѭӧng hӧp lý các ÿiӇm sӕ
liӋu) ÿѭӧc ÿѭa ra sӁ phҧn ánh tҫn suҩt hoһc sӕ lҫn phân tích NӃu nhӳng mүu không
phát hiӋn ÿѭӧc, cҫn phҧi pha thêm dung dӏch chuҭn có ch
ӭa các chҩt phân tích và RPD
cҫn phҧi ÿѭӧc xác ÿӏnh cho mӝt ma trұn các lѭӧng phát hiӋn ÿѭӧc. Các sӕ liӋu này có
thӇÿѭӧc kiӇm tra dӵa vào các thông tin có sҹn trên ÿӗ thӏ kiӇm tra. Bҩt kǤ mӝt vҩn ÿӅ

nào xuҩt hiӋn trong phép phân tích có thӇÿѭӧc nhұn biӃt thông qua ÿӝ lӋch lӟn so vӟi
giá trӏ trung bình.
Trong phép phân tích bình thѭӡng, mӝt mүu phân tích sӁÿѭӧc pha vӟi mӝt nӗng
ÿӝ chuҭn ÿ
ã biӃt và sӁ xác ÿӏnh ÿѭӧc phân trăm lѭӧ
ng phát hiӋn ÿѭӧc. Ĉӗ thӏ kiӇm tra
ÿѭӧc xây dөng nhѭӣ hình 2.2.
Giӟi hҥn cҧnh báo cұn trên UWL (Upper Waming Limits) và cұn dѭӟi
LWL(Lower waming limits) ÿѭӧc xác ÿӏnh ӣ mӭc
r 2S. Giӟi hҥn kiӇm tra cұn trên
UCL(Upper Control Limits) và cұn
dѭӟi LCL (Lower Control Limits)
ÿѭӧc xác ÿӏnh ӣ mӭc
r 3S xung quanh
giá trӏ trung bình. NӃu sӕ liӋu nào ÿó
nҵm ngoài vùng UCL và LCL, thì sai
sӕ phân tích cҫn phҧi ÿѭӧc xác ÿӏnh và
ÿѭӧc làm chính xác lҥi.
Lѭӧng thu hӗi tӕt nhҩt là nҵm
trong giӟi hҥn giӳa UWL và LWL.
NӃu có 7 sӕ liӋu liên tiӃp nҵm ӣ phía
trên hoһc phía dѭӟi giá tӯ trung bình sӁ
chӭng tӓ có sai sӕ trong phân tích. Cҫn
thiӃt phҧi có 2/3 sӕÿiӇm phân tích nҵm
trong phҥm vi cӫa ÿӝ lӋch chu
ҭn quanh
giá tr
ӏ trung bình.
Ĉӗ thӏ kiӇm tra ÿѭӧc trình bày ӣ trên xác ÿӏnh cҧ sai sӕ và ÿӝ chính xác cӫa phép
phân tích, nhѭng ÿӝ chính xác không ÿѭӧc thӇ hiӋn rõ rӋt, ví dө khi ÿӗ thӏÿѭӧc xây

dөng không chính xác. Tuy nhiên ÿӗ thӏ kiӇm tra là rҩt hӳu ích trong ÿánh giá chҩt
lѭӧng sӕ liӋu.phân tích môi trѭӡng. Ĉӗ thӏ kiӇm tra sai sӕ cNJng có ÿѭӧc xây dөng trên
cѫ sӣ các giá trӏ RPD tӯ kӃt quҧ phân tích lһp l
ҥi các mүu. Giá trӏ
trung bình và ÿӝ lӋch

chuҭn sӁÿѭӧc xác ÿӏnh Các giӟi hҥn UWL, LWL,UCL và LCL cNJng ÿѭӧc xác ÿӏnh tҥi
r 2S và r 3S. Phѭѫng pháp này ÿѭӧc coi nhѭ hình thӭc kiӇm tra sai sӕ bә sung cùng
vӟi ÿӗ thӏ kiӇm tra lѭӧng thu hӗi ӣ trên. Các ÿӗ thi kiӇm tra là mӝt phҫn quan trӑng
cӫa chѭѫng trình kiӇm tra chҩt lѭӧng (QC programs) trong phân tích môi trѭӡng.

Phҫn 2
MӜT SӔ PHѬѪNG PHÁP
DÙNG TRONG PHÂN TÍCH MÔI TRѬӠNG
Chѭѫng 3
PHѬѪNG PHÁP TRҲC QUANG
3.1. Phѭѫng pháp so màu quang ÿiӋn
Phѭѫng pháp so màu quang ÿiӋn và phѭѫng pháp phân tích dӵa trên sӵ so sánh
cѭӡng ÿӝ màu cӫa dung dӏch nghiên cӭu vӟi cѭӡng ÿӝ màu cӫa dung dӏch tiêu chuҭn
có nӗng ÿӝ xác ÿӏnh.
Phѭѫng pháp này ÿѭӧc dùng chӫ yӃu ÿӇ xác ÿӏnh lѭӧng nhӓ cӫa các chҩt, tӕn ít
thӡi gian so vӟi các ph
ѭѫng pháp hóa h
ӑc khác.
3.1.1. Ĉ͓nh lu̵t c˯b̫n cͯa ph˱˯ng pháp so màu
NӃu chiӃu mӝt dòng sáng (cѭӡng ÿӝ I
0
) vào mӝt cuvet ÿúng dung dӏch thì mӝt
phҫn cӫa nó (cѭӡng ÿӝ I
r

) bӏ phҧn xҥ tӯ mһt cuvet, mӝt phҫn khác (cѭӡng ÿӝ I
a
) bӏ
dung dӏch hҩp thө, phҫn còn lҥi (cѭӡng ÿӝ It) ÿi qua cuvet. Ta có:
Khi sӱ dөng mӝt loҥi cuvet có thӇ xem cѭӡng ÿӝ dòng ánh sáng phҧn xҥ và
không ÿәi và thѭӡng không lӟn nên có thӇ bӓ qua. Khi ÿó phѭѫng trình trên có dҥng
I
0
và I
t
có thӇÿo trӵc tiӃp còn I
a
tìm ÿѭӧc theo công thӭc I
a
= I
0
- I
t
. Dӵa trên
nghiên cӭu thӵc nghiӋm Bugѫ (Bougueur) và Lămbe (Lambert) ÿã thiӃt lұp ÿӏnh luұt
và phát biӃu nhѭ sau: Nhͷng lͣp ch̭t có chi͉u dày ÿ͛ng nh̭t trong nhͷng ÿi͉u ki͏n
khác nh˱ nhau, luôn h̭p thͭ m͡t tͽ l͏ b̹ng nhau cͯa chùm ánh sáng chi͋u vào nhͷng
lͣpch̭t ÿó.
BiӇu thӭc toán hӑc cӫa ÿӏnh luұt là:
Trong ÿó:
I
0
: là chiӅu dày lӟp hҩp thө
k: hӋ sӕ tҳt, hӋ sӕ này chӍ phө thuӝc vào bҧn chҩt cӫa chҩt tan và bѭӟc sóng ánh
sáng chiӃu vào dung dӏch. Do ÿó ÿӏnh luұt hҩp thө ánh sáng Bugѫ - Lămbê chӍÿúng

cho tia ÿѫn sҳc.

Khi nghiên cӭu sӵ hҩp thө ánh sáng cӫa dung dӏch, Bia (Beer) ÿã thiӃt lұp ÿѭӧc
mӕi tѭѫng quan giӳa hӋ sӕ tҳt k vӟi nӗng ÿӝ chҩt hҩp thө theo phѭѫng trình:
KӃt hӧp nhӳng nghiên cӭu cӫa Bugѫ- Lăm be- Bia thì:
NӃu nӗng ÿӝ C ÿѭӧc tính theo mol/1; ChiӅu dày lӟp dung dӏch (l) ÿo bҵng cm thì
İ ÿѭӧc gӑi là hӋ sӕ tҳt phân tӱ hay hӋ sӕ hҩp thө phân tӱ; İ là mӝt ÿҥi lѭӧng không ÿәi
phө thuӝc vào bѭӟc sóng ánh sáng, bҧn chҩt cӫa chҩt tan, nhiӋt ÿӝ dung dӏch.
3.1.2. Các ÿ̩i l˱ͫng th˱ͥng dùng trong ph˱˯ng pháp so màu
T
Ӎ sӕ
giӳa cѭӡng ÿӝ chùm sáng sau khi ÿi qua dung dӏch (I
t
) vӟi cѭӡng ÿӝ chùm
sáng chiӃu vào dung dich(I
0
) gӑi là ÿӝ truyӅn qua, kí hiӋu bҵng T.
Ĉҥi lѭӧng T ӭng vӟi chiӅu dày lӟp dung dӏch bҵng 1 cm gӑi là hӋ sӕ truyӅn qua.
Logant cӫa ÿҥi lѭӧng nghӏch ÿҧo vӟi ÿӝ truyӅn qua gӑi là mұt ÿӝ quang D hay ÿӝ
tҳt E (extinction):
Tӯÿӏnh nghƭa này thҩy rҵng mұt ÿӝ quang D tӹ lӋ thuұn vӟi nӗng ÿӝ chҩt tan
trong dung dӏch
3.1.3. Vùng quang ph͝ h̭p thͭ
Ĉһc ÿiӇm hҩp thө ánh sáng cӫa các hӧp chҩt màu là sӵ hҩp thө chӑn lӑc. HӋ sӕ
hҩp thө phân tӱ cӫa hӧp chҩt màu và mұt ÿӝ quang cӫa dung dӏch khác nhau ÿӕi vӟi
chùm ánh sáng ÿi qua có bѭӟc sóng khác nhau. Vì vұ
y phӕ hҩp th
ө cNJng là mӝt ÿһc
trѭng ÿiӇn hình cӫa các hӧp chҩt màu.
Khi sӱ dөng phѭѫng pháp so màu ÿӇ ÿӏnh lѭӧng mӝt chҩt cҫn phҧi dùng tia ÿѫn

sҳc nào mà khi chiӃu qua dung dӏch, dung dӏch có khҧ năng hҩp thө lӟn nhҩt. ĈӇ xác

ÿӏnh bѭӟc sóng ánh sáng hҩp thө cӵc ÿҥi ngѭӡi ta ÿo giá trӏ mұt ÿӝ quang hoһc hӋ sӕ
hҩp thu phân tӱ cӫa dung dӏch màu vӟi nhӳng bѭӟc sóng khác nhau, cách nhau 10-
20nm. Ӣ giá tӱ bѭӟc sóng nào mà mұt ÿӝ quang ÿo ÿѭӧc là lӟn nhҩt thì ÿó là bѭӟc
sóng ánh sáng thích hӧp ÿӇ ÿӏnh lѭӧng hӧp chҩt màu này.
3.1.4. Kính l͕c màu
ĈӇ ÿҧm bҧo ÿӝ nhҥy và ÿӝ chính xác cӫa phép xác ÿӏnh, ngѭӡi ta không cho
dung d
ӏch hҩp thө
mӝt chùm ánh sáng mà chӍ cho nhӳng tia ÿѫn sҳc bӏ dung dӏch màu
hҩp thө cӵc ÿҥi ÿi qua. Muӕn tách ÿѭӧc nhӳng tia sang này ngѭӡi ta phҧi dùng kính
lӑc sáng (kính lӑc màu).
Kính lӑc sáng là tên gӑi chung các môi trѭӡng nhѭ: thuӹ tinh, màng tәng hӧp
chӍ cho nhӳng tia sáng thuӝc mӝt vùng xác ÿӏnh cӫa quang phәÿi qua.
Kính lӑc sáng trong phѭѫng pháp so màu phҧi ÿҧm bҧo cho ánh sang ÿѫn sҳc
truyӅn qua ÿҥt cӵ
c ÿҥi ӣ nhѭng bѭӟ
c sóng trùng vӟi bѭӟc sóng hҩp thө cӵc ÿҥi và ÿi
qua kính lӑc màu phҧi bӏ dung dӏch hҩp thu chӑn lӑc cao nhҩt. Muӕn vұy, trѭӟc khi ÿo
mұt ÿӝ quang dung dӏch mӝt hӧp chҩt màu chѭa biӃt Ȝ
max
(bѭӟc sóng ánh sáng bӏ hҩp
thө cӵc ÿҥi) cҫn tiӃn hành phѭѫng pháp thӵc nghiӋm: quay các kính lӑc màu xem kính
nào cho ánh sáng màu bӏ hҩp thө mҥnh nhҩt, hoһc có thӇ dӵa vào màu sҳc cӫa dung
dӏch xác ÿӏnh ÿӇ tìm kính lӑc màu thích hӧp theo bҧng sau:
Sáng 3. 1. Các kính l͕c s͵ dͭng cho các dung d͓ch màu
Màu cӫa dung dӏch Màu cӫa kính lӑc sáng
Tím
Xanh

Xanh lөc
Lөc xanh
Lөc
Lөc vàng
Vàng
Lөc vàng
Vàng
Ĉӓ nâu
Ĉӓ
Ĉӓ nâu
Tím
Xanh
hl
3.1.5. Ph˱˯ng pháp xác ÿ͓nh n͛ng ÿ͡ các ch̭t
Khi tiӃn hành mӝt loҥt phép xác ÿӏnh, phѭѫng pháp thuұn lӧi nhҩt là phѭѫng
pháp ÿѭӡng chuҭn. ĈӇ xây dөng ÿѭӡng chuҭn ta ÿo màu các dung dӏch chuҭn cӫa chҩt
ÿó vӟi các nӗng ÿӝ hoһc hàm lѭӧng ÿã biӃt.
TiӃn hành ÿo giá trӏ mұt ÿӝ quang D (hay phҫn trăm ÿӝ truyӅn qua) cӫa dãy dung
dӏch chuҭn này và xây dөng ÿѭӡng chuҭ
n b
ҵng phѭѫng pháp hӗi quy tuyӃn tính. Tác
hoành biӇu diӉn giá trӏ D, trөc tung biӃu diӉn giá trӏ nӗng ÿӝ hoһc hàm lѭӧng cӫa chҩt
chuҭn.

NӃu nӗng ÿӝ dung dӏch màu nҵm trong khoҧng tuân theo ÿӏnh luұt Bugѫ- Lăm
be- Bia thì tҩt cҧ giá trӏ mұt ÿӝ quang nhұn ÿѭӧc nҵm trên mӝt ÿѭӡng thҷng Sau ÿó ÿo
giá trӏ mұt ÿӝ quang cӫa dung dӏch màu nghiên cӭu vӟi cùng cuvet và kính lӑc màu sӱ
dөng ÿӇ ÿo các dung dӏch chuҭn. Dӵa vào ÿѭӡng chuҭn, ta xác ÿӏnh ÿѭӧc nӗng ÿӝ
dung dӏch màu nghiên cӭu. Hình 3.2 sӁ minh hoҥ vi
Ӌc xây dөng m

ӝt thang chuҭn trong
xác ÿӏnh hàm lѭӧng photpho (P
2
O
5
) bҵng phép hӗi quy tuyӃn tính, ÿiӇm chҩm là ÿiӇm
thӵc nghiӋm và ÿѭӡng thҷng là ÿѭӡng hӗi quy.
VӅ lý thuyӃt các ÿiӇm khu xây dөng ÿѭӡng chuҭn phҧi nҵm trên mӝt ÿѭӡng
thҷng, nhѭng trong thӵc tӃ do có nhӳng sai sӕ khó tránh khӓi, chӭng có chênh lӋch ít
nhiӅu. Vì màu cӫa dung dӏch biӃn ÿôi theo thӡi gian (thѭӡng bӏ nhҥt dҫn), do vұy
không nên keo dài thӡi gian ÿo, do ÿó sӕ lѭӧng mүu phҧi hҥn chӃ. Nhѭng nӃu dung
dӏch có màu bӅn thì không ÿòi hӓi khҳt khe nhѭ
v
ұy.
3.2. Phѭѫng pháp quang kӃ ngӑn lӱa (Flamephotomet)
Phѭѫng pháp quang kӃ ngӑn lӱa là mӝt dҥng phân tích quang phә phát xҥ.
Nguyên lý cѫ bҧn cӫa phѭѫng pháp nhѭ sau: Dѭӟi tác dөng cӫa nhiӋt ÿӝ ngӑn lӱa các
nguyên tӱ phân tӱ hoһc ion cӫa các chҩt bӏ kích thích sӁ chuyӇn sang trҥng thái các
dao ÿӝng cӫa ÿiӋn tӱ phát xҥ. Cѭӡng ÿӝ phát xҥ này ÿѭӧc ÿo bҵng dөng cө quang h
ӑc
rӗi tӯÿó tính ra nӗng ÿӝ chҩt cҫn xác ÿӏnh. Phҥm vi sӱ dөng quang kӃ ngӑn lӱa rҩt
lӟn. Rҩt nhiӅu nguyên tӕ có thӇ dùng phѭѫng pháp này ÿӇ xác ÿӏnh gián tiӃp hoһc trӵc
tiӃp vӟi tӕc ÿӝ nhanh và có ÿӝ chính xác cao.
3.2.1. C˯ sͧ lý thuy͇t
Sӵ hҩp thө hoһc phát xҥ năng lѭӧng ánh sáng làm cho nguyên tӱ (hoһc phân tӱ,
ion) chuyӇn tӯ tr
ҥng thái bình thѭӡ
ng sang trҥng thái kích thích và ngѭӧc lҥi.
Ӣ trҥng thái bình thѭӡng nguyên tӱ có năng lѭӧng nhӓ nhҩt, khi hҩp thө năng
lѭӧng chúng chuyӇn sang trҥng thái kích thích. Thӡi gian nguyên tӱӣ trҥng thái kích

thích rҩt ngҳn (thѭӡng là 10
-8
giây) rӗi lҥi chuyӇn vӅ trҥng thái cân bҵng kèm theo sӵ
phát xҥ. Sӵ phát xҥ phө thuӝc vào mӭc năng lѭӧng cӫa chúng ӣ trҥng thái bình thѭӡng
và trҥng thái kích thích.

Nhѭ vұy, mӛi mӝt nguyên tӱ hay ion biӃn ÿәi trҥng thӇ bình thѭӡng sang trҥng
thái kích thích ÿѭӧc ÿһc trѭng bҵng mӝt giá trӏ năng lѭӧng nhҩt ÿӏnh. Vì vұy, sӵ phát
xҥ nguyên tӱ cӫa bҩt kǤ mӝt nguyên tӕ nào cNJng có thành phҫn quang phәÿһc trѭng
hay cҩu tҥo vҥch quang phәÿһc trѭng.
ĈӇ ӭng dөng trong phép tính ÿӏnh lѭӧng ngѭӡi ta chӑn l
ҩy mӝt vҥch quang phә
ÿһc trѭng tӭc là vҥch phә xuҩt hiӋn cuӕi cùng khi giҧm dҫn nӗng ÿӝ chҩt. Sӵ thay ÿәi
cѭӡng ÿӝ cӫa vҥch này sӁ xác ÿӏnh lѭӧng nguyên tӱ cҫn phân tích.
Sӵ kích thích quang phә phát xҥ tăng lên khi tăng nguӗn năng lѭӧng ban ÿҫu
cung cҩp tӭc là nhiӋt ÿӝ. Tuy nhiên mӝt sӕ nguyên tӕ nhѭ kim loҥi kiӅm, kiӅm thô có
thӇ
phát xҥ ánh sáng ӣ nhiӋt ÿӝ
không cao lҳm, vì vұy viӋc xác ÿӏnh nhӳng nguyên tӕ
này không cҫn thiӃt phҧi ÿӕt ӣ nhiӋt ÿӝ rҩt cao. Nhìn chung, ÿӅ nhұn ÿѭӧc nhӳng vҥch
quang phә cҫn có nhiӋt ÿӝ thích hӧp cho tӯng nguyên tӕ.
B̫ng 3.2. Nhi͏t ÿ͡ cͯa mã s͙ ng͕n l͵a th˱ͥng dùng (Theo Poluectov)
Khi tăng nӗng ÿӝ nguyên tӕ có thӇ xҧy ra hiӋn tѭӧng hҩp thө
phát xҥ, tӭc là
nhӳng nguyên tӕ không b
ӏ kích thích sӁ hҩp thө mӝt phҫn năng lѭӧng phát xҥ. Vì thӃ
nên bҳt ÿҫu tӯ mӝt giӟi hҥn nӗng ÿӝ nào ÿó (ÿӕi vӟi mӛi nguyên tӕ xác ÿӏnh) thì quan
hӋ giӳa cѭӡng ÿӝ phát xҥ 1 và nӗng ÿӝ C sӁ không là tuyӃn tính (hình 3.3) tӭc là
phѭѫng pháp quang kӃ ngӑn lӱa chӍÿúng và dùng ÿѭӧc trong phҥm vi nӗng ÿӝ nh
ҩt

ÿӏnh ÿӕi vӟi tӯng nguyên tӕ.
H
ӛn hӧp cháy NhiӋt ÿӝ ngӑn lӱa (
0
C)
Propan- không khí
Hiÿro-không khí
Axetylen
Hiÿro - ôxy
Axetylen- ôxy
Propan - N
2
O
1700-1 800
2000-2O
4
5
2125-2397
2550-2660
3100-3137
2850-2900

Ngoài ra cҫn chú ý tӟi nhӳng ÿiӅu kiӋn sau:
+ Quá trình xҧy ra trong ngӑn lӱa: ӡÿiӅu kiӋn nhiӋt ÿӝ cao thѭӡng có sӵ bay hѫi
lӟn, phân tӱ các muӕi phân li tham gia phҧn ӭng vӟi các thành phҫn khác, kӃt quҧ là
cùng mӝt lúc trong ngӑn lӱa tӗn tҥi mӝt lѭӧng electron tӵ do, ion, phân tӱ, nguyên tӱ.
Cân bҵng giӳa dҥng này phө thuӝc vào nhiӋt ÿӝ cӫa ngӑn lӱa, thành ph
ҫn hѫ
i cӫa dung
dӏch, ÿiӅu kiӋn ôxy hoá - khӱ. Vì vұy thành phҫn dung dӏch chӭa nguyên tӕ cҫn xác

ÿӏnh có ҧnh hѭӣng ÿӃn kӃt quҧ phân tích. ĈӇ loҥi trӯҧnh hѭӣng này, cҫn chuҭn bӏ
dung dӏch chuҭn có thành phҫn giӕng nhѭ thành phҫn dung dӏch phân tích.
+ Thành phҫn dung dӏch không nhӳng ҧnh hѭӣng ÿӃn các quá trình xҧy ra trong
ngӑn lӱa mà còn ҧnh hѭӣng tӟi quá trình bѫm
mүu. NhiӋt ÿӝ
, sӭc căng bӅ mһt sӁ thay
ÿәi lѭӧng dung dӏch ÿѭӧc hút qua vòi phҫn tham gia vào trong ngӑn lӱa, nên ÿӝ sáng
cӫa ngӑn lӱa cNJng sӁ thay ÿәi. ĈiӅu ÿó sӁ gây nên sai sӕ cho phép phân tích.
+ Sӵ có mһt cӫa các ion lҥ vӟi lѭӧng lӟn trong dung dӏch sӁ làm chuyӇn dӏch cân
bҵng trong các phҧn ӭng phân li và ion hoá dung dӏch. ví dө nhѭ cѭӡng ÿӝ phát xҥ cӫ
a
canxi và cӫa kim loҥi kiӅ
m khác giҧm xuӕng khi có mһt nhôm vì khi ÿó tҥo thành mӝt
hӧp chҩt khó phân li (nCaO.Al
2
O
3
). Lѭӧng Canxi càng nhiӅu thì giá trӏ n càng lӟn.
+ Các cation kim loҥi kiӅm có ҧnh hѭӣng ÿӃn sӵ phát xҥ cӫa nhau, thѭӡng làm
táng cѭӡng ÿӝ phát xҥҧnh hѭӣng cӫa các cation kim loҥi kiӅm giҧm theo thӭ tӵ sau:
+ Ҧnh hѭӣng cӫa anion: Khi có mһt mӝt vài anion trong dung dӏch sӁ làm giҧm
nӗng ÿӝ và cѭӡng ÿӝ phát xҥ cӫa nguyên tѭ kim loҥi. Anion nitrat NO
3
-
có ҧnh hѭӣng
nhҩt ÿӃn sӵ phát xҥ cӫa kim loҥi kiӅm. Mӭc ÿӝ ҧnh hѭӣng tăng dҫn theo thӭ tӵ sau:
+ Rҩt nhiӅu chҩt có mһt trong dung dӏch thѭӡng tӵ phát xҥ vӟi nhӳng bѭӟc sóng
gҫn vӟi bѭӟc sóng phân tích cӫa nguyên tӕ xác ÿӏnh. ĈiӅu ÿó làm tăng kӃt quҧ xác
ÿӏnh.
Ví dө: Khi xác ÿӏnh nitrat cҫn chú ý vҥch quang phә cӫa canxi, khi xác ÿӏnh kim

cҫn chú ý vҥch cӫa lӕi và rubiÿi.
3.2.2. Quang k͇ ng͕n l͵a
- C̭u t̩o: Bҩt kǤ mӝt quang kӃ ngӑn lӱa nào cNJng gӗm nhӳng bӝ phұn chính
sau:
+ Nguӗn phát xҥ: Gӗm máy bѫm không khí nӕi vӟi ӕng phun mù ÿӇ chuyӇn
dung dӏch sang trҥng thu soi khí ÿѭa vào ngӑn lӱa, bӝ phұn cҩp hѫi ÿӕt ÿѭa vào ÿèn
+ ThiӃt bӏÿѫ
n sҳc: Th
ѭӡng là các kính lӑc phân lұp, mӛi nguyên tӕ có kính lӑc
màu riêng, thѭӡng có các kính lӑc cӫa natri, kali, canxi
+ Máy thu phát xҥ: Ĉo cѭӡng ÿӝ phát xҥ. Ĉa sӕ các nѭӟc thѭӡng dùng tӃ bào
quang ÿiӋn.
+ ĈiӋn kӃ nhҥy (ÿӃn 10
-10
A). Ĉó là kiӇu ÿiӋn kӃ gѭѫng quay
Sӱ dөng:
Chuҭn bӏ mӝt thang dung dӏch chuҭn ÿã biӃt nӗng ÿӝ, có thành phҫn tѭѫng tӵ vӟi
thành phҫn dung dӏch phân tích.
Mӣ bình nén không khí và khí ÿӕt axetylen (trѭӟc khi ÿi vào vòi phun và ÿèn ÿӕt,
khí ÿӕt và không khí cҫn ÿѭӧc làm sҥch bҵng dung dӏch H
2
SO
4
ÿһc). ĈiӅu chӍnh áp
suҩt khí ÿӕt và không khí cho thích hӧp tӭc là làm sao cho ngӑn lӱa cháy tӕt (nӃu ngӑn
lӱa có màu vàng và có khӓi là thӯa khí ÿӕt, ÿiӅu chӍnh sao cho ngӑn lӱa ÿӅu, không có
màu) và dung dӏch bӏ hút vào әn ÿӏnh, vӯa phҧi.
Quay kính lӑc tѭѫng ӭng.
Mӣ công tҳc, ÿѭa vào dung dӏch chuҭn có nӗng ÿӝ âm nhҩt. NӃu chӍ sӕ cӫa ÿiӋn

kӅ ch
Ӎ
ngoài thang thì phҧi giҧm màng chҳn ÿӃ ÿӑc ÿѭӧc chӍ sӕ trên ÿiӋn kӃ. TiӃp tөc
ÿo thang chuҭn vӟi nӗng ÿӝ tӯ thҩp ÿӃn cao. Sӕÿӑc phҧi lһp lҥi hai lҫn. Mӛi lҫn thay
ÿәi dung dӏch ÿӅu phҧi rӱa ÿèn bҵng nѭӟc cҩt và kim ÿiӋn kӃ phҧi chӍ vӅ 0. VӁÿӗ thӏ
chuҭn. Thay dung dӏch chu
ҭn bҵng dung dӏch phân tích. Ĉӑc t
ӯ sӕ trên ÿiӋn kӃ.
Dӵa vào ÿӗ thӏ xác ÿӏnh ÿѭӧc nӗng ÿӝ chҩt cҫn phân tích.
Ĉóng vòi khí ÿӕt, ÿóng tӃ bào quang ÿiӋn. Rӱa vòi phun bҵng nѭӟc cҩt. Thông
khí toàn bӝ hӋ thӕng.
3.3. Phѭѫng pháp quang phә hҩp thө nguyên tӱ (AAS)
Nhѭÿã biӃt, vұt chҩt ÿѭӧc cҩu tҥo tӯ các nguyên tӱ và nguyên tӱ là phҫn tӱ
nhӓ
nhҩt còn giӳÿѭӧc tính chҩt cӫ
a nguyên tӕ. Trong ÿiӅu kiӋn bình thѭӡng, nguyên tӱ
không thu hay phát ra năng lѭӧng dѭӟi dҥng các bӭc xҥ, lúc này nguyên tӱ tӗn tҥi ӣ
trҥng thái cѫ bҧn. Ĉó là trҥng thái bӅn vӳng và có mӭc năng lѭӧng thҩp nhҩt cӫa
nguyên tӱ. Khi nguyên tӱ tӵ do ӣ trҥng thái hѫi, nӃu chiӃu mӝt chùm tia sáng có
nhӳng bѭӟc sóng nhҩt ÿӏ
nh vào ÿám hѫi, nguyên tӱ thì các nguyên tӱ tӵ do sӁ hҩp th
ө

các bӭc xҥ có bѭӟc sóng nhҩt ÿӏnh, ӭng vӟi nhӳng tia bӭc xҥ mà nó có thӇ phát ra
ÿѭӧc trong quá trình phát xҥ. Lúc ÿó nguyên tӱÿã nhұn năng lѭӧng dѭӟi dҥng các tia
bӭc xҥ và nó chuyӅn lên trҥng thái kích thích, có năng lѭӧng cao hѫn trҥng thái cѫ bҧn.
Ĉó là tính chҩt ÿһc trѭng cӫa nguyên tӱӣ trҥng thái hѫi. Quá trình ÿó gӑi là quá trình
hҩp thө năng lѭӧng cӫa nguyên tӱ Phә sinh ra trong quá trình này
ÿѭӧc gӑi là ph
ә hҩp

thө nguyên tӱ. Nghiên cӭu sӵ phө thuӝc cӫa cѭӡng ÿӝ mӝt vҥch phә hҩp thө cӫa mӝt
nguyên tӕ và nӗng ÿӝ C trong mүu phân tích, lý thuyӃt và thӵc nghiӋm cho thҩy rҵng.
trong mӝt vùng nӗng ÿӝ C nhӓ, mӕi quan hӋ giӳa cѭӡng ÿӝ vҥch phә hҩp thө và nӗng
ÿӝ cӫa nguyên tӕÿó trong ÿám hѫi c
NJng tuân theo ÿӏnh luұt Bug
ѫ- Lămbe-bia.
K: HӋ sӕ hҩp thө, phө thuӝc vào chiӅu dài sóng; C: Nӗng ÿӝ nguyên tӕ cҫn xác
ÿӏnh có trong ngӑn lӱa; L: ChiӅu dày cӫa lӟp hҩp thө;
Dӵa vào giá trӏ mұt ÿӝ quang, ngѭӡi ta xác ÿӏnh nӗng ÿӝ nguyên tӱ cӫa nguyên
tӕ cҫn xác ÿӏnh trong thӇ tích mүu. BiӇu thӭc trên chӭng tӓ mұt ÿӝ quang cӫa lӟp hҩp
thө tӹ lӋ thuұn vӟi nӗng ÿӝ cӫa nguyên tӱ chӭa trong ÿó tҥi bѭӟc sóng hҩp thөӭng vӟi
nguyên tӕÿó. Tính tӹ lӋ này ÿѭӧc bҧo toàn trong mӝt kho
ҧng nӗng ÿӝ
nhҩt ÿӏnh, tuǤ
thuӝc vào tính chҩt cӫa nguyên tӕ cҫn xác ÿӏnh và tính chҩt cӫa ÿèn. Sӵ phө thuӝc trên
là cѫ sӣ thӵc tiӉn cӫa phѭѫng pháp phân tích hҩp thө nguyên tӱÿӏnh lѭӧng.
3.3.1. Nguyên lý và thi͇t b͓ cͯa phép ÿo quang ph͝ h̭p thͭ nguyên t͵ (AAS)
Cѫ sӣ lý thuyӃt cӫa phép ÿo AAS là sӵ hҩp thө năng lѭӧng (bӭc xҥ
ÿѫn sҳc) cӫa
nguyên tӱ
tӵ do ӣ trҥng thái hѫi (khí) khi chiӃu chùm tia bӭc xҥ qua ÿám hѫi cӫa
nguyên tӕҩy trong môi trѭӣng hҩp thө. Vì vұy, muӕn thӵc hiӋn ÿѭӧc phép ÿo phә hҩp
thө nguyên tӱ cҫn phҧi có các quá trình sau:
+ Chӑn các ÿiӅu kiӋn và mӝt loҥt thiӃt bӏ phù hӧp ÿӅ chuyӅn mүu phân tích tӯ
trҥng thái ban ÿҫu (rҳn hay dung d
ӏch) thành trҥng thái hѫi cӫa các nguyên tӱ tӵ do.
Ĉó là quá trình nguyên tӱ hoá mүu. Nhӳng thiӃt bӏÿӇ thӵc hiӋn quá trình này gӑi là hӋ
thӕng nguyên tӱ hoá mүu.
+ ChiӃu chùm tia sáng phát xҥ cӫa nguyên tӕ cҫn phân tích qua ÿám hѫi nguyên
tӫ vӯa ÿѭӧc ÿiӅu chӃӣ trên. Các nguyên tӱ cӫa nguyên tӕ cҫn xác ÿӏnh trong ÿám hѫi

sӁ hҩp thө nhӳng tia bӭc xҥ nhҩt
ÿӏnh và tҥo ra phә hҩp thө cӫa nó. Ӣÿây, mӝt phҫ
n
cѭӡng ÿӝ cӫa chùm sáng ÿã bӏ mӝt loҥi nguyên tӱ hҩp thө và phө thuӝc vào nӗng ÿӝ
cӫa nguyên tӕ trong môi trѭӡng hҩp thө. Nguӗn cung cҩp nguӗn tia sáng phát xҥ cӫa
nguyên tӕ cҫn xác ÿӏnh gӑi là nguӗn bӭc xҥÿѫn sҳc.
+ Dӵa trên nguyên tҳc cӫa phép ÿo phә h
ҩp thө nguyên tӱ nên dөng cө dùng
trong phѭѫng pháp này gӗm nhӳng bӝ phұn chính nhѭ
sau: Nguӗn sáng, bӝ hҩp thө,

thiӃt bӏ quang, thiӃt bӏ thu và ghi.
+ Nguӗn sáng: Nguӗn sáng chính dùng trong phѭѫng pháp phân tích quang phә
hҩp thө nguyên tӱ là ÿèn canh rӛng. Ĉèn này là bình hay ӕng hình trө bҵng thuӹ tinh
có các ÿiӋn cӵc dùng ÿӅ ÿӕt nóng. Bình ÿѭӧc nҥp ÿҫy mӝt khí trѫ nào ÿó có áp suҩt
thҩp (agon, neon, heli, xenon ). ĈӇ có vùng bӭc xҥ tӱ ngoҥi, cӱa ra cӫa ÿèn ÿѭӧc chӃ
tҥo bҵng thҥch anh hoһc thuӹ tinh ÿһc biӋt.
Catôt rӛng cӫa
ÿèn ÿѭӧc chӃ t
ҥo bҵng mӝt kim loҥi tinh khiӃt (hoһc bҵng vұt liӋu
khác) dѭӟi dҥng ӕng hình trө mà mһt phía trong cӫa nó ÿѭӧc phӫ bҵng mӝt chҩt có
chӭa nguyên tӕ cҫn xác ÿӏnh.
Tính әn ÿӏnh cӫa ÿèn khi làm viӋc là yӃu tӕ rҩt quan trӑng, nó ҧnh hѭӣng ÿӃn ÿӝ
chính xác và ÿӝ nhҥy cҧm cӫa phѭѫng pháp phân tích. Tính әn ÿӏnh ÿó ÿѭӧ
c xác ÿӏnh
bҵng tính ә
n ÿӏnh cӫa nguӗn duy trì khi làm viӋc, bҵng ÿһc tính cҩu trúc và nhӳng tӍnh
chҩt ÿһc thù cӫa ÿèn. Tính әn ÿӏnh cӫa ÿèn khi làm viӋc ÿһc biӋt có ý nghƭa trong
trѭӣng hӧp sӱ dөng thang rӝng.
Ngoài nhӳng loҥi ÿèn catôt rӛng trong thӵc tӃ phân tích ngѭӡi ta còn dùng các

ÿèn không cӵc cao tҫn. Ĉó là các bình bҵng thҥch anh hay bҵng thuӹ tinh có ÿѭӡng
kính tӱ 10 mm ÿӃn 20mm, trong ÿ
ó có ÿѭa vào mӝt kim loҥi t
ѭѫng ӭng (hay hӧp chҩt
cӫa nó và mӝt khí trѫ-có áp suҩt vài mmHg) dùng ÿӇ duy trì sӵ phóng ÿiӋn trong ÿèn.
Sӵ phóng ÿiӋn trong ÿèn ÿѭӧc sinh ra khi ÿһt nó vào trong mӝt trѭӡng ÿiӋn tӱ cӫa máy
phát có tҫn sӕ làm viӋc 100-2450MHz. CNJng có thӇ sӱ dөng nhӳng nguӗn phù hҩp thө
nhѭ là ÿèn hiÿro, ÿèn xenon, ÿèn ÿѫteri, nhѭng các ÿèn này chѭa
ÿѭӧc sӱ dөng rӝng
rãi trong phân tích quang phә hҩp thө nguyên tӱ.
+ Bӝ hҩp thө: Bӝ hҩp thө dùng ÿӇ chuyӅn chҩt phân tích sang trҥng thái mà trong
ÿó các chҩt cҫn xác ÿӏnh sӁ tӗn tҥi dѭӟi dҥng nhӳng nguyên tӱ ty do, có khҧ năng hҩp
thө ánh sáng cӫa nguӗn sáng bên ngoài. Có thӇ dùng các loҥi ÿèn khí làm bӝ hҩp thө.
Các khí thѭӡng dùng ÿӇ ÿӕt ÿèn ló propan, bu tan, axetylen, hiÿro.