Nhà nước và vai trò của nhà nước xhcn việt nam trong nền kinh tế thị trường hiện nay

A.Đặt vấn đề.
Hiện nay, trên thế giới hoà bình hợp tác và phát triển vẫn
là xu thế lớn. Kinh tế thế giới, và khu vực tiếp tục phục hồi
và phát triĨn nhng vÉn tiỊm Èn nhiỊu u tè bÊt tr¾c khó lờng. Khoa học công nghệ và thông tin có nhiều bớc phát
triển mới. Toàn cầu hoá kinh tế tạo ra cơ hội nhng cũng chứa
đựng nhiều yếu tố bất bình đẳng,gây khó khăn, thách
thức cho các quốc gia, nhất là các nớc đang phát triển nh nớc
ta.Để có thể cạnh tranh đợc với nền kinh tế của các nớc trong
khu vực và trên thế giới thì chúng ta phải có một nền kinh
tế vững mạnh. Trong kinh tế thị trờng tự do cạnh tranh, đÃ
cho phép các quốc gia khai thác tối đa các nguồn lực trong
nớc, khai thác triệt để các lợi ích so sánh đầu t, lựa chọn phơng án sản xuất kinh doanh có hiệu quả.
Nớc ta đang trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xà hội
nên chúng ta cần có những chích sách phù hợp để điều tiết
nền kinh tế phát triển theo đúng con đờng mà chúng ta đÃ
chọn.Để làm đợc điều đó Nhà nớc ta cần làm tốt các chức
năng: định hớng sự phát triển bằng các chiến lợc, quy hoạnh,
kế hoạch và chính sách trên cơ sở tôn trọng và tuân thủ các
nguên tắc của thị trờng; tạo môi trờng pháp lý thuận lợi để
phát huy các nguồn lực của xà hội cho phát triển; bảo đảm
tính bền vững và tích cực của các cân đốikinh tế vĩ mô,
hạn chế các rủi ro và tác động tiêu cực của kinh tế thị trờng;
thực hiện quản lý nhà nớc bằng hệ thống pháp luật, giảm tối
đa sự can thiệp hành chính vào hoạt động của thị trờng và
doanh nghiệp


Trong nỊn kinh tÕ thÞ trêng hiƯn nay, víi mét nớc nh Việ
Nam, chúng ta cần phải cố gắng để theo kịp xu hớng của
thế giơí, thu hẹp khoảng cách với các nớc trên thế giới.
Chúng ta đang có bớc tiến quan trọng nh tổ chức thành

công hội nghị cấp cao ASEM, APEC và mới đây chúng ta đÃ
trở thành thành viên chích thức của WTO.Đó là những điều
kiện thuận lợi cho chúng ta phát triển nhng bên cạnh đó con
có rất nhiều khó khăn.Điều này càng thấy rõ vai trò của nhà
nớc là rất quan trọng. Vì vậy em chọn đề tài: Nhà nớc và
vai trò của nhà nớc XHCN ViƯt nam trong nỊn kinh tÕ thÞ trêng hiƯn nayđể hiểu hơn về vấn đề này.
B. Giải quyết vấn ®Ị.
I. Lý ln vỊ nhµ níc
1. Mét sè quan ®iĨm trớc Mac về nhà nớc.
1.1. Lý luận của trờng phái cổ điển.
Họ cho rằng Nhà nớc không nên can thiệp vào nên kinh
tế. Họ đà thừa nhận sự tồn tại của quy luật kinh tế là khách
quan không phụ thuộc vào ý trí của con ngời.Sự phát triển
các quan điểm của trờng phái cổ điển phải nhắc tới
AdamSmith (1723 - 1790) Ông là nhà kinh tế chính trị học
cổ điển nổi tiếng ở Anh và trên thế giới. T tởng của ông
thấm nhuần nguyên lý triết học của Scotlen. A.Smith là nhà
t tởng tiên tiến của giai cấp t sản ông muốn thủ tiêu phân
tích phong kiến mở đờng cho CNTB phát triển và xem chế
độ TBCN là hợp lý duy nhÊt. ThÕ giíi quan cđa A.Smith chđ
u lµ duy vật nhng chủ nghĩa duy vật ở ông còn mang
tính chÊt tù ph¸t m¸y mãc cha biÕt phÐp biƯn chøng duy


vật ông thừa nhận các quy luật kinh tế khách quan và t tởng
tự do kinh tế. Ông đa ra lý thuyết "Bàn tay vô hình" và
nguyên lý "nhà nớc không can thiệp" vào hoạt động nền kinh
tế. Theo ông "Bàn tay vô hình" chính là quy luật

kinh tế

khách quan tự phát hoạt động chi phối hoạt động của con
ngời. Hệ thống các quy luật kinh tế khách quan đó còn gọi
là "Trật tự tự nhiên". Theo ông nền kinh tế phải phát triển
trên cơ sở tự do kinh tế

sự vận động

của thị trờng do

quan hệ cung cầu và sự biến đổi tự phát của giá cả hàng
hoá trên thị trờng. Smith cho rằng chế độ xà hội mà trong
đó tồn tại sản xuất và trao đổi hàng hoá là một chế độ
bình thờng, nền kinh tế

bình thờng là nền kinh tế phát

triển trên cơ sở tự do cạnh tranh. Theo ông chế độ bình thờng đợc xây dựng trên cơ sở "trật t tự nhiên". Chế độ
không bình thờng là sản phẩm của sự dốt nát.
1.2.Quan điểm của nhà t tởng Tây Âu thời kì cận đại
về nhà nớc.
Nớc Anh là một trong những nớc đầu tiên ở Châu Âu có
quan hệ t bản nảy sinh và phát triển mạnh mẽ. Từ cuối thế
kỷ XVII, nớc Anh chính là nơi chôn rau cắt rốn của chủ
nghĩa duy vật hiện đại. Chính trên mảnh đất của quốc gia
tiên tiến này đà xuất hiện những trào lu t tởng và những
nhà t tëng d©n chđ nỉi tiÕng. Chóng ta sÏ tiÕp cận những
đại diện xuất sắc đó trong lĩnh vực t tởng về Nhà nớc.
T tởng của Tômát Hốpxơ (1588 1679): Theo Tômát
Hốpxơ, mỗi dân tộc trong sự phát triển của mình đều trải

qua hai giai đoạn: giai đoạn tự nhiên và giai đoạn xà hội
công dân (hay còn gọi là gian đoạn Nhà nớc).
Nhà nớc là sự sáng tạo cao nhất mà con ngời có thể làm
đợc. Nhà nớc đóng vai trò điều hành sự phát triển của xÃ
hội, xử phạt những ai vi phạm lợi ích chung của mọi ngời.
Nhà nớc tựa nh một con ngời nhân tạo mà Chính phủ là
linh hồn của đó. Sự xuất hiện Nhà nớc cũng có mặt hạn chế
ở chỗ là nó làm giảm bớt các khát vọng tự nhiên nhất định
của con ngời, tự do của con ngời do đó mà bị thu hẹp. Nhng không còn cách nào khác, con ngời cần có Nhà nớc thì
mới sống yên ổn đợc. Các đại diện của Nhà nớc nhiều khi
trong một chừng mực nào đó không làm thỏa mÃn sở thích
cá nhân của một ai đó. Nhiệm vụ của Nhà nớc là phải trừng
phạt, nhng phải công minh, còn mỗi cá nhân phải có nghĩa
vụ phải tuân theo. Theo Hốpxơ, Nhà nớc không phải tuân
theo nhà thờ, mà ngợc lại nhà thờ phải tuân theo Nhà nớc.
Nớc Pháp:
T tởng chính trị của Pháp thế kỷ XVIII rất phong phú,
đa dạng. Thời kỳ lịch sử này đà sản sinh ra những nhà t tởng vĩ đại đặt nền móng cho cách mạng t sản. Nhiều t tởng của họ vẫn còn sáng mÃi đến ngày nay. Đánh giá giá trị
t tởng của các nhà Khai sáng, Ph.Anghen viết: Những vĩ
nhân Pháp đà soi sáng đầu óc mọi ngời, để chuẩn bị cho
cuộc cách mạng sắp bùng nổ, chính họ là những ngời hết
sức cách mạng. Đơng nhiên, tính cấp tiến của những t tởng chính trị t sản không thể vợt qua khỏi những khuôn
khổ hệ t tởng t hữu t sản chủ nghĩa.


T tởng của Vonte (Voltaire) (1694-1778):
Vonte tán thành hệ thống lập hiến của Anh. vào những
năm 60, ông nghiêng về t tởng dân chủ kiểu Anh, khi mâu

thuẫn giữa thể chế chuyên chế và đẳng cấp thứ ba trở nên
sâu sắc. Hơn nữa, bắt đầu xuất hiện những t tởng cộng
hòa trong hệ thống t tởng của ông. Từ việc thừa nhận nền
cộng hòa là hình thức Nhà nớc sơ khai trong cuốn Từ điển
triết học, Vonte đà bắt đầu nói về sự hợp lý của chế độ
cộng hòa và những tính chất u việt của nó.
T tởng chính trị của J.G.Phichtơ (Johann Gottlieb
Fichte) Do nhu cầu đảm bảo quyền tự do của cá nhân đÃ
xuất hiện Nhà nớc. Sức nhân. nó chỉ có thể là ý chí tập
thể, thống nhất, đợc tạo lập bởi sự nhất trí của tất cả bằng
một thỏa thuận tơng ứng. Nhờ đó ý chí chung nảy sinh và
chính quyền nhà nớc đợc thiết lập. ý chí chung của nhân
dân là cốt lõi của quyền lập pháp và xác định phạm vi ảnh
hởng của Nhà nớc.

ởđiểm này cho thấy nhà dân chủ

Phíchtơ muốn ngăn chặn sự chuyên quyền của quyền lực
chuyên chế cảnh sát đối với các công dân của mình, và dựa
trên học thuyết pháp quyền tự nhiên ông khẳng định.
2. Quan điểm của chủ nghĩa Mac Lenin về nhà nớc.
Chủ nghĩa Mac Lênin xem xét nền kinh tế dới góc độ
vĩ mô từ hiện tợng đến bản chất . Chủ nghĩa Mác cho r»ng
trong mét nỊn KT ph¶i cã sù can thiƯp cđa nhà nớc . Một
nền kinh tế khi chuyển sang cơ chế thị trờng có rất nhiều
khuyết tật . Nhà nớc can thiẹp vào nền KT nhằm hạn chế tối
đa những khuyết tật và phát huy cao độ những mặt tích


cực làm cho nền KT phát triển . Theo Mác nếu không có sự

can thiệp của nhà nớc thì nên KT không hoạt động bình thờng đợc , nó sẽ trở nên rối ren và chậm phát triển.
Không chỉ có vai trò quản lý KT mà còn có vai trò
điều tiết nền KT vĩ mô đảm bảo cho sự phát triển ổn
định về KT , chống lạm phát,có khuynh hớng tạo nên sự cân
đối giữa các nghành nghề và duy trì sự cân đối giữa
cung và cầu của thị trờng. Nhà nớc đà sử dụng tiền tệ , tài
chính, tài khoá... và các biện pháp đa Khoa học kỹ thuật
công nghệ vào nền kinh tế thúc đẩy sự nền Nhà nớc đảm
bảo tính hiệu quả cho sự phát triển, Nhà níc dïng c¸c chÝnh
s¸ch tiỊn tƯ kinh tÕ ph¸t triĨn nhanh chóng. Với công cụ là
hệ thống luật pháp, Nhà nớc sử dụng nhằm điều chỉnh nền
kinh tế phát triển đúng hớng, bảo đảm sự ổn định ngăn
chặn những hiện tợng xấu không đáng có.
Nh vậy, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lê nin là
đúng đắn nhất.Trong bất kỳ một quốc gia nào đều nhất
thiết phải có sự tham gia điều tiết của Nhà nớc. Nhà nớc
điều chỉnh và duy trì xà hội thích nghi với những điều
kiện mới và tạo ra những điều kiện thuận lợi cho nền kinh
tÕ. ViƯt Nam ta theo quan ®iĨm cđa chđ nghÜa Mác - Lênin
đà và đang xây dựng củng cố vai trò Nhà nớc CHXHCNVN
trong nền kinh tế
3. Nguồn gốc và bản chất của nhà nớc.
3.1. Nguồn gốc của nhà nớc
Lịch sử đà cho thấy không phải khi nào xà hội cũng có
nhà nớc.Trong xà hội nguyên thuỷ, do kinh tế cßn thÊp


kém,cha có sự phân hoá giai cấp, nên cha có nhà nớc, mọi
ngời đều bình đẳng và hởng thụ, xà hội không phân biệt
kẻ giàu , ngời nghèo, không có sự phân chia giai cấp.Đứng

đầu các thị tộc và bộ lạc là các tộc trởng do dân bầu ra,
quyền lực của những ngời đứng đầu thuộc về uy tín và
đạo đức, việc điều chỉnh các quan hệ xà hội đợc thực hiện
bằng các quy tắc chung.Trong tay họ không có và cũng
không cần một công cụ đặc biệt nào. Những ngời đứng
đầu thị tộc, bộ lạc không có đặc quyền lợi nào họ cùng
sống, lao động và hởng thụ nh mọi thành viên khác và chịu
sự kiểm tra của cộng đồng.
Lực lợng sản xuất và năng suất lao động phát triển đÃ
làm thay đổi cơ cấu tổ chức xà hội của xà hội cộng sản
nguyên thủy.Sản xuất phát triển nên lúc này đà xuất hiện
sản phẩm d thừa và phần này đà bị những ngời đứng đầu
thị tộc và bộ lạc chiếm giữ. Đà dẫn đến sự ra đời của xà hội
t hữu đà phân chia xà hội thành kẻ giàu ngời nghèo, thành
các giai cấp đối kháng và cuộc đấu tranh giai cấp không
thể điều hoà đợc xuất hiện. Điều đó dẫn đến nguy cơ các
giai cấp chẳng những tiêu diệt lẫn nhau mà còn tiêu diệt
luôn cả xà hội.Để điều đó không xảy ra một cơ quan quyền
lực đà ra đời, đó là nhà nớc. Nhà nớc đầu tiên trong lịch sử
là nhà nớc chiếm hữu nô lệ. Tiếp đó là nhà nớc phong kiến,
nhà nớc t sản, nhà nớc xà hội chủ nghĩa. Vậy nguồn gốc sâu
sa của sự ra đời của nhà nớc làdo sự ra đời của quan hệ sản
xuất chiếm hữu t nhân về t liƯu s¶n xt.


Nguyên nhân trực tiếp của sự xuất hiện nhà nớc lNhà
nớc là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẫn giai
cấp không thể điêu hoà đợc. Bất cứ ở đâu, hễ lúc nào và
chừng nào mà, về mặt khách quan, nhng mâu thuẫn giai
cấp không thể điêù hoà đợc, thì nhà nớc xuất hiện. Và ngợc

lại sự tồn tại của nhà nớc chứng tỏ rằng những mâu thuẫn
giai cấp là không thể điều hoà đợc. Nhà nớc chỉ ra đời,
tồn tại trong một giai đoạn nhất định của sự phát triển xÃ
hội và sẽ mất đi khi những cơ sở tồn tại của nó không còn
nữa.
3.2. Bản chất của nhà nớc
Nhà nớc ra đời tựa hồ đứng ngoài xà hội, làm cho xÃ
hội tồn tại trong vòng trật tự nhất định nhng trên thực tế,
chỉ có giai cấp có thÕ lùc nhÊt- giai cÊp thèng trÞ vỊ kinh
tÕ míi đủ điều kiện lập ra và sử dụng bộ máy nhµ níc. Nhê
cã nhµ níc, giai cÊp nµy cịng trë thành giai cấp thống trị, và
do đó có thêm những phơng tiện để đàn áp bóc lột giai
cấp khác. Nhà nớc mang bản chất giai cấp sâu sắc, là bộ
máy dùng để duy trì sự thống trị của giai cấp này đối với
giai cấp khác, là cơ quan quyền lực của một giai cấp đối với
toàn xà hội, là công cụ chuyên chính của một giai cấp. Nhà
nớc chính là bộ máy do giai cấp thông trị về kinh tế thiết
lập ra nhằm hợp pháp hoá củng cố áp bức của chúng đối với
quần chúng lao động. Ví dụ trong các xà hội bóc lột, nhà nớc
của giai cấp bóc lột ( nhà nớc chủ nô, nhà nớc phong kiến,
nhà nớc t bản) đều có bản chất chung là bộ máy thực hiện
nên chuyên chính của giai cấp bóc lột lµ giai cÊp chiÕm


thiểu số trong xà hội. Ngợc lại trong nhà nớc XHCN là bộ máy
củng cố địa vị của giai cấp công nhân và nhân dân lao
động, lực lợng chiếm đa số trong xà hội, trấn áp những lực lợng xà hội cũ đà bị lật đổ, xây dựng một xà hội công bằng
dân chủ và văn minh.
Nh vậy, theo bản chất của nhà nớc không thể là lợng
điêù hoà sự xung đột giai cấp mà trái lại nó càng làm cho

giai cấp mẫu thuẫn càng gay gắt. Nhà nớc là mét bé phËn
quan träng nhÊt cđa kinh tÕ thÞ trêng trong xà hội có giai
cấp. Tất cả những hoạt động chính trị , văn hoá, xà hội do
nhà nớc tiến hành, xét cho cùng đều vì lợi ích của giai cấp
thống trị trong xà hội. Thực tế lịch sử đà chứng minh rằng,
cho dù đợc che giấu dới hình thức tinh vi nh thế nào, cho dù
bị khúc xạ qua những năng kính phức tạp ra sao,nhà nớc
trong mọi xà hội có giai cấp đối kháng cũng chỉ là công cụ
bảo vệ lợi ích của giai cấp thông trị.Nh cuộc ®Êu tranh cđa
giai cÊp t s¶n nỉ ra víi khÈu hiệu bình đẳng, công bằng,
tự do nhng thực tế khi giành đợc thắng lợi thì không đợc
thực hiện nh thế, nhà nớc t sản thành lập chỉ để phục vụ lợi
ích của giai cấp t sản, còn giai cấp vô sản thì bị bóc lột tàn
tệ hơn xà hội trớc.
4.Đặc trng và chức năng của nhà nớc.
4.1.Đặc trng của nhà nớc.
4.1.1. Nhà nớc quản lý dân c trên một vùng lÃnh thổ
nhấtđịnh.
Nhà nớc đợc hình thành trên cơ sở phân chia dân c
theo lÃnh thổ c chú. Quyền lực nhà níc cã hiƯu lùc víi mäi


thành

viên

trong

lÃnh

thổ

không

phân

biệt

huyết

thống .Đặc trng này làm xuất hiện mối quan hệ giữa từng
ngời trong cộng đồng với nhà nớc. Mỗi nhà nớc đợc xác định
bằng một biên giới quốc gia nhất định.
4.1.2. Nhà nớc có một bộ máy quyền lực chuyên nghiệp
mang tính cỡngchế đối với mọi thành viên trong xà hội.
Nhà nớc của giai cấp thống trị nào cũng có một bộ
máy quyền lực chuyên nghiệp. Bộ máy quyền lực đó gồm có
các đội vũ trang đặc biệt: quân đội, cảnh sát, nhà tù...và
bộ maý quản lý hành chính. Nhà nớc thực hiện quyền lực
của mình trên cơ sở sức mạnh cỡng bức của pháp luật và
dùng các thiết bị chế bạo lực để pháp lực của mình đợc
thực thi trong thực tế.
4.1.3 Nhà nớc hình thành hệ thống thuế khoá để duy trì
và tăng cờng bộ máy cai trị.
Nhà nớc không thể tồn tại nếu không dựa vào thuế
khoá, quốc trái và các loại hình thức bóc lột khác. Đó là
những chế độ đóng góp có tính cỡng bức để nuôi sống bộ
máy cai trị. Bằng các hình thức khác nhau nh vậy, nhà nớc
của giai cấp bóc lột không nhng là công cụ trấn áp giai cấp
mà còn là công cụ thực hiện sự bóc lột của giai cấp bị áp

bức.
4.2. Chức năng cơ bản của nhà nớc.
Tuỳ theo góc độ khác nhau, chức năng của nhà nớc đợc phân chia khác nhau. Dới góc độ tính chất của quyền lực
chính trị , nhà nớc có chức năng thống trị chính trị của giai
cấp và chức năng xà hội. Dới góc độ phạm vi tác động của


quyền lực, nhà nớc có chức năng đối nội và chức năng đối
ngoại.
4.2.1. Chức năng thống trị chính trị của giai cấp và chức
năng xà hội
Chức năng thống trị chính trị của giai cấp-chức năng
giai cấp- là chức năng nhà nớc làm công cụ chuyên chính của
một giai cấp nhằm bảo vệ sự thống trị giai cấp đó đối với
toàn thể xà hội.Chức năng giai cấp của nhà nớc bắt nguồn từ
lý do ra đời của nhà nớc và tạo thành bản chất chủ yếu của
nó.
Chức năng xà hội của nhà nớc là chức năng nhà nớc thực
hiện sự quản lý những hoạt động chung vì sự tồn tại của xÃ
hội, thoả mÃn một số nhu cầu chung của cộng đồng dân c
nằm dới sự quản lý của nhà nớc.
Trong hai chức năng đó thì chức năng thống trị
chính trị là cơ bản nhất, chức năng xà hội phải phụ thuộc và
phục vụ cho chức năng thống trị chính trị. Giai cấp thông
trị bao giờ cũng biết giới hạn kiện toàn cách thực hiện chức
năng xà hội trong khuôn khổ lợi ích của mình. Song chức
năng xà hội lại là cơ sở cho việc thực hiện chức năng giai
cấp, bởi vì chức năng giai cấp chỉ có thể thực hiện đợc
thông qua chức năng xà hội. Ph.Ăngghen đà viết Ơ khắp
nơi, chức năng xà hội là cơ sơ của sự thống trị chính trị; và

sự thống trị chính trị cũng chỉ kéo dài chừng nào nó còn
thực hiện chức năng xà hội đó của nó
4.2.2. Chức năng đối nội và chức năng đối ngoại.


Sự thống trị chính trị và sự thực hiện chức năng xÃ
hội của nhà nớc thể hiện trong lĩnh vực đối nội cũng nh đối
ngoại.
Chức năng đối nội của nhà nớc thực hiện các nhiệm
vụ bên trong của đất nớc nh: duy trì trật tự kinh tế, xà hội,
chính trị và các trật tự khác có trong xà hội. Điều đó đều
đợc pháp luật hoá và đợc thực hiện nhờ sự cỡng chế của bộ
máy nhà nớc. Nhà nớc còn sử dụng các bộ máy thông tin, các
cơ quan văn hoá, giáo dục...để xác lập, củng cố t tởng, ý
chí của giai cấp thống trị, làm cho chúng trở thành chính
thống trong xà hội .
Chức năng đối ngoại của nhà nớc thể hiện nhiệm vụ
bên ngoài của đất nớc nh:bảo vệ lÃnh thổ của đất nớc,
chống giặc ngoại xâm.Thực hiện các mối quan hệ kinh tế,
chính trị, xà hội với các nhà nớc khác vì lợi ích của giai cấp
thống trị cũng nh lợi ích quốc gia.Giữ vững và không ngừng
phát huy địa vị của nhà nớc đó trên trờng quèc tÕ.
Ngµy nay trong xu thÕ héi nhËp khu vùc và trên thế
giới thì chức năng đối ngoại của nhà nớc ngày càng quan
trọng hơn. Cả hai chức năng đối nội và đối ngoại của nhà nớc đều xuất phát từ lợi ích của giai cấp thống trị. Chúng là
hai mặt của thể thống nhất. Tính chất của chức năng đối
nội quyết định tính chất của chức năng đối ngoại của nhà
nớc và ngợc lại tính chất và những nhu cầu của chức năng
đối ngoại có tác động mạnh mẽ trở lại chức năng đối nội.
5.Các kiểu và hình thức nhà nớc

5.1. Các kiểu nhà nớc trong lịch sử.


Kiểu nhà nớc là khái niệm dùng để chỉ bộ máy thống
trị đó thuộc về giai cấp nào, tồn tại trên cơ sở chế độ kinh
tế nào, tơng ứng với hình thái kinh tế xà hội nào. Tơng ứng
với ba chế độ xà hội có đối kháng giai cấp trong lịch sử là
hình thái kinh tế xà hội chiếm hữu nô lệ, hình thái kinh tế
phong kiến và hình thái kinh tế t bản chủ nghĩa là ba kiểu
nhà nớc:nhà nớc chiếm hữu nô lệ,nhà nớc phong kiến, nhà nớc t sản.
5.1.1. Nhà nớc chiếm hữu nô lệ. Đây là nhà nớc của giai cấp
chủ nô thời cổ đại mà tiểu biểu là hình thức nhà nớc chủ
nô ở Hy Lạp và La MÃ cổ đại nh chính thể quân chđ vµ
chÝnh thĨ céng hoµ, chÝnh thĨ q téc vµ chính thể dân
chủ.Đây là hình thức nhà nớc ra đời đầu tiên trong lịch sử,
là nhà nớc của giai cấp chủ nô thực hiện sự bóc lột đối với nô
lệ b»ng sù cìng bøc trùc tiÕp søc lao ®éng cđa những ngời
nô lệ.
5.1.2.

Nhà nớc phong kiến. Đây là nhà nớc cđa giai cÊp

phong kiÕn thùc hiƯn sù bãc lét th«ng qua địa tô và lao
dịch. Nhà nớc phong kiến cũng đuợc tổ chức dới nhiều hình
thức khác nhau. Nói chung ở, phơng tây, hình thức quân
chủ phân quyền là hình thức nhà nớc phổ biến. Quyền lực
nhà nớc đợc chia thành quyền lực độc lập, địa phơng
phân tán. Mỗi chúa phong kiếnlà một ông vua trên lÃnh thổ
của mình. Mối liên hệ thực sự giữa các chúa phong kiến đợc thiêt lập bằng các hình thức liên minh của các nhà nớc,
trong đó Thiên Chúa giáo trở thành mối liên hệ tinh thần

thiêng liêng giữa các tiểu vơng quốc phong kiến. Ơ phơng


Đông hình thức quân chủ tập quyền là hình thức quân
chủ tập quyền là hình thức nhà nớc phổ biến dựa trên chế
độ t hữu về ruộng đất. Quyền lực của vua đợc tăng cờng
rất mạnh,ý trí cuả vua là pháp lụât
Dù tồn tại ở bất cứ hình thức nào, nhµ níc phong kiÕn
cịng chØ lµ chÝnh qun cđa giai cấp địa chủ, quý tộc , là
công cụ của giai cấp địa chủ phong kiến dùng để áp, thông
trị nông nô.
5.1.3. Nhà nớc t sản. Đây là nhà nớc của giai cấp t sản thực
hiện sự bóc lột đối với giai cấp t sản và nhân dân lao động
bằng cách bóc lột giá trị thặng d, bảo vệ lợi ích và quyền
thống trị của giai cấp t sản.Nhà nớc t sản đợc tổ chức dới
nhiều hình thức khác nhau, nhng nói chung có hai hình
thức cơ bản nhất là hình thức cộng hoà và hình thức quân
chủ lập hiến. Đúng nh Lênin đà chỉ ra:Những hình thức
của nhà nớc t sản thì hết sức khác nhau, nhng thực chất
chỉ là một, chung quy lại thì tất cả các nhà nớc ấy, vô luận
thế nào, cũng tất nhiên là nền chuyên chính t sản.
5.1.4. Nhà nớc vô sản. Đây là một kiểu nhà nớc đặc biệt
trong lịch sử, Nhà nớc không còn nguyên nghĩa là nhà nớc,
nửa nhà nớc.Tính chất đặc biệt của nó trớc hết là ở chỗ nó
chỉ tồn tại trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa cộng sản, nó
là kiểu nhà nớc cuối cùng trong lịch sử xà hội loài ngời. Và
nhà nớc vô sản còn thể hiện ở chổ chức nằng cơ bản nhất,
chủ yếu nhất của nó không phải chc năng bạo lực

mà là

chức năng tổ chức xây dựng kinh tế xà hội.Cơ sở quền lực
của nhà nớc đó là nền tảng liên minh công nông làm nòng


cốt cho mọi liên minh với mọi tầng lớp những ngời lao động
khác trong xà hội. Sự mất đi của nhà nớc vô sản không phải
bằng con đờng thủ tiêu, xoá bỏ mà bằng con đờng tự tiêu
vong. Sự tiêu vong của nhà nớc vô sản là một quá trình rất
lâu dài
5.2. Hình thức nhà nớc.
Mỗi kiểu nhà nớc lại có thể tồn tại dới các hình thức
khác nhau. Hình thức nhà nớc là khái niệm dùng để chỉ
cách thức tổ chức và phơng thức thực hiện quyền lực nhà
nớc. Nói cách khác đó là hình thức cầm quyền của giai cấp
thống trị.Hình thức nhà nớc bị quy định bởi bản chất giai
cấp nhà nớc, bởi tơng quan lực lợng giữa các giai cấp, bởi cơ
cấu giai cấp- xà hội, bởi đặc điẻm truyền thống chính trị
của đát nớc.
Hình thức nhà nớc bao gồm hai yếu tố: hình thức chính
thể và hình thức cấu trúc.
3.2.1. Hình thức chính thể có hai dang cơ bản là hình
thức quân chủ và chính thể cộng hoà.
Chính thể quân chủ là hình thức chính thể trong
đó quyền lực tối cao của nhà nớc tập trung hết vào trong
tay ngời đứng đầu nhà nớc, hình thành theo phơng thức
truyền ngôi. Nhà nớc theo chính thể quân chủ đợc gọi là
nhà nớc quân chủ.Gồm có : quân chủ tuyệt đối, quân chủ
lập hiến và quân chủ đại nghị
Quân chủ tuyệt đối: là hình thức chính thể quân

chủ mà quyền lực xà hội đợctập trung hết vào trong tay nhà
vua va duy trì theo kiểu cha truyền con lèi.


Quân chủ lập hiến:hình thức chính thể quân chủ
mà quyền lực tối cao của nhà nớc đợc trao một phần cho ngời đứng đầu một phần cho một cơ quan khác nh nghị viện.
Quân chủ đại nghị: quyền lực của nguyên thủ quốc
gia bị hạn chế rất nhiều. Với t cách nguyên thủ quốc gia, nhà
vua chỉ mang tích chất tợng trng, không có quyền hành
trong thực tế. Hiện nay đang tồn tại ở một số nớc nh Nhật
Bản, Anh, Thuỵ Điển.
Chính thể cộng hoà là hình thức chính thể trong
đó quyền lực tối cao của nhà nớc thuộc về một cơ quan đợc
bầu ra trong một thời gian nhất định. Chính thể cộng hoà
có hai hình thức chủ yếu là cộng hoà quý tộc và cộng hoà
dân chủ.
Chình thể cộng hoà đại nghị : nghị viện là một
thiết chế quyền lực trung tâm. Ơ đây các nguyên thủ quốc
gia do nghi viện bầu ra và chịu trách nhiệm trớc nghị viện.
Chính phủ do các đảng chính trị chiếm đa số ghế trong
nghi viện thành lập và chịu trách nhiệm trớc nghị viện ,
nghị viện có thể bỏ phiếu không tÝn nhiƯm chÝnh phđ. Mét
sè níc tỉ chøc theo chÝnh thể này nh cộng hoà liên bang
đức.
Chính thể cộng hoà tổng thống: nguyên thủ quốc gia
có vị trí rất quan trọng . Tổng thống do nhân dân trực
tiếp bầu ra. Tổng thống vừa là nguyên thủ quốc gia và là
ngời đứng đầu chính phủ, nghị viện không có quyền lật
đổ chÝnh phđ. nh nc mü

Ngoài ra còn tồn tại hình thức cộng hoà lỡng tính vứa
mang tính chất cộng hoà đại nghị vừa mang tính chất
cộng hoà tổng thống
3.2.2. Hình thức cấu trúc của nhà nớc: là sự cấu tạo nhà nớc
thành các đơn vị hành chính lÃnh thổ và xác lập các mối
liên hệ giữa các đơn vị ấy với nhau cũng nh các cơ quan
nhà nớc ở trung ơng với các cơ quan nhà nớc ở địa phơng.
Có hai hình thức cấu trúc nhà nớc:nhà nớc liên bang và nhà
nớc đơn nhất.
Nhà nớc đơn nhất là nhà nớc có chủ quyền chung, cã
mét hƯ thèng ph¸p lt thèng nhÊt, cã mét qc hội và một
hệ thống cơ quan nhà nớc thống nhất từ trung ơng đến
địa phơng
Nhà nớc liên bang là nhà nớc đợc hình hành từ hai hay
nhiều nớc thành viên.Trong nhà nớc liên bang, ngoài các cơ
quan nhà nớc và cơ quan quản lý nhà nớc, hệ thống pháp
luật nói chung cho toàn liên bang thì mỗi nớc thành viên còn
có một hệ thống pháp luật và cơ quan lý nhà nớc riêng.
II. Nhà nớc xà hội chủ nghĩa.
2.1 Một số mô hình nhà nớc pháp quyền trên thế giới.
Công xà Paris là hình thức nhà nớc pháp quyền đầu
tiên trên thế giới.Ngày 26-3-1871, nhân dân Paris đà tiến
hành một cuộc tuyển cử thật sự và công xà đợc thành
lập.Pháp lệnh đầu tiên sau khi thành lập là xoá bỏ qu©n thêng trùc cđa chÝnh phđ thay b»ng vƯ qc quân.Thủ tiêu
cơ cấu quan liêu cảnh sát cũ, giải tán toà án cũ thay vào đó
là lập uỷ ban và toà án mới.


Cơ cấu tổ chức:Dới công xà lập ra 10 uỷ ban, mỗi uỷ

ban có 5-8 ngời, uỷ viên công xà kiêm nhiệm uỷ viên các uỷ
ban, thực hành lÃnh đạo tập thể.
Biện pháp :Công bố sắc lệnh sử lý các nhà TB bỏ trốn, tịch
thu công xởng của họ giao cho hội hiệp tác công nhân quản
lý.Cải thiên đời sống nhân dân, xây dựng các trờng học
đồng thời tiến hành miễn giảm thuế.
Nh vậy, công xà Paris đà đa lại cho nhân dân thực sự
làm chủ cuộc sống của mình.
2.2. Nhà nớc pháp quyền XHCN Việt nam.
Nhà nớc pháp quyền là nhà nớc mang tính thời đại. Đó
là nhà nứơc trong đó mọi chủ thể, kể cả nhà nớc đêu tuân
thủ và chấp hành pháp luật. Tính chất nhà nớc pháp quyền
xà hội chủ nghĩa của nhà nớc ta đợc thể hiện trong các dấu
hiệu sau:
Thứ nhất, mọi hoạt động của các cơ quan nhà nớc, tổ
chức chính trị- xà héi , tỉ chøc chÝnh trÞ – nghỊ nghiƯp, tỉ
chøc x· héi, tỉ chøc x· héi nghỊ nghiƯp, tỉ chøc kinh tế,
đơn vị vũ trang nhân dân và của mọi công dân đều đơc đặt trong khuôn khổ của pháp luật.
Thứ hai, nhà nớc đà và đang xây dựng một hệ thống
pháp luật đầy đủ, đồng bộ và ngày càng hoàn thiện hơn
nhằm điều chỉnh có hiệu quả các quan hệ xà hội, trong
đó, các đạo luật có vị trí tối thợng .
Thứ ba, nhà nớc đảm bảo các quyền tự do, dân chủ
của nhân dân thông qua sự quy định và bảo vệ của pháp
luật


Thø t, qun lùc nhµ níc lµ thèng nhÊt, tËp trung các
quyền lập pháp, hành pháp, t pháp đợc phân định rõ ràng
có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan nhà nớc trong

việc thực thi quyền lực đó.
2.3.T tëng Hå ChÝ Minh vỊ nhµ níc x· héi chđ nghĩa.
Theo Hồ Chí Minh thì nhà nớc xà hội chủ nghĩa là nhà
nớc của dân , dodân , và vì dân.
Nội dung đầu tiên, cơ bản nhất về nhà nớc của dân
là thực hiện quyền dân chủ của nhân dân. Dân bầu ra
chính quyền nhà nớc ở trung ơng và địa phơng. Ngay sau
khi thành lập, ngời đà tổ chức rất sớm: Cuộc tông tuyển cử
với chế độ phổ thông đầu phiếu.Quyền bình đẳng của
nhân dân đợc thể hiện rất rõ trong việc nhân dân có
quyền kiểm tra, kiểm soát và bÃi miễn đại biểu. Ngời nhắc
nhớ chính phủ ta là chính phủ của nhân dân, chỉ có một
mục đích là ra sức phục vụ lợi ích của nhân dân. Để có thể
kiểm tra, kiểm soát,Ngời yêu cầu cơ quan nhà nớc phải có
cách tổ chức thuận tiện để cho nhân dân

thực hiên

quyền của mình , tránh cửa quyền hách dịch. Ngời nói:Để
nhà nớc thực sự của dân thì cán bộ nhà nớc phải thờng
xuyên thực hiện phê bình và tự phê bình, lấy ý kiến tín
nhiệm hay không tín nhiệm khen chê rõ ràng.
Nhà nớc do dân đợc xem nh là một cơ quan tự quản
cuả dân do dân địa phơng bầu ra và chịu tránh nhiêm trớc
nhân dân địa phơng Nhà nớc do dân là mọi công việc
xây dựng đất nớc là trách nhiệm của quần chung nhân
dân. Do đó phải phát huy vai trò của mặt trận. Nhµ níc do


dân trong t tởng Hồ Chí Minh là dân tự làm, tự lo việc và

thông qua các mối quan hệ xà hội, qua các đoàn thể chứ
không phải nh bao cấp, lo thay dân, làm cho dân thụ
động , ỷ lại chờ đợi. Ngời cho rằng muốn làm chuyện gì
cũng phải có quần chúng tham gia bàn bạc, khó đến mấy
cũng trở nên dễ dàng.
Nhà nớc vì dân là nhà nớc phục vụ lợi ích của nhân
dân, đảm bảo quyền dân chủ rộng rÃi và có hiệu

quả

trong đời sống kinh tế xà hội. Ngời yêu cầu mọi quy định
pháp luật đều là vì dân, từ cán bộ phải hết lòng phục vụ
nhân dân, phải thực sự gơng mẫu, trong sạch. Trong t tởng
Hồ Chí Minh nhà nớc vì dân còn là nhà nớc sống trong lòng
dân, tạo sự cân bằng
cho dân, đặt lợi ích nhà nớc gắn chặt với lợi ích của giai
cấp nhân dân.
III. Vai trò của nhà nớc Việt Nam đối với nền kinh tế thị trờng hiện nay.
1. Vai trò của nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng.
Khi nói đế vai trò quản lý của nhà nớc đối với quá
trình phát triển của nền kinh tế cũng có nghĩa là nói đến
vai trò, khả năng , mức độ can thiệp của chính phủ vào thị
trờng, vào quá trình vận động của nền kinh tế.Sự can
thiệp này đến đâu, bằng biện pháp gì, vào lĩnh vực nào
trong từng thời điểm, để một mặt định hớng cho sự phát
triển đúng đắn của thị trờng, mặt khác vẫn khuyến
khích tính chủ động, sáng tạo của cơ sở và các doanh
nghiệp , tạo động lực phát triển mạnh mẽ cho nÒn kinh tÕ.