Sáng Kiến Kinh Nghiệm Vận Dụng Sơ Đồ Tư Duy Vào Dạy Học Môn Ngữ Văn.pdf

Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học mơn Ngữ văn

MỤC LỤC:
A/ PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài :……………………………………………
2. Mụ đích nghiên cứu : ………………………………………
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu :………………………
4. Nhiệm vụ nghiên cứu :………………………………………...
5. Phương pháp nghiên cứu :…………………………………….
B/ NỘI DUNG ĐỀ TÀI :………………………………………………….
PHẦN I : CƠ SỞ LÍ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1. Cơ sở pháp lý :………………………………………………….
2. Cơ sở lý luận : ………………………………………………. .
3. Cơ sở thực tiễn: ……………………………………………….
PHẦN II : THỰC TRẠNG CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1. Khái quát phạm vi, địa bàn nghiên cứu :
………………………
2. Thực trạng của đề tài nghiên cứu : …………………………. .
3.Nguyên nhân của thực trạng :………………………………… .
PHẦN III : BIỆN PHÁP, GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ĐỂ THỰC HIỆN ĐỀ
TÀI
1. Cơ sở đề xuất các giải pháp : …………………………………..
2. Các giải pháp chủ yếu :
…………………………………………
2.1 Sơ đồ tư duy là gì?...................................................................
2.2 Sơ đồ tư duy có lợi ích gì?.......................................................
2.3 Một số hướng dẫn tạo sơ đồ tư duy………………………...
2.4 Các phím tắt sử dụng vẽ sơ đồ tư duy trên máy tính……..
2.5 Vận dụng sơ đồ tư duy cho môn Ngữ văn………………….

2.6 Vận dụng SĐTD cho các phân môn môn Ngữ văn………..
2.6.1 Vận dụng SĐTD dạy học Văn học………………………..
2.6.2 Vận dụng SĐTD dạy học phân môn Tiếng Việt……….
2.6.3..Vận dụng SĐTD dạy học phân môn Tập làm văn……..
C. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC (KẾT LUẬN) VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết quả đạt được…………….. …………………………………
2. Kiến nghị : ………………………………………………………

Trang
1
2
3

4

5

6

7
8
13

14


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học mơn Ngữ văn

A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Nhằm thực hiện chủ đề năm học 2014- 2015 là “ Nâng cao chất lượng dạy
học và đổi mới cảnh quan sư phạm nhà trường”, tiếp tục nâng cao chất lượng dạy và
học bộ môn Ngữ văn trong Nhà trường THCS. Năm học 2014-2015 thực hiện theo
chỉ đạo của ngành về việc thực hiện giảng dạy theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng của Bộ
Giáo dục & Đào tạo, để giáo viên giảng dạy đúng kiến thức và kĩ năng mới trên tinh
thần phát huy tính tích cực tự giác, chủ động sáng tạo trong việc tiếp cận và lĩnh hội
tri thức của học sinh, một yêu cầu quan trọng đặt ra là phải có sự vận dụng và phát
huy những phương pháp dạy học truyền thống và những biện pháp, kĩ thuật dạy học
hiện đại. Đặc biệt là việc ứng dụng công nghệ thông tin, ứng dụng những thành tựu
khoa học hiện đại vào việc giảng dạy từng bộ môn.
Để đáp ứng những yêu cầu đổi mới về phương diện phương pháp, đáp ứng tốt
hơn Chuẩn kiến thức và kĩ năng quy định thì việc làm phong phú, sinh động, khắc
sâu đề tài…bằng một kỹ thuật mới đó là tổ chức các đơn vị kiến thức trên hệ thống
sơ đồ, ta vẫn gọi là sơ đồ tư duy, hay bản đồ tư duy . Nó khơng chỉ giúp cho học sinh
có sự hiểu biết sâu rộng, dễ tái hiện kiến thức Ngữ văn mà cịn góp phần chắp cánh
cho những phương pháp dạy học đặc trưng của bộ môn này. Đồng thời, tạo hứng thú
để học sinh tham gia học tập tích cực, kiểu như: “ có thích mới nhích tư duy”.
Thực tế vận dụng sơ đồ tư duy vào một số tiết dạy ở bộ môn Ngữ văn, chúng tơi
thấy nó đã đem lại những hiệu quả nhất định. Để tiến đến sử dụng sơ đồ tư duy lâu
dài và đem lại hiệu quả tối ưu, chúng tơi tiến hành tìm hiểu, nghiên cứu những cơ sở
khoa học của nó và vận dụng cho phù hợp với đặc trưng của bộ mơn Ngữ văn. Do
đó, chúng tơi chọn đề tài cho Sáng kiến kinh nghiệm này là : “Vận dụng sơ đồ tư
duy dạy học môn Ngữ văn” Mong rằng với những kinh nghiệm này có thể giúp


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học mơn Ngữ văn

q đồng nghiệp ít nhiều trong việc làm phong phú thêm phương pháp, kĩ thuật dạy
học mơn Ngữ văn, đồng thời chúng tơi rất mong có sự góp ý chân thành của quý vị
để đề tài này được sâu sắc hơn về giá trị khoa học và tính hiệu dụng của nó.
2. Mục đích nghiên cứu :
Trong giờ văn học, giáo viên cần cung cấp kiến thức theo mục tiêu bài dạy
thông qua một số phương pháp, biện pháp, kĩ thuật cụ thể. Bên cạnh nhiệm vụ đó,
giáo viên cịn phải khắc sâu, mở rộng, nâng cao kiến thức đã và đang học cho học
sinh nhằm đáp ứng từng mức độ nhận thức của học sinh, khêu gợi sự hứng thú học
tập, làm cho giờ học diễn ra sôi nổi hơn, học sinh ham học hơn, khơng cịn cảm thấy
mệt mỏi, nặng nề khi đến tiết Ngữ văn. Từ đó giúp HS chủ động chiếm lĩnh kiến
thức, kĩ năng theo yêu cầu dạy học mới mà ngành đã đề ra. Đó chính là mục đích để
chúng tôi vận dụng sơ đồ tư duy nhằm hỗ trợ về phương pháp giúp cho giáo viên có
một cách tổ chức mới theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh và làm cho bài
dạy nhẹ nhàn hơn mà hiệu quả đạt được vẫn cao.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
Vì thời gian và khả năng có hạn, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu và đưa ra
một số nội dung như: cơ sở khoa học để hình thành sơ đồ tư duy, các bước tạo sơ đồ
tư duy, vận dụng sơ đồ tư duy cho một số kiểu bài thuộc các phân môn của bộ môn
Ngữ văn
Phạm vi nghiên cứu, trình bày kinh nghiệm của đề tài chủ yếu là vẽ sơ đồ tư
duy, cách vẽ từ những phần mềm tin học hiện hành, trên các mẫu trình chiếu
PowerPoint hay trên trang Word và chủ yếu vận dụng ở bộ môn Ngữ văn
4. Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Giúp giáo viên có thêm tư liệu bổ sung cho phương pháp, kĩ thuật dạy học
làm phong phú nội dung bài dạy.


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học mơn Ngữ văn

- Giúp học sinh dễ hình dung các đơn vị kiến thức, dễ ghi nhớ những vấn đề
phức tạp khi nó được đưa lên sơ đồ, từ đó các em hiểu vấn đề một cách có hệ thống .
Đồng thời tạo cho học sinh thói quen nhận thức thế giới bằng lối tư duy quan hệ, tính
logic của một vấn đề.
-Tạo khơng khí hứng thú trong giờ học văn, giúp học sinh u thích say mê
mơn học.
-Đáp ứng tốt nhất những tiêu chuẩn về kiến thức và kĩ năng mà mục tiêu môn
học đã đề ra.
5. Phương pháp nghiên cứu:
-Phương pháp tiếp cận hệ thống, so sánh, nêu ví dụ, phân loại, thống kê.
- Tham khảo các tài liệu dạy học có liên quan .
- Rút kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy của bản thân.
- Sưu tầm, tra cứu, học hỏi từ đồng nghiệp.
B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI:
PHẦN I: CƠ SỞ LÍ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1. Cơ sở pháp lí:
-Căn cứ vào kế hoạch, nhiệm vụ năm học 2014- 2015 là năm học tiếp tục đổi
mới công tác quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin.
-Căn cứ vào những yêu cầu đổi mới, cải tiến phương pháp dạy học theo hướng
tích cực hóa hoạt động và phát triển năng lực tư duy của học sinh trong việc học tập
môn Ngữ văn
- Đáp ứng được yêu cầu chuẩn kiến thức, kĩ năng của môn học mà Bộ giáo
dục đã quy định.
2. Cơ sở lí luận :


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Ngữ văn

Từ lâu các nhà sư phạm tiền bối đã từng tâm đắc: tri thức của tuổi trẻ là diện
mạo của đất nước trong tương lai.Từ những năm 60 của thế kỉ trước đồng chí Phạm
Văn Đồng đã từng căn dặn thầy giáo phải: “ gõ vào trí thơng minh” của học sinh,
giáo dục là đào tạo học sinh thành những thế hệ thông minh sáng tạo. Sự thông minh
sáng tạo phải xuất phát từ những hiểu biết rộng lớn, nó tạo cho nền tảng tư duy được
vững vàng hơn. Phải hiểu rộng, biết nhiều mới có thể chuyên sâu, mới“ làm được
cuộc trường chinh vạn dặm trên con đường học vấn”. Muốn được như vậy, thì ngay
hơm nay, những người thầy giáo phải tích cực, chủ động vận dụng những thành tựu
dạy học tiên tiến của lồi người vào giảng dạy cho học sinh, trong đó sơ đồ tư duy là
một cách dạy học mới dựa trên cơ sở sơ đồ hóa kiến thức mà từ trước đến nay chúng
ta vẫn vận dụng để phân tầng kiến thức, hệ thống chuỗi sự kiện hoặc thiết lập biểu
bảng ơn tập tổng kết….
Mặt khác, nhiều cơng trình nghiên cứu đã cho thấy tính hiệu quả của việc hình
dung tri thức thơng qua một sơ đồ hình nhánh, mỗi nhánh mang một thông tin ngắn
gọn được phát triển từ một vấn đề lớn đặt ở trung tâm.. Một sơ đồ tư duy cho phép ta
thỏa sức vạch ra các ý tưởng, suy nghĩ đầy đủ trước khi đưa ra một quyết định. Nếu
cần xây dựng một kế hoạch làm việc, phân tích một vấn đề…thì sơ đồ tư duy mang
đến những giá trị lớn hơn nhiều so với việc bạn đặt bút viết từ đầu đến cuối.
3.Cơ sở thực tiễn:
Mơn Ngữ văn trong trường THCS có vai trị rất quan trọng bỡi môn học này
giúp người học không chỉ biết đọc, biết viết mà còn thấy được cái hay, cái đẹp và
biết thưởng thức cái hay ,cái đẹp, của văn chương nghệ thuật. Từ đó mở mang tri
thức, hình thành nhân cách của học sinh. Hơn thế nữa, môn học này còn giúp cho
các em sự hiểu biết phong phú về mọi mặt của cuộc sống con người, xã hội và đất
nước. Bồi dưỡng cho các em một cuộc sống tâm hồn tươi đẹp, phong phú, rộng mở.
Từ đó khơi dậy niềm tự hào về đất nước, dân tộc mình và tình yêu cuộc sống, tình
yêu nhân loại.Vì thế môn học này được xem là môn chủ đạo chiếm thời lượng số tiết

Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Ngữ văn

trong tuần khá nhiều so với các mơn học khác trong cấp học. Do vậy, có nhiều vấn
đề văn chương nghệ thuật hay nội dung xã hội phức tạp cần có cách thiết lập dễ hiểu,
dễ nhớ hay tổ chức lý thuyết cho kiểu bài rèn kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hoặc tạo lập
các kiểu văn bản và lúc này sơ đồ tư duy là một phương tiện đi kèm hữu hiệu để giúp
học sinh nắm vững lí thuyết bài học.
PHẦN II:

THỰC TRẠNG CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1. Thực trạng của đề tài nghiên cứu :
-Thực tế trong nhà trường hiện nay nhiều giáo viên đã tích cực ứng dụng
cơng nghệ thơng tin, những tìm tịi trong cơng tác soạn giảng và tiếp cận lượng lớn
tư liệu dạy học. Tuy vậy về phương diện phương pháp và kĩ thuật vẫn còn nhiều hạn
chế nhất là cách thức giúp học sinh hiểu vấn đề nhanh, nhớ kiến thức lâu và tái hiện
nhanh khi cần thiết vận dụng.
-Trong một số tiết học, dù vẫn cố gắn thực hiện theo chủ trương giảm tải
nhưng cách tổ chức các đơn vị kiến thức vẫn còn rườm rà, kiểu như phải ghi chép
thành câu, đoạn hồn chỉnh, có khi phải nhiều câu dài dịng, trong khi đó chỉ cần một
sơ đồ là học sinh có thể hiểu vấn đề thơng suốt.
-Tình trạng học sinh học vẹt để đối phó trong kiểm tra đánh giá hiện nay một
phần do các em hiểu vấn đề chưa tường tận hoặc bị ràng buộc bỡi “hành lang ngôn
ngữ diễn đạt” mà giáo viên đã sử dụng, các em không tự tin khi dùng kho từ vựng
của mình để diễn đạt, do khơng sử dụng nên nó cũng dễ mai một và ngày một ít sắc
bén hơn. Đặc biệt với mơn Ngữ văn thì đây là một hạn chế lớn, khi nói, viết được
xem là yêu cầu quan trọng của HS..

-Những khó khăn trên nhất thiết phải có hướng khắc phục, trước tiên ta hãy
từng bước vận dụng hình thức tổ chức kiến thức theo lối sơ đồ tư duy để hỗ trợ khi
cần cho từng tiết dạy và có thể kiểm tra để thấy hiệu quả nhận thức của học sinh.
2. Nguyên nhân của thực trạng:


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Ngữ văn

-Xuất phát từ thực tiễn dạy học ở địa phương nhiều năm qua: giáo viên chưa
thật sự quan tâm trong việc hình hóa kiến thức bài học. Trước đây, các tiết ôn tập
chương một số GV cũng đã lập bảng biểu, vẽ sơ đồ, biểu đồ,… và cả lớp có chung
cách trình bày giống như cách của GV hoặc của tài liệu, chứ không phải do HS tự
xây dựng theo cách hiểu của mình, hơn nữa, các bảng biểu đó chưa chú ý đến hình
ảnh, màu sắc và đường nét.
-Giáo viên trình bày kiến thức chính xác phong phú, sinh động nhờ sự hỗ trợ
nhiều về yếu tố trực quan do công nghệ thông tin mang lại nhưng vẫn chưa đưa sơ
đồ tư duy vào sử dụng đại trà để học sinh học tập hiệu quả hơn. Nhiều phương pháp
kích thích sự chủ động sáng tạo ở học sinh chưa được phát huy tối đa vì thiếu thao
tác sơ đồ hóa hoặc sử dụng với mật độ thấp.
- Chưa đổi mới cách ghi chép nội dung kiến thức bài học, theo kiểu kích thích
tư duy mà chủ yếu là quan tâm đến độ chuẩn của nội dung ghi. Do vậy, dù ở lớp học
sinh tích cực chủ động để phát hiện hiểu kiến thức nhưng khi học bài cũ ở nhà thì rất
thụ động.
-Để có kết quả học tập tốt, ở một số bộ môn học sinh phải học vẹt vì phải nhớ
kiến thức để trả lời câu hỏi mà theo các em, nội dung ghi của giáo viên là chuẩn, là
cách diễn đạt tốt nhất. Chính điều này dẫn đến hiện tượng học sinh học thuộc để trả
lời, đó cũng là nguyên nhân học vẹt ở học sinh
-Một phần rất quan trọng, để trả lời câu hỏi: Tại sao lập sơ đồ để dạy học là

chuyện rất cũ mà trước đây giáo viên ít mạnh dạn vận dụng? Có lẽ một phần do giáo
viên ngại ghi chép theo kiểu vắn tắt, chẳng ngay hàng thẳng lối, thoát khỏi quy củ đề
mục, mặc dù giáo viên nào cũng có thể hình dung được kiến thức có thể thiết lập trên
một sơ đồ. Nếu ai đó đã mạnh dạn làm việc này với tư cách là hoạt động trung tâm
của tiết học thì chưa chắc đã được công nhận là một tiết dạy tốt. Phải chăng trước
đây ta đã có sơ đồ nhưng ta chưa thật sự đổi mới tư duy.
PHẦN III: BIỆN PHÁP, GIẢI PHÁP CHỦ YẾU


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Ngữ văn

ĐỂ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI.
1/ Cơ sở đề xuất các giải pháp:
Người thầy dạy học muốn HS học tích cực thì mình cũng phải dạy tích cực.
Xuất phát từ những nguyên nhân và thực trạng vừa phân tích trên, một vấn đề đang
đặt ra : làm thế nào để một tiết dạy văn học thật sự lơi cuốn, hấp dẫn, tạo hứng thú
khơi gợi sự tìm tòi, khám phá những điều mới lạ qua văn bản. Đồng thời, học sinh
nắm vững kiến thức Tiếng Việt để học tập và sử dụng trong thực tế giao tiếp hằng
ngày cũng như tạo lập các kiểu văn bản. Giáo viên phải dạy tích cực và nên vận
dụng sơ đồ tư duy vào như một phương pháp quen thuộc trong nhiều tiết dạy.
. Hơn nữa, việc vận dụng sơ đồ tư duy cịn là một chủ trương trong tiến trình
đổi mới dạy học của ngành Giáo dục, nên đưa ra một cách thức tiếp cận và vận dụng
cho bộ môn Ngữ văn lúc này là cần thiết để quý đồng nghiệp chia sẻ và đóng góp.
Do đó, tơi đề xuất một số giải pháp cho việc thực hiện đề tài.
2/ Các giải pháp chủ yếu:
2.1 Sơ đồ tư duy (SĐTD) là gì?
Sơ đồ tư duy hay cịn gọi là bản đồ tư duy là một hình thức ghi chép sử dụng màu
sắc, hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Kỹ thuật tạo ra loại bản đồ này

được phát triển bởi Tony Buzan vào những năm 1960. Sơ đồ tư duy có cấu tạo như
một cái cây có nhiều nhánh lớn, nhỏ mọc xung quanh. “Cái cây” ở giữa sơ đồ là một
ý tưởng chính hay hình ảnh trung tâm. Nối với nó là các nhánh lớn thể hiện các vấn
đề liên quan với ý tưởng chính. Các nhánh lớn sẽ được phân thành nhiều nhánh nhỏ,
rồi nhánh nhỏ hơn, nhánh nhỏ hơn nữa nhằm thể hiện chủ đề ở mức độ sâu hơn. Sự
phân nhánh cứ thế tiếp tục và các kiến thức, hình ảnh ln được nối kết với nhau. Sự
liên kết này tạo ra một “bức tranh tổng thể” mô tả ý tưởng trung tâm một cách đầy
đủ và rõ ràng.


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học mơn Ngữ văn

2.2 Sơ đồ tư duy có ích lợi gì ?
Bản thân thiên nhiên đã phát triển thật hoàn hảo: cân đối, vững vàng, đa dạng.
Một sơ đồ tư duy cho phép chúng ta thoả sức vạch ra các ý tưởng, suy nghĩ đầy đủ
trước khi đi đến một quyết định. Nếu cần xây dựng một kế hoạch làm việc, phân tích
một vấn đề v.v...thì sơ đồ tư duy mang đến những giá trị lớn hơn nhiều việc bạn đặt
bút viết tuần tự từ đầu đến cuối trang giấy:
* Khuyến khích làm giảm sự miêu tả của mỗi ý, mỗi khái niệm xuống thành một từ
(hay từ kép).

Tải bản FULL (22 trang): />Dự phịng: fb.com/TaiHo123doc.net

* Tồn bộ ý của sơ đồ có thể "nhìn thấy" và nhớ bởi trí nhớ hình ảnh
* Sáng tạo các bài viết và các bài tường thuật.
* Là phương tiện cho học tập hay tìm hiểu sự kiện.
Có thể tóm lược tác dụng mà dạy học với SĐTD mang lại như sau:

Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Ngữ văn


Sáng kiến kinh nghiệm:

Vận dụng sơ đồ tư duy vào dạy học môn Ngữ văn

2.3 Một số hướng dẫn khi tạo sơ đồ tư duy
1.Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề. Tại sao lại phải dùng hình ảnh? Vì
một hình ảnh có thể diễn đạt được cả ngàn từ và giúp HS sử dụng trí tưởng tượng
của mình. Một hình ảnh ở trung tâm sẽ giúp chúng ta tập trung được vào chủ đề và
làm cho chúng ta hưng phấn hơn.
2.Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích não như hình
ảnh
3.Nối các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh nhánh cấp
hai đến các nhánh cấp một, nối các nhánh cấp ba đến nhánh cấp hai,.... bằng các
đường kẻ. Các đường kẻ càng ở gần hình ảnh trung tâm thì càng được tơ đậm hơn,
dày hơn. Khi chúng ta nối các đường với nhau, bạn sẽ hiểu và nhớ nhiều thứ hơn rất
nhiều do bộ não của chúng ta làm việc bằng sự liên tưởng
4.Mỗi từ/ảnh/ý nên đứng độc lập và được nằm trên một đường kẻ
5.Tạo ra một kiểu bản đồ riêng cho mình (Kiểu đường kẻ, màu sắc,...)
6.Nên dùng các đường kẻ cong thay vì các đường thẳng vì các đường cong được tổ
chức rõ ràng sẽ thu hút được sự chú ý của mắt hơn rất nhiều
7.Bố trí thơng tin đều quanh hình ảnh trung tâm
2.4 Các phím tắt hay dùng khi vẽ SĐTD trên máy tính ( mind map): (trích: Kĩ
thuật vẽ SĐTD. www. Sđtd.kt @.com)

Tạo sơ đồ mơi - Ctrl N
Mở sơ đồ có sẵn - Ctrl O
Ghi lại sơ đồ đang mở - Ctrl S
Ghi lại sơ đồ với tên khác - Ctrl A
In ấn - Ctrl P
Đóng sơ đồ hiện hành - Ctrl W

Chép đơn - Ctrl Y
Dán - Ctrl V
Chế độ MindMap - Alt 1
Chế độ duyệt Browse - Alt 2
Chế độ tệp tin File - Alt 3
Nghiêng - Ctrl I
Đậm- Ctrl B

4217226