Skkn một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn bản chí phèo (nam cao) 1

MỞ ĐẦU............................................................................................................................. 2
1. Lí do chọn đề tài:.......................................................................................................2
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:..........................................................................2
3. Đối tượng nghiên cứu:...............................................................................................3
4. Phương pháp nghiên cứu:.........................................................................................3
NỘI DUNG......................................................................................................................... 4
1. Vài nét về quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo và một số hình thức,
phương pháp dạy học trải nghiệm trong trường phổ thông.......................................4
2. Hoạt động TNST trong dạy học môn Ngữ văn.......................................................5
3. Hoạt động TNST môn Ngữ văn trong trường phổ thông hiện nay........................6
4. Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn
bản “Chí Phèo” (Nam Cao)..........................................................................................7
4.1. Tổ chức trải nghiệm bằng hình thức đóng vai và thảo luận theo nhóm...............7
4.2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm bằng hình thức dự án dạy học.................................9
4. 3. Tổ chức trải nghiệm tác phẩm qua hoạt động thi sân khấu hóa và xem phim
truyện, tài liệu................................................................................................................10
4. 3.1. Tổ chức thi sân khấu hóa một trích đoạn tác phẩm Chí Phèo........................10
4.3.2. Tổ chức cho học sinh trải nghiệm bằng hình thức xem phim truyện và phim
tài liệu....................................................................................................................... 11
5. Thực nghiệm dạy học:.............................................................................................12
6. Kết quả thực hiện và nhận xét, đánh giá:..............................................................19
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................................20
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................22
PHỤ LỤC 1......................................................................................................................22
PHỤ LỤC 2......................................................................................................................23

1

skkn

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Dạy học theo hướng tăng cường trải nghiệm sáng tạo cho học sinh là một trong
những định hướng đổi mới giáo dục đang được quan tâm. Thông qua hoạt động trải
nghiệm để giúp học sinh củng cố kiến thức, kĩ năng; đồng thời học sinh vận dụng được
kiến thức vào đời sống. Hoạt động trải nghiệm luôn đem lại những bài học quý cho các
em học sinh chuẩn bị hành trang bước vào cuộc sống sau này.
Văn học là tấm gương phản chiếu tâm hồn suy nghĩ của con người và thời đại.
Những vẻ đẹp của tác phẩm văn học sẽ được lưu giữ, khắc sâu trong tâm hồn khi độc
giả được trực tiếp trải nghiệm thực tế. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học
Ngữ văn nói chung và các đọc hiểu văn bản văn học nói riêng sẽ tích cực hóa được
hoạt động của học sinh. Học sinh, với tư cách là một độc giả, sẽ được cùng đồng sáng
tạo với tác giả. Đọc văn bằng các trải nghiệm là một cách đọc sáng tạo. Đó là cách đọc
“ trả tác phẩm về cho học sinh” để các em tự khám phá thế giới nghệ thuật của người
nghệ sĩ. Bởi vì, tác phẩm văn học ln là một cấu trúc mở, mời gọi người đọc.
Nam Cao là nhà văn lớn, những tác phẩm của ông luôn được người đọc yêu quý
đặc biệt là tác phẩm Chí Phèo. Việc dạy học tác phẩm Chí Phèo được nhiều giáo viên
yêu thích. Tuy vậy, giáo viên chưa mạnh dạn đổi mới hình thức dạy học và học sinh
vẫn còn thụ động, phương pháp chủ yếu vẫn là thầy đọc – trò chép; học sinh tiếp nhận
văn bản một chiều, gây nhàm chán. Với mong muốn đổi mới hình thức, phương pháp
dạy học tác phẩm theo hướng tích cực hóa hoạt động học sinh, tăng cường tính trải
nghiệm thực hành trong dạy học mơn Ngữ văn, tơi chọn đề tài “ Một số hình thức tổ
chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn bản Chí Phèo ( Nam
Cao)”
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
- Mục đích: Đánh giá ý nghĩa hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học và đề
xuất các hình thức tổ chức HĐTNST trong đọc hiểu văn bản “ Chí Phèo”.
- Nhiệm vụ: Tìm hiểu vài nét về lí luận hoạt động TNST trong dạy học nói chung
và dạy học ngữ văn nói riêng; thiết kế thực nghiệm dạy học theo hoạt động TNST.

2

skkn


3. Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề lí luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động trải
nghiệm sáng tạo trong dạy học. Biện pháp tổ chức hoạt động TNST trong bài “ Chí
Phèo”
4. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp điều tra, phỏng vấn.
- Phương pháp quan sát.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm

3

skkn


NỘI DUNG
1. Vài nét về quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo và một số hình thức,
phương pháp dạy học trải nghiệm trong trường phổ thông
Khái niệm trải nghiệm nghĩa là “trải qua, kinh qua”. Đó là hoạt động con người
được hoạt động với thực tiễn cuộc sống. Qua tương tác với thế giời vật chất bên ngoài
bản thân để thấm thấu được vấn đề của cuộc sống, khoa học. Còn “sáng tạo là tạo ra
những giá trị mới về vật chất hoặc tinh thần; Tìm ra cái mới, cách giải quyết mới,
khơng bị gị bó, phụ thuộc vào cái đã có” ( Nhiều tác giả (1992), Từ điển tiếng Việt,
Trung tâm Từ điển ngôn ngữ, Hà Nội.).
Trong chương trình phổ thơng mới, HĐTNST được quan niệm là một hoạt động
được tổ chức, hướng dẫn cụ thể, có động cơ, mục đích rõ ràng. Hoạt động gắn liền với
thực tiễn “ là hoạt động có động cơ, có đối tượng để chiếm lĩnh, được tổ chức bằng các

việc làm cụ thể của học sinh, được thực hiện trong thực tế, được sự định hướng, hướng
dẫn của nhà trường. Đối tượng để trải nghiệm nằm trong thực tiễn. Qua trải nghiệm
thực tiễn, người học có được kiến thức, kỹ năng, tình cảm và ý chí nhất định. Sự sáng
tạo sẽ có được khi phải giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn phải vận dụng kiến thức, kỹ
năng đã có để giả quyết vấn đề, ứng dụng trong tình huống mới, khơng theo chuẩn đã
có …”. Như vậy, HĐTN được đề xuất là tăng cường tương tác giữa người học với đời
sống thực tiễn. Từ những hoạt động thực tiễn giúp hình thành tình cảm, tư duy, và ý chí
khát vọng. Giáo dục trải nghiệm sáng tạo là hoạt động có ý nghĩa trong việc góp phần
phát triển tồn diện trí tuệ, tâm hồn, cảm xúc, kĩ năng cuộc sống cho học sinh. Một số
hình thức, phương pháp tổ chức trải nghiệm trong dạy học được sử dụng trường phổ
thông như: Tổ chức dạy học trải nghiệm qua qui mô lớp học/ giờ học có vận dụng các
phương pháp- kĩ thuật dạy học tích cực để học sinh được trải nghiệm như: thảo luận
nhóm; dự án dạy học; tình huống có vấn đề; đóng vai; sân khấu hóa… Ngồi ra, các
hoạt động hình thức trải nghiệm có qui mơ lớn như: Tổ chức các câu lạc bộ; hoạt động
tham quan, dã ngoại tìm hiểu các di sản văn hóa; thực nghiệm khoa học; tổ chức các
diễn đàn, các sự kiện văn hóa- thể thao; các cuộc thi; các trị chơi vận động; các hoạt
động thiện nguyện… Như vậy, có thể thấy hoạt động TNST có thể được tiến hành đa
dạng về hình thức

4

skkn


Tóm lại, HĐTNST trong dạy học là hoạt động có mục đích, tổ chức, có hướng dẫn
của người dạy, giúp học sinh tương tác với hiện thực khách quan. Từ đó để phát triển
các năng lực của học sinh như năng lực làm việc nhóm, năng lực thẩm mĩ, năng lực tư
duy sáng tạo, năng lực giao tiếp…
2. Hoạt động TNST trong dạy học môn Ngữ văn
Trải nghiệm trong môn Ngữ văn đặc biệt là trải nghiệm tác phẩm văn học người

đọc phải huy động tồn bộ cảm xúc, trí tưởng tượng, tình cảm của mình để hiểu được
thế giới đời sống của nhà văn tạo ra. Mục đích chính của việc đọc không phải để chuẩn
bị cho một trải nghiệm khác, mà được hoàn thành trọn vẹn trong sự kiện đọc, với tư
cách chính là bản thân trải nghiệm đó. Vì thế tác phẩm văn học là do độc giả trải
nghiệm lấy từ văn bản mà thành, không ai có thể thưởng thức hộ, rung động thay một
niềm vui, nỗi buồn hay sự tuyệt vọng, tiếc nuối. Trong dạy học Ngữ văn, nếu dạy học
văn chỉ nhấn mạnh vào những thông tin được “lấy ra”, “mang đi” từ văn bản đã làm
cho học sinh khơng có cơ hội để được học văn thực sự, làm cho giờ văn mất đi cảm
xúc tươi mới, sự phong phú, độc đáo của những cuộc gặp gỡ giữa mỗi tâm hồn bạn
đọc với sáng tác. Trong quá trình dạy học, người giáo viên cần đặc biệt quan tâm đến
việc tạo điều kiện cho học sinh trải nghiệm, “đốt cháy lên” những cảm xúc thực sự
được bắt đầu từ câu chữ, tạo ra không gian ba chiều của thế giới nghệ thuật để độc giả
có thể bước vào thế giới ấy, sống những chiều kích của nó, nghiệm ra những giá trị
của nó, kết nối nó với những gì đã kinh qua, những “chân trời của hi vọng” để rồi biết
bước ra tự đánh giá về những trải nghiệm của riêng mình. Các bước tổ chức trải
nghiệm trong đọc hiểu văn bản theo các bước: cảm nhập – tập trung đầy cảm xúc với
các trải nghiệm chủ quan cùng văn bản; xây dựng, tưởng tượng: bước vào văn bản và
tạo ra thế giới nghệ thuật sống động; kết nối: tạo ra mối liên hệ giữa trải nghiệm có
tính tự truyện của người đọc đến văn bản hiện thời; phản hồi: đánh giá chất lượng trải
nghiệm với văn bản của người đọc.
Tổ chức HĐTNST trong mơn Ngữ văn có ý nghĩa quan trong xu thế dạy học hiện
nay. So với những hình thức dạy học quen thuộc thì dạy học theo hình thức trải
nghiệm gợi được hứng thú của học sinh. Giúp các em bộc lộ được năng khiếu, khả
năng cảm nhận riêng. Hướng tới phát triển các năng lực của học sinh như: Năng lực

5

skkn

thẩm mĩ và năng lực nhận thức. Bằng việc thực tiễn trải nghiệm, học sinh biết đấu
tranh với cái ác, ca ngợi cái đẹp. Nhận thức được những giá trị của cuộc sống; hình
thành năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết tình huống thực tiễn: thơng qua tổ chức
các hoạt động trải nghiệm năng lực ngôn ngữ của học sinh sẽ được cải thiện, bởi vì các
em được bày tỏ quan điểm bằng ngôn ngữ của bản thân. Từ những tình huống gặp
được qua trải nghiệm, ứng xử của học sinh sẽ có điều chỉnh phù hợp; phát triển năng
lực phát hiện vấn đề bởi vì tác phẩm văn học là một cấu trúc mở. Bằng những hình
thức trải nghiệm, các em sẽ có những phát hiện mang dấu ấn của cá nhân. Ngoài ra, tổ
chức hoạt động TNST trong dạy học tác phẩm văn học cũng là cách phát triển con
đường tiếp nhận ở người đọc. Trải nghiệm tác phẩm văn học cũng là hình thức tiếp
nhận sáng tạo của việc đọc hiểu văn bản.
3. Hoạt động TNST mơn Ngữ văn trong trường phổ thơng hiện nay
Chương trình và phương pháp dạy học môn Ngữ văn đã và đang đổi mới mạnh
mẽ, tạo những chuyển biến tốt. Trong các giờ học, giáo viên chú trọng đổi mới hình
thức, phương pháp dạy theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học
sinh. Giáo viên chủ động xây dựng các chủ đề dạy học, đề cao tính tích hợp trong dạy
học liên mơn. Hướng dẫn học sinh tham quan, tìm hiểu các danh lam thắng cảnh; tổ
chức tìm hiểu các sự kiện văn học quan trọng như hoạt động kỉ niệm ngày sinh của các
nhà thơ, nhà văn lớn như Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Xuân Diệu, Nguyễn Bính…
những bài viết về các chủ đề văn học, hoặc các diễn đàn cũng được quan tâm.
Tuy nhiên, hoạt động TNST trong mơn Ngữ văn vẫn cịn những khó khăn, hạn chế
nhất định như: Tính hiệu quả của hoạt động chưa cao, một số đang chú trọng vào hình
thức chưa chú trọng nội dung; điều kiện về cơ sở vật chất, thời lượng chương trình
chưa cho phép để tổ chức TNST; các ý tưởng về hình thức TNST khơng linh hoạt,
nghèo nàn; học sinh ở những vùng khó khăn, vùng nông thôn chưa mạnh dạn, tự tin
trong các hoạt động…Những hạn chế trên có nguyên nhân chủ quan và khách quan.
Những quan niệm về trải nghiệm văn học đặc biệt đối với các văn bản văn học vẫn còn
máy móc, chưa sáng tạo. Giáo viên ít khi tổ chức các hoạt động trải nghiệm kết hợp
đọc hiểu văn bản.

6

skkn


4. Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn
bản “Chí Phèo” (Nam Cao)
4.1. Tổ chức trải nghiệm bằng hình thức đóng vai và thảo luận theo nhóm.
Đóng vai là một hình thức của dạng trò chơi trong dạy học để học sinh được thực
hiện các tình huống giả định đặt ra. Trong dạy học đọc hiểu tác phẩm, học sinh có thể
vào vai các nhân vật, nhà văn, tổ chức các phiên tịa xét xử giả định…Đóng vai để thể
hiện suy nghĩ, góc nhìn của người trong cuộc. Sau phần học sinh đóng vai nhất là
những vấn đề trọng tâm của tác phẩm, giáo viên kết hợp tổ chức nêu các vấn đề để học
sinh các nhóm phản biện để có cách đánh giá đa diện, đa chiều.
Trong phần tiểu dẫn của tác phẩm Chí Phèo, giáo viên mời hai học sinh đóng vai.
Một học sinh đóng vai nhà văn Nam Cao và em cịn lại đóng vai là một học sinh u
thích mơn văn muốn tìm hiểu về tác phẩm Chí Phèo. Cuộc trị chuyện xoay quanh vấn
đề hồn cảnh sáng tác và nhan đề tác phẩm. Tiến trình thực hiện như sau:
Bước 1. Giáo viên chọn học sinh đóng vai nhà văn Nam Cao và người hỏi chuyện.
Bước 2. Hướng dẫn học sinh nghiên cứu về hoàn cảnh ra đời tác phẩm và tên gọi
tác phẩm để xây dựng kịch bản (Phụ lục)
Bước 3. Học sinh thực hiện trước lớp.
Bước 4. Các học sinh khác nhận xét phần đóng vai và giáo viên chốt lại một số ý
cơ bản liên quan đến phần tiểu dẫn về hoàn cảnh sáng tác, vị trí và nhan đề tác phẩm.
Tổ chức phiên tịa giả định để phán xét về nhân vật: Quá trình tổ chức đọc hiểu
văn bản Chí Phèo, giáo viên tổ chức phiên tòa giả định để đánh giá về nhân vật Chí
Phèo và Bá Kiến. Giáo viên lựa chọn các sự kiện tiêu biểu xảy ra trong cuộc đời của
Chí Phèo để học sinh đóng vai như : Xét xử Bá Kiến và Chí Phèo; hay xét xử hành
động Chí Phèo giết Bá Kiến; Chí Phèo đến nhà Bá Kiến sau khi đi tù … Chẳng hạn,
chúng tôi lựa chọn hình thức cho học sinh đóng vai phiên tịa xét xử “ Chí Phèo kiện

Bá Kiến”. Quy trình thực hiện như sau:
+ Bước 1. Phân công học sinh vào các vai chủ tọa, thẩm phán, Chí Phèo, Bá
Kiến, dân làng Vũ Đại, kiểm sát viên, thẩm phán, thư kí tịa, luật sư bào chữa.

7

skkn


+ Bước 2. Xây dựng kịch bản phiên tòa xét xử vụ án “ Chí Phèo kiện Bá Kiến” và
luyện tập.
+ Bước 3. Tổ chức phiên tòa xét xử vụ án “Chí Phèo kiện Bá Kiến”
+ Bước 4. Học sinh thảo luận về phiên tòa giả định.
+ Bước 5. Giáo viên đánh giá, tổng kết về vấn đề.
* Tổ chức thực hiện đóng vai:
Phân cơng các vai tham gia phiên tịa xét xử vụ án “Chí Phèo kiện Bá Kiến”:
- Một học sinh đóng vai chủ tọa phiên tịa
- Một học sinh đóng vai Chí Phèo – Ngun đơn
- Một học sinh đóng vai Bá Kiến – Bị đơn
- Một học sinh vào vai dân làng Vũ Đại – nhân chứng.
- Hai học sinh đóng vai thẩm phán, hội thẩm.
- Hai học sinh vào vai kiểm sát viên.
- Một học sinh đóng vai thư kí tịa án.
- Đồn luật sư bào chữa cho các bị cáo, nguyên đơn.
* Tổ chức phiên tịa xét xử vụ án “Chí Phèo kiện Bá Kiến”, quy trình tổ chức như
sau:
- Chủ tọa phiên tịa dẫn dắt trình bày lí do Chí Phèo tố cáo tội ác Bá Kiến và đòi
bồi thường danh dự, nhân phẩm.
- Kiểm sát viên thứ nhất đọc bản cáo trạng: Chí Phèo từ người nơng dân hiền lành
lương thiện đến kẻ tha hóa, đánh mất nhân hình, nhân tính do Bá Kiến. Vì vậy, Bá

Kiến có tội.
- Kiểm sát viên thứ hai đọc bản cáo trạng: Chí Phèo tha hóa, biến chất có một
phần từ sự vơ cảm của dân làng Vũ Đại.

8

skkn


- Nhân chứng dân làng Vũ Đại: Kể về lai lịch hồn cảnh Chí Phèo và tội ác mà
hắn gây ra.
- Các luật sư bào chữa cho các bị cáo.
+ Luật sư Chí Phèo: Phân tích những mưu mơ thâm độc của Bá Kiến khiến Chí
Phèo tha hóa. Bá Kiến phải chịu trách nhiệm bồi thường danh dự, nhân phẩm cho Chí
Phèo.
+ Luật sư Bá Kiến: Bác bỏ quan điểm chỉ có Bá Kiến gây ra tội ác. Bản thân Chí
Phèo cũng phải chịu trách nhiệm về sự tha hóa của bản thân và sự xa lánh của dân làng
Vũ Đại.
- Hội đồng xét xử phân tích các cáo trạng và chứng cứ
- Chủ tọa phiên tòa tuyên án
Sau khi tổ chức đóng vai phiên tịa xét xử, giáo viên đặt câu hỏi để các nhóm thảo
luận:
- Trong phần bào chữa cho Bá Kiến, luật sư có cho rằng Chí Phèo cũng phải chịu
trách nhiệm về sự tha hóa của mình. Theo các em, ý kiến này có cơ sở khơng? Vì sao?
- Từ vấn đề tha hóa của Chí Phèo, nhà văn Nam Cao muốn truyền đi thơng điệp
gì?
Qua phần thảo luận, giáo viên định hướng cho học sinh một số nội dung: Vấn đề
tha hóa, biến chất của Chí Phèo bắt nguồn từ mơi trường sống ở của người nông dân
Việt Nam ở nông thôn trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Với những âm mưu thâm
độc, Bá Kiến đã biến Chí Phèo thành tay sai để trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại.

Ở chặng đường sau khi ra tù, bản thân Chí Phèo cũng có phần trách nhiệm về sự tha
hóa của mình. Nam Cao không chỉ tố cáo xã hội thực dân phong kiến ở nông thôn
trước Cách mạng đã đẩy người nông dân hiền lành, lương thiện, muốn tồn tại chỉ còn
cách lưu manh hóa mà cịn nói lên nỗi băn khoăn về nhân phẩm, danh dự của con
người bị lăng nhục.

9

skkn


4.2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm bằng hình thức dự án dạy học
Dạy học theo dự án là một hình thức phù hợp để học sinh trải nghiệm thực tiễn,
tăng cường tính hợp tác, trao đổi trong nhóm và có tính tích hợp cao. Các hình thức dự
án tìm hiểu về tác giả, tác phẩm; hoàn cảnh lịch sử; sân khấu hóa về tác phẩm; tìm hiểu
mơi trường thiên nhiên, văn hóa… Kết quả sản phẩm có thể dưới dạng các báo cáo, sản
phẩm vật chất, phim, ảnh, diễn kịch.
Khi dạy về tác phẩm, chúng tôi tiến hành thực hiện dự án mang tên “Chí Phèo”.
Phân cơng lớp thành bốn nhóm ( bốn tổ) và đặt tên cho từng nhóm lần lượt là Chí
Phèo, Bá Kiến, Thị Nở, làng Vũ Đại. Phân cơng nhiệm vụ cho từng nhóm:
- Nhiệm vụ nhóm Chí Phèo thực hiện báo cáo theo vấn đề: “ Nỗi khổ đau của Chí
Phèo sau khi ra tù”.
- Nhiệm vụ nhóm Thị Nở thực hiện báo cáo vấn đề “ Chí Phèo và khát vọng làm
người lương thiện”.
- Nhiệm vụ nhóm Bá Kiến thực hiện báo cáo vấn đề: “Chí Phèo và câu hỏi Ai cho
tao lương thiện?”
- Nhóm dân làng Vũ Đại: Tìm hiểu về thực trạng và hậu việc lạm dụng bia rượu ở
địa phương em.
Sản phẩm thực hiện của các nhóm thực hiện dưới dạng các báo cáo, sân khấu hóa,
khuyến khích các nhóm có hình ảnh minh họa, hoặc sử dụng CNTT để xử lý kèm theo

sản phẩm. Giáo viên giao nhiệm vụ thực hiện trong một tuần trước khi dạy tác phẩm.
Giáo viên hướng dẫn học sinh về hướng sưu tầm tư liệu, lập dàn ý báo cáo bài viết. Sản
phẩm dự án là báo cáo, tranh ảnh minh họa, hình ảnh. Để tránh tình trạng học sinh đối
phó, hoặc ỷ lại một vài cá nhân, giáo viên thu lại báo cáo của từng cá nhân trong nhóm
để kiểm tra. Trong tiết đọc văn bản, các nhóm theo nhiệm vụ được giao tiến hành trình
bày sản phẩm.

10

skkn


4. 3. Tổ chức trải nghiệm tác phẩm qua hoạt động thi sân khấu hóa và xem phim
truyện, tài liệu.
4. 3.1. Tổ chức thi sân khấu hóa một trích đoạn tác phẩm Chí Phèo
Sân khấu hóa tác phẩm là một hình thức dạy học có ý nghĩa tích cực theo quan
điểm dạy học văn “trả tác phẩm về cho học sinh”. Sân khấu hóa trong văn học có thể
được tiến hành qua các hình thức như: ngâm thơ, diễn kịch, nhạc kịch… Đây là hình
thức dạy học được học sinh rất hứng thú.
Truyện Chí Phèo là một tác phẩm thích hợp để sân khấu hóa. Trong quy mơ tổ
chức bài học, giáo viên hướng dẫn học sinh thi sân khấu hóa tác phẩm bằng hình thức
chuyển thể thành kịch ngắn. Để tiến hành thi sân khấu hóa tác phẩm giữa các nhóm
trong lớp, giáo viên thực hiện các bước sau.
Thứ nhất: Xác định yêu cầu sân khấu hóa tác phẩm và thành lập ban giám khảo,
tiêu chí chấm điểm. Với tác phẩm Chí Phèo, giáo viên có nhiều lựa chọn giữa các sự
kiện như Chí Phèo đến nhà Bá Kiến sau khi ra tù; Chí Phèo và Thị Nở; Chí Phèo địi
quyền làm người lương thiện; Tiếng chửi của Chí Phèo… để học sinh chuyển thể thành
kịch. Tuy nhiên, để có thể so sánh, đánh giá khả năng nhập vai của từng nhóm, giáo
viên nên chọn một sự kiện cho các nhóm diễn kịch. Ban giám khảo được lựa chọn từ
những học sinh có năng khiếu văn học. Giáo viên làm trưởng ban giám khảo để đảm

bảo sự công bằng. Ban giám khảo tiến hành xây dựng các tiêu chí chấm điểm. Tiêu chí
chấm dựa vào nội dung và hình thức diễn.
Thứ hai: Thành lập nhóm và giao nhiệm vụ. Phân nhóm trên cơ sở của các nhóm
tham gia dự án. Các nhóm cùng chuyển thể đoạn “ Chí Phèo và Thị Nở” thành kịch
ngắn. Yêu cầu các nhóm chuyển thể văn bản kịch bám sát nội dung văn bản gốc. Nội
dung phải làm nổi bật khát vọng làm người lương thiện của Chí Phèo khi gặp Thị Nở;
đồng thời cả nỗi đau khi bị từ chối tình yêu. Hình thức trang phục phải phù hợp. Giao
các nhóm tự luyện tập.
Thứ ba: Trong quá trình học sinh xây dựng kịch bản và luyện tập, giáo viên tiến
hành kiểm tra, điều chỉnh những điểm chưa phù hợp. Phải đảm bảo nội dung lời loại
chuyển thể văn bản và hình thức biểu diễn không phản giáo dục.

11

skkn


Thứ tư: Tổ chức thi sân khấu hóa đoạn trích trong tác phẩm Chí Phèo. Giáo viên
đánh giá nhận xét, cơng bố kết quả điểm từng nhóm. Nhóm chiến thắng sẽ được phần
thưởng.
4.3.2. Tổ chức cho học sinh trải nghiệm bằng hình thức xem phim truyện và phim tài
liệu
Trải nghiệm qua các hình ảnh, phim, tư liệu là một dạng trải nghiệm trực quan.
Với hình ảnh, âm thanh, màu sắc, con người, cảnh vật được ghi lại chân thực sinh động
tác động mạnh vào các giác quan của người học. Qua các hình ảnh, tư liệu người học
có thể hình dung cụ thể, dễ hiểu hơn về môi trường sản sinh nhân vật, về văn hóa xã
hội mà nhà văn đã nếm trải .
Dạy học về Nam Cao nói chung cũng như tác phẩm Chí Phèo nói riêng, giáo viên
tổ chức học sinh xem những truyện đã được chuyển thể thành phim và phim tài liệu. Tổ
chức dạy học về tác phẩm Chí Phèo, giáo viên cho học sinh xem phim “ Làng Vũ Đại

ngày ấy” do NSND Phạm Văn Khoa đạo diễn và phim tài liệu “ Làng Vũ Đại ngày ấy –
bây giờ” do đài Truyền hình Việt Nam sản xuất. Bộ phim “Làng Vũ Đại ngày ấy” được
dựa trên các tác phẩm là Lão Hạc, Sống mòn, Chí Phèo của nhà văn Nam Cao. Phim “
Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ” là phim tài liệu phản ánh cuộc sống đổi thay của trên
quê hương Nam Cao ngày nay. Tác phẩm sẽ giúp học sinh thấy khung cảnh làng Đại
Hoàng, với nghề ươm tơ dệt lụa bên dịng sơng Châu Giang thơ mộng; cảnh ngơi nhà
Bá Kiến; ngôi nhà nơi nhà văn Nam Cao sinh ra và lớn lên; mộ phần Nam Cao; những
đổi thay của quê hương Đại Hoàng ngày nay. Giáo viên hướng dẫn học sinh xem phim
qua các bước:
Bước 1 - Chuẩn bị: Giáo viên chuẩn bị phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy” và phim tài
liệu “ Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ”. Nguồn phim lấy từ các địa chỉ Youtube và
htt:vtv.vn. Chuẩn bị phương tiện máy tính, máy chiếu, âm thanh, phòng chiếu. Giáo
viên kiểm tra trước các bộ phim đã down load.
Bước 2 – Tiến hành cho học sinh trải nghiệm qua phim. Tùy theo thời gian tổ
chức, để điều chỉnh cho thích hợp, có thể chỉ xem những hình ảnh, cảnh quan trọng của
phim có liên quan đến bài học trong giờ đọc hiểu văn bản, hoặc tổ chức trải nghiệm
qua ngoại khóa;

12

skkn


Bước 3 – Chia sẻ. Học sinh chia sẻ những hiểu biết của bản thân về kết quả xem
các bộ phim. Hoạt động này có thể tiến hành bằng hình thức cho học sinh viết về cảm
xúc sau khi xem phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy”, hoặc viết các bài về tác giả Nam Cao,
vẽ tranh về nhân vật Chí Phèo, Bá Kiến, Thị Nở…
5. Thực nghiệm dạy học:
Bước 1. Xác định vấn đề cần giải quyết:
- Hình thức dạy học: tại lớp, kết hợp ngoại khóa.

- Phương pháp dạy: Làm việc nhóm (4 nhóm); thảo luận; vấn đáp; trò chơi.
- Chuẩn bị của giáo viên:
+ SGK Ngữ văn 11 – Tập 1; Máy tính kết nối internet; máy chiếu; phim “ Làng
Vũ Đại ngày ấy” và phim tài liệu “ Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ”.
+ Kế hoạch phân chia nhóm: Chia làm 4 nhóm trên cơ sở 4 tổ. Giao nhiệm vụ các
nhóm: Nhóm Chí Phèo thực hiện báo cáo theo chủ đề: “ Nỗi khổ đau của Chí Phèo sau
khi ra tù”; nhóm Thị Nở thực hiện báo cáo vấn đề “ Chí Phèo và khát vọng làm người
lương thiện”; nhóm Bá Kiến thực hiện báo cáo vấn đề: “Chí Phèo và câu hỏi Ai cho tao
lương thiện?; nhóm dân làng Vũ Đại: Tìm hiểu về thực trạng và hậu việc lạm dụng bia
rượu ở địa phương em.
+ Thiết kế bài học; chuẩn bị phòng để học sinh diễn tiểu phẩm kịch.
- Chuẩn bị học sinh:
+ SGK Ngữ văn 11, tập 1; bút, vở; chủ động đọc văn bản và ôn lại kiến thức về
Nam Cao, tìm hiểu về truyện ngắn Chí Phèo từ các nguồn thơng tin khác nhau.
+ Đóng vai: nhà văn Nam Cao; phỏng vấn; phiên tịa xét xử.
+ Hồn thành dự án theo nhóm; chuyển thể văn bản thành kịch bản; chuẩn bị trang
phục, luyện tập; đạo cụ biểu diễn.
Bước

2.

Thiết

kế

Đọc văn:

tiến

trình

tổ

chức

Chí Phèo ( Nam Cao)

I. Mục tiêu:

13

skkn

các

hoạt

động

dạy

học


1. Kiến thức:
- Bức tranh đời sống của người nông dân ở nông thông Việt Nam trước Cách
mạng. Thông điệp của nhà văn Nam Cao về số phận của người nông dân dưới chế độ
thực dân nửa phong kiến.
- Những điểm độc đáo về nghệ thuật trần thuật linh hoạt, mới mẻ của tác phẩm
2. Kĩ năng:

- Hình thành kĩ năng làm việc nhóm, xử lí thơng tin, viết báo cáo.
- Kĩ năng đóng vai, thảo luận, thuyết trình.
3. Thái độ:
- Có ý thức, trách nhiệm, nghiêm túc với cơng việc được giao.
- Bồi dưỡng cho học sinh ý thức, khát vọng vươn đến cái đẹp, cái thiện trong cuộc
sống. Biết yêu thương, chia sẻ với những người khó khăn ở xung quanh.
- Biết đấu tranh với cái xấu, cái ác để xây dựng môi trường sống tốt đẹp.
4. Định hướng năng lực hướng tới:
– Phát triển cho học sinh năng lực tự học, sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng
ngôn ngữ trong giao tiếp.
– Phát triển cho học sinh năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề.
– Phát triển các năng lực cá nhân như viết kịch bản, đóng kịch, tranh luận.
II. Tiến trình lên lớp
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra công tác chuẩn bị của học sinh
3. Bài mới. Tổ chức các hoạt động
* Hoạt động 1: Khởi động
Hoạt động của giáo viên

Hoạt
động

14

skkn

của

Kiến
thức, kĩ năng

học sinh

cần đạt

Học

Kể

– GV tổ chức trò chơi “ Ai nhanh hơn?”. Bốn nhóm chia
làm 4 đội, trong thời gian quy định 2 phút, lần lượt mỗi thành
viên trong nhóm lên bảng ghi các thông tin theo yêu cầu giáo
viên. Đội nào ghi được nhiều thơng tin, đúng, đội đó giành
chiến thắng.
- Giáo viên chia bảng thành 4 ô, tổ chức trò chơi. Đọc
câu hỏi “ Hãy kể tên các tác phẩm của nhà văn Nam Cao”.
- Giáo viên kiểm tra kết quả và trao thưởng.

sinh

tên

tham

các tác phẩm

gia trò chơi

của Nam Cao 

 
* Hoạt động 2: Tổ chức các hoạt động trải nghiệm qua đóng vai, dự án học tập,
trải nghiệm hình ảnh.
- Mục đích: Hiểu được giá trị nhân đạo, hiện thực sâu sắc, mới mẻ của tác phẩm
Chí Phèo.
- Phương pháp và hình thức: đóng vai, dự án học tập, trải nghiệm hình ảnh
- Năng lực hướng tới: Cảm thụ thẩm mĩ; hợp tác nhóm; năng lực chuyển thể văn
bản; ngơn ngữ trong giao tiếp
- Tiến trình thực hiện:
Hoạt động giáo viên

Hoạt

động

học

sinh
Học sinh làm việc theo nhóm
đơi,

thời

gian

5

cần đạt
- Trải nghiệm qua

phút hình thức đóng vai trị

- Gv mời 02 Hs lên đóng vai về trị chuyện với nhà văn Nam
chuyện với nhà văn u q: 01 học Cao

I. Tìm hiểu chung:
1. Hồn cảnh sáng tác:
- Tác phẩm xuất bản

sinh đóng vai Nam Cao, 01 học sinh
dẫn

Kiến thức, kĩ năng

1941.

chuyện
- Bối cảnh thời đại ra

– Gv yêu cầu các học sinh khác đánh
giá việc nhập vai của các bạn và bày

15

skkn


tỏ

ý

kiến

của

bản

thân.

đời tác phẩm
2. Nhan đề tác phẩm:
- Những lần đổi tên:
Cái lị gạch cũ -> Đơi lứa
xứng đơi -> Chí Phèo

Tổ chức trải nghiệm việc cho
học sinh xem một cảnh Chí Phèo say
rượu trong phim “ Làng Vũ Đại ngày

- Trải nghiệm qua
xem phim một trích

ấy”

đoạn phim “ Làng Vũ
Đại ngày ấy”

II. Đọc hiểu văn bản
1. Đọc sáng tạo

2. Tìm hiểu tác phẩm

Tổ chức trải nghiệm qua dự án
2.1 Nỗi đau khổ của

của nhóm Chí Phèo

Chí Phèo sau khi ra tù
-

Giáo viên mời nhóm Chí

Phèo lên báo cáo kết thực hiện dự án

- Nhóm Chí Phèo tổ

- Q trình tha hóa về

“ Nỗi đau khổ của Chí Phèo sau khi chức trình bày báo cáo về ngoại hình và tính cách
ra tù”

bằng văn bản, hình ảnh.

trở thành con quỷ dữ làng
Vũ Đại.
- Nỗi cô đơn, bị xúc
phạm về danh dự, nhân
phẩm.

Tổ chức trải nghiệm đóng vai

phiên tịa xét xử vụ án “ Chí Phèo
kiện Bá Kiến”.

- Nhóm học sinh
đóng vai phiên tịa xét

16

skkn

- Thơng điệp của Nam


- GV tổ chức nhận xét về việc xử vụ án “ Chí Phèo Cao: Thực trạng người
đóng vai.
- Gv đặt câu hỏi học sinh thảo

kiện

Bá

Kiến”(theo nơng dân tha hóa trước

trình tự mục 4.1)

luận: Trong phần bào chữa cho Bá

- Học sinh thảo

Kiến, luật sư có cho rằng Chí Phèo luận, phản biện ý kiến

cũng phải chịu trách nhiệm về sự tha luật sư Bá Kiến.

cách mạng; thương xót cho
người nông dân; băn khoăn
về nhân phẩm, danh dự con
người bị hủy hoại.

hóa của mình. Theo các em, ý kiến
này có cơ sở khơng? Vì sao? Từ vấn
đề tha hóa của Chí Phèo, nhà văn
Nam Cao muốn truyền đi thơng điệp
gì?
-Gv tổng kết những vấn đề cơ
2.2. Chí Phèo và khát

bản.
vọng
Tổ chức trải nghiệm qua dự án
nhóm Thị Nở với vấn đề “Chí Phèo
và khát vọng làm người lương thiện”

làm người

lương

- Đại diện nhóm thiện.
Thị Nở trình bày báo
cáo. Sản phẩm minh

- Gv tổ chức học sinh nhận xét họa.

- Cuộc gặp gỡ với Thị
Nở: thay đổi tính cách, tâm
hồn của Chí Phèo

về báo cáo.
- Bát cháo hành thị Nở
- Chiếu trích phim “ Làng Vũ

- Trải nghiệm hình thức tỉnh lương tri Chí
Đại ngày ấy” cảnh Thị Nở chăm sóc
ảnh phim truyện cảnh Phèo
Chí Phèo
Thị Nở chăm sóc Chí
- Giá trị nhân đạo sâu
Phèo
sắc, mới mẻ tác phẩm
Tổ chức trải nghiệm qua dự án

2.3. Chí Phèo và câu

nhóm Bá Kiến với vấn đề “ Chí Phèo

- Đại diện nhóm Bá hỏi Ai cho tao lương thiện?

và câu hỏi Ai cho tao lương thiện?”

Kiến trình bày báo cáo.

17

skkn

- Ý thức nỗi đau khi bị


- Chiếu đoạn trích phim “ Làng

- Trải nghiệm hình Thị Nở từ chối tình yêu.

Vũ Đại ngày ấy” cảnh Chí Phèo đến ảnh phim truyện
nhà Bá Kiến lần cuối.

cảnh

Chí Phèo đến nhà Bá
Kiến lần cuối

- Bản tính hung dữ lại
nổi lên.
- Hành động giết Bá
Kiến và tự sát: ý thức được
kẻ thù của mình; khơng

Tổ chức trải nghiệm dự án

chấp nhận cuộc sống thú

nhóm làng Vũ Đại với vấn đề: Thực
trạng, hậu quả và hướng giải quyết

việc lạm dụng bia rượu ở địa phương
em.

vật; khơng được xã hội
- Nhóm làng Vũ chấp nhận là người; phản
Đại báo cáo kết quả điều ánh mâu thuẫn căng thẳng
tra, hình ảnh hậu quả giữa nông dân với địa chủ.

Giáo viên nhận xét, đánh giá và lạm dụng rượu bia, các
định hướng một số vấn đề về tác hại hình ảnh tuyên truyền
của việc lạm dụng rượu bia; hướng
giải quyết thực trạng này.
III. Tổng kết
- Gv hướng dẫn tổng kết bài học
1. Giá trị tác phẩm:
Giá trị nhân đạo và hiện
thực sâu sắc, mới mẻ
2. Giá trị nghệ
thuật: miêu tả phân tích
tâm lí, xây dựng nhân vật
điển hình…
* Hoạt động 3 : Tổ chức trải nghiệm thi sân khấu hóa một đoạn trích từ tác phẩm
“ Chí Phèo” và xem phim truyện, tư liệu
- Mục đích:
+ Học sinh hiểu được khơng gian văn hóa hình thành tác phẩm. Hiểu đực giá trị
nhân đạo, hiện thực sâu sắc tác phẩm Chí Phèo

18

skkn

+ Học sinh chuyển thể được một số đoạn trích tác phẩm “ Chí Phèo” bám sát với
văn bản gốc; đồng cảm được với tâm trạng, cảm xúc của các nhân vật.
- Phương pháp: Sân khấu hóa một đoạn trích tác phẩm
- Hình thức tổ chức: Thi sân khấu hóa; trải nghiệm qua phim truyện, phim tư liệu
- Năng lực hướng tới: Cảm thụ thẩm mĩ; hợp tác nhóm; năng lực chuyển thể văn
bản; ngôn ngữ trong giao tiếp
- Tiến trình thực hiện:
* Phần thi sân khấu hóa tác phẩm Chí Phèo:
Bước 1. Phân lớp 4 tổ thành 4 nhóm và đặt tên nhóm lần lượt là nhóm Chí Phèo,
Bá Kiến, Thị Nở, làng Vũ Đại. Giao nhiệm vụ cho các nhóm thi chuyển thể đoạn Chí
Phèo và Thị Nở thành vở kịch ngắn. Thành lập ban giám khảo ( chọn 4 học sinh) và
xây dựng thang điểm chấm thi.
Bước 2. Học sinh xây dựng kịch bản, tự luyện tập. Giáo viên kiểm tra công việc
chuyển thể văn bản và luyện tập của các nhóm.
Bước 3. Tiến hành tổ chức thi: nêu thể lệ cuộc thi; ban giám khảo làm việc; các
nhóm thực hiện tiểu phẩm ( kich bản phụ lục 2); giáo viên nhận xét, đánh giá và trao
thưởng
* Phần tổ chức xem phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy” và phim tài liệu “ Làng Vũ Đại
ngày ấy – bây giờ”. Quy trình thực hiện như mục 4.3.2 ở trên đã trình bày.
6. Kết quả thực hiện và nhận xét, đánh giá:
Trong quá trình tổ chức thực hiện dạy học đọc hiểu văn bản “ Chí Phèo” theo
hướng tổ chức cho học sinh trải nghiệm sáng tạo đã thu được những kết quả tốt hơn so
với phương pháp đọc hiểu truyền thống. Chúng tôi tiến hành khảo sát với câu hỏi: Em
có u thích hoạt động dạy học bài Chí Phèo khơng?. Hãy đánh dấu vào một lựa chọn
sau:
1. u thích

2. Khơng u thích

19

skkn


3. Bình thường

4. Ý kiến khác

Kết quả khảo sát thu được như sau:
Nhóm

Kết quả kiểm tra

Sĩ
Lớp

số
u
thích

Thực
nghiệm

Đối
chứng

Khơng
u thích

Bình
thường

Ý
kiến khác

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

11B5

30

26

86,6

2

6,6

2

6,6

0

0

11B7

30

10

33,3

15

50

3

10

2

6,6

Thật vậy, dạy học bài Chí Phèo theo hướng vận dụng, kết hợp với các phương
pháp động đóng vai, diễn kịch, dự án, xem phim thì học sinh chủ động, tích cực hơn
trong hoạt động học tập. Bên cạnh học sinh vừa nắm được nội dung, nghệ thuật của bài
học, thì các em còn được trải nghiệm thực tiễn, bộc lộ được cảm xúc của bản thân. Một
số học sinh có khả năng nhập vai tốt tạo được ấn tượng. Hoạt động trải nghiệm linh
hoạt tạo được bầu khơng khí học tập sơi nổi, hứng thú, không nhàm chán. Kết hợp các
biện pháp trải nghiệm khi tổ chức dạy đọc hiểu văn bản văn học có ý nghĩa tích cực
hóa hoạt động của học sinh.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Đổi mới dạy học Ngữ văn theo hướng kết hợp với các hoạt động trải nghiệm
sáng tạo là một hình thức dạy học sinh động, hấp dẫn. Tăng cường sự tương tác giữa
học sinh với nhau, đưa văn học gắn liền với cuộc sống. Dạy học đọc hiểu văn bản văn
học gắn liền với hoạt động trải nghiệm đánh thức được những rung động về tâm hồn
của học sinh. Dạy đọc hiểu tác phẩm Chí Phèo theo hướng kết hợp với các hoạt động
trải nghiệm như đóng vai kết hợp thảo luận, dự án, thi sân khấu hóa, xem phim có ý
nghĩa tích cực hơn so với cách đọc hiểu trước đây. Khi đóng vai, học sinh có cơ hội

20

skkn