(Luận văn thạc sĩ) Vai trò của hệ thống chính trị tại huyện Hóc Môn, thành phố Hồ Chí Minh

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
-------------------------

NGUYỄN QUANG NGỌC

VAI TRỊ CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TẠI
HUYỆN HĨC MƠN, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

HÀ NỘI - 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
-------------------------

NGUYỄN QUANG NGỌC

VAI TRỊ CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TẠI
HUYỆN HĨC MƠN, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành
Mã số

: Chính trị học
: 8 31 02 01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. LÊ THANH THẬP

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu
trong luận văn là trung thực. Những kết luận của luận văn chưa từng được cơng
bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.

Tác giả luận văn

Nguyễn Quang Ngọc


LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới
GS.TS. Lê Thanh Thập - người hướng dẫn khoa học đã tận tâm, nhiệt tình, chỉ bảo
hướng dẫn tác giả trong suốt q trình xây dựng và hồn thành luận văn.
Tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Quý thầy cô trong Khoa Triết học Học Viện khoa học xã hội, các đồng chí đang cơng tác tại Ủy ban nhân dân huyện
Hóc Mơn đã cung cấp tư liệu và góp phần hướng dẫn tác giả tìm hiểu về Vai trị của
hệ thống chính trị tại huyện Hóc Mơn.
Đồng thời, Tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến những người thân trong gia
đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, ủng hộ, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình
học tập và thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 15 tháng 03 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Quang Ngọc


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1. LÝ LUẬN HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CẤP HUYỆN
1.1. Lý luận chung về hệ thống chính trị nước ta .......................................................... 7
1.2. Lý luận chung về hệ thống chính trị cấp huyện ................................................. 15
1.3. Nâng cao vai trị của hệ thống chính trị cấp Huyện trong giai đoạn hiện nay. .. 26
Chương 2. THỰC TRẠNG VAI TRỊ CỦA HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TẠI HUYỆN
HĨC MƠN, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................................................ 38
2.1 Đặc điểm tự nhiên - xã hội của huyện Hóc Mơn, thành phố Hồ Chí Minh ........ 38
2.2 Đặc điểm hệ thống chính trị huyện Hóc Mơn. .................................................... 39
2.3 Thực trạng vai trị của hệ thống chính trị tại huyện Hóc Mơn đối với sự phát triển
của huyện. ................................................................................................................. 41
2.4 Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trên ............................................ 55
2.5 Một số yêu cầu đặt ra đối với hệ thống chính trị huyện Hóc Mơn ..................... 59
Chương .3 QUAN ĐIỂM CƠ BẢN VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO
VAI TRÒ HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ TẠI HUYỆN HĨC MƠN,THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH HIỆN NAY ............................................................................................ 62
3.1. Quan điểm cơ bản nhằm nâng cao vai trị hệ thống chính trị tạihuyện Hóc Mơn,
Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ............................................................................ 62
3.2. Những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trò của hệ thống chính trị tại
huyệnHóc Mơn, thành phố hồ chí minh hiện nay ..................................................... 66
3.2.5. Thực hiện quy chế dân chủ, tăng cường sự kiểm tra giám sát của nhân dân ...... 73
KẾT LUẬN ............................................................................................................... 78
DANH MỤC TÀI LIỆU

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hệ thống chính trị là một chỉnh thể các tổ chức chính trị trong xã hội bao gồm các
đảng chính trị, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội hợp pháp được liên kết với
nhau nhằm tác động vào các quá trình của đời sống xã hội, để củng cố, duy trì và phát
triển chế độ đương thời phù hợp với lợi ích của chủ thể giai cấp cầm quyền. Hệ thống
chính trị ở nước ta hiện nay bao gồm: Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Cộng hoà xã
hội chủ nghĩa Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội hợp
pháp, hoạt động trên cơ sở liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nơng dân và
đội ngũ trí thức làm nền tảng, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, thực hiện
và đảm bảo đầy đủ quyền làm chủ của Nhân dân.
Trong những năm qua, hệ thống chính trị ở nước ta đã có những đổi mới đáng kể:
Đảng đã được củng cố cả về chính trị, tư tưởng, tổ chức; vai trò lãnh đạo của Đảng trong
xã hội ngày càng tăng; Nhà nước tiếp tục được xây dựng và hoàn thiện theo hướng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, của dân, do dân, vì dân; Mặt trận Tổ quốc, các đồn
thể chính trị - xã hội từng bước đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, đem lại
hiệu quả thiết thực; quyền làm chủ của nhân dân trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, xã hội,
chính trị, văn hóa, tư tưởng được phát huy… Tuy vậy hệ thống chính trị ở nước ta cịn
bộc lộ nhiều nhược điểm: Năng lực lãnh đạo của Đảng, hiệu quả quản lý, điều hành của
Nhà nước, hiệu quả hoạt động của các đồn thể chính trị - xã hội chưa nâng lên kịp với
địi hỏi của tình hình nhiệm vụ mới.
Trong các cấp của hệ thống chính trị có thể thấy vị trí của hệ thống chính trị cấp
huyện là rất quan trọng, bởi cấp huyện là cấp gần với cơ sở nhất, là cầu nối đưa đường
lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luâ ̣t của Nhà nước vào thực tiễn. Thực tế ,
trong những năm qua hệ thống chính trị ở nước ta đã có những đóng góp rất quan trọng
vào thắng lợi của sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, tuy nhiên bên
cạnh những đóng góp đó vẫn cịn nhiều mặt yếu kém, bất cập trong hoạt động của hệ
thống chính trị cấp huyện, trong cơng tác lãnh đạo, quản lý, tổ chức. Tình trạng quan liêu,

tham nhũng, mất đồn kết nội bộ cịn diễn ra ở mơ ̣t sớ nơi. Vì vậy, viê ̣c nâng cao vai trị

1


của hệ thống chính trị đang là vấn đề bức thiết đối với nước ta trong q trình đẩy mạnh
cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay.
Huyện Hóc Mơn là huyện ngoại thành của TP Hồ Chí Minh, có diện tích tự nhiên:
10.943,4ha gồm 11 xã, 01 thị trấn với 87 ấp – khu phố, 1.430 tổ nhân dân – tổ dân phố.
Tồn huyện có 85.826 hộ dân với 421.578 nhân khẩu (tính đến 30/6/2015); ngồi ra có
khoảng 52.000 nhân khẩu lưu trú không thường xuyên. Đời sống của người dân trên
huyện cịn nhiều khó khăn.
Đặc thù trên địi hỏi các cấp ủy đảng và chính quyền của huyện cần đặc biệt quan
tâm đến xây dựng, củng cố, kiện toàn hệ thống chính trị. Mục tiêu là tăng cường khai
thác mọi tiềm năng, thế mạnh của huyện để từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh
thần cho nhân dân, đảm bảo quốc phòng - an ninh, xây dựng cuộc sống văn minh, góp
phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội của đất nước.
Để thực hiện nhiệm vụ đó, giải pháp đầu tiên có ý nghĩa quyết định nhất là cần
phải kiện toàn và nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị huyện. Những năm
qua, dưới sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Đảng bộ huyện, việc kiện tồn hệ thống chính
trị huyện đã đạt được nhiều chuyển biến tích cực. Hệ thống chính trị huyện đã được kiện
tồn theo hướng gần dân, vì dân hơn; phương pháp công tác và phương thức lãnh đạo, chỉ
đạo của cấp uỷ được đổi mới. Năng lực chỉ đạo, điều hành và quản lý của chính quyền có
nhiều tiến bộ, hiệu lực, hiệu quả được nâng lên; Cải cách hành chính; phịng, chống tham
nhũng; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí ở huyện Hóc Mơn giai đoạn 2011 – 2015 gắn
với mục tiêu xây dựng chính quyền đơ thị của Thành ủy bước đầu có chuyển biến tích
cực.
Hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục được đổi
mới cả về nội dung lẫn phương thức, bảo đảm thiết thực và hiệu quả hơn. Nội bộ cấp uỷ
đoàn kết, thống nhất, sự đồng thuận trong Đảng, chính quyền và Nhân dân ngày càng

tăng.

2


Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu nói trên, hệ thống chính trị huyện Hóc Mơn
vẫn đứng trước những khó khăn, thách thức khơng nhỏ: Tình trạng quan liêu, cục bộ, mất
đoàn kết nội bộ xảy ra ở một số nơi. Chức năng, nhiệm vụ của các bộ phận trong hệ
thống chính trị cơ sở chưa được xác định rành mạch, trách nhiệm không rõ; nội dung và
phương thức hoạt động chậm đổi mới; đội ngũ cán bộ cơ sở ít được đào tạo, bồi dưỡng và
vẫn còn một số cán bộ, cơng chức chưa hướng dẫn tận tình, cịn gây phiền hà khi tiếp
xúc, giải quyết hồ sơ hành chính cho nhân dân và doanh nghiệp; cịn một số cán bộ công
chức bị kiểm điểm, xử lý kỷ luật.Trong khi đó, các thế lực thù địch tiếp tục đẩy mạnh
thực hiện chiến lược “Diễn biến hịa bình”, triệt để lợi dụng các vấn đề dân tộc, tơn giáo,
những khó khăn trong đời sống của nhân dân và những hạn chế, yếu kém của hệ thống
chính trị để nói xấu Đảng, Nhà nước, hòng làm mất lòng tin của nhân dân vào chủ
trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Để góp phầ n khắ c phu ̣c những ha ̣n chế , củng cố và hoàn thiê ̣n nâng cao vai trò của
hệ thống chính trị cấ p huyê ̣n ở điạ phương min
̀ h, tôi chọn:“Vai trị của hệ thống chính
trị tại huyện Hóc Mơn, thành phố Hồ Chí Minh” làm đề tài nghiên cứu luận văn Thạc
sĩ chun ngành Chính trị học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Xuất phát từ vai trị hệ thống chính trị, việc nghiên cứu hệ thống chính trị nói
chung và hệ thống chính trị cấp huyện nói riêng đã được nhiều tác giả quan tâm trên
những bình diện khác nhau. Một số ấn phẩm có giá trị ở cả tầm lý luận và thực tiễn như:
Đề tài KX.10.02 “Các quan điểm và nguyên tắc đổi mới hệ thống chính trị ở nước
ta giai đoạn 2005 - 2020”, do PGS.TS Trần Đình Hoan làm chủ nhiệm đã được nghiệm
thu cấp nhà nước. Đề tài đã dựa trên cơ sở tổng kết lý luận và thực tiễn hơn 30 năm đổi
mới đất nước, đã bước đầu phân tích và đánh giá tương quan giữa cải cách kinh tế và đổi

mới hệ thống chính trị ở nước ta trong giai đoạn vừa qua; phân tích sự cần thiết khách
quan phải tiếp tục đổi mới, hồn thiện hệ thống chính trị nước ta trong giai đoạn phát
triển tiếp theo của đất nước; xác định rõ các mục tiêu cơ bản cần hướng tới, bảo đảm định

3


hướng đúng đắn cho q trình đổi mới, hồn thiện hệ thống chính trị; Xây dựng và xác
định được một hệ thống các quan điểm và nguyên tắc đổi mới hệ thống chính trị nước ta
trong tình hình mới; Xác định được phương hướng, giải pháp chủ yếu để tiếp tục đổi mới,
hồn thiện hệ thống chính trị ở nước ta trong giai đoạn phát triển tiếp theo của đất nước.
Làm rõ thêm quan điểm của Đại hội IX: Xem công tác xây dựng chỉnh đốn Đảng là
nhiệm vụ then chốt; xác định những phương hướng cơ bản nhằm xây dựng và kiện toàn
bộ máy nhà nước.
Đề tài KX - 05 “Hệ thống chính trị trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
nước ta” là cơng trình nghiên cứu một cách tổng quát, đã nêu một cách khái quát thực
trạng, những đặc trưng, quan điểm và nguyên tắc cơ bản về xây dựng hệ thống chính trị ở
nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Nghiên cứu về hệ thống chính trị cấp cơ sở, cũng đã có một số cơng trình nghiên
cứu, một số luận văn, luận án cũng như một số bài viết được đăng trên các tạp chí, tiêu
biểu là cuốn sách: “Hệ thống chính trị ở cơ sở nơng thơn nước ta hiện nay” do GS.TS
Hồng Chí Bảo làm chủ biên, Nhà xuất bản Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005. Kết quả của
đề tài đã làm sáng tỏ và góp phần đưa nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX về
“Đổi mới, nâng cao chất lượng hệ thống chính trị ở cơ sở xã, phường, thị trấn” vào cuộc
sống.
Cơng trình “Hệ thống chính trị cấp cơ sở và dân chủ hóa đời sống xã hội, nơng thơn
miền núi, vùng dân tộc thiểu số” do Nguyễn Quốc Phẩm chủ biên (2000), đã phân tích thực
trạng hệ thống chính trị cấp cơ sở vùng nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số thuộc các
tỉnh miền núi phía Bắc nước ta. Cơng trình đã đánh giá các thành tựu, hạn chế và chỉ ra
những nguyên nhân của nó; đồng thời đề xuất những phương hướng, giải pháp nhằm đổi mới

hệ thống chính trị của khu vực này.
Cơng trình “Một số vấn đề về xây dựng hệ thống chính trị ở Tây Nguyên”, do
Phạm Hảo và Trương Minh Dục đồng chủ biên (2003), từ nghiên cứu hoạt động của hệ
thống chính trị các cấp ở Tây Nguyên (nhất là cấp xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số),

4


các tác giả đã đề ra một số phương hướng và giải pháp kiện tồn hệ thống chính trị ở Tây
Nguyên, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của khu vực trong giai đoạn thực hiện cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Bài viết: “Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, hồn thành tốt
các mục tiêu, kế hoạch đề ra” của Nguyễn Phú Trọng (Tạp chí Cộng sản, số 829/2011),
bài viết đánh giá về tình hình kinh tế - xã hội đất nước, nguyên nhân của những khó khăn,
thách thức hiện nay và xu hướng phát triển trong thời gian tới. Từ đó, định hướng các giải
pháp chủ yếu mà cả hệ thống chính trị phải đồng tâm hiệp lực lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức
thực hiện nhằm tạo sự chuyển biến thực sự trong việc đổi mới mơ hình tăng trưởng, cơ
cấu lại nền kinh tế, nâng cao chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh. Bên cạnh đó, nhấn
mạnh định hướng chính sách, biện pháp bảo đảm an ninh lương thực gắn với bảo vệ môi
trường sinh thái, bảo đảm an ninh năng lượng và giữ vững ổn định an ninh chính trị, trật
tự an tồn xã hội.
Ngồi ra, một số cơng trình, luận văn, luận án, bài viết trên các tạp chí khoa học
chuyên ngành cũng bàn về vấn đề này dưới nhiều hình thức và mức độ khác nhau như:
“Đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân” của Văn phòng Quốc hội
(Nghiên cứu lập pháp, số 8/2001); “Hệ thống chính trị cơ sở vùng sâu, vùng xa và những
vấn đề đặt ra cần được giải quyết” của Hồ Minh Đức (Dân vận, số 1 và 2/2002); “Vai trò
của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân ở
nước ta hiện nay” của Nguyễn Thị Hiền Oanh (Nxb Lý luận chính trị, H.2005); “Đổi mới
nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị huyện Hồi Đức, tỉnh Hà Tây hiện
nay”, luận văn triết học của tác giả Nguyễn Trọng Long(2007)…

Ở Thành phố Hồ Chí Minh, chưa có một cơng trình nghiên cứu nào về hệ thống
chính trị cấp huyện và cho tới nay chưa có một cơng trình khoa học nào nghiên cứu về
vai trị của hệ thống chính trị ở một huyện cụ thể như huyện Hóc Mơn, do vậy đề tài mà
tác giả lựa chọn không trùng lặp với bất cứ một cơng trình, luận văn, luận án nào đã cơng
bố và bảo vệ. Vì vậy, chúng tơi mạnh dạn nghiên cứu vấn đề trên trong khuôn khổ một

5


Luận văn Thạc sỹ chuyên ngành Chính trị học với hy vọng góp phần nhất định vào việc
luận giải cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động của
hệ thống chính trị tại huyện Hóc Mơn, Thành phố Hồ Chí Minh.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
3.1.Mục đích
Luận văn nghiên cứu vai trị của hệ thống chính trị tại huyện Hóc Mơn, Thành phố
Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay, qua đó đề xuất một số quan điểm và giải pháp
nhằm nâng cao vai trò của hệ thống đó.
3.2.Nhiệm vụ
Hệ thống hố quan niệm về vai trị của hệ thống chính trị.
Phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra trong hoạt động của hệ thống chính trị tại
huyện Hóc Mơn, thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao vai trị của hệ thống chính
tri tại
̣ huyện Hóc Mơn, Thành phố Hồ Chí Minh.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu hệ thống chính trị và vai trò của hê ̣ thố ng chin
́ h tri ̣ tại huyện
Hóc Mơn, Thành phố Hồ Chí Minh.
4.2.Phạm vi nghiên cứu

Luận văn nghiên cứu hệ thống chính trị và vai trò của hê ̣ thố ng chin
́ h tri ̣ tại huyện
Hóc Mơn, Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2010 đế n nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
5.1. Cơ sở lý luận

6


Luâ ̣n văn dựa trên quan điểm lý luâ ̣n của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ
Chí Minh về xây dựng hệ thống chính trị; quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam trong
việc đổi mới tổ chức, nội dung và phương hướng hoạt động của hệ thống chính trị.
5.2.Phương pháp nghiên cứu
Quá trình nghiên cứu giải quyết những nội dung trong luận văn, tác giả sử dụng
tổng hợp các phương pháp của phép biện chứng duy vật (như phân tích và tổng hợp, lịch
sử và lơ gic, hệ thống và cấu trúc…), các phương pháp điều tra xã hô ̣i ho ̣c, thống kê, so
sánh, nghiên cứu văn bản, hê ̣ thớ ng hóa, khái quát hóa…
6. Đóng góp mới về khoa học và ý nghỉa thực tiễn của luận văn
6.1. Đóng góp mới về khoa học:
Mơ ̣t là, làm rõ thực trạng vai trò của hệ thống chính trị tại huyện Hóc Mơn, Thành
phố Hồ Chí Minh.
Hai là, từ việc xác định rõ những vấn đề đang đặt ra trong hoạt động của hệ thống
chính trị tại huyện Hóc Mơn, Thành phố Hồ Chí Minh, luận văn đề ra quan điểm và một số
giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trị của hệ thống chính trị tại huyện Hóc Mơn, thành
phố Hồ Chí Minh nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển hiện nay.
6.2.Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Mô ̣t là, thông qua nghiên cứu ở một địa bàn cụ thể, luận văn góp phần làm sáng tỏ
đặc thù của hệ thống chính trị cấp Huyện và hệ thống chính trị huyện Hóc Mơn, Thành
phố Hồ Chí Minh và đề xuất những giải pháp tiếp tục nâng cao vai trị của hệ thống
chính trị cấp huyện.

Hai là, luận văn có thể dùng làm tư liệu tham khảo cho lãnh đạo địa phương cũng
như những ai quan tâm đến vấn đề này.

7


7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn
gồm 3 chương:
Chương I: Hệ thống chính trị và hệ thống chính trị cấp huyện ở nước ta hiê ̣n nay.
Chương II: Thực trạng vai trò của hệ thống chính trị tại huyện Hóc Mơn, Thành
phố Hồ Chí Minh.
Chương III: Quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trị của hệ thống
chính trị tại huyện Hóc Mơn, Thành phố Hồ Chí Minh.

8


Chương 1
LÝ LUẬN HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ CẤP HUYỆN
1.1. Lý luận chung về hệ thống chính trị nước ta
1.1.1. Khái niệm hệ thống chính trị
Thuật ngữ "hệ thống chính trị" xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử, theo quan điểm
của chủ nghĩa Mác - Lênin, chính trị và hệ thống chính trị là sản phẩm của quan hệ giai
cấp và đấu tranh giai cấp, là sản phẩm của một giai đoạn lịch sử nhất định. Khi nghiên
cứu về thiết chế chính trị và cách thức tổ chức của một xã hội, C.Mác và Ph.Ăngghen đã
tiếp cận khái niệm hệ thống chính trị như một chế độ chính trị theo tính hệ thống của nó
và sử dụng những thuật ngữ tương đương như: "hệ thống cai trị", "hệ thống đẳng cấp
chính trị","cơ cấu chính trị", "hình thức chính trị", "thiết chế xã hội và chính trị","cơ cấu
chính quyền".v.v.. Kế thừa và phát triển những tư tưởng về dân chủ và hệ thống chính trị

của C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin tiếp tục hồn thiện khái niệm dân chủ và hệ
thống chính trị trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.Trên thực tế, V.I.Lênin chưa
sử dụng khái niệm "hệ thống chính trị" trong các bài nói, bài viết của mình, nhưng
ơng thường dùng khái niệm "chun chính vơ sản" để nghiên cứu về thiết chế chính trị
của xã hội.
Hệ thống chuyên chính vơ sản theo quan niệm của V.I.Lênin bao gồm: Nhà nước
của giai cấp công nhân, Đảng Cộng sản – chính đảng của giai cấp cơng nhân giữ vai trị
lãnh đạo nhà nước và các tổ chức quần chúng mà tiêu biểu là cơng đồn. Như vậy, nếu
xét theo nội hàm, những thuật ngữ mà C.Mác và Ph.Ăngghen đưa ra và được V.I.Lênin
kế thừa, phát triển với thuật ngữ hệ thống chính trị hiện đại có liên quan chặt chẽ với
nhau và được hiểu là những khái niê ̣m tương đồng.
Đối với khoa học chính trị hiện đại, hệ thống chính trị là một phạm trù rất quan
trọng, bởi vì nó tổng hợp những vấn đề của thực tiễn chính trị. Hơn nữa, những vấn đề đó
khơng phải được xem xét rời rạc, lộn xộn, biệt lập mà là xem xét trong một chỉnh thể có
tính hệ thống, có hình thái phát sinh, phát triển, có chủ thể, đối tượng, với các mối quan

9


hệ chức năng, theo những vị trí, vai trị nhất định; có "đầu vào" và "đầu ra"; có nội dung
và hình thức, có hiện tượng và bản chất... Vì vậy, hiện nay quan niệm về hệ thống chính
trị quan niê ̣m còn rất khác nhau, phụ thuộc vào khuynh hướng, trường phái chính trị học
khác nhau.
Trong mọi xã hội có giai cấp, đối kháng giai cấp, quyền lực của giai cấp cầm
quyền được thực hiện bằng một hệ thống các thiết chế và tổ chức chính trị nhất định, đó
là hệ thống chính trị. Hệ thống chính trị là một chỉnh thể các tổ chức trong xã hội bao
gồm các đảng chính trị, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội hợp pháp được liên kết
với nhau trong một hệ thống tổ chức nhằm tác động vào các quá trình của đời sống xã
hội, để củng cố, duy trì và phát triển chế độ đương thời phù hợp với lợi ích của giai cấp
cầm quyền.

Như vậy, hệ thống chính trị gắn liền với sự phân chia giai cấp trong xã hội, nhưng
giai cấp không phải là hiện tượng vĩnh hằng. Loài người đã và sẽ trải qua các thời kỳ
khác nhau của xã hội: xã hội chưa có giai cấp và đối kháng giai cấp; xã hội có giai cấp và
đối kháng giai cấp; và cuối cùng, lại trở về xã hội khơng có giai cấp và đối kháng giai
cấp, nhưng ở một trình độ cao hơn. Từ một xã hội này chuyển sang một xã hội khác phải
trải qua những thời kỳ quá độ khác nhau và để chuyển từ một xã hội có giai cấp và đối
kháng giai cấp sang một xã hội khơng cịn giai cấp và đối kháng giai cấp tất yếu phải trải
qua một thời kỳ quá độ chính trị lâu dài - thời kỳ chuyên chính cách mạng của giai cấp vơ
sản, thời kỳ tồn tại hệ thống chính trị của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.
1. 1.2. Đặc điểm hệ thống chính trị ở nước ta hiê ̣n nay
Hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay về mặt thành tố bao gồm: Đảng Cộng sản
Việt Nam, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
và các tổ chức chính trị - xã hội. Các bộ phận này được kết nối với nhau theo những quan
hệ, cơ chế và nguyên tắc vận hành nhất định, trong một môi trường văn hóa chính trị đặc
thù. Trong đó, Đảng Cộng sản Việt Nam là hạt nhân của hệ thống chính trị, giữ vai trò
lãnh đạo nhà nước và xã hội; Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là trụ cột, là

10


trung tâm của hệ thống chính trị; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đồn thể chính trị xã hội là cơ sở chính trị của nhà nước và xã hội. Về mặt tổ chức bộ máy, hệ thống chính
trị nước ta được tổ chức thành 4 cấp gắn liền với nền hành chính quốc gia: cấp Trung
ương; cấp tỉnh, thành phố; cấp huyện, quận, thị xã và cấp xã, phường, thị trấn. Hệ thống
chính trị Việt Nam được tổ chức theo mơ hình có đỉnh quyền lực. So với nhiều nước trên
thế giới, ngay cả những nước có cùng mơ hình hệ thống chính trị, thì hệ thống chính trị
Việt Nam vẫn có những đặc điểm khác biệt. Những đặc điểm chủ yếu của hệ thống chính
trị Việt Nam là:
Một là, hệ thống chính trị ở Việt Nam là hệ thống chính trị nhất nguyên, chỉ do
một Đảng Cộng sản lãnh đạo. Nó thể hiện ở chỗ, chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh được coi là nền tảng tư tưởng chung của cả hệ thống; chủ nghĩa xã hội là mục tiêu

chung; không chấp nhận các khuynh hướng chính trị trái với chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh, trái với mục tiêu của chủ nghĩa xã hội. Trong hệ thống chính trị,
Đảng Cộng sản Việt Nam vừa là thành viên, nhưng đồng thời cũng giữ vai trị lãnh đạo
tồn bộ hệ thống chính trị. Sự lãnh đạo của Đảng đối với xã hội nói chung, hệ thống
chính trị nói riêng xuất phát từ điều kiện cụ thể của nước ta như: truyền thống lịch sử;
phẩm chất vốn có của Đảng; những thành tựu to lớn mà Đảng ta đem lại cho nhân dân
trong quá trình lãnh đạo cách mạng.
Hai là, các tổ chức chính trị - xã hội do Đảng Cộng s ản thành lập, có lịch sử đấu
tranh vẻ vang, có vai trị to lớn trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, bảo vệ và xây dựng
đất nước. Các đoàn thể quần chúng ln gắn mình với sự nghiệp cao cả của Đảng và lịch
sử hào hùng của dân tộc, thể hiện rõ là các tổ chức quần chúng có chức năng xã hội gắn
với đời sống của các tầng lớp nhân dân, vừa tổ chức nhân dân trực tiếp thực hiện quyền
làm chủ; vừa giúp Đảng, Nhà nước trong việc tuyên truyền chủ trương, chính sách tới
nhân dân, vừa truyền đạt tiếng nói, nguyện vọng của dân đến Đảng, Nhà nước. Với lịch
sử lâu dài, vẻ vang, với vai trò to lớn qua các thời kỳ và kinh nghiệm tổ chức quần chúng,
các đoàn thể này xứng đáng là chủ thể của hệ thống chính trị.

11


Ba là, hệ thống chính trị nước ta là hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa được xây
dựng theo mơ hình Xơ viết, mặc dù đang trong q trình đổi mới, hoàn thiện nhưng ảnh
hưởng của chế độ tập trung quan liêu, bao cấp trong mơ hình ấy đang còn khá nặng nề cả
trong cách nghĩ, cách làm của đảng viên và nhân dân, cũng như trong tổ chức và thực thi
quyền lực nhà nước.
Bốn là, nền hành chính nhà nước, một bộ phận quan trọng của hệ thống chính trị
cịn rất non trẻ, lại hầu như khơng được kế thừa gì từ quá khứ (chế độ thực dân phong
kiến), bị ảnh hưởng của mơ hình tập trung quan liêu cao độ, nhưng phải thực hiện rất
nhiều nhiệm vụ lịch sử mới mẻ và to lớn như: đưa nước ta từ một nước nông nghiệp lạc
hậu, sản xuất nhỏ là chủ yếu đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, thực

hiện công nghiệp hóa đồng thời với hiện đại hóa đất nước, xây dựng một nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do
dân, vì dân... Những đặc điểm này vừa quy định kết cấu, tổ chức, vận hành và các mối
quan hệ, vừa cho thấy những khó khăn thách thức mà chúng ta phải giải quyết, vừa đặt ra
những yêu cầu đổi mới và hồn thiện hệ thống chính trị ở nước ta khác với các hệ thống
chính trị khác trên thế giới.
1.1.3. Vị trí, vai trị của hệ thống chính trị ở nước ta hiê ̣n nay
Ở nước ta hiện nay, giai cấp công nhân và nhân dân lao động đang là chủ thể chân
chính của quyền lực. Vì vậy, hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo của Đảng là công cụ
thực hiện quyền làm chủ của nhân dân lao động. Hệ thống chính trị của nước ta gồm
nhiều tổ chức, mỗi tổ chức có vị trí, vai trò khác nhau do chức năng, nhiệm vụ của từng
tổ chức, nhưng cùng tác động vào các quá trình phát triển kinh tế - xã hội nhằm đảm bảo
quyền lực của Nhân dân.
1.1.3.1 Vị trí, vai trị của Đảng Cộng sản Việt Nam
Đảng Cộng sản Việt Nam - đội tiên phong của giai cấp công nhân, đại biểu trung
thành lợi ích giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc. Đảng là một bộ
phận của hệ thống chính trị nhưng lại là hạt nhân lãnh đạo của tồn bộ hệ thống chính trị.
Vai trị lãnh đạo của Đảng thể hiện trên những nội dung chủ yếu sau:

12


Đảng đề ra Cương lĩnh chính trị, đường lối, chiến lược, những quan điểm, chủ
trương phát triển kinh tế-xã hội; đồng thời Đảng là người lãnh đạo và tổ chức thực hiện
nhằ m hiê ̣n thực hóa Cương lĩnh, đường lối, chủ trương của Đảng.
Đảng lãnh đạo xã hội chủ yếu thông qua bô ̣ máy nhà nước và các đoàn thể quần
chúng. Cương liñ h, đường lối, chủ trương của Đảng được Nhà nước tiếp nhận, thể chế
hoá bằng pháp luật, chính sách, kế hoạch, chương trình cụ thể. Vì thế , Đảng ln quan
tâm đến việc tở chức, xây dựng bộ máy nhà nước, đồng thời kiểm tra việc Nhà nước thực
hiện các nghị quyết của Đảng.

Đảng lãnh đạo xã hội thông qua hệ thống tổ chức Đảng các cấp và đội ngũ
cán bộ, đảng viên của Đảng. Đảng lãnh đạo thông qua công tác cán bộ, đó là xác định
đường lối, chính sách cán bộ, lựa chọn, bố trí, giới thiệu cán bộ có đủ tiêu chuẩn vào các
cơ quan lãnh đạo của Nhà nước, Mă ̣t trâ ̣n,các tổ chức chính trị - xã hội và các tở chức
q̀ n chúng khác.
Ngồi ra, sự lañ h đa ̣o của Đảng đươ ̣c thực hiê ̣n bằng giáo dục, thuyết phục, bằ ng
nêu gương của các tổ chức Đảng và của các đảng viên nhằ m vận động, lôi kéo thúc đẩ y
phong trào quần chúng thực hiện tốt quy chế dân chủ từ cơ sở...
1.3.2 Vị trí, vai trị của Nhà nước
Nhà nước là trụ cột của hệ thống chính trị ở nước ta, là cơng cụ tổ chức thực hiện
ý chí và quyền lực của Nhân dân, thay mặt Nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân để
quản lý toàn bộ hoạt động của đời sống xã hội. Đó chính là Nhà nước của nhân dân, do
nhân dân và vì nhân dân. Mặt khác, Nhà nước chịu sự lãnh đạo của giai cấp công nhân,
thực hiện đường lối chính trị của Đảng. Đảng lãnh đạo Nhà nước thực hiện và đảm bảo
đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân.
Như vậy, Nhà nước xã hội chủ nghĩa vừa là cơ quan quyền lực, vừa là bộ máy
chính trị, hành chính, vừa là tổ chức quản lý kinh tế, văn hoá, xã hội của nhân dân. Quyền
lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân cơng và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong
việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.
Quốc hội là cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực Nhà nước
cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quốc hội do nhân dân trực tiếp

13


bầu ra, quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập ra hiến pháp và luật pháp (lập hiến và
lập pháp). Quốc hội quyết định những chính sách cơ bản về đối nội, đối ngoại, nhiệm vụ
phát triển kinh tế-xã hội, những nguyên tắc chủ yếu về tổ chức và hoạt động của bộ máy
nhà nước, về quan hệ xã hội và hoạt động của công dân.
Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao với toàn bộ hoạt động của nhà

nước.Với ý nghĩa đó, Quốc hội được gọi là cơ quan lập pháp.
Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính cao nhất của
nước Cộng hồ xã hội chủ nghĩa Việt Nam.Chính phủ thống nhất quản lý việc thực hiện
các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phịng và đối ngoại của nhà
nước. Chính phủ là cơ quan chấp hành, chịu trách nhiệm trước Quốc hội và phải báo cáo
công tác với Quốc hội. Trên ý nghĩa đó, Chính phủ được gọi là cơ quan hành pháp.
Cơ quan tư pháp gồm: Toà án, Viện kiểm sát và các cơ quan điều tra. Đây là
những cơ quan được lập ra trong hệ thống tổ chức nhà nước để xử lý những tổ chức và cá
nhân vi phạm pháp luật, đảm bảo việc thực thi pháp luật một cách nghiêm minh, chính
xác. Tồ án các cấp là cơ quan nhân danh nhà nước, thể hiện thái độ và ý chí của Nhà
nước trước các vụ án thơng qua hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Toà án là
cơ quan duy nhất có quyền áp dụng chế tài hình sự, khơng ai bị coi là có tội và phải chịu
hình phạt khi chưa có bản án kết tội của tồ án đã có hiệu lực pháp luật.
Để đảm bảo pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh, đảm bảo việc xét xử đúng
người đúng tội, Viện kiểm sát nhân dân được tổ chức thành hệ thống, tập trung thống
nhất và độc lập thực hiện thẩm quyền của mình đối với các cơ quan khác của nhà nước.
Thực hiện các quyền khởi tố, kiểm sát các hoạt động điều tra, truy tố...Với ý nghĩa đó,
các tổ chức Tồ án, Viện kiểm sát được gọi là cơ quan tư pháp.
Nhà nước thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật, đồng thời coi trọng giáo dục
nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của nhân dân. Vì vậy, cần tăng cường pháp chế xã
hội chủ nghĩa.
1.1.3.3 Vị trí, vai trị của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị-xã hội
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chin
́ h tri ̣ – xã hô ̣i và các đồn thể có vai
trị rất quan trọng trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc để xây dựng và bảo vệ đất

14


nước; phát huy dân chủ, nâng cao trách nhiệm công dân của các hội viên, đồn viên, giữ

gìn kỷ cương phép nước, thúc đẩy công cuộc đổi mới, thắt chặt mối quan hệ giữa Nhân
dân với Đảng và Nhà nước.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chin
́ h tri,̣ đó là cơ sở chính trị của
chính quyền nhân dân, nơi thể hiện ý chí và nguyện vọng; phát huy khả năng tham gia
bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân; tuyên truyền vận động Nhân dân thực hiện
đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; thực hiện giám sát của Nhân dân với cán
bộ, công chức và giải quyết những mâu thuẫn trong nội bộ Nhân dân.
Các tổ chức chính trị - xã hội của nhân dân có nhiệm vụ giáo dục chính trị tư
tưởng, động viên và phát huy tính tích cực xã hội của các tầng lớp nhân dân, góp phần
thực hiện nhiệm vụ chính trị; chăm lo bảo vệ lợi ích chính đáng và hợp pháp của nhân
dân; tham gia vào công việc quản lý nhà nước, quản lý xã hội, giữ vững và tăng cường
mối liên hệ mật thiết giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân, góp phần thực hiện và thúc đẩy
q trình dân chủ hố và đổi mới xã hội, thực hiện cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản
lý, Nhân dân làm chủ.
Hệ thống chính trị có vai trò rất quan trọng trong việc tổ chức và vận động nhân
dân thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, tăng cường đại
đoàn kết toàn dân tộc, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, huy động mọi khả năng
phát triển kinh tế-xã hội, tổ chức cuộc sống của cộng đồng dân cư.
1.2. Lý luận chung về hệ thống chính trị cấp huyện ở nước ta hiê ̣n nay
1.2.1. Quan niệm về hệ thống chính trị cấp huyện ở nước ta hiê ̣n nay
Cấp huyện và hệ thống chính trị cấp huyện là cấp trên cơ sở thuộc hệ thống phân
cấp quản lý Nhà nước gồm bốn cấp như hiện nay. Trong cả nước hiện nay có 663 huyệnquận - thị xã, thành phố thuộc Tỉnh, thì có tới 538 là huyện, do vậy có thể thấy huyện là
đơn vị chiếm đa số trong tổng số đơn vị cùng cấp ở nước ta. Nói tới hệ thống chính trị
cấp huyện- quận - thị xã, thành phố (thuộc Tỉnh), trong đó huyện chiếm tới gần 82%
trong tổng số các đơn vị hành chính cấp huyện, qua đó có thể nhận thấy cấp huyện ở
nước ta chủ yếu là ở nơng thơn, hệ thống chính trị địa phương ở nước ta chủ yếu là hệ

15