Giải sgk lịch sử 10 – kết nối tri thức bài (6)

Giải Lịch sử lớp 10 Bài 6: Một số nền văn minh phương Tây thời kì cổ - trung
đại
Mở đầu trang 48 Lịch sử 10: Từ năm 1896 đến nay cứ bốn năm một lần, Thế vận hội
(Ơ-lim-píc) được tổ chức tại các quốc gia khác nhau. Đây không chỉ là một sự kiện thể
thao mà còn mang ý nghĩa biểu trưng cho sự bình đẳng, tinh thần hịa bình và đoàn kết
giữa các quốc gia trên toàn thế giới. Em có biết ngay từ thời cổ đại, Ơ-lim-píc đã được
tổ chức bốn năm một lần tại đề thờ thần Dớt (ở Ơ-lim-pi-a, Hy Lạp)? Ngồi sự kiện
này, em có thể kể thêm một số ví dụ khác cho thấy những cống hiến, giá trị trường tồn
của các nền văn minh phương Tây thời kì cổ - trung đại?

Trả lời:
- Ví dụ cho thấy những cống hiến, giá trị trường tồn của các nền văn minh phương Tây
thời kì cổ - trung đại là
+ Thiên chúa giáo ra đời từ thế kỉ I, hiện nay, Thiên Chúa giáo trở thành một trong
những tôn giáo lớn trên thế giới.
+ Thành tựu về lịch pháp của cư dân Hy Lạp - La Mã cổ đại, họ tính ra được 1 năm có
365 ngày,6 giờ, chia thành 12 tháng. Là cơ sở để tính lịch dương (Dương lịch). Hiện
nay đại đa số các nước trên thế giới đều dùng Dương lịch.


1. Văn minh Hy Lạp – La Mã cổ đại
Câu hỏi trang 50 Lịch sử 10: Em hãy nêu và phân tích cơ sở hình thành của văn minh
Hy Lạp - La Mã cổ đại.
Trả lời:
- Điều kiện tự nhiên:
+ Văn minh Hy Lạp – La Mã hình thành trên các bán đảo Nam Âu.
+ Địa hình nhiều núi, cao nguyên, đất đai khô rắn và màu mỡ.
+ Nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng
+ Đường bờ biển dài, nhiều vũng, vịnh.
- Cơ sở về dân cư:
+ Người Mi-nô-an là cư dân đầu tiên xây dựng nền văn minh trên đảo Crét ở phía nam

Hy Lạp từ khoảng cuối thiên niên kỉ III TCN. Từ khoảng đầu đến cuối thiên niên kỉ II
TCN, nhiều tộc người khác như: A-kê-an, Đơ-ri-an,... từ phía bắc đã di cư xuống vùng
miền Trung và Nam Hy Lạp, xây dựng và mở rộng quốc gia của họ ra nhiều vùng quanh
Địa Trung Hải.
+ Trên bán đảo I-ta-li-a, người I-ta-li-ốt (người La-tinh) là những cư dân chủ yếu xây
dựng nên thành bang đầu tiên - La Mã. Ngoài ra, người Ê-tơ-ru-xcơ từ Tiểu Á, người
Hy Lạp,... cũng lần lượt đến sinh sống ở đây.
- Cơ sở về xã hội: có hai giai cấp cơ bản là chủ nơ và nơ lệ, ngồi ra, cịn có các tầng
lớp khác là nơng dân, thợ thủ cơng, thương nhân,...
- Cơ sở kinh tế
+ Ngành kinh tế chủ đạo là thủ công nghiệp và thương nghiệp.
+ Nông nghiệp cũng có vai trị nhất định ở La Mã.


- Cơ sở chính trị
+ Từ khoảng cuối thiên niên kỉ III TCN, cư dân ở Hy Lạp đã xây dựng các nhà nước
đầu tiên. Trong các thế kỉ VIII - IV TCN, những thành bang theo thể chế cộng hồ đã
hình thành và phát triển ở miền Trung và Nam Hy Lạp cho tới khi bị Ma-xê-đô-ni-a
chinh phục.
+ Khoảng giữa thế kỉ VIII TCN, thành bang La Mã được thành lập. Thời kì đầu (khoảng
từ năm 753 đến năm 510 TCN), bộ máy quản lí của nhà nước này bao gồm: Vua, Viện
Nguyên lão, Đại hội công dân. Sau nhiều cuộc cải cách và đấu tranh chính trị, chế độ
cộng hồ được thiết lập và duy trì ở La Mã cho đến cuối thế kỉ I TCN. Từ năm 27 TCN,
thời kì đế chế bắt đầu, đứng đầu là hoàng đế, kéo dài cho đến cuối thế kỉ V, khi đế quốc
- Sự tiếp thu các thành tựu của văn minh phương Đông: văn minh Hy Lạp - La Mã
cổ đại đã tiếp thu nhiều thành tựu của văn minh phương Đông trên các lĩnh vực như: kĩ
thuật chế tác và sản xuất thủ công nghiệp, chữ viết, văn học, nghệ thuật kiến trúc, điêu
khắc, hội hoạ, tín ngưỡng, tôn giáo,...
Câu hỏi trang 54 Lịch sử 10: Nêu một số thành tựu cơ bản của nền văn minh Hy Lạp
- La Mã cổ đại và ý nghĩa của những thành tựu đó.

Trả lời:
* Thành tựu cơ bản:
- Chữ viết
+ Người Hy Lạp cổ đại đã xây dựng bảng chữ cái với 24 kí tự.
+ Người La Mã sáng tạo ra hệ chữ cái la-tinh và hệ chữ số La Mã
- Văn học:
+ Đa dạng, phong phú về thể loại, ví dụ như: sử thi, thần thoại, thơ, kịch..
+ Một số tác phẩm tiêu biểu như: hai bộ sử thi I-li-át và Ơ-đi-xê của Hơ-me; tập thơ Nữ
anh hùng của Ô-vi-đi-ớt…


- Kiến trúc, điêu khắc và hội họa: đạt được những thành tựu rực rỡ trên cả ba lĩnh
vực: điêu khắc, kiến trúc và hội hoạ.
+ Một số cơng trình kiến trúc tiêu biểu là: đền Pác-te-nông, đền thờ thần Dớt… (Hy
Lạp); đấu trường Cơ-li-dê, khải hồn mơn Cơng-xtan-ti-nút,... (La Mã).
+ Các tác phẩm điêu khắc sắc nhất của Hy Lạp - La Mã như: tượng Lực sĩ ném đĩa,
tượng A-tê-na, tượng thần Vệ Nữ thành Mi-lô,...;
+ Một số tác phẩm hội họa nổi tiếng là: bức vẽ Chiến dịch Ma-ra-tông và các bức hoạ
trên các lăng mộ, đền thờ và đồ gốm,...
- Khoa học, kĩ thuật:
+ Các nhà khoa học Hy Lạp như Ta-lét, Pi-ta-go, Ơ-cơ-lít, Ác-si-mét,... đã có đóng góp
trong nhiều ngành khoa học, như: Tốn học, Vật lí học và Thiên văn học
+ Về Y học, các thầy thuốc Hy Lạp cổ đại đạt được nhiều tri thức về chẩn đoán và chữa
bệnh bằng thuốc, giải phẫu, gây mê.
+ Nền Sử học của Hy Lạp cổ đại được hình thành từ thế kỉ V TCN với sử gia đầu tiên
là Hê-rơ-đốt. Ngồi ra, cịn phải kể đến một số nhà sử học nổi tiếng khác như: Tuy-xidít; Xê-nô-phôn (Hy Lạp); Pô-li-bi-út, Ti-tát Li-vi-út, Ta-xi-út và Plu-tác (La Mã)
- Tôn giáo
+ Thờ đa thần.
+ Vào thế kỉ I, Thiên Chúa giáo ra đời ở phần lãnh thổ phía Đông của La Mã.
- Tư tưởng: xuất hiện 2 trường phái là: chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm

+ Các nhà triết học tiêu biểu cho trường phái duy vật là: Ta-lét; Hê-ra-clit, Đê-mô-crit…
+ Các nhà triết học tiêu biểu cho trường phái duy tâm là: Xô-crat; Pla-tôn; Pi-ta-go…
- Thể thao: nhiều sự kiện thể thao của Hy Lạp và La Mã cổ đại là cơ sở, nền tảng thể
thao của nhân loại ngày nay. Ví dụ:
+ Đại hội thể thao O-lim-pic


+ Đại hội thể thao Pa-na-thê-nai-a
* Ý nghĩa:
+ Để lại cho nhân loại nhiều thành tựu to lớn, rực rỡ.
+ Nhiều thành tựu văn minh Hi Lạp - La mã cổ đại đã đóng góp cho sự phát triển của
các lĩnh vực trong nền văn minh thế giới và vẫn được sử dụng cho tới hiện nay.
2. Văn minh Tây Âu thời Phục hưng
Câu hỏi trang 55 Lịch sử 10: Hãy phân tích bối cảnh lịch sử, những tiền đề kinh tế,
xã hội, văn hóa dẫn đến sự hình thành phong trào Văn hóa Phục hưng.
Trả lời:
- Bối cảnh lịch sử tiền đề kinh tế, xã hội, văn hóa dẫn đến sự hình thành phong trào văn
hóa Phục hưng:
+ Về kinh tế: Văn minh Phục Hưng hình thành trong bối cảnh quan hệ sản xuất tư bản
chủ nghĩa hình thành ở Tây Âu.
+ Về chính trị: Sự thống trị của chế độ phong kiến cùng với sự khắt khe của Giáo hội
Thiên Chúa giáo đã kìm hãm sự phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa. Tầng lớp tư sản
mới đã tìm kiếm, tiếp thu và phục hưng lại những giá trị và thành tựu rực rỡ của văn
minh Hy Lạp-La Mã cổ đại.
+ Về xã hội: mâu thuẫn giữa quần chúng nhân dân với giai cấp phong kiến, Giáo hội
Thiên Chúa ngày càng sâu sắc.
+ Về văn hóa: thế giới quan, ý thức hệ phong kiến và việc Giáo hội lũng đoạn nền văn
hóa, tư tưởng là những trở ngại cho sự phát triển phương thức sản xuất mới.

=> Trào lưu văn minh Phục hưng ra đời vào khoảng cuối thế kỉ XIV – đầu thế kỉ XVII,
bắt nguồn từ Phờ-lo-ren (Italia), sau đó lan rộng ra các nước ở châu Âu.
Câu hỏi trang 57 Lịch sử 10: Hãy nêu một số thành tựu cơ bản của văn minh Tây Âu
thời kì Phục hưng và ý nghĩa của những thành tựu đó.
Trả lời:
* Thành tựu cơ bản của văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng:
- Văn học: Đạt nhiều thành tựu lớn, tiêu biểu là các tác phẩm Thân khúc (A. Đan-te),
Đôn Ki-hô-tê (M. Xéc-vali-téc), Rô-mê-ô và Giu-li-ét (Sếch-xpia),...
- Hội họa, kiến trúc và điêu khắc:
+ Hội họa, điêu khắc phát triển đạt đến đỉnh cao với tên tuổi của nhiều danh hoạ và nhà
điêu khắc, trong đó tiêu biểu nhất là: Lê-ơ-na đờ Vanh-xi; Mi-ken-lăng-giơ; Ra-phaen…
+ Trong kiến trúc, phong cách Phục hưng chú trọng yếu tố hình học, tính đối xứng, tỉ
lệ. Các cơng trình kiến trúc tiêu biểu là Vương cung Thánh đường Thánh Phê-rô, Nhà
thờ Thánh Pi-tơ (ở Va-ti-căng),...
- Khoa học, kĩ thuật:
+ Đạt được nhiều thành tựu, đẩy lùi những ảnh hưởng và chi phối của thần học, tiêu
biểu Cô-péc-nich, Bru-nô và Ga-li-lê..
+ Nhiều tiến bộ về kĩ thuật, đặc biệt là trong các ngành dệt, khai mỏ, luyện kim,…
- Tư tưởng: triết học duy vật phát triển gắn với tên tuổi của các học giả tiêu biểu như
Phran-xít Be-cơn, Đề-các-tơ,...


* Ý nghĩa của văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng:
- Các nhà Văn hoá Phục hưng đã lên án gay gắt Giáo hội Cơ Đốc giáo lũng đoạn, chĩa
mũi nhọn đấu tranh chống lại chế độ phong kiến thối nát đương thời, đề cao giá trị con
người và quyền tự do cá nhân, đề cao tinh thần dân tộc,...
- Văn hoá Phục hưng được coi là cuộc đấu tranh cơng khai đầu tiên trên lĩnh vực văn
hố, tư tưởng của giai cấp tư sản chống lại chế độ phong kiến lỗi thời, mở đường cho
văn minh Tây Âu phát triển trong những thế kỉ tiếp theo.
Luyện tập và Vận dụng (trang 57)

Luyện tập 1 trang 57 Lịch sử 10: Hãy nêu và so sánh cơ sở hình thành nền văn minh
Hy Lạp - La Mã cổ đại với các nền văn minh phương Đông.
Trả lời:
Văn minh phương Đông
- Hình thành tại lưu vực các
Điều kiện
tự nhiên

- Hình thành trên các bán đảo ở Nam

dịng sơng lớn ở đơng bắc

Âu

châu Phi và châu Á

- Địa hình nhiều núi và cao nguyên;

- Có nhiều đồng bằng rộng
lớn, màu mỡ

Cơ sở kinh tế

Văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại

đất đai khơ, rắn; đồng bằng nhỏ hẹp
- Có bờ biển dài, nhiều vũng, vịnh

- Nông nghiệp là ngành kinh - Thủ công nghiệp và thương nghiệp
tế chủ đạo

là ngành kinh tế chủ đạo

- Cư dân trong xã hội phân
Cơ sở xã hội

chia thành nhiều giai cấp, - Có hai giai cấp cơ bản là chủ nơ và
nơ lệ, ngồi ra, cịn có các tầng lớp
tầng lớp khác nhau


- Chế độ nô lệ gia trưởng

khác là nông dân, thợ thủ cơng,
thương nhân,...
- Chế độ nơ lệ mang tính điển hình
- Thể chế dân chủ với các mơ hình
như: dân chủ chủ nơ; Cộng hịa q

- Nhà nước qn chủ tộc…
Cơ sở chính trị chuyên chế trung ương tập
- Ở La Mã (từ năm 27 TCN - 476)
quyền
quyền lực tập trung trong tay Hoàng
đế
Luyện tập 2 trang 57 Lịch sử 10: Lập bảng thống kê các thành tựu văn minh cơ bản
của Hy Lạp - La Mã cổ đại của Tây Âu thời kì Phục hưng theo gợi ý sau:

Trả lời:
(*) Bảng thống kê thành tựu văn minh Hy Lạp – La Mã cổ đại

Lĩnh vực

Tác giả, tác phẩm/ thành

Thuộc nền

Ý nghĩa/ giá trị

văn minh

nổi bật

- Bảng chữ cái với 24 kí tự

Hy Lạp

- Nhờ có chữ viết, cư dân có

- Hệ chữ cái la-tinh

La Mã

thể ghi chép lại nhiều thành

tựu tiêu biểu
Chữ viết

- Hệ chữ số La Mã

tựu văn minh khác

- Hiện nay, chữ La-tinh là
loại văn tự được sử dụng
phổ biến nhất trên thế giới.
Văn học

- Hai bộ sử thi I-li-át và Ô-đi-

Hy Lạp

triển của văn học phương

xê của Hơ-mê

Tây

- Kịch Ơ-rét-tê của A-chi-lút

- Các tác phẩm văn học

- Kịch Ơ-pi-rít của Xơ-phơ-

cũng là nguồn tư liệu quan

clơ
- Các tập thơ: Nữ anh hùng,

trọng để tìm hiểu về lịch sử
La Mã

Tình u,... của Ơ-vi-đi-ớt
Kiến trúc

Hy Lạp

- Đền Pác-tê-nơng

của văn minh Hy Lạp – La
Mã.
- Thể hiện sự tài hoa, tinh
thần sáng tạo và sự lao

- Đền thờ thần Dớt

động miệt mài của cư dân

- Đấu trường Cô-li-dê

La Mã

- Khải hồn mơn
Điêu khắc, - Tượng Lực sĩ ném đĩa
hội họa

- Đặt nền móng cho sự phát

Hy Lạp

Hi Lạp – La Mã cổ đại

- Có ảnh hưởng sâu sắc đến
nghệ thuật phương Tây sau
này.

- Tượng A-tê-na
- Tượng Vệ Nữ thành Mi-lô

Khoa học
Tự nhiên

- Các nhà khoa học: Ta-lét,
Pi-ta-go,

Ơ-cơ-lít,

Hy Lạp

triển của các ngành khoa

Ác-si-

học tự nhiên của thế giới

mét,..
- Các nhà khoa học: Pli-ni-út;

La Mã

- Hi-pô-crát

trong những giai đoạn tiếp
theo.

Clô-đi-út Ptô-lê-mi
Y học

- Đặt nền tảng cho sự phát

Hy Lạp


Sử học

- Các nhà sử học: Hê-rô-đốt;

Hy Lạp

triển của sử học phương

Tuy-xi-dít; Xê-nơ-phơn…
- Các nhà sử học: Pơ-li-bi-út,

- Đặt nền móng cho sự phát

La Mã

Ti-tát Li-vi-út, Ta-xi-út và

Tây
- Cung cấp nhiều sử liệu

Plu-tác…

quan trọng về lịch sử của
Hy Lạp và La Mã thời cổ
đại.

Thể thao

- Đại hội thể thao O-lim-pic

Hy Lạp

- Đại hội thể thao Pa-na-thê-

- Là cơ sở, nền tảng thể thao
của nhân loại ngày nay.

nai-a
(*) Bảng thống kê các thành tựu của văn minh thời Phục hưng
Lĩnh vực

Tác giả, tác phẩm/ thành
tựu tiêu biểu

Văn học

Thuộc nền

Ý nghĩa/ giá trị

văn minh

nổi bật

- Tác phẩm: thần khúc của Văn minh - Lên chế độ phong kiến; đề
Đan tê
- Tác phẩm: Đôn-ki-hô-tê

thời

phục cao giá trị con người và

hưng

quyền tự do cá nhân
- Thúc đẩy sự phát triển của

của Xéc-van-téc

văn minh phương Tây ở

- Kịch: Rô-mê-ô và Giu-li-ét

giai đoạn sau.

của Sếch-xpia.
Hội họa,

- Tranh: nàng Mô-na-li-sa Văn minh - Thúc đẩy sự phát triển của

kiến trúc,

của Lê-ơ-na đơ Vanh-xi

điêu khắc

- Tượng Đa-vít của Mi-kenlăng-giơ

thời
hưng

phục nghệ thuật phương Tây ở
giai đoạn sau.


- Nhà thờ thánh P-tơ
Khoa học, - Thuyết Nhật Tâm
kĩ thuật

- Có nhiều tiến bộ về kĩ thuật,
đặc biệt là trong các ngành

Văn minh - Góp phần đẩy lùi những
thời
hưng

dệt, đóng tàu…

phục ảnh hưởng và chi phối của

thần học.
- Thúc đẩy sự phát triển của
khoa học, kĩ thuật phương
Tây ở giai đoạn sau.

Tư tưởng

- Triết học duy vật phát triển Văn minh Tạo tiền đề cho các cuộc
với các học giả tiêu biểu là: thời
Đê-các-tơ…

hưng

phục cách mạng xã hội ở châu
Âu và đặt nền tảng cho
những bước tiến lớn về tư
tưởng, triết học trong các
thời đại tiết theo.

Luyện tập 3 trang 57 Lịch sử 10: Ph. Ăng-ghen đã viết: “... Khơng có cơ sở của nền
văn minh Hy Lạp và đế chế La Mã thì khơng có châu Âu hiện đại”. Em có đồng ý với
nhận định này khơng? Vì sao?
Trả lời:
- “... Khơng có cơ sở của nền văn minh Hy Lạp và đế chế La Mã thì khơng có châu Âu
hiện đại” đây là nhận đúng đúng vì:
+ Nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại đã để lại nhiều thành tựu rực rỡ trên nhiều
lĩnh vực như chữ viết, văn học, tôn giáo, lịch pháp, triết học, kiến trúc,…đóng góp cho
sự phát triển của lịch sử văn minh nhân loại.
+ Những thành tựu trên có tính thực tiễn và vận dụng vào nhiều lĩnh vực trong cuộc
sống hiện nay.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo
Vận dụng trang 57 Lịch sử 10: Hãy sưu tầm tư liệu (qua sách, báo, Internet….) và
giới thiệu về một thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Hy Lạp - La Mã cổ đại hoặc nền
văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng.
Trả lời:
(*) Giới thiệu tượng Đa-vít của Mi-ken-lăng-giơ
- Đa-vít là pho tượng bằng đá cẩm thạch do Mi-ken-lăng-giơ sáng tác từ năm 1501 đến
năm 1504.
- Pho tượng tạc một thiếu niên trong tư thế đứng rất thoải mái. Theo Kinh thánh, Đa-vít
là cậu bé chăn cừu dũng cảm đã giết tên khổng lồ Gơ-li-át.
- Tượng Đa-vít cao 5,5m, tỉ lệ của bức tượng là mẫu mực về giải phẫu cơ thể người.
- Hiện nay, pho tượng này được đặt tại phịng trưng bày Accademia ở Florence (Italia).
Tượng Đa-vít được coi là một trong những tác phẩm điêu khắc xuất sắc nhất mọi thời
đại. Có thể nói, bức tượng đã hội tụ tồn bộ những gì tinh tú nhất của nghệ thuật Phục
hưng, là minh chứng rõ nét cho tài năng và kỹ thuật của người nghệ sĩ.
Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo