Khóa luận ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học địa lí kinh tế xã hội thế giới khối 11 thpt

MỞ ĐẦU
I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Hiện nay, cơng nghệ thông tin (CNTT) đã ảnh hưởng sâu sắc tới Giáo dục và Đào
tạo trên nhiều khía cạnh, việc áp dụng các tiến bộ khoa-học kĩ thuật vào việc đổi mới
phương tiện và phương pháp dạy học địa lí ngày càng thể hiện được tầm quan trọng
của nó trong việc nâng cao chất lượng dạy và học. Đổi mới phương pháp giảng dạy
bằng CNTT, mà cụ thể là ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học là một chủ đề
lớn được UNESCO chính thức đưa ra thành một chương trình trước ngưỡng cửa của
thế kỉ XXI và nền giáo dục sẽ thay đổi một cách căn bản vào thế kỉ XXI do ảnh
hưởng của CNTT.
Với bộ mơn địa lí, các phương tiện thiết bị dạy học bao gồm cơ sở vật chất dùng
để dạy học như phịng bộ mơn, phịng triển lãm địa lí, vườn địa lí…là điều kiện để
học sinh và giáo viên làm việc; những tài liệu địa lí như sách giáo khoa, sách báo,
bản đồ để minh họa…và những thiết bị kĩ thuật dạy học như là băng hình, máy chiếu,
máy vi tính… giúp cho việc dạy học địa lí đạt kết quả cao.
Chính vì sự phát triển của khoa học kĩ thuật hiện nay, địa lí cũng giống như các
mơn học khác, với lượng kiến thức mới phong phú và nhu cầu lĩnh hội tri thức của
học sinh ngày càng cao thì người giáo viên ngoài việc sử dụng các phương pháp
giảng dạy truyền thống cần phải có nhiều phương pháp mới sao cho phù hợp. Áp
dụng các phương tiện thiết bị dạy học hiện đại vào các mơn học nói chung và mơn
địa lí nói riêng là u cầu có tính khách quan và cấp thiết. Các phương tiện thiết bị
dạy học hiện đại quan trọng nhất là các phương tiện nghe nhìn như: máy ghi âm, máy
chiếu phim…Đặc biệt ở các nước phát triển người ta đã nghiên cứu và đưa máy vi
tính vào dạy học trong đó có mơn địa lí. Với sự xuất hiện của máy vi tính trong nhà
trường khơng những làm thay đổi phương pháp dạy học truyền thống mà còn đổi mới
cả nội dung dạy học, mở rộng khả năng lĩnh hội tri thức cho học sinh.
Ở Việt Nam, giáo dục là quốc sách hàng đầu, trong những năm gần đây ngành
giáo dục đã trang bị cho các trường phổ thông nhiều trang thiết bị dạy học cho mơn
địa lí như: các loại bản đồ, tranh ảnh và nhiều thiết bị khác. Tuy nhiên vẫn chưa đáp
ứng được nhu cầu ngày càng cao của việc dạy và học địa lí. Ở nước ta, việc đưa máy
vi tính vào trường phổ thông cho việc dạy và học chỉ mới ở giai đoạn đầu, trong thời

gian gần đây và chưa phổ biến rộng rải ở tất cả các trường phổ thơng. Hiệu quả cịn
phụ thuộc vào cơ sở vật chất và trình độ về tin học của giáo viên.
Đứng trước thực trạng trên, với sự giúp đỡ và hướng dẫn nhiệt tình của Ths.
Nguyễn Văn Tuấn, tơi đã thực hiện nghiên cứu đề tài: “Ứng dụng công nghệ thông
tin trong dạy học địa lí kinh tế-xã hội thế giới lớp 11-THPT”, với mục đích làm quen
Trang 1


với phương tiện thiết bị dạy học hiện đại trong trường phổ thơng. Là một giáo viên
địa lí trong tương lai, tơi sẽ tiếp thu kiến thức, tích lũy kinh nghiệm cho bản thân
nhằm đổi mới phương pháp dạy và học ở trường phổ thông để nâng cao chất lượng
giáo dục nói chung và kết quả học tập địa lí nói riêng.
II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu khả năng ứng dụng máy vi tính và các phần mềm địa lí trong q
trình dạy học ở trường phổ thông hiện nay và thử nghiệm xây dựng một số bài giáo
án điện tử trong những bài dạy cụ thể của chương trình địa lí lớp 11 phổ thông hiện
hành.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu, sử dụng và khai thác các phần mềm như Microsoft Word,
Microsoft Excel, Windows Explorer, World Atlas, Encarta, Powerpoint… nhằm mục
đích lấy dữ liệu phục vụ cho thiết kế bài giảng địa lí kinh tế - xã hội thế giới lớp 11THPT thông qua chương trình trình chiếu bằng Powerpoint.
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu về khả năng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học địa lí kinh
tế-xã hội thế giới lớp 11-THPT.
IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1. Giới hạn nội dung
Do đây là đề tài khóa luận tốt nghiệp cử nhân và tương đối mới nên chỉ nghiên
cứu trong phạm vi lớp 11-THPT
Chỉ nghiên cứu, ứng dụng máy vi tính và một số phần mềm để xây dựng các bài

giáo án điện tử phục vụ cho việc giảng dạy địa lí lớp 11-THPT.
2. Giới hạn lãnh thổ nghiên cứu đề tài
Đề tài tiến hành nghiên cứu tại trường THPT chuyên Thoại Ngọc Hầu trên địa
bàn thành phố Long Xuyên tỉnh An Giang.
Trường THPT chuyên Thoại Ngọc Hầu là một trường trọng điểm của tỉnh, đa
số giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy, học sinh chủ yếu ở tại địa bàn và học tập rất
chăm ngoan. Cơ sở vật chất của trường thuộc loại tốt nhất so với các trường khác
trong tỉnh.
Với những điều kiện trên, tạo điều kiện rất thuận lợi cho việc nghiên cứu đề tài
này.
V. LỊCH SỬ CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Trang 2


Trong vài thập kỉ gần đây, ở nhiều nước trên thế giới, máy vi tính đã được đưa vào
sử dụng trong nhà trường như một phương tiện dạy học hữu hiệu, chẳng hạn như:
- Đề án “Tin học cho mọi người” (Informatique pour tous) – Pháp, 1970.
- Chương trình MEP (Microelectronics Education Program) – Anh, 1980
- Các chương trình và phần mềm các môn học cho trường trung học được cung
cấp bởi NSCU (National Software-Cadination Unit) – Australia, 1984.
- Đề án CLASS (Computer Literacy And Studies in School) - Ấn Độ, 1985.
Ngồi ra, cịn rất nhiều chương trình, phần mềm hỗ trợ khác có thể khai thác và
ứng dụng trong chương trình dạy học ở trường phổ thơng.
Ở Việt Nam hiện nay, máy vi tính chưa thật sự xâm nhập vào hoạt động dạy và học
của nhà trường, tuy nhiên việc sử dụng máy vi tính như một phương tiện dạy học đã
được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu.
- Báo cáo “Ứng dụng tin học ở một số nước Tây Âu nhân chuyến đi cơng tác
tìm hiểu tình hình giáo dục ở nước ngồi ” – NGƯT. Đào Thiện Hải, 1996.
- Báo cáo “Sử dụng máy vi tính trong nghiên cứu và giảng dạy Địa lí” – GS.
Nguyễn Dược (Viện KHGD Việt Nam), 1996.

- Báo cáo “Sử dụng máy vi tính làm phương tiện hội thoại trong dạy học Vật lí”
– PGS. PTS. Nguyễn Lạc, 1998.
- Phần mềm PC Fact với giảng dạy Địa lí, GS. Nguyễn Dược, 1998.
- Phần mềm Db-Map trong dạy học Địa lí, TS. Đặng Văn Đức, 1998.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc sử dụng máy vi tính và các phần mềm dạy học trong
dạy học chủ yếu mới dừng lại ở các trường đại học, cao đẳng. Việc ứng dụng vào các
trường phổ thơng vẫn cịn là một vấn đề mới mẻ và đang ở giai đoạn thử nghiệm.
VI. Ý NGHĨA VÀ NHỮNG ĐĨNG GĨP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
1. Ý nghĩa
Ngày nay, cơng nghệ thông tin được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực
trong đó có dạy học. Với đề tài “Ứng dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học địa lí
kinh tế-xã hội thế giới lớp 11-THPT”nó mang một ý nghĩa hết sức thực tế ở hiện tại
cũng như trong tương lai.
Đề tài nhằm góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và dạy
học địa lí nói riêng trong trường phổ thông.
Giúp cho giáo viên và học sinh làm quen, tiếp cận với công nghệ mới của nhân loại.
2. Đóng góp mới của đề tài

Trang 3


Đề tài có giới thiệu một số phầm mềm dạy học địa lí và các thao tác biên soạn
giáo án bằng chương trình trình diễn Powerpoint giúp giáo viên có thể tham khảo, sử
dụng để biên soạn thành những bài giáo án cụ thể.
Đề tài có ứng dụng cơng nghệ thơng tin để biên soạn mẫu bài Hoa Kì trong
sách giáo khoa địa lí nâng cao lớp 11, giáo viên có thể tham khảo và sử dụng để
giảng dạy ở chương trình địa lí lớp 11-THPT.
VII. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
1. Phương pháp luận
1.1. Quan điểm hệ thống

Là một quan điểm khoa học chung phổ biến nhất, đối tượng nghiên cứu nào
cũng được tạo thành từ nhiều thành phần tạo nên một hệ thống tổng hợp.
Trong q trình nghiên cứu về “Ứng dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học
địa lí kinh tế-xã hội thế giới lớp 11-THPT” quan điểm hệ thống đã được vận dụng.
Công nghệ thông tin gồm rất nhiều thành phần như: máy tính, phần mềm, các phương
tiện nghe nhìn... Vì vậy, trong q trình nghiên cứu cần phải xem xét nó trong một hệ
thống và sự tác động tương hỗ giữa các yếu tố đó để đạt được kết quả cuối cùng là vận
dụng công nghệ thông tin vào việc dạy học.
1.2. Quan điểm lãnh thổ
Đối với bất kì đối tượng nào cũng gắn bó với một khơng gian lãnh thổ nhất
định. Trong việc xác định đối tượng nghiên cứu cần xem xét mối quan hệ của chúng
với lãnh thổ. Với đối tượng nghiên cứu là cơng nghệ thơng tin thì cần nghiên cứu ở nơi
có điều kiện thuận lợi, nên tôi chọn nghiên cứu tại trường THPT chuyên Thoại Ngọc
Hầu ở Thành phố Long xuyên, Tình An Giang. Nếu chọn những nơi thiếu về cơ sở vật
chất, thiếu máy móc, những trường ở nơng thơn thì sẽ rất khó khăn trong việc nghiên
cứu đối tượng này. Trên cơ sở đó, giúp ta có những ý kiến đánh giá, kiến nghị hợp lí
đối với đề tài nghiên cứu.
1.3. Quan điểm lịch sử
Mỗi đối tượng nghiên cứu đều có nguồn gốc phát sinh và ln ln biến đổi.
Do đó, trong q trình nghiên cứu và đánh giá đối tượng phải dựa trên quan điểm lịch
sử để hiểu biết lịch sử phát sinh, tồn tại và phát triển cũng như những nguyên nhân
thay đổi và có thể dự báo xu thế phát triển của chúng trong tương lai.
2. Phương pháp nghiên cứu đề tài
2.1. Phương pháp thu thập tài liệu
Căn cứ vào mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, bản thân đã thu thập
tài liệu từ các nguồn khác nhau: đọc sách báo, tạp chí chuyên ngành, các báo cáo khoa
học, các đề tài nghiên cứu, truy cập các thông tin trên internet và những tài liệu khác
có liên quan.

Trang 4

Để việc thiết kế bài giảng đảm bảo tính khoa học, hiện tại bản thân còn nghiên
cứu sách giáo khoa, chương trình mơn địa lí cải cách, mơn địa lí phân ban, đặc biệt là
chương trình sách giáo khoa hiện hành.
2.2. Phương pháp quan sát
Tham gia dự giờ các tiết dạy địa lí của giáo viên với việc ứng dụng CNTT
2.3. Phương pháp trị chuyện
Trong q trình nghiên cứu, đã hỏi ý kiến, trò chuyện với các giáo viên địa lí
và cả các giáo viên chun mơn khác nhau để tìm hiểu về khả năng và nhu cầu ứng
dụng CNTT trong dạy học nói chung và dạy học địa lí nói riêng.
2.4. Phương pháp thống kê
Trong q trình thực hiện, để nâng cao hiệu quả nghiên cứu, người thực hiện
còn vận dụng phương pháp thống kê để tổng hợp các số liệu đã thu thập được trong
quá trình thực nghiệm. Từ đó có cơ sở để phân tích, so sánh các nội dung cần tìm hiểu.
2.5. Phương pháp điều tra, tổng kết kinh nghiệm
Để việc ứng dụng CNTT trong dạy học ở trường phổ thơng đạt hiệu quả cần
phải tìm hiểu kĩ về thái độ của giáo viên và học sinh, tình hình thực tế ở nhà trường.
Do đó, q trình nghiên cứu cần có sự kết hợp trao đổi, dự giờ, phỏng vấn trực tiếp
các giáo viên để đánh giá chính xác thực tế vấn đề nghiên cứu.
- Mẫu một: thiết kế phiếu điều tra dành cho giáo viên, trả lời các câu hỏi
và có các ý kiến riêng (có kèm theo ở phần phụ lục)
- Mẫu hai: dành cho học sinh, trả lời các câu hỏi và các ý kiến theo mẫu đã
hướng dẫn (kèm theo ở phần phụ lục)
VIII. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN
Luận văn gồm có 3 phần lớn: mở đầu, nội dung và kết luận. Ngồi ra cịn có thêm
phần phụ lục gồm các bài kiềm tra, phiếu khảo sát, mục lục...
- Phần mở đầu nêu lên được lí do chọn đề tài, mục đích, phạm vi và phương
pháp nghiên cứu đề tài
- Phần nội dung là phần trọng tâm của đề tài nghiên cứu. Trong phần này có 3 chương:

+ Chương I: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc ứng dụng cơng nghệ thơng tin
trong dạy học địa lí
+ Chương II: Ứng dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học địa lí kinh tế-xã
hội thế giới lớp 11-THPT
+ Chương III: Thực nghiệm
- Phần kết luận: nêu ra kết quả sau thực nghiệm và có những kiến nghị.
Trang 5


Chương I:CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC
ỨNG DỤNG CƠNG NGHỆ THƠNG TIN TRONG DẠY
HỌC ĐỊA LÍ
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1. Phương tiện dạy học
1.1. Khái niệm phương tiện dạy học
Phương tiện dạy học là một tập hợp các khách thể (vật chất hay tinh thần)
được giáo viên và học sinh sử dụng trợ giúp cho hoạt động dạy và học nhằm thực
hiện mục đích, nhiệm vụ và nội dung dạy học.
Lý luận dạy học đã chỉ rõ sự phụ thuộc của phương tiện dạy học vào mục
đích và nội dung dạy học. Mục đích dạy học ở trường phổ thơng hiện nay ngày càng
địi hỏi trình độ cao, nhất là năng lực hành động thực tiễn nghề nghiệp và nhân cách
phát triển toàn diện. Nội dung dạy học ngày càng hiện đại hóa và bổ sung hồn chỉnh
cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Vì vậy, phương tiện dạy học phải là một hệ thống
các phương tiện có nhiều tính năng gắn bó với nhau, bổ sung cho nhau, phát triển
cùng nhau trong quá trình truyền thụ-lĩnh hội nội dung dạy học và hồn chỉnh q
trình dạy học. Cấu trúc của hệ thống phương tiện dạy học phải phù hợp với cấu trúc
của chương trình dạy học. Sự phù hợp sẽ giúp cho phương tiện dạy học bám sát được
chương trình, bảo đảm học sinh lĩnh hội tốt nhất kiến thức. Phương tiện dạy học
được lựa chọn phù hợp với nội dung dạy học, phù hợp với từng vấn đề trong nội
dung của từng tiết học, buổi học cụ thể. Phương tiện dạy học phải có tính khoa học,

có giá trị sư phạm, tức là phải có giá trị trong truyền đạt và lĩnh hội tri thức, các khái
niệm khoa học và đặc biệt là phải thuận tiện trong việc sử dụng.
Xu hướng đổi mới quá trình dạy học đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của chất
lượng dạy học hiện nay là nâng cao tính tích cực của học sinh, phát huy vai trò chủ
thể nhận thức, tăng cường năng lực làm việc độc lập, năng lực thực hành nghề
nghiệp tương lai của học sinh, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho q trình dạy học.
Do đó, phương tiện dạy học phải giúp học sinh nhận thức hiệu quả hơn, giáo viên dễ
dàng biểu diễn, mô tả, minh họa các nội dung dạy học hơn. Các phương tiện dạy học
phải có tác dụng tạo ra các tình huống có vấn đề làm tăng khả năng nhận thức của
học sinh. Phương tiện dạy học phải dễ thu thông tin ngược, nghĩa là phải chọn và
thiết kế sao cho khi truyền đạt và lĩnh hội nội dung dạy học phải có thơng tin ngược
về kết quả lĩnh hội, về sự hứng thú của học sinh và về nội dung, chương trình dạy
học.
1.2. Quan hệ giữa phương tiện dạy học và khả năng nhận thức của học sinh
Trang 6


Hoạt động nhận thức của con người tuân theo quy luật “từ trực quan sinh
động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn”. Trong thực tế,
con đường nhận thức đó ln gắn liền với những công cụ phương tiện xác định theo
những cách thức sau:
- Thông qua hoạt động thực tiễn cuộc sống: là làm biến đổi đối tượng để đáp
ứng mục đích cuộc sống qua đó nhận thức về đối tượng. Ở đây nhận thức khơng phải
là mục đích tự bản thân mà là kết quả kèm theo hệ quả của hoạt động sống.
- Thông qua hoạt động thực tiễn học tập: là tác động vào đối tượng nhằm
mục đích nhận thức, tổ chức hoạt động để làm đối tượng bộc lộ ra cái gì đó đáp ứng
được nhu cầu nhận thức.
- Thơng qua quan sát thực tiễn cuộc sống để nhận thức: từ mục đích nhận
thức người ta chọn cái phù hợp trong cuộc sống thực tiễn phong phú mà quan sát một
cách tự nhiên, khơng có một sự cải biến nào tới sự quan sát.

- Thực tiễn tự giác và thao tác với mơ hình và vật thay thế qua đó mà nhận
thức về sinh hoạt đó. Ở đây, các tác động của con người là mơ hình hay vật thay thế
chính là tương tác với các thuộc tính, các tính chất của sinh hoạt thực tế. Các thuộc
tính, các tính chất đó có liên quan đến đối tượng nhận thức.
- Tri giác và các thao tác với các kí hiệu, khái niệm được biểu diễn bằng
ngôn ngữ chữ viết. Đây cũng là một dạng của vật thay thế, nhưng thay thế bằng các
công cụ đặc biệt.
1.3. Các chỉ số về chất lượng của phương tiện dạy học
1.3.1. Các chỉ số về nội dung dạy học của phương tiện dạy học
Nội dung dạy học chứa đựng trong phương tiện dạy học phải thỏa mãn các
yêu cầu sau:
- Dung lượng và chiều sâu thông tin chứa trong phương tiện dạy học phải
phù hợp với chương trình mơn học.
- Phải tạo ra khả năng liên hệ giữa hoạt động học tập và hoạt động thực
tiễn cuộc sống.
- Thông tin chứa đựng trong phương tiện phải đảm bảo tính khoa học.
- Phục vụ đắc lực cho việc nắm vững lí thuyết và nâng cao trình độ lí luận
thơng qua nội dung dạy học chứa đựng trong phương tiện dạy học.
- Đáp ứng được yêu cầu giáo dục: giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục lao
động, giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mĩ, giáo dục thể chất, năng lực nghề nghiệp.
- Bảo đảm tính hướng nghiệp cho học sinh.
1.3.2. Các chỉ số về hiệu quả sử dụng của phương tiện dạy học
Trang 7


Các phương tiện khi sử dụng vào dạy học phải đáp ứng được các yêu cầu sau:
- Bảo đảm thuận lợi cho việc hình thành cho học sinh các tri thức cơ bản
một cách có hiệu quả, biết cách vận dụng vào lĩnh vực các tri thức mới.
- Tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên có thể vận dụng đa dạng các
phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại. Các hình thức dạy học tiên tiến, nâng

cao năng lực tự học của học sinh.
- Bảo đảm cho học sinh phát triển các phương pháp nghiên cứu khoa học,
phát triển năng lực tự học, năng lực nhận thức của học sinh.
- Nâng cao được tính trực quan trong dạy học.
1.3.3. Các chỉ số về tâm lí học
Các chỉ số về tâm lí học là các chỉ số về phương tiện có liên quan đến các
yếu tố tâm sinh lí của người sử dụng:
- Tính hấp dẫn: là khả năng hấp dẫn trí tị mị, ham hiểu biết của học sinh
khi tiếp xúc với phương tiện.
- Kích thước, hình dáng, trọng lượng… phù hợp với tâm sinh lí của giáo
viên và học sinh
- Có kết cấu an tồn, vệ sinh khi sử dụng, dễ dàng khi bảo quản vận chuyển.
- Diễn đạt nội dung dạy học chính xác, dễ dàng.
1.3.4. Các chỉ số về kinh tế, kĩ thuật
Các chỉ số về kinh tế, kĩ thuật là các chỉ số có liên quan tới công nghệ sản
xuất chế tạo ra phương tiện, tới giá thành của phương tiện và qui trình sử dụng. Do
đó, phải thỏa mãn các yêu cầu sau:
- Có tính hiện đại (về cấu tạo, ngun lí hoạt động...)
- Vật liệu chế tạo phải tiên tiến, công nghệ sản xuất phải hiện đại.
- Vận hành nhanh, tin cậy, bền chắc, bảo quản vận chuyển dễ dàng.
- Có tính thẩm mĩ.
- Chi phí thấp.
1.4. Một số hạn chế cần khắc phục trong hệ thống phương tiện dạy học
hiện nay
So với các chỉ tiêu ở trên thì các phương tiện dạy học ở nước ta hiện nay cịn
có những hạn chế sau:
- Chỉ mới quan tâm chuyển tải cho học sinh những thơng tin, kiến thức có sẵn.

Trang 8

- Mới chú trọng hình thành cho học sinh tri thức kinh nghiệm, chưa chú
trọng sử dụng phương tiện dạy học để học sinh khám phá lý thuyết.
- Chưa giúp học sinh phát triển phương pháp nghiên cứu khoa học, khả năng
tự học, tự nghiên cứu.
- Chưa giúp giáo viên sử dụng rộng rãi các phương pháp dạy học tích cực,
các hình thức dạy học hiện đại.
- Các phương tiện chưa tạo thành hệ thống trong từng môn học và trong cả
chương trình học.
2. Hệ thống các phương tiện kĩ thuật dạy học
2.1. Khái niệm hệ thống các phương tiện kĩ thuật dạy học
Phương tiện kĩ thuật dạy học là một bộ phận trong hệ thống phương tiện dạy
học. Đây là một thuật ngữ phổ biến trong lĩnh vực giáo dục để chỉ kĩ thuật thông tin
hiện đại. Chúng được sử dụng trong nhà trường để trình bày tài liệu học tập – dạy học
(gồm các giá mang thông tin: phim điện ảnh, video, băng đĩa ghi âm, hình ảnh….và
các máy móc để chuyển tải thơng tin ghi ở các giá thơng tin nói trên).
Các phương tiện kĩ thuật dạy học bao giờ cũng có các khối: đưa thơng tin
vào (nhập vào phương tiện); trình bày thơng tin (truyền đạt thông tin tới học sinh);
khối phản hồi (liên hệ ngược); khối điều khiển.
Nội dung dạy học mà học sinh lĩnh hội là các thông tin khoa học do các giá
mang thông tin khác nhau lần lượt chuyển vào thiết bị máy móc; nhờ máy móc trình
bày dưới dạng nghe hoặc nhìn thấy từ đó thực hiện q trình dạy học để đạt mục đích
đề ra.
Vậy phương tiện kĩ thuật dạy học là những phương tiện được sử dụng vào
việc lĩnh hội và truyền đạt nội dung dạy học, đạt được mục đích dạy học.
Tuy nhiên định nghĩa này chưa bao quát được nhiều phương tiện dạy học.
Do đó cần phải mở rộng khái niệm.
Phương tiện kĩ thuật dạy học là những khách thể vật chất đã được kĩ thuật
hóa đóng vai trị phụ trợ cho việc thực hiện mục đích, nhiệm vụ và nội dung của quá
trình dạy học ở các cấp học khác nhau.

(Nguồn: Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc-Lí luận dạy học phần đại
cương, Nxb Đại học quốc gia, 1998)
2.2. Xu thế phát triển của phương tiện kĩ thuật dạy học
Do sự phát triển của khoa học và công nghệ làm cho các phương tiện kĩ thuật
dạy học có điều kiện phát triển nhanh về cả số lượng và chất lượng. Sự phát triển đó
ngày càng phong phú, đa dạng hệ thống các phương tiện dạy học và phương tiện kĩ
Trang 9


thuật dạy học. Các phương tiện dạy học được thiết kế theo hướng giảm các chỉ số có
hại trong phương tiện, giảm các thông số kinh tế-kĩ thuật, đơn giản hóa q trình vận
hành, nâng cao độ tin cậy và khai thác mọi khả năng của công nghệ thông tin.
Về lí luận dạy học, các phương tiện kĩ thuật dạy học là một loại công cụ lao
động đặc thù của lao động sư phạm, hiệu quả sử dụng phụ thuộc vào giáo viên. Khả
năng sử dụng của phương tiện kĩ thuật dạy học là rất lớn, nhất là có ứng dụng công
nghệ thông tin. Tuy nhiên việc sử dụng các phương tiện kĩ thuật dạy học phải linh
hoạt.
2.3. Phương pháp luận trong việc sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học
2.3.1. Xu hướng nghiên cứu sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học
Chất lượng đào tạo hiện nay đang đặt ra yêu cầu cao về sử dụng các
phương tiện kĩ thuật dạy học vào dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả. Sử dụng có
hiệu quả các phương tiện kĩ thuật dạy học hiện có là một huớng nghiên cứu nhằm
phát huy tối đa các phương tiện dạy học hiện có vào nâng cao chất lượng dạy học.
Mỗi phương pháp sử dụng được đưa ra hay cải tiến là một bước tiến trong khai thác
giá trị sử dụng của các phương tiện đó.
Xu hướng nghiên cứu thứ hai là xác định những yêu cầu đối với phương
tiện kĩ thuật dạy học để lựa chọn, tìm kiếm phương tiện phù hợp. Điều này xuất phát
từ sự phân tích yêu cầu dạy học và kiểm tra nhằm nâng cao chất lượng lĩnh hội của
học sinh, từ đó phát hiện ra yêu cầu cụ thể đối với phương tiện kĩ thuật dạy học.
Thiết kế, chế tạo và sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học mới đáp ứng

nhu cầu nâng cao chất lượng dạy học. Hướng nghiên cứu này xuất phát từ xem xét
bản thân hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng truyền thụ và lĩnh hội của
giáo viên và học sinh.
2.3.2. Cơ sở phương pháp luận về sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học
- Xác định tính năng dạy học của phương tiện kĩ thuật dạy học
+ Quá trình dạy học ln vận động và biến đổi, sự vận động và biến
đổi bao giờ cũng gây ra thay đổi ở kết quả của quá trình. Mỗi thay đổi trong quá trình
dạy học cần hình dung mức độ và xu hướng thay đổi kết quả. Đây là vấn đề khó khăn
nhưng phải thực hiện để tránh các sản phẩm giáo dục kém chất lượng.
+ Việc sử dụng các phương tiện kĩ thuật dạy học cần phải hình dung
được ảnh hưởng do nó tạo ra, tức phải nắm chắc tính năng của nó. Để xác định tính
năng dạy học của phương tiện kĩ thuật dạy học phải nghiên cứu các chỉ tiêu sau:
 Chỉ tiêu về tính năng được thiết kế
 Chỉ tiêu về phạm vi phát huy tác dụng
 Chỉ tiêu về hiệu quả sử dụng
Trang 10


- Lựa chọn phương tiện kĩ thuật dạy học phù hợp với hoạt động dạy học:
+ Lựa chọn phương tiện kĩ thuật dạy học phải căn cứ vào mục tiêu, nội
dung, nhiệm vụ dạy học và đối tượng học viên cụ thể. Điều này có nghĩa là phải xuất
phát từ mục đích, nhiệm vụ và nội dung dạy học để xác định các chức năng cần có
của phương tiện kĩ thuật dạy học.
+ Mỗi phương tiện kĩ thuật dạy học đáp ứng được một số thao tác dạy
và học nhất định trong quá trình dạy học.
- Xác định phương pháp sử dụng phương tiện hiệu quả. Khi đã quyết định
sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học cho môn học phải xác định phương rõ phương
pháp sử dụng cho từng mục và nội dung cụ thể. Thực hiện theo trình tự:
+ Xây dựng đồ thị sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học cho cả quá
trình. Đồ thị này phản ánh tần suất sử dụng phương tiện và chứa đầy đủ thông tin về

sử dụng phương tiện cho môn học.
+ Thiết lập quá trình phối hợp thao tác của giáo viên, học sinh với
phương tiện.
+ Soạn giáo án, bài tập lớn có sử dụng phương tiện kĩ thuật dạy học
theo quá trình được thiết lập.
3. Khả năng sử dụng máy vi tính trong dạy học
Máy vi tính là một phát minh vĩ đại của loài người. Sự ra đời của máy vi tính đã
làm thay đổi nhiều lĩnh vực khoa học, sản xuất, kĩ thuật, đời sống con người và tác
động mạnh mẽ đến Giáo dục và Đào tạo.
3.1. Máy vi tính – một phương tiện dạy học hiện đại
Hiện nay máy vi tính được sử dụng như một phương tiện dạy học hiện đại vì
các tính năng ưu việt của nó:
- Máy vi tính có khả năng cung cấp thơng tin dưới nhiều hình thức phong
phú như: kênh chữ (kí tự, chỉ số), kênh hình (biểu đồ, bản đồ, tranh ảnh, băng hình)
và âm thanh. Máy vi tính cịn có khả năng mở rộng hình thức biểu diễn thơng tin,
tăng cường khả năng trực quan hóa tài liệu, là phương tiện dạy học hấp dẫn và hữu
hiệu đối với giáo viên và học sinh.
- Máy vi tính có khả năng lưu trữ thơng tin, nhờ có bộ chứa đựng khối
lượng thơng tin lớn nên máy vi tính cho phép thành lập ngân hàng dữ liệu sách giáo
khoa và tài liệu tham khảo. Qua đó, giáo viên và học sinh có thể khai thác phục vụ
cho nội dung bài giảng và tra cứu nhằm mở rộng kiến thức.
- Máy vi tính có khả năng xử lý thơng tin với khối lượng lớn, thời gian
nhanh chóng và cho kết quả chính xác.
Trang 11


3.2. Khả năng của máy vi tính đối với dạy học địa lí ở trường THPT
Địa lí là một khoa học có khối lượng thơng tin lớn, liên quan đến nhiều vấn
đề, nhiều khu vực trên phạm vi rộng hẹp khác nhau (có thể là một quốc gia, một khu
vực, hay tồn cầu). Khối lượng tri thức đó khơng ngừng được mở rộng và tăng lên

rất nhanh. Tuy nhiên không thể đưa tồn khối lượng tri thức đó vào giảng dạy ở
trường phổ thông mà chỉ lựa chọn những kiến thức cơ bản nhất phù hợp với mục tiêu
giáo dục và khả năng nhận thức của học sinh. Trong nhà trường phổ thông, học sinh
được học những bộ phận chủ yếu trong cấu trúc của khoa học địa lí, bao gồm địa lí
đại cương, địa lí khu vực với cả hai nội dung địa lí tự nhiên và địa lí kinh tế-xã hội.
Đồng thời, học sinh phổ thông cũng được làm quen với các kĩ năng, kĩ xảo địa lí.

Sơ đồ 1.1. Các thành phần của nội dung học vấn địa lí trong nhà trường phổ thơng.

Nội dung mơn địa lí
Kiến thức

Kiến
thức
thực
tiễn

Kĩ năng – kĩ xảo

Kiến
thức lí
thuyết

Kĩ năng
bản đồ

Kĩ năng
làm việc
với các
dụng

cụ địa lí

Kĩ năng
học tập
và
nghiên
cứu địa
lí

(Nguồn: PGS.TS Đặng Văn Đức, PGS.TS Nguyễn Thu Hằng-Phương pháp dạy
học địa lí theo hướng tích cực, Nxb Đại học sư phạm, 1999)

Chính vì vậy, máy vi tính là một phương tiện dạy học hữu hiệu trong việc
khai thác các thơng tin địa lí, làm các bài thực hành và kiểm tra đánh giá kết quả.
Đặc biệt, máy vi tính là một cơng cụ dạy học có ưu thế trong các phương pháp dạy
học lấy người học làm trung tâm.

Trang 12


Sơ đồ 1.2. Quá trình dạy học sử dung máy vi tính làm phương tiện.
GIÁO
VIÊN

KIẾN THỨC
ĐỊA LÍ

MÁY VI
TÍNH

chuyển tải
định hướng
chủ động lĩnh hội

HỌC
SINH

(Nguồn: PGS.TS Đặng Văn Đức, PGS.TS Nguyễn Thu Hằng-Phương pháp dạy
học địa lí theo hướng tích cực, Nxb Đại học sư phạm, 1999)
4. Cơ sở tâm lí, nhận thức của học sinh THPT trong việc lĩnh hội kiến thức địa lí
Q trình dạy học là một q trình dưới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của
người giáo viên và người học tự giác, tích cực chủ động tự tổ chức, tự điều khiển hoạt
động của mình nhằm thực hiện nhiệm vụ dạy và học. Quá trình dạy học chịu sự chi
phối của nhiều qui luật như:
- Các qui luật sinh lí và tâm lí học lứa tuổi: chức năng, cơ chế hoạt động của
thần kinh cao cấp có ảnh hưởng tới năng lực nhận thức, tới quá trình tư duy, tới chế
độ làm việc, nghỉ ngơi; đặc điểm lứa tuổi có ảnh hưởng tới cường độ, nhịp độ, độ sâu
của hoạt động nhận thức.
- Các qui luật tâm lí của hoạt động nhận thức: nhận thức của con người diễn
ra theo hai giai đoạn, từ nhận thức cảm tính đến nhận thức lí tính. Mỗi giai đoạn lại
tuân theo những qui luật của các quá trình tâm lí nhận thức cụ thể.
- Các qui luật lí luận dạy học: quan hệ và tương tác giữa các thành tố trong
quá trình dạy học, sự phụ thuộc của quá trình dạy học vào mơi trường kinh tế, chính
trị, xã hội.
Quá trình dạy học diễn ra phù hợp với qui luật sẽ đảm bảo thu được kết quả cao.
Chính vì vậy, giáo viên cần lựa chọn nội dung, phương pháp và phương tiện dạy học gắn
liền với tâm sinh lí lứa tuổi học sinh.
4.1. Đặc điểm học tập của học sinh phổ thông
Đặc điểm học tập của học sinh THPT khác nhiều so với học sinh THCS. Hoạt
động học tập giai đoạn này địi hỏi học sinh phải tích cực hơn trong việc tham gia các hoạt

động học tập và lĩnh hội tri thức.
Trang 13


Chính vì vậy, các phương tiện và phương pháp dạy học cũng cần có sự thay đổi.
Học sinh sẽ hứng thú hơn với các loại phương tiện kích thích trí tị mị và khả năng tư duy.
Máy vi tính là phương tiện dạy học có sức hấp dẫn đối với học sinh vì qua đó học sinh
khơng chỉ tiếp thu kiến thức mà cịn có cơ hội làm quen với nhiều kĩ năng khác nhau. Tuy
nhiên việc lựa chọn nội dung và hình thức trình diễn trên máy vi tính phải đảm bảo tính
vừa sức đối với học sinh.
4.2. Đặc điểm trí tuệ của học sinh phổ thơng
Thời kì này các chức năng của não đã phát triển đầy đủ, học sinh phổ thơng có
khả năng thực hiện các thao tác tư duy lí luận trừu tượng và phức tạp; đồng thời óc nhận
xét và phê phán cũng phát triển.
Do đó, học sinh THPT có đủ khả năng trong việc tiếp cận và sử dụng máy vi tính
như một phương tiện học tập hữu hiệu nhằm khai thác, mở rộng và tìm hiểu sâu hơn về
kiến thức địa lí cũng như các môn học khác.
Tuy nhiên năng lực tư duy của học sinh THPT chưa đạt đến mức hoàn thiện như
người trưởng thành, vì vậy vai trị định hướng của người giáo viên là rất quan trọng.
5. Chương trình địa lí lớp 11 trong hệ thống chương trình địa lí phổ thơng
Trong chương trình địa lí THCS, học sinh đã có những hiểu biết chung nhất về Trái
đất, về các châu lục trên thế giới, về địa lí tự nhiên cũng như địa lí kinh tế-xã hội Việt
Nam.
Chương trình địa lí THPT, ở lớp 10 học sinh được học những kiến thức về tự nhiên,
dân cư và các ngành kinh tế. Sang lớp 11, những kiến thức về tự nhiên và kinh tế xã-hội
được học sinh vận dụng để tìm hiểu về đặc điểm phát triển kinh tế-xã hội của một số quốc
gia và khu vực trên thế giới. Đồng thời tìm hiểu tình hình phát triển của chúng trong bối
cảnh chung của nền kinh tế-xã hội của thế giới. Mục đích chính của chương trình là cố
gắng làm rõ được những con đường phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia thuộc các
nhóm nước khác nhau, những chủ trương, đường lối chính sách của quốc gia đó trong

từng giai đoạn lịch sử.
5.1. Nhiệm vụ giáo dưỡng
Chương trình địa lí kinh tế-xã hội lớp 11 có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh
các kiến thức về:
- Bối cảnh quốc tế cho sự phát triển kinh tế-xã hội của từng quốc gia trên
thế giới như: dân số, môi trường, các cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật, các mối quan
hệ kinh tế thế giới trong thời gian gần đây.
- Những kiến thức cơ bản về địa lí kinh tế-xã hội của một số quốc gia trên
thế giới như: Hoa Kì, Trung Quốc, Nhật Bản, các nước Đơng Nam Á...

Trang 14


- Rèn luyện và phát triển các kĩ năng làm việc với kênh chữ, kênh hình
trong sách giáo khoa; kĩ năng khai thác bản đồ, biểu đồ.
5.2. Nhiệm vụ giáo dục
Nhận thức được quá trình phát triển kinh tế-xã hội của mỗi quốc gia là một
q trình phát triển có qui luật và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ với các đường lối, chính
sách; từ đó học sinh nhận thức đúng đắn về con đường phát triển của quốc gia mình.
Có ý thức xây dựng đất nước trong hiện tại cũng như tương lai, sẵn sàng
tham gia vào công cuộc xây dựng đất nước bằng những việc làm với nhiều hình thức
khác nhau.

II. CƠ SỞ THỰC TIỄN
1. Tìm hiểu đơi nét về cơng dụng của máy vi tính
- Máy vi tính được sử dụng trong dạy học có thể giải quyết được nhiệm vụ cơ
bản của quá trình dạy học, như truyền thụ kiến thức, phát triển tư duy, hướng dẫn
hoạt động, rèn luyện kĩ năng, ôn tập, kiểm tra đánh giá…Các khả năng đó của máy
tính có được là nhờ vào các chức năng lưu trữ, xử lí và cung cấp thông tin; điều
khiển, điều chỉnh, kiểm tra và liên lạc; luyện tập các kĩ năng và thực hành; minh họa,

trực quan hóa bằng mơ phỏng…Hiện nay, máy vi tính với hệ thống đa phương tiện
multimedia ra đời đã tăng cường khả năng phổ cập của máy tính hết sức rộng rãi.
- Sử dụng máy vi tính với hệ thống đa phương tiện (multimedia) được hiểu là
máy tính được nối và điều khiển một hệ thống đa phương tiện gồm các thiết bị thông
thường như đầu video, tivi, máy ghi âm…Hệ thống này cho phép sử dụng nhiều dạng
truyền thông tin như: văn bản, hình họa, hoạt ảnh, ảnh chụp, âm thanh…
2. Tình hình sử dụng máy vi tính trong dạy học trên thế giới
Tại một số nước phát triển trên thế giới như Hoa Kì, Anh, Nhật Bản…và các
nước Đông Nam Á, các kiến thức cơ bản về máy vi tính đã được phổ cập ở cấp học
phổ thơng. Các hoạt động dạy và học phần lớn đều sử dụng đến máy vi tính. Nhiều
mơn học đã có những phần mềm riêng phục vụ cho nội dung giảng dạy.
3. Tình hình sử dụng máy vi tính trong dạy học nước ta hiện nay
Do sự tiến bộ khoa học-kĩ thuật cùng với sự đầu tư thích đáng cho ngành giáo
dục, hiện nay, ở nhiều trường phổ thông đã được trang bị máy vi tính nhằm phục vụ
cho mục đích giảng dạy khơng chỉ trong bộ mơn tin học mà cịn nhiều bộ môn khác.
Việc khai thác, ứng dụng các phần mềm dạy học vào giảng dạy đã bước đầu được
thử nghiệm và có chiều hướng nhân rộng.
Đối với mơn địa lí, việc đổi mới phương pháp dạy học kết hợp với việc cải tiến
và hiện đại hóa các phương tiện-thiết bị kĩ thuật dạy học đang là một xu thế tất yếu.

Trang 15


Giáo viên ngày càng nhận thức được kết quả khả quan mà máy vi tính với vai trị là
một phương tiện dạy học mang lại.
Tuy nhiên việc sử dung máy vi tính trong trường phổ thơng cịn gặp nhiều khó
khăn, trở ngại. Một mặt, do cơ sở vật chất của các trường chưa đầy đủ và đồng bộ.
Mặt khác, trình độ và việc tiếp cận với máy tính của giáo viên và học sinh còn hạn
chế, đặc biệt là ở các trường phổ thơng vùng sâu, vùng xa. Vì vậy, để việc sử dụng
máy vi tính trong dạy học đạt kết quả tốt đòi hỏi sự quan tâm hơn nữa của tồn xã

hội nói chung và của ngành giáo dục nói riêng, đồng thời địi hỏi sự nỗ lực phấn đấu
của thầy và trò.

Trang 16


Chương II: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC
ĐỊA LÍ KINH TẾ-XÃ HỘI THẾ GIỚI LỚP 11-THPT
I. CÁC HƯỚNG SỬ DỤNG MÁY VI TÍNH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ
1. Sử dụng máy vi tính trong khai thác, trình bày và minh họa kiến thức địa lí
Máy vi tính giúp giáo viên và học sinh khai thác các nguồn thơng tin, số liệu
địa lí cần thiết theo một chủ đề đã định trước. Các nguồn thơng tin này có thể biểu
diễn dưới nhiều hình thức khác nhau như các văn bản, sơ đồ, biểu đồ, bảng số liệu,
tranh ảnh, phim tư liệu… Thông qua các nguồn thông tin trên, giáo viên có thể sử
dụng để trình bày và minh họa kiến thức sách giáo khoa hoặc hướng dẫn học sinh
cách khai thác để mở rộng kiến thức.
2. Sử dụng máy vi tính để mơ phỏng các q trình địa lí tự nhiên
Các phần mềm địa lí sẵn có cùng với các chương trình trợ giúp khác có thể giúp
giáo viên và học sinh xây dựng các mơ hình từ đơn giản đến phức tạp nhằm trực
quan hóa các kiến thức địa lí như quả địa cầu, rừng, biển, sơng….
Ngồi ra máy vi tính cịn có khả năng mơ phỏng các q trình địa lí cần nghiên
cứu nhưng khơng thể thực hiện được do nhiều nguyên nhân như cơ sở vật chất, thời
gian, không gian,…. các chuyển động của các hành tinh, những hiện tượng địa lí
như: động đất, núi lửa…
3. Sử dụng máy vi tính trong các bài thực hành địa lí
Hệ thống các bài thực hành rất đa dạng, gồm các bài thực hành về bản đồ, biểu
đồ, số liệu thống kê,… máy vi tính cùng với các phần mềm chứa đựng những nội
dung kiến thức địa lí phong phú tạo điều kiện thuận lợi để học sinh thực hành.
Bên cạnh những phần mềm có sẵn, giáo viên có thể xây dựng các phần mềm
thực hành để thực hành các bài trong sách giáo khoa. Qua đó, học sinh ứng dụng để

làm những bài thực hành đạt kết quả cao hơn.
4. Sử dụng máy vi tính trong ơn tập, kiểm tra đánh giá
Khâu ôn tập, kiểm tra đánh giá là một khâu quan trọng trong quá trình dạy học.
Qua đó, giáo viên có thể thu được những thơng tin phản hồi về mức độ tiếp thu tri
thức của học sinh để có cách điều chỉnh hoạt động dạy và học.
Thơng qua máy vi tính, khâu ơn tập có thể được tiến hành một cách nhanh
chóng, có điều kiện đánh giá được điểm mạnh và yếu của mọi học sinh. Tùy vào nội
dung và hình thức cụ thể của mỗi phần mềm, giáo viên có thể đánh giá, nhận xét, cho
điểm hay củng cố và bổ sung kiến thức.

Trang 17


II. MỘT SỐ PHẦN MỀM CÓ KHẢ NĂNG KHAI THÁC TRONG DẠY HỌC
ĐỊA LÍ
1. Phần mềm soạn thảo văn bản Microsoft Word
Microsoft Word là phần mềm soạn thảo, định dạng văn bản và liên kết hỗ trợ
với các phần mềm khác.
2. Phần mềm Microsoft Excel
Microsoft Excel là phần mềm xử lý bảng tính, thống kê, vẽ biểu đồ
3. Phần mềm hệ thống Window
- Window là hệ thống điều hành gồm một bộ phận chương trình để liên kết và
điều hành mọi hoạt động các bộ phận của máy tính. Nhờ hệ điều hành này mà các
chương trình ứng dụng khác nhau mới chạy được. Nó tạo ra lệnh để con người có thể
trực tiếp làm việc với máy tính.
- Window có thể ứng dụng rộng rãi trên các lĩnh vực kinh tế-xã hội, cả lĩnh vực
giảng dạy. Với nhiều tính năng, Window có thể phục vụ cho dạy học như: soạn thảo
văn bản, tính tốn, xây dựng biểu đồ, bản đồ, xử lí ảnh, âm thanh, phim video,… nhờ
vậy mà Window được khai thác để xây dựng các phần mềm dạy học nói chung và
phần mềm dạy học địa lí nói riêng.

4. Encarta Referency Library (Thư viện tham khảo điện tử của hãng Microsoft)
Encarta hoặc World Atlas là phần mềm chứa đựng một khối lượng lớn kiến
thức địa lí, lịch sử, văn hóa khổng lồ của nhân loại…
Hệ thống bản đồ trên Encarta phong phú và có thể được phóng to, thu nhỏ dễ
dàng, có thể trải lên mặt phẳng hoặc bề mặt trong của quả địa cầu, có thể in ra giấy
rất thuận tiện. Phần thống kê nội dung của Encarta có nội dung cụ thể về dân số, thu
nhập, giáo dục, tuổi thọ, kinh tế, thương mại,…của các nước. Các thông tin này
thường xuyên được cập nhật từ các nguồn ngân hàng của thế giới (World Bank), Quỹ
dân số Liên Hiệp Quốc (UNFPA),…
5. Phần mềm PC Fact
PC Fact là phần mềm chứa đựng các bản đồ và tư liệu địa lí, giúp cho giáo viên
có thêm nhiều thơng tin trong dạy học địa lí. Nội dung địa lí của phần mềm PC Fact
gồm có:
- Bản đồ hành chính thế giới, các châu lục, các khu vực lớn, bản đồ của 200
quốc gia và lãnh thổ trên thế giới.
- Bản đồ tự nhiên thế giới, các châu lục, các khu vực lớn, các quốc gia và
lãnh thổ trên thế giới.
- Bản đồ các khu vực giờ trên Trái Đất.
Trang 18


- Bản đồ kinh tế-xã hội.
- Các loại bản đồ trống.
- Các tháp tuổi, số liệu, biểu đồ về dân số, kinh tế của các nước và lãnh thổ
trên thế giới.
- Danh mục của gần 1000 địa danh trên thế giới về núi, sơng, biển,…
- Sơ đồ vị trí của gần 4500 thành phố trên thế giới.
- Quốc kì, quốc ca của hầu hết các nước trên thế giới.
PC Fact được thiết kế gọn, dễ sử dụng. Với phần mềm này, giáo viên có thể
khai thác khá đầy đủ các tài liệu cần thiết về các nước trên thế giới, phục vụ cho việc

soạn bài, dạy học trên lớp, soạn bài tập cho học sinh, in các bản đồ trống cho học
sinh làm bài thực hành…Tuy nhiên do chưa được Việt hóa, nên phần mềm này có
một số khó khăn cho giáo viên và học sinh trong việc sử dụng để dạy học.
6. Phần mềm MapInfor
MapInfor là phần mềm dành cho quản lí thơng tin dữ liệu bản đồ. Trong dạy
học địa lí, phần mềm MapInfor cho phép phóng to, thu nhỏ bản đồ, lọc các đối tượng
địa lí trên bản đồ thành các nhóm, loại bỏ các đối tượng không cần thiết, giữ lại các
đối tượng chủ yếu sử dụng trong nội dung bài học, hoặc chồng xếp các lớp bản đồ để
tạo ra một bản đồ mới, thích hợp cho bài dạy học.
MapInfor cịn có thể sử dụng trong việc sử dụng và trình bày các mơ hình, biểu
đồ, ảnh…có thể kết hợp với các phần mềm tính tốn trong trao đổi, lưu trữ, tính tốn
số liệu thống kê địa lí (ví dụ phần mềm Excel)
Ngồi ra, MapInfor cịn được sử dụng trong biên tập và trình bày bản đồ địa lí,
hỗ trợ giáo viên trong việc soạn giáo án, biên tập tài liệu, trình bày lên lớp.
7. Phần mềm địa lí World Atlas
7.1. Đặc điểm của phần mềm World Atlas
World Atlas là một phần mềm địa lí có nhiều tư liệu cần thiết cho giáo viên
và học sinh trong dạy học địa lí. Chương trình dễ khai thác sử dụng, các lệnh đã được
thay thế bằng những biểu tượng đồ họa.
Phần mềm World Atlas gồm 2 đến 6 đĩa CD, Trong đó có 1 đĩa cài đặt, 1 đĩa
bản đồ và 4 đĩa tra cứu. Chương trình này chủ yếu sử dụng chuột để điều khiển.
Tuy nhiên chương trình này có nhược điểm là tồn bộ kênh chữ được trình
bày bằng tiếng Anh. Do đó, giáo viên muốn khai thác để phục vụ cho công tác giảng
dạy thì phải biên soạn lại một số nội dung sang Font chữ Việt Nam.
7.2. Nội dung của phần mềm World Atlas
Trang 19


Phần mềm World Atlas có nhiều nội dung thích hợp cho việc giảng dạy địa lí
kinh tế xã hội thế giới lớp 11 phổ thông. Với phần mềm này giáo viên có thể khai

thác đầy đủ các tài liệu cần thiết về các nước trên thế giới để soạn bài và giảng dạy
trên lớp. Phần mềm địa lí World Atlas có 2 phần lớn là:
- Nội dung các bản đồ động
- Nội dung tư liệu: tư liệu thông tin, số liệu, tranh ảnh, phim video, âm thanh
+ Sự kiện – dữ liệu
+ Xã hội
+ Đất và khí hậu
+ Đơn vị hành chính
Ngồi ra cịn nhiều tranh ảnh, phim và các số liệu thống kê khác.
8. Chương trình trình diễn Powerpoint
8.1. Ý nghĩa của việc sử dụng Powerpoint trong thiết kế bài giảng
Powerpoint là một phần mềm được thiết kế nhằm tạo ra các trình diễn. Đối
với bộ mơn địa lí, Powerpoint có thể tạo ra những trang trình bày (slide) thay thế cho
giáo án, cho trình bày bảng, trình diễn các mơ hình trực quan hoặc các hiệu ứng về
âm thanh, hình ảnh khác.
8.2. Các thao tác, kĩ thuật cơ bản sử dụng Powerpoint trong thiết kế bài dạy học
Hiện nay, có nhiều tài liệu trình bày về kĩ thuật sử dụng Powerpoint. Sau đây
xin giới thiệu các thao tác và kĩ thuật cơ bản sử dụng PowerPoint trong thiết kế bài
dạy học. (Theo Ths. Nguyễn Văn Tuấn. Chuyên đề “Ứng dụng Powerpoint trong thiết
kế bài học địa lí THPT”)
- Khởi động chương trình Powerpoint, định dạng và tạo file mới
+ Khởi động chương trình Powerpoint: chọn Start/Program/Microsoft
Powerpoint, hoặc có thể nhấp trên thanh biểu tượng Office bar hoặc trên màn hình
Windows.

Trang 20


+ Định dạng trang trình diễn: Một slide được chia làm 3 vùng ứng dụng với 3
phần: phần tiêu đề, phần thân và phần ghi chú. Việc định dạng được tiến hành bằng cách:

chọn lệnh View/Muaster. Hộp thoại Muaster Slide View sẽ xuất hiện. Phần tiêu đề nằm ở
khung To Edit Muaster Title Slide. Định dạng chung cho tất cả các tiêu đề của slide bao
gồm kiểu chữ, khung viền, kích cỡ, màu sắc của khung tiêu đề. Phần ghi chú nằm ở khung
Footer Area dùng để đưa nội dung phần cuối trang vào các slide, tức là chọn khung Footer
Area, chọn kiểu chữ, cỡ chữ ở hộp thoại font trên thanh formatting, sau đó nhập nội dung
cần thiết.
+ Lưu file mới: Chọn File/Save (Ctrl+S), hoặc nhấp vào biểu tượng save
trên thanh công cụ.
- Nhập nội dung văn bản, đồ họa cho từng slide
+ Trước tiên cần dự kiến số slide và nội dung cụ thể cho từng slide. Có rất
nhiều cách khác nhau để nhập nội dung văn bản vào các slide. Cách thuận tiện có
được từ thanh Menu Drawing cuối màn hình, nhấp trỏ chuột vào ơ cuối màn hình. Sau
đó vẽ vào màn hình, nhấp chuột phải vào trong ô, chọn Add text để nhập văn bản.
+ Hiệu chỉnh định dạng kí tự: vào Format/Font, xuất hiện hộp thoại font.
Trong hộp thoại font có các mục chọn sau: font (cách tạo font chữ), font style (dạng
chữ), size (cỡ chữ), color (màu chữ), underline (gạch dưới), shadow (tạo bóng mờ),
emboss (tạo chữ nổi), superscript (chữ ở chỉ số trên), underscript (chữ ở chỉ số dưới).
Những cách định dạng trên có thể dùng phím tắt hoặc các biểu tượng trên màn hình.
+ Tạo Bullets & Numbering (định dạng đầu dòng): chọn Format/ Bullets
and Numbering, ta thấy hộp thoại xuất hiện. Chọn dạng cần thiết trong các ô mẫu,
chọn màu trong khung color, chọn kích cỡ trong khung size. Để chọn các bullets, kích
vào customize hoặc picture.
+ Canh đầu dịng (Alignment): chọn Format/Alignment làm xuất hiện các
lựa chọn: Align Left (Ctr+F) (canh đều trái), Center (Ctrl+E) (canh giữa), Align Right
(Ctrl+R) (canh đều phải), Justify (Ctrl+S) (canh đều hai bên).
+ Thay đổi khoảng cách giữa các dòng (Line Spacing): chọn mục
Format/Line Spacing, xuất hiện hộp thoại có các khung hiệu chỉnh sau: Line spacing
(khoảng cách giữa các dòng), Before paragraph (khoảng cách phía trên đoạn văn bản),
After paragraph (khoảng cách phía dưới đoạn văn bản).
+ Sử dụng thanh công cụ Drawing để thực hiện đồ họa. Nếu thanh

Drawing chưa xuất hiện, ta vào View/Toolbar/Drawing để làm xuất hiện công cụ đồ
họa. Cũng có thề sử dụng các hình mẫu trong Autoshapes.
- Chọn dạng màu nền phần trình diễn
+ Chọn mẫu Template (mẫu hình nền): chọn Format/Side/Designs, xuất
hiện hộp thoại Apply a Designs Template, chọn các mẫu màu nền thích hợp.
Trang 21


+ Chọn màu cho Template: chọn Format/Side Color Schemes, chọn màu
thích hợp. Nếu muốn chọn màu khác thì vào nút Change Color để mở màu tự chọn.
Sau khi chọn màu xong vào nút Apply để đổi màu cho các slide hiện hành, hoăc vào
nút Apply to All để đổi màu cho tất cả các slide trong tập tin.
+ Chọn mẫu nền cho Template: vào Format/Background, xuất hiện hộp
thoại Background. Trong hộp thoại này có 2 cách lựa chọn là More color và Fill
effect.
- Chèn hình ảnh, đồ họa, âm thanh, video clip vào slide
+ Chèn ảnh ClipArt: chọn Insert/Picture/From File, xuất hiện cửa sổ
ClipArt, chọn hình ảnh muốn chèn, chọn Insert/Picture/From File
+ Chèn tập tin ảnh: xuất hiện cửa sổ From File. Trong cửa sổ này, muốn
chèn hình ảnh ở thư mục nào thì mở thư mục đó ra, chọn các file ảnh thích hợp (có
dạng *.bmp, *jpgp, *tif, *emf, *wmf).
 Chèn hình ảnh minh họa: Ảnh minh họa có thể lấy từ nhiều nguồn
như các file ảnh lưu trong máy, từ các đĩa mềm tra cứu…
HOA KÌ ĐẤ
ĐẤT NƯỚ
NƯỚC CỦ
CỦA NHỮ
NHỮNG
NGƯỜ
NGƯỜI NHẬ

NHẬP CƯ



Chèn một bản đồ: Các bản đồ được thành lập từ các chương trình
(MapInfor, Db-map) hay các bản đồ có sẵn trong các phần mềm tra
cứu (PC Fact, Encara,…), có thể bằng cách Copy từ các chương
trình này và dán trực tiếp vào PowerPoint
II. CÁ
CÁC NGÀ
NGÀNH KINH TẾ
TẾ
3. Nông nghiệ
nghiệp
Dựa vào lược đồ
phân bố sản xất
nông nghiệp Hoa
Kì (SGK Hình
7.7), nêu tên các
khu vực chun
canh sản xuất
nơng sản hàng hóa
và cho biết các
nơng sản chính?

Trang 22




Chèn các biểu đồ, bảng biểu: Ta có thể lập các bảng biểu, biểu đồ
vào các trang trình diễn Powerpoint hoặc các phần mềm khác như
Excel, Word,…Ta có thể lập trực tiếp từ Powerpoint hoặc chèn biểu
đồ từ Excel.
I. Dân số
số
1. Sự
Sự gia tăng dân s ố
350

DÂN SỐ
SỐ HOA KỲ
KỲ GIAI ĐO ẠN 18001800-2005
296

300

227

250

179

200
150

105

100
50

50
5

0
1800

1880

1920

1960

1980

2005

DÂN
C GIA
DÂN SỐ
SỐ MỘ
MỘT
TSỐ
SỐ QUỐ
QUỐC
GIA TRÊN
TRÊN THẾ
THẾ GIỚ
GIỚII NĂM
NĂM2005

2005

Quố
Quốc gia
Trung Quố
Quốc
Ấn Độ
Độ
Hoa Kỳ
Kỳ

Dân số
số (triệ
(triệu ngườ
người)
1303
1103
296

Dựa và
vào biể
biểu đồ
đồ
sau và
và quy mô
dân s ố c ác nư ớc
đứ ng đầ
đầu thế
thế
giớ

giới, em hãy:
Nhậ
Nhận xé
xét về
về s ự
gia tăng dân s ố
Hoa Kì
Kì
Ngun nhân
Thuậ
Thuận lợ
lợi và
và
khó
khó khăn?
khăn?

+ Chèn sơ đồ tổ chức (Organnization Chart): chọn Inser/Movie and
Sound, trong phần này có các thư mục sau:
 Movie from Gallery: chèn phim từ thư viện của chương trình
Microsoft Office.
 Movie from file: chèn tập tin dạng *.avi tự chọn
 Sound from file: chèn tập tin âm thanh tự chọn
 Play CD Audio Track: chèn âm thanh từ đĩa CD
 Record Sound: ghi âm
- Sử dụng các hiệu ứng trong Powerpoint để hồn thiện nội dung và hình thức
của một bài giảng
+ Xác lập các hiệu ứng động cho đối tượng: chọn đối tượng cần thiết lập hiệu
ứng, sau đó chọn Slide Show Custom Amination chọn trong hộp Add Effects nào đó
cho thích hợp, sau đó chọn các biểu thị kĩ xảo, chọn các biểu thị từng chữ, từng câu

trong phần Introduce text.
+ Muốn thay đổi thứ tự xuất hiện của các đối tượng nào thì ta chọn đối tượng
đó và nút Move để thay đổi thứ tự.
+ Thiết lập thời gian bắt đầu thực hiện: sau khi đã sắp đặt đúng vị trí, thứ tự
cho từng đối tượng, ta thiết lập thời gian bắt đầu thực hiện hiệu ứng bên khung Start
Amination, có hai lựa chọn:
 On Mouse: khi chuột tại vị trí bất kì trên màn hình, hiệu ứng sẽ bắt đầu
thực hiện. Đối với một bài giảng điện tử nên chọn chế độ này để chủ
động được trong quá trình dạy học.

Trang 23


 Automuaticaly: tự động thực hiện hiệu ứng sau thời gian ấn định (sau
hiệu ứng trước). Nếu thời gian bằng 00:00, thì hiệu ứng sẽ thực hiện
ngay sau khi hiệu ứng trước thực hiện xong.
+ Định thời gian trình diễn: chọn Menu Show/Slide Transition sẽ xuất hiện
hộp thoại, định thời gian vào ô seconds, nhấp vào nút Apply nếu định thời gian cho
slide đó, hoặc nút Apply All cho tất cả các slide.
- Thực hiện liên kết giữa các Slide, các File, chương trình
Để thực hiện liên, kết cần chèn các nút điều khiển bằng cách: chọn Slide
Show/Action Buttons, sau đó chọn loại buttons và drag trên màn hình để tạo buttons.
Sau khi tạo buttons xong, xuất hiện cửa sổ action setting để thiết lập công dụng cho
buttons. Trong action setting, có hai bảng lựa chọn để thiết kế biến cố:
+ Mouse (biến cố chuột): nhấn chuột trên đối tượng thì lệnh sẽ thực hiện.
+ Mouse over (đưa trỏ chuột đến): chỉ cần đưa trỏ chuột đến đối tượng để
thực hiện lệnh.
+ Trong khung Action on (Mouse over), có các lệnh sau: Hyperlink to
(liên kết đến): mở khung liên kết để lựa chọn lệnh Next Slide (đến trang sau),
Previous Slide (về trang trước), First Slide (về trang đầu), Last Slide (đến trang cuối),

End Show (kết thúc trình diễn), …
Run program (chạy chương trình khác): nhập đường dẫn vào tên tập tin chạy
chương trình, hoặc từ nút Browse để tìm chọn tập tin.
Object Action (tùy chọn các loại đối tượng nào mà sẽ có các lệnh khác
nhau).
Play sound (âm thanh): mở khung để chọn loại âm thanh.
- Chạy thử chương trình và sửa chữa: sau khi hoàn tất việc thiết kế chọn nút
Slide Show nằm ở phía trái trên thanh cơng cụ, phía trên màn hình để trình diễn các
tài liệu đã thiết kế. Kiểm tra lại hình ảnh, liên kết giữa các Slide
• Khi sử dụng phần mềm trình diễn Powerpoint để thiết kế bài giảng địa lí, cần
phải lưu ý các điểm sau:
Chọn và trình bày các kiến thức cơ bản một cách ngắn gọn. Các kiến thức cơ bản
của bài khi đưa vào Powerpoint phải được trình bày một cách ngắn gọn, dễ hiểu. Chú
ý sử dụng sơ đồ, bảng, biểu, các mũi tên chỉ mối liên hệ, các ơ chữ nhỏ để trình bày
kiến thức, tránh viết dài dịng. Về cơ bản, kiến thức trình bày trên Powerpoint (ở
dạng kênh chữ) chính là kiến thức mà giáo viên ghi lên bảng trong quá trình dạy học.
Tuy nhiên, ghi bảng có thể dài, vì giáo viên vừa ghi, vừa đọc, học sinh phải ghi theo.
Logic của nội dung trình bày được học sinh lĩnh hội tuần tự theo trình tự ghi chép.
Cịn trình diễn Powerpoint là làm xuất hiện cùng lúc (hoặc dường như là cùng lúc)
Trang 24


các ý cần cho học sinh nắm, tác động chủ yếu vào tri giác của học sinh. Do đó, tránh
trình bày dài dòng, đồng thời phải lưu ý bố cục nổi bật tính trực quan, dễ đọc, gây ấn
tượng.
Sự ngắn gọn có khi phải tóm tắt, dễ gây ra hiểu sai ở học sinh. Do đó, cần đảm
bảo tính chính xác của kiến thức. Đồng thời, trong quá trình dạy học, nhất thiết phải
có sự giảng giải hoặc trình bày của giáo viên kèm theo các hình ảnh để tránh sự ngộ
nhận ở học sinh:
+ Các ơ trình diễn (slide) tiếp nối ở Powepoint phải thể hiện logic cấu trúc của

bài dạy học, do đó phải bao gồm cả kênh chữ lẫn kênh hình, cả câu hỏi và nhiệm vụ
giao cho học sinh, lẫn các đoạn kết luận, giải thích ngắn. Việc sắp xếp các thành
phần này theo thứ tự nào là do phương pháp dạy học của giáo viên. Tuy nhiên trong
dạy học phát huy tính tích cực học tập của học sinh cần tránh việc trình chiếu “một
chiều” các kiến thức tường minh một cách liên tục. Cần thiết kế bài dạy theo một cấu
trúc nội dung một cách hợp lí đan xen với các câu hỏi/nhiệm vụ một cách thích hợp
để tạo điều kiện hướng dẫn cho học sinh làm việc tích cực với bản đồ, bảng số liệu,
tranh ảnh, hình vẽ. Từ đó các em rèn luyện được kĩ năng quan sát, phân tích tổng
hợp, khái qt. Cũng khơng nhất thiết đưa cả câu hỏi trình chiếu cho học sinh. Có thể
chỉ trình chiếu các ơ chữ, hình ảnh biểu hiện nội dung bài học, cịn sử dụng như thế
nào thì tùy giáo viên chủ động đặt câu hỏi, giao nhiệm vụ trong tiến trình dạy học.
Như vậy, tạo cơ hội cho việc hướng dẫn của giáo viên nhiều hơn và sự tác động của
giáo viên trong dạy học đến với học sinh có nhiều ấn tượng hơn. Chẳng hạn, học sinh
đọc câu hỏi trên màn hình để trả lời trong nhiều trường hợp sẽ khơng tốt bằng nghe
giáo viên đặt câu hỏi với sự nhấn mạnh ý cần hỏi.
+ Các hình ảnh (bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh…) và các kiến thức khác kết nối với
bài học chủ yếu có tác dụng bổ sung, mở rộng, đi sâu hoặc minh họa các kiến thức cơ
bản của bài. Giáo viên cần lưu ý phạm vi mở rộng, đi sâu đến đâu để tránh làm loãng
trọng tâm bài dạy và phân tán sự tập trung của học sinh. Khơng vì đề cao tính sinh
động, hấp dẫn các tư liệu thực tế mà sa vào việc mở rộng quá mức làm ảnh hưởng
đến việc nắm kiến thức cơ bản của học sinh. Việc chọn lựa các hình ảnh, kiến thức
kết nối cũng cần lưu ý tính tiêu biểu, đại diện để tạo nên các biểu tượng chân thực,
sát hợp với nội dung bài học.
+ Trình diễn Powerpoint có tác dụng tốt (vì một số nghiên cứu chỉ ra rằng 83%
lượng thông tin tiếp thu được thông qua thị giác) nhưng không phải là vạn năng,
không thay thế cho lời giảng của giáo viên được. Vì vậy, cần kết hợp với Powerpoint
kết hợp với bài giảng, trình bày, đặt câu hỏi,…hướng dẫn cụ thể của giáo viên. Đồng
thời, trong bài dạy học, không nhất thiết sử dụng Powerpoint từ đầu đến cuối giờ
học, mà có thể xen kẽ với các phương tiện dạy học khác như chiếu Overhead,… Các
hoạt động của học sinh với Powerpoint như cá nhân, nhóm nhỏ, nhóm cặp đơi, trị

chơi học tập cũng cần được sử dụng một cách linh hoạt.
Trang 25