SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM VẬN DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀO VIỆC HỆ THỐNG HÓA KIẾN THỨC NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC CHƯƠNG CƠ HỌC VẬT LÝ LỚP 8

Trường THCS Nguyễn Công Trứ

Sáng kiến kinh nghiệm

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

VẬN DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀO VIỆC HỆ THỐNG HÓA KIẾN
THỨC NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC
CHƯƠNG CƠ HỌC VẬT LÝ LỚP 8
A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Thực hiện Theo NQ 40/2000/QH 10 của Quốc Hội, toàn quốc đã tiến hành
thực hiện đổi mới giáo dục phổ thông. Quá trình đổi mới toàn diện trên nhiều lĩnh
vực của giáo dục phổ thông mà tâm điểm là đổi mới chương trình giáo dục để đáp
ứng yêu cầu xây dựng đạt được mục tiêu việc “dạy chữ, dạy người, dạy nghề”, định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trong hoàn cảnh mới của xã hội Việt Nam hiện
đại.Trọng tâm của đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông là
tập trung đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động
tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh với sự tổ chức và hướng dẫn thích
hợp của giáo viên, nhằm phát triển tư duy độc lập, góp phần hình thành phương
pháp và nhu cầu, khả năng tự học, tự bồi dưỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và
vui thích trong học hành.
Một câu hỏi rất thực tế đang đặt ra là: làm thế nào để học sinh có thể tiếp
nhận và nhớ một cách đầy đủ lượng tri thức ngày càng tăng của nhân loại nói
chung và kiến thức ở nhà trường nói riêng trong khi quỹ thời gian dành cho việc
dạy và học không thay đổi?
Sau nhiều năm đứng lớp, tôi nhận thấy trong quá trình học tập, học sinh tỏ ra
rất hứng thú và nhớ rất lâu những kiến thức khi chính các em là người tự khám phá,
tự biết hệ thống và ghi chép một cách logic. Ngược lại, nếu bắt các em phải ghi nhớ
kiến thức một cách thụ động, dồn nén thì sẽ dẫn đến sự chán nản, ỷ lại, lười
học,...Chính vì những điều trên tôi xin đưa ra một phương pháp mới đó là Sáng

kiến kinh nghiệm “Vận dụng Sơ đồ tư duy vào việc hệ thống hóa kiến thức nhằm
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

1


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Sáng kiến kinh nghiệm
nâng cao chất lượng dạy học chương Cơ học Vật lý 8” nhằm góp phần đẩy mạnh
việc đổi mới và nâng cao chất lượng trong giảng dạy.
II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Nếu so sánh với phương pháp dạy học truyền thống chỉ chú trọng đọc chép thì dạy học bằng sơ đồ tư duy là một phương pháp mới. Theo một số kết quả
nghiên cứu cho thấy bộ não người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm cái mà chính
mình suy nghĩ, tự viết, vẽ ra. Vì vậy, việc sử dụng sơ đồ tư duy giúp học sinh học
tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của bộ não; giúp cho mỗi học
sinh phát triển khả năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục mầu sắc, đường
nét, các nhánh, sắp xếp các ý tưởng một cách khoa học, lô-gíc, dễ hiểu. Sử dụng
sơ đồ tư duy góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nhất là vận dụng vào dạy
học kiến thức mới hoặc hệ thống hóa kiến thức phù hợp với từng đối tượng khác
nhau. Nếu được hình thành thói quen vẽ sơ đồ tư duy kiến thức sẽ giúp cho học
sinh hứng thú, sáng tạo và nhớ lâu, vận dụng tốt kiến thức đã học. Ðối với học
sinh trung bình, cần tập cho học sinh có thói quen tự ghi chép hoặc tổng kết một
vấn đề, một chủ đề đã đọc và học theo cách hiểu của các em dưới dạng sơ đồ tư
duy. Cách làm này sẽ rèn luyện cho học sinh hướng tới cách suy nghĩ lô-gíc, mạch
lạc, giúp các em hiểu bài, ghi nhớ kiến thức vào não chứ không phải là học thuộc
lòng, học ’vẹt’. Giáo viên có thể hướng dẫn, gợi ý để các em tự hệ thống kiến
thức trọng tâm, kiến thức cần nhớ của mỗi bài học vào một trang giấy giúp các em
dễ ôn tập, xem lại kiến thức khi cần, chỉ cần rút tờ sơ đồ tư duy của bài đó ra là

các em nhanh chóng ôn lại kiến thức một cách dễ dàng. Ðối với học sinh giỏi sử
dụng sơ đồ tư duy để tìm chiến lược giải quyết một vấn đề hoặc tìm hiểu hướng
giải một bài tập, phương pháp hệ thống hóa kiến thức...
IV. ĐỐI TƯỢNG, GIỚI HẠN, PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
Tìm hiểu việc sử dụng sơ đồ tư duy trong quá trình tổng kết bài hoc gặp những
thuận lợi, khó khăn như thế nào trong quá trình dạy và học vật lý tại trường THCS.
Nghiên cứu sách khoa, sách giáo viên, sách bài tập vật lý 6,7,8,9
Nghiên cứu phần mềm tạo sơ đồ tư duy.
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

2


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Tiềm hiểu tư liệu trên Internet.

Sáng kiến kinh nghiệm

Đề tài được thực hiện với học sinh khối 8 trường THCS Nguyễn Công Trứ Krông Búk – Đắk Lắk.
Thời gian thực hiện: Năm học 2015 – 2016.
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Dựa vào thực tế giảng dạy, dự giờ, trao đổi kinh nghiệm của các đồng
nghiệp, thông qua tham khảo sách báo, các thông tin đại chúng.
Dựa vào công tác điều tra, khảo sát, nghiên cứu tình hình học tập của học
sinh.
Dựa vào kinh nghiệm thực tế giảng dạy, các hoạt động thực tiễn, từ đó phân
tích, tổng hợp để đưa ra các giải pháp trong việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy
học vật lý chương cơ học lớp 8.

B. PHẦN NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý
tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức bằng cách kết hợp sử dụng
đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực để mở rộng
và đào sâu các ý tưởng. Đặc biệt sơ đồ tư duy là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ,
chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lí, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ
một kiểu khác nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau, cùng
một chủ đề nhưng mỗi người có thể “thể hiện” nó dưới dạng sơ đồ tư duy theo một
cách riêng, do đó việc lập sơ đồ tư duy phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của
mỗi người. Cơ chế hoạt động của sơ đồ tư duy là chú trọng tới hình ảnh, màu sắc,
với các mạng lưới liên tưởng(các nhánh). Sơ đồ tư duy là công cụ đồ họa nối các
hình ảnh có liên hệ với nhau vì vậy có thể vận dụng sơ đồ tư duy vào hỗ trợ dạy
học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến
thức sau mỗi chương và giúp học sinh hiểu bài, nhớ lâu, nhớ sâu.
II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

3


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
1. Thuận lợi – Khó khăn:

Sáng kiến kinh nghiệm

- Năm học 2015-2016 sau 5 năm ngành Giáo dục và Đào tạo triển khai
giảng dạy theo sơ đồ tư duy ở bậc học THPT. Vì vậy phần nào học sinh đã được

làm quen với việc sử dụng sơ đồ tư duy cho việc học cngx như tổng kết bài học.
Trường THCS Nguyễn Công Trứ được trang bị phòng máy chiếu để giáo
viên giảng dạy rất thuận lợi cho giáo viên khi thực hiện việc ttoongr kết bài học
hoặc tổng kết một chương học bằng sơ đồ tư duy.
Một số phần mềm tạo sơ đồ tư duy được phổ biến rộng rãi nên đã hỗ trợ cho
giáo viên khi trình bày Sơ đồ tư duy bằng máy chiếu.
- Mặt dù học sinh đã được làm quen với việc học và tổng kết bài học bằng
sơ đồ tư duy tuy nhiên trước đây việc này thường là do giáo viên thực hiện. Vì vậy
khi cho học sinh tự tổng kết bài học theo cách nghĩ của mình bằng sơ đồ tư duy
nhiều em còn lúng túng khi thiết lập một sơ đồ tư duy.
2. Thành công – Hạn chế:
- Giúp học sinh hệ thống một bài học hoặc một chương một cách có hệ
thống, mở rộng và khắc sâu kiến thức đã được học.
- Sơ đồ tư duy chưa thể hiện được hết nội dung chi tiết của bài học.
3. Mặt mạnh – Mặt yếu:
- Đây là khối lớp tôi đã được giảng dạy từ các lớp 6, lớp 7. Vì vậy tôi hiểu rõ
tâm lý, khã năng tự học, tự rèn luyện, khã năng tư duy tìm tòi kiến thức mới hoặc
một vấn đề nào đó của từng học sinh.
Trong khi giảng dạy các em từ khối 6, khối 7 tôi đã tạo điều kiện để các em
ghi chép bài học một cách chủ động bằng cách tự ghi lại nội dung thảo luận qua các
câu hỏi xử lý tình huống, nhận xét … Giúp các em tạo thói quen tự lại nội dung bài
học “chống đọc-chép” tạo tiền đề cho việc sử dụng sơ đồ tư duy cho việc hệ thống
hóa kiến thức của bài học.
- Tuy nhiên học sinh hiện nay khã năng tự ghi lại bài học là rất chậm. Học
sinh chưa thật sự chủ động, tích cực trong tư duy, mà vẫn thụ động và phụ thuộc
nhiều vào giáo viên.
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

4


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
4. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động…

Sáng kiến kinh nghiệm

Học sinh hiện nay có thói quen học bài trên lớp bằng cách đọc – chép, không
chủ động, sáng tạo trong việc ghi chép lại bài học.
Việc ghi nhớ bài học thì học vẹt, học thuộc lòng không hiểu không hệ thống
được nội dung của bài học.
Nguy hiểm hơn, sau bao nhiêu năm chuyện học thuộc lòng
những bài đã được soạn sẵn từng câu từng chữ dẫn đến kỹ năng
trình bày, nêu ý kiến cá nhân của nhiều “cựu học sinh” rất kém.
Trong nhiều trường hợp cần phát biểu thường thấy cảnh đùn đẩy
nhau, rồi một người đại diện cho nhiều người để nói những vấn
đề... rất cá nhân. Ta thấy hiện nay trong nhiều buổi phát biểu một
số người chỉ biết đứng cầm giấy đọc từ đầu đến cuối, mà không
biết hệ thống hay giảng giải ý tưởng cần phát biểu theo bản chất
của vấn đề.
5. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Qua thực tế cho thấy việc giảng dạy này đã tạo hứng thú cho học sinh. Mỗi
học sinh có thể tự lập sơ đồ tư duy cho mình dưới sự hướng dẫn của giáo viên để
bài học trở nên dễ thuộc, dễ hiểu, dễ ghi nhớ hơn. Cùng một nội dung nhưng các
em có thể trình bày theo nhiều hướng khác nhau bằng cách thêm nhánh, thêm chú
thích dưới dạng hình vẽ nhiều màu sắc tùy vào cách hiểu, cách lĩnh hội kiến thức
trong bài học của mình.
Ngay từ đầu năm học, sau khi đăng kí Sáng kiến kinh nghiệm “Vận dụng Sơ
đồ tư duy vào việc hệ thống hóa kiến thức nhằm nâng cao chất lượng dạy học

chương Cơ học Vật lý 8” tôi đã tìm hiểu, áp dụng việc tổng kết bài dạy vật lý
chương cơ học bằng sơ đồ tư duy. Qua thực tế giảng dạy trong các năm qua tôi tự lập
kế hoạch giảng dạy cho từng tiết học đặc biệt là phần tổng kết bài. Trong việc tổng
kết bài học bằng sơ đồ tư duy có thể sử dụng phần mềm hoặc không sử dụng phần
mềm, nếu không sử dụng phần mềm, giáo viên có thể linh động sử dụng hình vẽ tay
với những màu sắc, hình ảnh, từ ngữ diễn đạt khác nhau giúp học sinh có thể nắm
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

5


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Sáng kiến kinh nghiệm
bắt và nhớ được phần cốt lõi của bài giảng ngay tại lớp học và cũng có thể cho học
sinh tự tổng kết theo sự suy nghĩ của các em.
III. BIỆN PHÁP GIẢI QUYẾT
1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
Thay đổi cách ghi bài học của học sinh theo cách đọc chép trước đây bằng
phương pháp mới tự ghi chép vấn đề theo hiểu biết của mình và tăng cường khã
năng tự học cho học sinh.
Hướng dẫn học sinh tự tạo được sơ đồ tư duy hệ thống hóa kiến thức của bài
học.
2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
Là người giáo viên trước tiên cần phải nắm vững chủ trương đối mới giáo
dục phổ thông thể hiện ở chương trình sách giáo khoa, phương pháp giảng dạy, việc
sử dụng các phương tiện dạy học, các hình thức tổ chức dạy học phải phù hợp,
thích ứng với từng hoạt động giúp học sinh tích cực trong tìm tòi, tiếp thu lĩnh hội
kiến thức. Vì vậy, tôi đã áp dụng 3 giải pháp sau:

-Hướng dẫn học sinh cách ghi chép bài một cách hệ thống theo định hướng
mới “chống đọc chép” tạo tiền đề cho việc vận dụng sơ đồ tư duy hệ thống hóa kiến
thức và tăng cường khả năng tự học.
- Thay đổi cách củng cố bài học thông qua sơ đồ tư duy.
- Hướng dẫn học sinh vận dụng sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức từng bài,
nhóm bài hoắc cả một chương của chương Cơ học lớp 8 với sự hỗ trợ của phần
mềm Mindjet MindManager.
− Giải pháp 1: Hướng dẫn học sinh cách ghi chép bài một cách hệ thống
theo định hướng mới “chống đọc chép” tạo tiền đề cho việc vận dụng sơ đồ tư
duy hệ thống hóa kiến thức và tăng cường khả năng tự học.
+

Biện pháp 1: Giới thiệu cho học sinh các kiểu ghi bài trong và ngoài lớp
học.

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

6


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Sáng kiến kinh nghiệm
o Qua tìm hiểu nhiều tài liệu, tôi biết được có những cách ghi chép như
sau:


Ghi chép theo kiểu đề mục



Ghi chép theo kiểu trích dẫn



Ghi chép theo kiểu luận đề



Ghi chép theo kiểu tự do
Từ đầu năm học theo định hướng của ngành chống đọc chép, tôi đã

o

giới thiệu đến học sinh các kiểu ghi chép trên. Thực tế, các kiểu ghi chép này các
em cũng đã thực hiện rồi nhưng ít được biết đến tên và tác dụng cũng như hiệu quả
của từng kiểu ghi. Thông thường, tôi nhận thấy ở trường học sinh thường được
hướng dẫn ghi chép bài học theo kiểu đề cương, trích dẫn và luận đề còn cách ghi
chép theo kiểu tự do dành cho việc dự hội thảo hay chuyên đề…thì không được sử
dụng trong quá trình học.
Điều đáng quan tâm là các kiểu ghi chép trên nếu được kết hợp với

o

việc hệ thống kiến thức bài học theo kiểu sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh nhớ lâu
hơn, gây hứng thú và niềm đam mê học tập hơn cho học sinh.
Biện pháp 2: Hình thành thói quen ghi chép có hệ thống ở bộ môn vật

+

lý nói chung và chương Cơ học lớp 8 nói riêng.
Thật vậy, biết cách ghi chép bài sẽ giúp học sinh vừa ghi nhận

o

lại thật tốt những kiến thức giáo viên cung cấp, vừa giúp cho các kiến thức ấy "đi
thẳng vào đầu" học sinh một cách nhanh chóng, hiệu quả hơn. Để cải thiện việc ghi
chép của mình, tôi đã yêu cầu học sinh cần lưu ý:


Làm bài tập về nhà trước khi đến lớp, xem trước bài học

mới.


Đi học đầy đủ, nếu bạn bỏ một buổi học thì bạn phải

mượn vở của bạn cùng lớp để ghi lại.


Hãy để mỗi bài ghi chép ở một trang giấy riêng.

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

7

Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Sáng kiến kinh nghiệm

Ngoài các loại bút thông thường, học sinh cần trang bị
thêm các loại bút dạ quang để làm nổi những thông tin quan trọng.


Dùng các ký hiệu để ghi bài nhanh hơn.



Chú ý lắng nghe những lời giảng của giáo viên.



Không cần ghi lại mọi lời giảng của giáo viên mà hãy tư

duy để ghi những điều quan trọng nhất. Luôn động não chứ đừng chỉ ghi chép như
một cái máy.
Nếu bỏ lỡ thông tin nào, hãy cách ra vài dòng để bổ sung



sau, bằng cách hỏi lại giáo viên hay các bạn khác.


Dành khoảng thời gian để xem xét lại những ghi chép.



Ghi chép khi đọc một thông tin, một bài học mới nào đó ở

sách giáo khoa sẽ giúp bạn nhớ được các thông tin đó.
o

Qua việc hướng dẫn cách ghi bài nói trên, tôi nhận thấy học sinh dần

dần có những thay đổi đáng kể. Cụ thể, các em đã tự tin hơn trong việc ghi chép ở
lớp và chuẩn bị bài soạn ở nhà thông qua sự hướng dẫn của tôi. Và, tôi nghĩ rằng
việc hệ thống kiến thức sẽ rất dễ dàng với các em khi các em đã quen với việc viết
bài có hệ thống như trên.
− Giải pháp 2: Thay đổi cách củng cố bài học thông qua sơ đồ tư duy.
Biện pháp 1: Nắm vững đặc điểm và bản chất của sơ đồ tư duy trong

+

việc dạy học.
o

Sau khi tìm hiểu và nghiên cứu về Sơ đồ tư duy, tôi nhận thấy

rằng Sơ đồ tư duy là công cụ tư duy mang tính tự nhiên, nếu vận dụng vào dạy học
sẽ gây cảm hứng và niềm say mê học tập cho học sinh. Đặc biệt, Sơ đồ tư duy rất
phù hợp cho việc đọc, ôn tập, ghi chú...
o

Có thể nói, đây là công cụ vô giá không những giúp cho học

sinh mà cả giáo viên trong việc thu thập, phân loại thông tin.
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

8


Trường THCS Nguyễn Công Trứ

Sáng kiến kinh nghiệm

Biện pháp 2: Vận dụng Sơ đồ tư duy vào hoạt động củng cố bài học

+

dưới hình thức các thẻ ôn bài.
Từ đó, tôi đã mạnh dạn vạch ra kế hoạch để hướng dẫn học sinh

o

học tập theo Sơ đồ tư duy này. Bước đầu, tôi áp dụng Sơ đồ tư duy vào việc củng
cố bài học ở lớp thông qua thẻ ôn bài, tóm tắt đề mục chính của bài học để tập dần
cho học sinh nhớ các từ khóa (nội dung chính cần nắm) của bài học. Cụ thể, tôi lấy
ví dụ sau khi học xong bài Cơ năng tôi đã thực hiện việc củng cố như sau:
Tôi chuẩn bị trước các thẻ ôn bài với các từ khóa:



VẬN TỐC

CƠ NĂNG

CÁC DẠNG CƠ NĂNG

PHỤ THUỘC

KHỐI LƯỢNG

THẾ NĂNG

THẾ NĂNG ĐÀN HỒI

PHỤ THUỘC

ĐỘ CAO

ĐỘNG NĂNG

THẾ NĂNG HẤP DẪN

PHỤ THUỘC

ĐỘ BIẾN DẠNG ĐÀN HỒI

Sau đó, tôi đảo các thẻ để các nhóm hoặc cá nhân (tùy



vào đối tượng lớp) chọn lựa và sắp xếp và nối các đường liên kết từ các thẻ lại sao
cho hợp lí nhất.
Và, kết quả thu được sau củng cố bài là hai dạng sơ đồ


như sau:


CƠ NĂNG
Dạng sơ đồ thứ nhất:

ĐỘNG NĂNG

THẾ NĂNG

PHỤ THUỘC

THẾ NĂNG ĐÀN HỒI

VẬN TỐC

PHỤ THUỘC

KHỐI LƯỢNG

ĐỘ BIẾN DẠNG ĐÀN HỒI

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

THẾ NĂNG HẤP DẪN
PHỤ THUỘC
ĐỘ CAO

Năm học 2015-2016
KHỐI LƯỢNG

9


Trường THCS Nguyễn Công Trứ



Sáng kiến kinh nghiệm

Dạng sơ đồ thứ 2:

ĐỘ BIẾN DẠNG ĐÀN HỒI

THẾ NĂNG ĐÀN
HỒI

PHỤ
THUỘC

THẾ NĂNG
ĐỘ CAO

THẾ NĂNG HẤP
DẪN

CƠ NĂNG

PHỤ
THUỘC

CÁC
DẠNG
CƠ NĂNG

ĐỘNG NĂNG

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

KHỐI
LƯỢNG

PHỤ
THUỘC

Năm học 2015-2016
VẬN
TỐC

10


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Sáng kiến kinh nghiệm
Mặc dù khi sắp xếp, các em chưa sắp xếp theo hệ thống kiến thức yêu
cầu, cần có sự góp ý của bạn, nhưng tôi nhận thấy các em rất hứng thú khi được
học. Và tôi khuyến khích, gợi mở, hướng dẫn các em đúng sơ đồ chuẩn. Bên cạnh
đó tôi cũng phát hiện ở các em có nhiều sáng tạo rất hay trong việc sắp xếp các thẻ

ôn bài ở ví dụ minh họa trên.
Qua nhiều bài củng cố trong chương Cơ học như cách thực hiện ở

o

trên, tôi nhận thấy các em nhớ bài nhanh hơn, từng bước xây dựng được kỹ năng
diễn giải. Song song với việc củng cố bài học, khi học sinh đã hoàn thành sơ đồ
tóm tắt, tôi thường dành vài phút để phân tích nhằm khắc sâu kiến thức qua các từ
khóa của sơ đồ, cũng như hướng dẫn các em kết nối các từ khóa đó. Bởi mục đích
cuối cùng của tôi là giúp các em có thể liên kết các bài có kiến thức liên quan được
hệ thống thành một Sơ đồ tư duy hoàn hảo.
− Giải pháp 3: Hướng dẫn học sinh vận dụng sơ đồ tư duy hệ thống kiến
thức từng bài trong chương Cơ học lớp 8 với sự hỗ trợ của phần mềm Mindjet
MindManager.
+

Biện pháp 1: Phân tích nội dung chương trình và mục tiêu từng bài học

của chương Cơ học.
Với trăn trở trên, tôi phải phân tích thật kỹ nội dung và mục tiêu bài học của
chương Cơ học.
Sau đó, tôi phân tích sơ đồ trên giấy, nhờ phần mềm Mindjet MindManager
hỗ trợ vẽ Sơ đồ tư duy để dễ dàng trình chiếu, in ấn.
+

Biện pháp 2: Tổ chức hoạt động nhóm trong

việc hệ thống kiến thức bằng sơ đồ tư duy theo từng nhóm bài.
Để tổ chức hiệu quả, tôi phải chuẩn bị như sau:

o
a.


Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
Đối với giáo viên:

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

11


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Sáng kiến kinh nghiệm

Chuẩn bị các thẻ ôn bài sao cho phù hợp nhất với
từng nhóm bài.
Vẽ Sơ đồ tư duy hệ thống các nhóm bài trên máy



tính và trên giấy.


Phân nhóm: 4 đến 6 học sinh/nhóm.



Phần hướng dẫn các bước tiến hành vẽ một sơ đồ
tư duy.
Đối với nhóm học sinh:




Chuẩn bị giấy A4, bút chì màu, các mẫu giấy nhỏ.



Cần nắm vững nội dung kiến thức của từng bài đã
học.

b.

Hướng dẫn trình tự vẽ một Sơ đồ tư duy hệ thống kiến
thức:
Để vẽ một Sơ đồ tư duy gồm 7 bước như sau:


Xác định rõ mục tiêu và tập trung vào nội dung bài

học cụ thể.


Đặt tờ giấy nằm ngang và bắt đầu vẽ sơ đồ tư duy

giữa trang.


Vẽ một hình ảnh hay chữ trọng tâm giữa trang giấy

để biểu thị mục tiêu của bài học hay một chương.


Dùng bút màu để thể hiện sự nhấn mạnh, kết cấu,

bố cục, để gợi tính trực quan dễ nhớ.


Vẽ các đường liên kết (nhánh chính) tỏa ra từ tâm

của hình ảnh trung tâm.


Viết trên mỗi nhánh một từ then chốt sẽ giúp học

sinh dễ dàng liên tưởng đến chủ đề.


Tạo các nhánh cấp hai và cấp ba (nhánh phụ) cho

những ý liên tưởng và ý phụ.
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

12

Trường THCS Nguyễn Công Trứ
Sáng kiến kinh nghiệm
c.
Phân phối thời gian hợp lý: Thời gian 1 tiết học 45 phút,
nên vấn đề cần quan tâm để đạt hiệu quả là việc phân phối thời gian hợp lý. Do đó,
tôi dùng thời gian của những bài học ngắn khoảng 7 – 10 phút để thực hiện.
Khoảng 3 đến 5 phút: Các em tự do sáng tạo ý



tưởng riêng của mình và trao đổi với các bạn cùng nhóm.
Khoảng 2 - 3 phút tiếp theo: Đại diện nhóm lên



trình bày sơ đồ của nhóm mình.
Thời gian còn lại, tôi cùng các học sinh góp ý, đánh



giá, trình chiếu sơ đồ mà tôi đã vẽ sẵn bằng phần mềm và cả bản vẽ Sơ đồ
tư duy trên giấy để các em đối chiếu, so sánh, chỉnh sửa lại cho hợp lí.
Qua Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức, tôi chốt lại



những kiến thứ cần nhớ, đặc biệt là các từ khóa và để học sinh hiểu và
nắm vững kiến thức nhờ hình ảnh trên sơ đồ. Có thể nói, đây là một
phương pháp giúp người học lưu kiến thức trong trí nhớ được sâu và dài

hơn so với các phương pháp khác.
Sau đây, tôi xin giới thiệu một vài Sơ đồ tư duy hệ



thống kiến thức chương Cơ học đã thực hiện:

Bài 12: SỰ NỔI

FA > P hay
dn > dv

FA = P hay
dn = dv

Nổi lên khi

Lơ lửng khi

Nhúng vật chìm
trong chất lỏng SỰ NỔI

FA < viên:
P hay Nguyễn Thanh Dũng
Giáo
dn < dv

Công thức tính FA khi vật
nổi trên mặt thoáng chất lỏng:
FA = d.V

Trong đó: - d: trọng liêng của
chất lỏng.
- V: thể tích phần
vật chìm trong chất lỏng.

Năm học 2015-2016

13


Trường THCS Nguyễn Công Trứ

Sáng kiến kinh nghiệm

Chìm xuống khi

Tiết 7 : ÔN TẬP

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

14


Trường THCS Nguyễn Công Trứ

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2015-2016

15


Trường THCS Nguyễn Công Trứ

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Sáng kiến kinh nghiệm

Năm học 2015-2016

16


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
3. Điều kiện thực hiện giải pháp, biện pháp

Sáng kiến kinh nghiệm

Sơ đồ tư duy đã được áp dụng vào việc giảng dạy ở các trường THPT từ năm
học 2011-2012 vì vậy phần nào đó học sinh đã được làm quen với phương pháp
học này.
Năm học 2015-2016 trường THCS Nguyễn Công Trứ có phòng máy chiếu
dành riêng tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện giảng dạy.
Năm học 2015-2016 tôi được nhà trường phân công giảng dạy vật lý của
khối 8 đó là điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng, thực hiện các giải pháp, biện
pháp.

Học sinh cả trường THCS Nguyễn Công Trứ phần đa là học sinh người dân
tộc kinh (chiếm khoảng 97,3 %), năng lực học tập của học sinh tương đối đồng đều,
các em có ý thức vương lên trong học tập.
4. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Gợi mở tạo thói quen tự ghi chép, định hướng tư duy, rèn luyện khã năng tự
học, tự tiếp nhận kiến thức và tự tổng kết bài học.
IV. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
- Trong thời gian tôi đã từng bước thực hiện kinh nghiệm này dưới dạng
cũng cố bài học, đồng thời, áp dụng vào chương Cơ học, tôi nhận thấy:
+ Học sinh tiếp cận kiến thức một cách nhẹ nhàng hơn, nắm vững kiến thức
sâu hơn và có khả năng nhớ lâu hơn nhờ tác dụng của sơ đồ tạo hình sinh động và
khoa học.
+ Kết quả học tập của các em có phần tiến bộ hơn so với trước. Cụ thể như
sau:
Năm học 2015-2016

Sĩ số

Giỏi

Khá

T. Bình

Yếu

Kém

Đầu năm

81

6 - 7,4%

15 -18,5%

36 - 44,4%

19 – 3,5%

5 - 6,2%

Học xong chương I

81

12-14,8%

20-24,7%

36 - 44,4%

10-12,3%

3 - 3,7%

Tăng 7,4%

Tăng 6,2%

NHẬN XÉT

GIẢM 13,6%

C PHẦN KẾT LUẬN
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

17


Trường THCS Nguyễn Công Trứ
I. KẾT LUẬN

Sáng kiến kinh nghiệm

- Tôi hy vọng các học sinh sẽ sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức
một cách vững vàng hơn không những ở bộ môn vật lý mà có thể vận dụng được
cho tất cả các bộ môn khác. Ngoài ra, có thể áp dụng dạng Sơ đồ tư duy này vào
trong cuộc sống hằng ngày như lập kế hoạch, thời gian làm việc hay vẽ ra những
lựa chọn cho tương lai…
- Bằng những kinh nghiệm tôi đã rút ra sau nhiều năm giảng dạy ở trường,
qua những bài học thu được trong việc dự giờ các đồng nghiệp, đặc biệt là sự giúp
đỡ tận tình của Ban Giám Hiệu nhà trường, của tổ chuyên môn trường. Tôi đã hoàn
thành sáng kiến kinh nghiệm "Vận dụng Sơ đồ tư duy vào việc hệ thống hóa kiến
thức nhằm nâng cao chất lượng dạy học chương Cơ học môn vật lý lớp 8" .
- Tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các đồng nghiệp chuyên môn để
vốn kinh nghiệm giảng dạy của tôi được phong phú hơn.
II. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT

Vận dụng Sơ đồ tư duy vào việc hệ thống hóa kiến thức chương cơ học lớp 8,
có thể thực hiện ở những chương khác như Nhiệt, Điện, Quang trong chương trình
vật lý phổ thông.
Ea Ngai, ngày 10 tháng 03 năm 2016
Người viết SKKN

Nguyễn Thanh Dũng

MỤC LỤC
Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

18


Trường THCS Nguyễn Công Trứ

Sáng kiến kinh nghiệm

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Trang

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

2

III. ĐỐI TƯỢNG, GIỚI HẠN, PHẠM VI NGHIÊN CỨU

2

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3

B. PHẦN NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN

3

II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ

4

III. BIỆN PHÁP GIẢI QUYẾT

6

IV KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC

16

C. PHẦN KẾT LUẬN
I. KẾT LUẬN

17

IV. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT

17

Giáo viên: Nguyễn Thanh Dũng

Năm học 2015-2016

19