Thực Hiện Chính Sách Xóa Đói Giảm Nghèo Ở Tỉnh Cao Bằng.pdf

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

MẠC THỊ LỆ

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH
XĨA ĐÓI GIẢM NGHÈO Ở TỈNH CAO BẰNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI, 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

MẠC THỊ LỆ

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH
XĨA ĐÓI GIẢM NGHÈO Ở TỈNH CAO BẰNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC
Chuyên ngành: Chủ nghĩa xã hội khoa học
Mã số

: 60.22.85

Người hướng dẫn khoa học: TS Trần Ngọc Liêu

HÀ NỘI, 2014

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sỹ với đề tài “Thực hiện chính sách
xóa đói giảm nghèo ở tỉnh Cao Bằng” là cơng trình nghiên cứu của riêng cá
nhân tôi và những kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực.

Hà Nội, tháng 7 năm 2014
Tác giả Luận văn

Mạc Thị Lệ


LỜI CẢM ƠN
Luận văn với đề tài “Thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở tỉnh
Cao Bằng” được hồn thành tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn, Đại học Quốc gia Hà nội. Để hoàn thành luận văn, bên cạnh những nỗ lực
của bản thân, tác giả luận văn đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá
nhân, tập thể.
Trước tiên, với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu
sắc tới TS. Trần Ngọc Liêu, thầy đã nhiệt tình hướng dẫn khoa học cho tác
giả để luận văn được hoàn thành.
Tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới Ban Giám hiệu, quý thầy cô, các
cán bộ, công chức của Phòng, Ban, Khoa, Thư viện trường Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn đã hết sức giúp đỡ tác giả trong q trình hồn thành luận
văn.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp
đã luôn quan tâm, động viên và giúp đỡ tác giả trong suốt q trình hồn thành
Luận văn thạc sỹ của mình.
Xin trân trọng cảm ơn!

Tác giả Luận văn

Mạc Thị Lệ


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 3
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 3
2. Tình hình nghiên cứu. ................................................................................. 5
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 8
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 9
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................... 9
6. Ý nghĩa của luận văn................................................................................... 9
7. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 10
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐÓI NGHÈO VÀ CHÍNH
SÁCH XĨA ĐĨI GIẢM NGHÈO ............................................................... 11
1.1. Khái luận chung về đói nghèo và chính sách xóa đói giảm nghèo. ........... 11
1.1.1. Một số vấn đề lý luận về đói nghèo. .................................................... 11
1.1.2. Một số vấn đề lý luận về chính sách xóa đói giảm nghèo. ................. 19
1.2. Tính tất yếu của việc thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo........ 23
1.2.1. Tính tất yếu về mặt lý luận. ................................................................. 23
1.2.2. Tính tất yếu về mặt thực tiễn. .............................................................. 30
Chương 2: TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XĨA ĐĨI GIẢM
NGHÈO Ở TỈNH CAO BẰNG .................................................................... 42
2.1.2. Nguyên nhân đói nghèo ở tỉnh Cao Bằng .......................................... 49
2.2. Thực trạng thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở Cao Bằng....... 56
2.2.1. Mục tiêu thực hiện chính sách. ........................................................... 56
2.2.2. Nội dung và những thành tựu đạt được trong việc thực hiện chính
sách xóa đói giảm nghèo ................................................................................ 60
2.3. Những hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong việc thực hiện chính

sách xóa đói giảm nghèo ở Cao Bằng .......................................................... 73
2.3.1. Hạn chế. ................................................................................................. 73
2.3.2. Nguyên nhân của hạn chế............................................................................ 82
1


Chương 3: GIẢI PHÁP THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XĨA ĐĨI GIẢM
NGHÈO Ở TỈNH CAO BẰNG .................................................................... 87
3.1. Giải pháp về quan điểm nhận thức. ....................................................... 87
3.2. Giải pháp về hoạch định chính sách xóa đói giảm nghèo. ................... 89
3.3. Giải pháp về hồn thiện chính sách xóa đói giảm nghèo ..................... 99
KẾT LUẬN .................................................................................................. 109
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 111

2


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bước vào thể kỷ XXI, xã hội loài người đang trên đà phát triển mạnh cả
về kinh tế và xã hội, điều này làm cho một số nước trên thế giới cũng như
Việt Nam đang đứng trước những thay đổi lớn lao có ý nghĩa bước ngoặt.
Những thay đổi ấy tạo ra những cơ hội và thách thức đối với đường lối, chính
sách phát triển.
Trong những năm qua, nền kinh tế – xã hội của nước ta đạt được những
thành tựu quan trọng, tuy nhiên với điểm xuất phát thấp nên nước ta vẫn là
một nước nghèo. Vì vậy, cơng cuộc xóa đói giảm nghèo là một trong những
chính sách ưu tiên hàng đầu trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội của
Việt Nam
Với sự phát triển kinh tế của đất nước, nhìn chung đại bộ phận đời sống

nhân dân đã được nâng cao rõ rệt, con người không những được đáp ứng đầy
đủ vật chất hàng ngày mà cịn có điều kiện để nghiên cứu, học tập và phát huy
năng lực cá nhân trong môi trường phát triển theo xu thế chung của nhân loại.
Tuy nhiên, đối ngược với những thành tựu đó vẫn cịn tồn tại một bộ phận
khơng ít dân cư, đặc biệt là dân cư ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa vẫn chưa có
điều kiện để tự nâng cao đời sống của mình, vật chất vẫn cịn thiếu thốn, đói
nghèo vẫn cịn hồnh hành, những điều kiện tối thiểu của cuộc sống như ăn,
ở, mặc, đi lại, vẫn cịn nhiều khó khăn. Hệ lụy của sự mất cân bằng này trong
xã hội đã tạo nên sự phân hoá giàu nghèo, chênh lệch trong phát triển cả về
vật chất lẫn tinh thần. Vì vậy, Vấn đề đói nghèo không chỉ là mối quan tâm
hàng đầu của những nước có nền kinh tế phát triển, mà đối với nước ta khi
nền kinh tế đang có những biến chuyển thì vấn đề phân hoá giàu nghèo lại là
vấn đề cần phải được chú trọng hơn.
Để phát triển đất nước theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa thì một trong những điều đầu tiên cần được quan tâm là cân bằng về

3


chất lượng cuộc sống trong xã hội và xóa bỏ sự phân hóa về giàu nghèo.
Trong đó, thực hiện xố đói giảm nghèo để có thể rút ngắn được khoảng cách
chênh lệch trong xã hội, nâng cao đời sống đối với người dân xóa bỏ nạn đói
nghèo là cơng việc quan trọng. Như vậy, xóa đói giảm nghèo khơng chỉ là
nhiệm vụ của các cấp, các ngành, ở từng địa phương mà còn là nhiệm vụ của
tất cả mọi người, của toàn thể nhân dân.
Trong những năm qua, với những thay đổi trong phát triển kinh tế đã tạo
ra những cơ hội và thách thức đối với đường lối và chính sách phát triển của
Đảng và Nhà nước ta. Chính sách xóa đói giảm nghèo đã trở thành một chủ
trương lớn và là một nội dung quan trọng của nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, phù hợp với quan điểm xuyên suốt trong cương lĩnh

phát triển đất nước của Đảng ta là tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với thực hiện
tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng thời kỳ và từng chính sách phát
triển. Từ quan điểm ấy, nhiều năm qua xóa đói giảm nghèo đã trở thành một
chính sách xã hội trọng điểm trong suốt quá trình phát triển kinh tế và xã hội.
Cao Bằng là một tỉnh miền núi phía bắc nằm trong danh sách năm tỉnh
nghèo nhất cả nước, với hơn 95% đồng bào là người dân tộc thiểu số và hơn
70% số xã nằm trong diện đặc biệt khó khăn, là tỉnh vùng cao có đường biên
giới khá dài, lại nằm xa khu trung tâm kinh tế của cả nước nên kinh tế chủ
yếu là nông - lâm nghiệp, nặng tính tự cung, tự cấp, sản xuất hàng hoá và dịch
vụ chưa phát triển, cơ sở hạ tầng yếu kém nên tỷ lệ hộ nghèo ở các xã đặc biệt
khó khăn cịn cao. Vì vậy, tỉnh Cao Bằng thực hiện chính sách xố đói giảm
nghèo là thực hiện một trong những chính sách xã hội cơ bản hướng vào phát
triển con người, nhất là người nghèo, tạo cơ hội cho họ tham gia vào quá trình
phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, để cho người nghèo có cơ hội và điều
kiện tiếp cận các dịch vụ xã hội phát triển sản xuất tự vươn lên thốt khỏi đói
nghèo. Để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ, mục tiêu chiến lược xóa đói giảm

4


nghèo thì trong những năm qua tỉnh Cao Bằng đã tích cực triển khai thực hiện
các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.
Tuy nhiên, công cuộc thực hiện xóa đói giảm nghèo ở tỉnh Cao Bằng
vẫn cịn nhiều hạn chế và gặp nhiều trở ngại. Nhận thấy vấn đề xóa đói giảm
nghèo ở tỉnh Cao Bằng là một vấn đề cấp thiết. Chính vì vậy tác giả đã chọn
đề tài “Thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở tỉnh Cao Bằng” làm đề tài
nghiên cứu của mình.
2. Tình hình nghiên cứu.
Từ trước đến nay đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về vấn đề xóa đói
giảm nghèo, các cơng trình ấy ít nhiều đã tổng hợp, phân tích, làm rõ về quan

niệm, các yếu tố dẫn đến đói nghèo và những giải pháp về xóa đói giảm
nghèo và được tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau:
Các cơng trình do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chủ biên như: Đói
nghèo ở Việt Nam (Hà Nội, 1993); Nhận diện đói nghèo ở nước ta (Hà Nội,
1993), Xóa đói giảm nghèo (Hà Nội, 1996), Xóa đói giảm nghèo với tăng
trưởng kinh tế (Nxb Lao động, 1997). Các cơng trình nghiên cứu này làm rõ
các vấn đề lý luận về đói nghèo và phân tích rõ về các yếu tố ảnh hưởng đến đói
nghèo ở nước ta, từ đó đưa những giải pháp nhằm xóa đói giảm nghèo nói chung.
Các cơng trình nghiên cứu là tài liệu tham khảo phù hợp cho các địa
phương thuộc khu vực miền núi nói chung.
Sách chuyên khảo của Hà Quế Lâm “Xóa đói giảm nghèo ở vùng dân
tộc thiểu số nước ta hiện nay – thực trạng và giải pháp” (Nxb Chính trị quốc
gia, Hà nội, 2002) đã cho người đọc thấy được tình trạng đói nghèo ở nhiều
vùng dân tộc thiểu số ở nước ta. Đồng thời tác giả còn nêu ra những ngun nhân
cơ bản về tình trạng đói nghèo và đưa ra những khuyến nghị về định hướng và
một số giải pháp xóa đói, giảm nghèo ở vùng dân tộc thiểu số ở nước ta.
Một số sách chuyên khảo chỉ đi sâu nghiên cứu thực trạng đói nghèo ở
riêng một địa phương như: Tiến sỹ Hoàng Văn Cường với sách chuyên khảo

5


“Xóa đói giảm nghèo ở huyện Từ Liêm” (Nxb Nơng nghiệp, Hà Nội, 2004)
cũng đã nêu rõ đặc trưng về tình hình đói nghèo ở huyện Từ Liêm nói riêng.
Qua đó cũng nêu giải pháp và kiến nghị nhằm xóa đói giảm nghèo ngay tại
huyện Từ Liêm. Đây là sách để các tỉnh lân cận khu vực ngoại thành Hà Nội
và các tỉnh miền bắc nói chung có thể nghiên cứu, tham khảo trong việc xóa
đói giảm nghèo cho người dân.
Một số cơng trình nghiên cứu khác cũng đưa ra những cách thức,
phương pháp để người dân có thể tham khảo, vận dụng, tự xóa đói giảm

nghèo và tự thốt nghèo bằng nhiều cách khác nhau, đó là: “Làm ăn có kế
hoạch để xóa đói giảm nghèo” của nhóm tác giả Vi Hồng Nhân – Ngô Quang
Hưng – Trịnh Thị Thủy (Nxb Văn hóa dân tộc, 2007), “Những điển hình tiên
tiến trong xóa đói giảm nghèo” của nhóm tác giả Đinh Viết Vinh – Phạm Văn
Khánh – Viết Hồng (Nxb Lao động xã hội, 2006), tài liệu của nhóm tác giả
Trần Văn Ơn – Tô Xuân Phúc – Nguyễn Tất Cảnh,“Thương mại hóa sản
phẩm bản địa: hướng đi mới nhằm xóa đói giảm nghèo cho miền núi Việt
Nam” (Nxb Nơng nghiệp, 2008). Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu này
là tài liệu tham khảo phù hợp cho các địa phương thuộc khu vực miền núi và
vùng dân tộc thiểu số ở nước ta.
Các bài viết công bố trên các tạp chí cũng đã đề cập tới việc thực hiện
xóa đói giảm nghèo.
Để thấy được tình hình đói nghèo ở tỉnh Cao Bằng nói riêng, tác giả
Nguyễn Thị Nương với bài viết “Cao Bằng tập trung nguồn lực đầu tư phát
triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số”, tạp chí Cộng Sản số 812 (2010) cho
thấy hiệu quả công tác dân tộc và chính sách dân tộc đã góp phần tạo ra sự
chuyển biến mạnh mẽ về đời sống vật chất và tinh thần của dân tộc thiểu số ở
Cao Bằng. Đồng thời, đưa ra một số chủ trương lớn để tập trung nguồn lực
phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số của tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn
tiếp theo.

6


Một số bài có thể là tài liệu tham khảo trong việc đưa ra những giải
pháp xóa đói giảm nghèo như: “Trợ giá, trợ cước ở Cao Bằng: Tiếp sức cho
xố đói giảm nghèo” của Bằng Giang, (theo Báo Dân tộc & Phát triển - Số
45/2009), bài viết đã cho thấy thực tế về cuộc sống thiếu thốn của người dân
tại Cao Bằng, đồng thời bài viết cũng cho thấy rõ một số giải pháp được tỉnh
đề ra để nhằm giúp đỡ cuộc sống của người dân địa phương.

Nhằm đưa ra các giải pháp trong việc thực hiện một số chính sách xã
hội và thực hiện an sinh xã hội ở địa phương thì bài viết “Cơ sở lý luận và
thực tiễn để xây dựng và thực hiện hệ thống chính sách an sinh xã hội trong
điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc
tế”, tạp chí Cộng sản số 834 (2012) của tác giả Nguyễn Hữu Dũng là một
trong những tài liệu tham khảo nghiên cứu sâu sắc về vấn đề thực hiện hệ
thống chính sách an sinh xã hội trong giai đoạn hiện nay.
Bài viết “Thực hiện một số chính sách xã hội ở vùng dân tộc thiểu số
trong hội nhập và phát triển” của tác giả Sơn Phước Hoan trong tạp chí cộng
sản số 805 (2009) đã cho thấy được nguyên nhân dẫn đến đói nghèo ở vùng
dân tộc thiểu số nói chung, qua đó đưa ra những chính sách và đưa ra những
giải pháp nhằm xóa đói giảm nghèo và phát triển trong qua trình hội nhập và
phát triển trong giai đoạn hiện nay.
Trong những năm gần đây có các những cơng trình nghiên cứu là các
Luận văn thạc sỹ như: “An sinh xã hội đối với nông dân tỉnh Cao Bằng trong
giai đoạn hiện nay” của tác giả Nông Văn Dũng, (Đại học khoa học xã hội và
nhân văn, (2011)). Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề an sinh xã
hội đối với nông dân tỉnh Cao Bằng từ năm 2011 đến nay, luận văn đi sâu
nghiên cứu về thực trạng và giải pháp thực hiện bảo hiểm xã hội, trợ giúp xã
hội, xóa đói giảm nghèo và vấn đề giải quyết việc làm tăng thu nhập cho
người nông dân tỉnh Cao Bằng.

7


Luận văn thạc sỹ của tác giả Hoàng Thị Ngọc Hà “Đảng bộ tỉnh Cao
Bằng lãnh đạo cơng tác xóa đói, giảm nghèo từ năm 2001 đến năm 2010”.
Đại học quốc gia Hà Nội, (2012). Luận văn chủ yếu đi sâu nghiên cứu sự lãnh
đạo cơng tác xóa đói, giảm nghèo của Đảng bộ tỉnh Cao bằng trên địa bàn của
tỉnh, từ đó đưa ra một số nhận xét và bài học kinh nghiệm trong quá trình lãnh

đạo của Đảng bộ tỉnh Cao Bằng.
Nhìn chung, các cơng trình ở trên đã đề cập đến vấn đề đói nghèo dưới
các góc độ khác nhau cả về lý luận và thực tiễn. Một số bài viết nghiên cứu cụ
thể về các vấn đề đói nghèo của người dân ở tỉnh Cao Bằng, cho thấy đời
sống hàng ngày của người dân còn nghèo khó cả về vật chất và tinh thần, qua
đó cũng đề ra các hướng giải pháp nhằm để thực hiện xóa đói giảm nghèo.
Nhận thấy việc thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo mang tính thiết
thực và quan trọng nên tơi lựa chọn vấn đề Thực hiện chính sách xóa đói giảm
nghèo ở tỉnh Cao Bằng làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích:
Từ việc làm rõ vấn đề lý luận về đói nghèo, chính sách xóa đói giảm
nghèo, quan điểm và đường lối của Đảng và Nhà nước ta về xóa đói giảm
nghèo, luận văn khảo sát và đánh giá tình hình thực hiện chính sách xóa đói
giảm nghèo ở tỉnh Cao Bằng. Từ đó đưa ra giải pháp về xóa đói giảm nghèo
nhằm nâng cao việc xóa đói giảm nghèo bền vững ở Cao bằng.
- Nhiệm vụ:
Để đạt được mục đích trên luận văn tập trung giải quyết những nhiệm
vụ cơ bản sau:
+ Làm rõ một số vấn đề lý luận về đói nghèo và chính sách xóa đói
giảm nghèo.
+ Luận giải về tính tất yếu của việc xóa đói giảm nghèo.

8


+ Khảo sát và đánh giá việc thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở
tỉnh Cao Bằng.
+ Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao việc xóa đói giảm nghèo
bền vững trong những năm gần đây.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng:
Luận văn đi sâu nghiên cứu về vấn đề đói nghèo, chính sách xóa đói
giảm nghèo và việc thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo.
- Phạm vi: Luận văn nghiên cứu việc thực hiện chính sách xóa đói
giảm nghèo ở tỉnh Cao Bằng từ năm 2006 đến nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý luận:
Luận văn thực hiện trên cơ sở vận dụng lý luận duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về đói nghèo
và đường lối, quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước về xóa đói giảm
nghèo.
- Phương pháp nghiên cứu:
Trong q trình nghiên cứu luận văn chủ yếu sử dụng các phương pháp
của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phương pháp phân tích,
tổng hợp, logic, lịch sử, quy nạp, diễn dịch nhằm thực hiện mục đích, nhiệm
vụ đề tài đặt ra.
6. Ý nghĩa của luận văn.
Luận văn đóng góp một phần cho việc làm rõ thêm cơ sở lý luận về Đói
nghèo, chính sách xóa đói giảm nghèo. Luận văn đánh giá khách quan thực
trạng đói nghèo và tình hình thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo ở tỉnh
Cao Bằng.
Luận văn góp phần cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoạch
định chính sách xóa đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh Cao Bằng. Luận văn có

9


thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu vấn đề xóa đói giảm nghèo ở
các địa bàn có đặc thù tương tự như cao Bằng làm tư liệu giảng dạy và là tài

liệu tham khảo cho việc hoạch định chính sách và quản lý trong vấn đề xóa
đói giảm nghèo.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung luận
văn gồm 3 chương và 8 tiết.

10


Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐÓI NGHÈO
VÀ CHÍNH SÁCH XĨA ĐĨI GIẢM NGHÈO
1.1. Khái luận chung về đói nghèo và chính sách xóa đói giảm nghèo.
1.1.1. Một số vấn đề lý luận về đói nghèo.
Trong những năm qua, vấn đề đói nghèo ln được cả cộng đồng quốc
tế quan tâm, tại hội nghị thượng đỉnh thiên niên kỷ của Liên Hợp quốc năm
2000, có 189 quốc gia thành viên tham gia đã nhất trí thơng qua tuyên bố
thiên niên kỷ và cam kết đạt mục tiêu thiên niên kỷ vào năm 2015 [10, tr. 9].
Điều này thể hiện sự đồng thuận chưa từng có trong lịch sử của các nhà lãnh
đạo trên thế giới về những thách thức lớn trên toàn cầu trong thế kỷ XXI cũng
như cam kết chung về việc giải quyết thách thức này. Tuyên bố thiên niên kỷ
và các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ tạo ra lộ trình và tầm nhìn về một thế
giới mà ở đó khơng cịn đói nghèo, ai cũng được học hành, sức khỏe của
người dân được cải thiện, môi trường được bảo vệ một cách bền vững, mọi
người đều được hưởng các quyền tự do, bình đẳng và cơng bằng [10, tr. 9].
Từ trước đến nay có đã nhiều quan điểm khác nhau về đói nghèo, tuy
nhiên, để xác định đói nghèo có thể xem xét ở nhiều góc độ khác nhau.
Trước hết, về kinh tế, nhìn chung được thể hiện qua thu nhập của họ từ
các công việc mà họ hoạt động để đáp ứng những nhu cầu cơ bản về: ăn, mặc,
ở, y tế, giáo dục, văn hóa và các giao tiếp xã hội. Đồng thời tương ứng với
kinh tế đó là mức sống của họ trong xã hội. Vì vậy, khi xem xét hiện tượng

đói nghèo ở lĩnh vực kinh tế thì những nhu cầu cơ bản, tối thiểu về đời sống
vật chất cần phải được quan tâm.
Các khoản tiêu dùng từ thu nhập phản ánh mức độ thỏa mãn các nhu
cầu tối thiểu để xem đối tượng đói nghèo đã phải chi cho ăn uống như thế
nào, chiếm tỷ lệ bao nhiêu trong cơ cấu tiêu dùng của họ. Từ đó thấy được

11


thực trạng nghèo đói và độ chệnh lệch có tính chất vùng hoặc khu vực giữa
các đối tượng khác nhau.
Thu nhập từ kinh tế quyết định mức sống hàng ngày của người nghèo.
Mức sống bao gồm các loại chi tiêu trong đời sống hàng ngày và có liên hệ
mật thiết đến chế độ dinh dưỡng, năng lượng (calo) trên đầu người trong một
ngày. Chi tiêu và thu nhập luôn tồn tại cùng nhau trong hoạt động sống. Thu
nhập của người nghèo nhìn chung rất thấp và khơng ổn định, chính vì vậy mà
thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần là điều tất yếu. Đối với người nghèo, do
nguồn thu nhập ít ỏi nên hầu như phần lớn thu nhập chủ yếu được sử dụng để
đáp ứng nhu cầu ăn uống thường ngày, còn nhu cầu về tinh thần thì rất ít hoặc
cũng có thể khơng có điều kiện để đáp ứng. Chính vì thế, đói nghèo được thể
hiện rõ nét khi không được đáp ứng trong các tiêu chí định tính được thể hiện
ở một vài khía cạnh như nhà ở, giáo dục, chăm sóc sức khoẻ, việc làm (khả
năng nắm bắt và chuyển đổi), vốn xã hội (quan hệ, thơng tin…).
Thứ hai, xét về góc độ văn hóa – xã hội, tình trạng hoặc mức độ đói
nghèo được thể hiện rõ trong việc tiếp cận của người nghèo đối với các vấn đề
văn hóa, xã hội như: y tế, giáo dục, văn hóa, thơng tin, tín dụng…cịn hạn chế.
Sự thiếu thốn trong lĩnh vực giáo dục đã làm cho trình độ dân trí của họ
có sự cách biệt đáng kể, khả năng tham gia vào các hoạt động của một xã hội
hiện đại là hạn chế.
Đối với việc tiếp cận các dịch vụ y tế, vấn đề chăm sóc sức khỏe của

người nghèo nhìn chung ở mức độ thấp. Đa số những người nghèo thường ít
đến các bệnh viện khám chữa bệnh, vì hạn chế trong vấn đề nhận thức nên họ
thường tự chữa bệnh bằng các phương pháp dân gian hoặc áp dụng một số hủ
tục lạc hậu gây nên những kết quả đáng tiếc xảy ra đối với tính mạng. Sự tiếp
cận đối với các hoạt động khám chữa bệnh định kỳ, tiêm chủng mở rộng,
nhận thức trong việc bảo vệ sức khỏe bà mẹ và trẻ em… đều hạn chế.

12


Đối với các vấn đề thông tin truyền thông, thông tin thời sự hàng ngày
của người nghèo cập nhật còn ở mức độ thấp nên sự hiểu biết và mức độ
hưởng thụ còn hạn chế. Mức độ tiếp nhận văn hóa – thơng tin, phát thanh
truyền hình vẫn chưa được đáp ứng đối với các nhu cầu hàng ngày của họ, các
thông tin kinh tế thị trường, tiến bộ khoa học kỹ thuật, kinh nghiệm về sản
xuất giỏi…cập nhật ở mức độ yếu kém.
Các vấn đề về chuyển giao khoa học – kỹ thuật và chuyển dịch cơ cấu
sản xuất hầu hết đều hạn chế trong việc áp dụng. Họ vẫn giữ các hình thức
canh tác truyền thồng lạc hậu, sử dụng những kỷ thuật đơn giản trong hoạt
động sản xuất hàng ngày. Chính vì vậy, kết quả thu được ln kém hiệu quả
về kinh tế.
Như vậy, cần có cách nhìn nhận tổng thể về đói nghèo và xem xét các
đặc trưng, tiêu chí về đói nghèo trong sự tương tác lẫn nhau mới có thể xác
định chính xác sự tác động của các yếu tố khác nhau đến tình trạng đói nghèo,
từ đó có chiến lược giảm nghèo thích hợp.
Một số nhà khoa học, kinh tế học cũng đã đưa ra những quan điểm của
mình về đói nghèo.
Để có một cái nhìn tổng quan về các vấn đề của các nước đang phát
triển, Robert McNamara, khi là giám đốc của Ngân hàng Thế giới, đã đưa ra
khái niệm nghèo tuyệt đối. Trong đó ơng cho rằng, nghèo ở mức độ tuyệt đối

là sống ở ranh giới ngoài cùng của tồn tại. Điều đó có nghĩa là thu nhập thực
tế của họ không đảm bảo đủ cho họ được hưởng cái mà xã hội cho phép họ
được hưởng mức tối thiểu để duy trì được tái sản xuất sức lao động. Theo quan
niệm này thì nghèo tuyệt đối thường chỉ tồn tại ở các nước chậm phát triển.
Như vậy, có thể hiểu rằng, nghèo tuyệt đối là tình trạng thiếu thốn
những điều kiện tối thiểu để duy trì cuộc sống, tiếp cận những nhu cầu về các
vấn đề dinh dưỡng, giáo dục và các dịch vụ y tế. Việc xác định đối tượng là
nghèo tuyệt đối hay không phải dựa vào chuẩn nghèo của quốc gia và của thế giới.

13


Trên mức nghèo tuyệt đối thì khái niệm nghèo tương đối được sử dụng
và tồn tại ở tất cả các nước, kể cả các nước phát triển. Nghèo tương đối là một
bộ phận dân cư hoặc một cá nhân có thu nhập thấp hơn thu nhập và mức sống
trung bình của xã hội, do đó họ thiếu cơ hội để tạo thu nhập, thiếu tài sản để
tiêu dùng, dễ bị tổn thương khi rủi ro.
Nghèo tương đối có thể được xem như là việc cung cấp không đầy đủ
các tiềm lực vật chất và phi vật chất cho những người thuộc về một số tầng
lớp xã hội nhất định so với sự sung túc của xã hội đó. So với mức sống trung
bình của một quốc gia, bộ phận dân cư có mức sống dưới mức sống trung
bình được coi là nghèo khổ. Sự chênh lệch về mức sống của các tầng lớp dân
cư tạo ra nghèo tương đối. Nhìn chung các quốc gia trên thế giới đều tồn tại
sự bất bình đẳng trong thu nhập và phân phối thu nhập. Dựa vào nhiều số liệu
thống kê khác nhau trong một xã hội thì có thể biết được ranh giới của nghèo
tương đối. Tỷ lệ nghèo tương đối của một xã hội, một đất nước có thể dao
động thường xuyên và thường thì sẽ có mức chuẩn cho việc xác định nghèo
tuyệt đối và nghèo tương đối. Các ranh giới nghèo tương đối và nghèo tuyệt đối
đều khơng có thể xác định được nếu như khơng có trị số tiêu chuẩn cho trước.
Hiện nay, người ta còn áp dụng phương pháp xác định đói nghèo theo

Tổng cục Thống kê, Ngân hàng thế giới xác định và được thực hiện trong các
cuộc khảo sát mức sống dân cư.
Đường đói nghèo ở mức thấp gọi là đường đói nghèo về lương thực, thực
phẩm. Đây là phương pháp chung nhất mà các quốc gia cũng như các tổ chức
quốc tế xác định đói nghèo là dựa vào nhu cầu chi tiêu cho nhu cầu lương
thực, thực phẩm. Đường đói nghèo về lương thực, thực phẩm được xác định
theo chuẩn mà hầu hết các nước đang phát triển cũng như Tổ chức Y tế Thế
giới và các cơ quan khác đã xây dựng mức Calo tối thiểu cần thiết cho mỗi
thể trạng con người, là chuẩn về nhu cầu 2.100 Calo/người/ngày. Những

14


người có mức chi tiêu dưới mức chi cần thiết để đạt được lượng Calo này gọi
là nghèo về lương thực, thực phẩm [16, tr. 9].
Đường đói nghèo thứ hai ở mức cao hơn gọi là đường đói nghèo chung,
bao gồm cả mặt hàng lương thực, thực phẩm và phi lương thực, thực phẩm.
So với đường đói nghèo ở mức thấp thì đường đói nghèo chung được
tính thêm các chi phí cho các mặt hàng phi lương thực, thực phẩm. Tính cả
chi phí này với đường đói nghèo về lương thực, thực phẩm ta có đường đói
nghèo chung. Tuy nhiên, kinh tế càng phát triển thì tỷ lệ chi cho nhu cầu
lương thực, thực phẩm ngày một giảm mà chi cho nhu cầu phi lương thực,
thực phẩm ngày một tăng.
Để xác định đói nghèo thì chuẩn nghèo khơng chỉ là cơ sở quan trọng
nhất để xác định các hộ gia đình đưa vào chương trình xóa đói giảm nghèo mà
cịn phải phản ảnh thực chất nghèo của dân cư, giúp cho các nhà quản lý và
các nhà khoa học một cái nhìn căn cơ hơn về thực chất tình trạng nghèo.
Chuẩn nghèo mới phải tiến thêm một bước về nguyên tắc, đảm bảo được các
yêu cầu: đảm bảo nhu cầu tối thiểu về dinh dưỡng (đủ ăn và có chất), chỗ ở,
và các dịch vụ y tế, xã hội.

Có thể thấy, chuẩn nghèo là một khái niệm động, nó biến động theo
khơng gian và thời gian. Về khơng gian, nó biến đổi theo trình độ phát triển
kinh tế - xã hội của từng vùng và từng quốc gia. Về thời gian, chuẩn nghèo có
sự biến động lớn và nó biển đổi theo trình độ phát triển kinh tế - xã hội và nhu
cầu của con người theo từng giai đoạn lịch sử, vì kinh tế, xã hội phát triển thì
đời sống của con người được cải thiện hơn.
Đối với Việt Nam, thừa nhận định nghĩa về đói nghèo tại Hội nghị về
chống đói nghèo do Ủy ban Kinh tế xã hội khu vực Châu Á Thái Bình Dương
(ESCAP) tổ chức tại Bangkok, Thái Lan vào tháng 9/1993, các quốc gia trong
khu vực đã thống nhất cao và cho rằng: “Nghèo đói là tình trạng một bộ phận
dân cư khơng có khả năng thỏa mãn những nhu cầu cơ bản của con người mà

15


những nhu cầu ấy phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế - xã hội, phong tục tập
quán của từng vùng và những phong tục ấy được xã hội thừa nhận” [10, tr. 20].
Điểm cốt lõi của định nghĩa này là ở nhu cầu cơ bản của con người,
căn cứ xác định đói hay nghèo là ở chỗ đối với nhu cầu cơ bản ấy con người
có thể được hưởng và thỏa mãn hay không. Nhu cầu cơ bản chính là cái thiết yếu,
tối thiểu để duy trì sự tồn tại của con người như những vấn đề ăn, mặc, ở, đi lại.
Căn cứ vào tình hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và hiện
trạng đời sống trung bình phổ biến của cư dân hiện nay mà đưa ra chuẩn
nghèo chung cho cả nước. Chuẩn nghèo Việt Nam là một tiêu chuẩn để đo
lường mức độ nghèo của các hộ dân tại Việt Nam. Chuẩn nghèo khác với
chuẩn nghèo bình quân trên thế giới. Tuy nhiên, do có sự khác nhau về mức
sống và giá cả theo thời gian và theo địa phương nên tiêu chuẩn xác định đói
nghèo cũng được thay đổi theo từng thời kỳ và từng vùng.
Căn cứ vào mức sống cụ thể của các địa phương, Bộ Lao động – Thương
binh và Xã hội đã cơng bố chuẩn nghèo tính theo thu nhập bình quân đầu người

cho các giai đoạn cụ thể khác nhau: Giai đoạn 1993 – 1995, giai đoạn 1996 –
2000 và giai đoạn 2001 – 2005, giai đoạn 2006 – 2010. Chuẩn nghèo được tính
được tính tốn dựa vào mức thu nhập tối thiểu/người/ngày tính ra đơn vị lương
thực quy gạo hay tiền Việt Nam và khác nhau giữa các vùng.
Tiêu chí đánh giá đói nghèo được dựa vào chuẩn đánh giá nghèo do Bộ
Lao động Thương binh và xã hội ban hành lần thứ nhất vào năm 1993 quy
định: Chia hộ đói nghèo trong cả nước làm hai loại là hộ đói và hộ nghèo,
chia cả nước làm 2 vùng đói nghèo là thành thị và nơng thơn, trong đó: Hộ
đói là hộ có thu nhập lương thực quy gạo bình quân dưới 8 kg/người/tháng
đối với khu vực nông thôn và dưới 13 kg/người/tháng đối với khu vực thành
thị. Hộ nghèo là hộ có thu nhập lương thực quy gạo bình quân dưới 15
kg/người/tháng đối với khu vực nông thôn và dưới 20 kg/người/tháng đối với
khu vực thành thị.

16