Skkn chuyên đề biện pháp tổ chức hoạt động nhóm trong giờ đọc hiểu môn ngữ văn thpt

PHẦN I. CƠ SỞ KHOA HỌC
I.CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.Mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thơng năm 2018 v ới
mơn Ngữ văn
Hình thành và phát triển cho học sinh những phẩm chất: yêu n ước,
nhân ái, chăm chỉ, sống có trách nhiệm; bồi dưỡng tâm hồn, hình
thành nhân cách, phát triển cá tính. Giúp học sinh khám phá th ế
giới xung quanh, thấu hiểu con người, có đời sống tâm hồn phong
phú, có quan điểm sống và ứng xử nhân văn; có tình u đ ối v ới
Tiếng Việt và văn học; có ý thức về cội nguồn và bản sắc dân t ộc,
góp phần giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa Vi ệt Nam; có tinh
thần tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại và khả năng hội nhập qu ốc
tế.
Góp phần giúp học sinh phát triển các năng lực chung: năng l ực t ự
chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực gi ải quy ết
vấn đề và sáng tạo; năng lực phát triển ngôn ngữ, năng lực văn
học. Rèn luyện các kĩ năng: đọc viết, nói, nghe; phát triển t ư duy
hình tượng và tư duy logic, hình thành học vấn cơ bản của người
có văn hóa; biết tạo lập các văn bản thông dụng; bi ết ti ếp nh ận,

skkn


đánh giá các văn bản văn học nói riêng, các sản phẩm giao ti ếp và
các giá trị thẩm mĩ nói chung trong cuộc sống.
2.Phương pháp dạy học của giáo viên hiện nay
Ngày nay, phương pháp dạy học đã trở thành một ngh ệ thuật, mà
mỗi giáo viên phải là một diễn viên thực thụ. Lúc này, m ỗi giáo viên
quyết định lựa chọn và sử dụng phương pháp truyền thống như
thuyết trình, đàm thoại, luyện tập…hoặc khai thác các cách tiếp c ận
khác trong dạy học: dạy học giải quyết vấn đề; dạy học theo tình

huống; định hướng hành động…Phối hợp các phương pháp, chiến
lược dạy học giáo viên cần: vừa cải tiến phương pháp dạy truyền
thống vừa kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học như dạy học
tồn lớp, dạy học cá thể, dạy học nhóm…Vận dụng dạy học giải
quyết vấn đề, dạy học theo tình huống, theo định hướng hành đ ộng
và tăng cường sử dụng cơng nghệ thơng tin trong dạy học nhằm
phát huy tính tích cực, sáng tạo, chủ động của học sinh.
II.CƠ SỞ THỰC TIỄN
1.Ưu điểm

skkn


-Tổ chức hoạt động nhóm tạo khơng khí sơi nổi, cho các đối tượng
học sinh, giúp học sinh có cơ hội bày tỏ quan điểm của mình v ới
các bạn, từ đó các em tự tin và cởi mở hơn trong giao tiếp.
-Hoạt động nhóm giúp học sinh đưa ra được các kết luận phong
phú, đa dạng, những khám phá bất ngờ về văn bản văn học.
-Thông qua hoạt động nhóm HS tự hình thành cho mình nh ững kĩ
năng cơ bản: giao tiếp, nghe, nói, viết, sử dụng CNTT…
2.Hạn chế
a.Về phía học sinh: hoạt động nhóm có thể khiến một số học sinh
lười học, dựa dẫm vào các bạn, khơng tích cực trong học tập vì thế
kết quả đạt được sẽ không đồng đều. Học sinh không ghi chép
được nhiều qua thời gian học sinh sẽ bị hổng về mặt kiến thức.
b.Đối với giáo viên: Việc tổ chức hoạt động nhóm cịn nặng về hình
thức, hiệu quả đạt được chưa cao. Việc thiết kế và tiến hành ho ạt
đông nhóm trong tiết dạy Ngữ văn cịn mất nhiều thời gian, khơng
đảm bảo tiến độ chương trình.
PHẦN II. NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ

I.LỰA CHỌN NỘI DUNG THẢO LUẬN NHÓM

skkn


Không phải bài học Ngữ văn nào cũng cần tổ chức hoạt đơng nhóm
và cũng khơng phải trong tồn bộ tiết học giáo viên phải t ổ chức
hoạt động nhóm. Cần kết hợp đa dạng các phương pháp, phương
tiện dạy học là yêu cầu của giáo viên khi đứng trên bục giảng. V ới
mơn Ngữ văn, thảo luận nhóm được tiến hành khi t ổ chức các n ội
dung học tập phức hợp, yêu cầu có sự chia sẻ, hợp tác để cùng
giải quyết một nội dung học tập. Trong đọc - hiểu mơn Ng ữ văn
thảo luận nhóm được thực hiện khi:
-Cần tìm hiểu tiểu dẫn: tác giả, tác phẩm
-Tìm hiểu sâu về mặt nội dung, nghệ thuật hay những giá trị tổng
thể của văn bản.
II.TỔ CHỨC BIÊN SOẠN CÂU HỎI THẢO LUẬN NHĨM
Để việc thảo luận nhóm có hiệu quả, giáo viên cần t ổ chức biên
soạn câu hỏi thảo luận (Phiếu học tập). Một số lưu ý khi biên soạn
câu hỏi thảo luận:
1.Hệ thống câu hỏi cần bám sát mục tiêu, đáp ứng yêu c ầu bài h ọc
để học sinh thaỏ luận theo những suy tưởng cá nhân, những c ảm
xúc riêng trong quá trình cảm thụ văn học.

skkn


2.Câu hỏi phải ngắn gọn, rõ ràng, khuyến khích được hoạt động
của tất cả thành viên trong nhóm.
3.Cần đưa ra theo từng cấp độ: nhận biết, thơng hiểu, vận dụng

Ví dụ: Thiết kế hoạt động nhóm tìm hiểu nội dung truyện An Dương
Vương và Mị Châu, Trọng Thủy. Khi tìm hiểu nhân vật An Dương
Vương xây thành chế nỏ và chiến thắng Triệu Đà. Có thể biên soạn
câu hỏi như sau:
Học sinh: hoạt động nhóm
1)Tìm, phân tích những chi tiết thể hiện việc An D ương V ương xây
thành, chế nỏ
2) Qua những chi tiết ấy cho thấy An Dương Vương là ng ười nh ư
thế nào?
3) Thể hiện việc làm của An Dương Vương, dân gian đã sáng t ạo
những chi tiết thần kì nào. Tác dụng của những chi tiết thần kì ấy?
III.TỔ CHỨC CHIA NHĨM
Tùy theo tính chất, mức độ của câu hỏi thảo luận GV có thể ch ọn
cách chia nhóm phù hợp. Có thể chia theo số lượng, tính chất:
1.Chia nhóm theo số lượng

skkn


-Chia nhóm theo kiểu này, giáo viên có thể chủ động về số lượng
học sinh mỗi nhóm, có thể định lượng số lượng câu hỏi phù hợp.
-Cách thức: Với câu hỏi nhỏ, khơng mất nhiều thời gian có thể cho
học sinh thảo luận nhóm từ 3-5 học sinh. Với nhiệm vụ lớn hơn,
giáo viên cần tổ chức nhóm từ 8- 10 học sinh: tìm hi ểu v ề tác gi ả,
tìm hiểu về tác phẩm….
-Ưu điểm: GV rất dễ thực hiện vì có thể chia theo bàn, tổ…Hạn chế
của kiểu chia nhóm số lượng là: Học sinh ngồi cố định, thiếu s ự
giao lưu chia sẻ rơng mở, có thể ỷ lại vào các nhân tố tích c ực
trong nhóm.
2.Chia nhóm theo tính chất

-Chia nhóm theo kiểu này gồm nhiều cách: chia nhóm tình bạn
(Tức là nhóm học sinh hiểu biết nhau, thân thiết với nhau). Nhóm
kinh nghiệm (Nghĩa là nhóm học sinh cùng năng lực: nhóm họa
sĩ,nhóm nhà thơ, nhóm hùng biện…). Nhóm hỗn hợp (Nhóm có
nhiều đối tương học sinh với những năng lực khác nhau).

skkn


-Việc thực hiện chia nhóm theo kiểu này, thường được thực hi ện
với những chuyên đề lớn, giáo viên cần cho học sinh tự đặt tên cho
nhóm của mình.
-Chia nhóm theo kiểu tính chất có ưu điểm kích thích học sinh học
tập, tuy nhiên các nhóm lớn cũng cần thay đổi linh hoạt phù h ợp
với từng bài, từng mục tiêu khác nhau để tránh hiện tượng bè phái,
mất đoàn kết trong học tập.
3.Chia nhóm theo số điểm danh, theo các màu sắc, theo các
loài hoa, các mùa trong năm, tháng sinh…
-GV yêu cầu học sinh điểm danh từ 1 đến 4/5/6…(tùy theo số nhóm
giáo viên muốn chia 4, 5 hay 6 nhóm); hoặc điểm danh theo các
màu (xanh, đỏ, tím, vàng).
-u cầu Hs có cùng số điểm danh, hoặc cùng màu vào m ột
nhóm…
IV.CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH TỔ CHỨC THẢO LUẬN NHÓM
1.Chuẩn bị (giao nhiệm vụ)
Chuẩn bị là việc xác định nội dung thảo luận, câu hỏi/ nhiệm vụ học
tập; yêu cầu hình thức trình bày, thời gian thảo luận. Đây đ ược coi

skkn

là khâu chuẩn bị các điều kiện để nhóm tiến hành hoạt động. Giáo
viên sẽ thông qua mục tiêu hoạt động :HĐ nhóm nhằm giải quy ết
vấn đề gi? HĐ nhóm như thế nào? Chia lớp làm mấy nhóm, mỗi
nhóm có bao nhiêu học sinh…
Nội dung thảo luận nhóm thường là những câu hỏi/bài tập gắn v ới
những tình huống có vấn đề trong dạy học. Để giải quyết, cần huy
động sự suy nghĩ, chia sẻ của nhiều thành viên. Các câu h ỏi/nhi ệm
vụ học tập trong thảo luận nhóm khơng được q dễ, phải là câu
hỏi/nhiệm vụ địi hỏi phải tư duy và có ít nhất 1 phương án gi ải
quyết. Phương tiện hỗ trợ thảo luận nhóm là phiếu học tập, giấy
A0, bút dạ, thẻ màu, bảng phụ,… tùy theo yêu cầu c ủa nhi ệm v ụ
cần thực hiện.
2.Thực hiện nhiệm vụ
Chia nhóm theo yêu cầu của nhiệm vụ, các nhóm t ự phân cơng v ị
trí của các thành viên ( nhóm trưởng, thư ký, người báo cáo, ng ười
quan sát, người trợ giúp,…). Trong q trình các nhóm thảo luận,
giáo viên quan sát, điều chỉnh chỗ ngồi, nhắc nhở hay hỗ trợ khi
nhóm nào cần. trong q trình thảo luận, mỗi thành viên trong
nhóm đều được tham gia bàn luận, được lắng nghe và tôn tr ọng,

skkn


tránh để xảy ra tranh cãi, căng thẳng; những băn khoăn về ý nghĩa,
kết quả bài tập phải được giải đáp kịp thời; thời gian làm t ập ph ải
phù hợp với khả năng làm việc của học sinh và yêu cầu của bài
tập. Khi quan sát, nếu thấy một hoặc một số thành viên trong nhóm
có biểu hiện khó khăn khi tiếp nhận nhiệm vụ, giáo viên c ần h ướng
dẫn những thành viên đã hiểu giải thích, hỗ trợ. Nếu một trong s ố

các nhóm đã hồn thành trước, có thể đề nghị thành viên trong
nhóm hỗ trợ các nhóm khác hoặc giao thêm nhiệm vụ cho nhóm.
3.Trình bày kết quả
Khi các nhóm đã hồn thành nhiệm vụ, giáo viên hoặc 1 học sinh
được giao nhiệm vụ tổ chức, thảo luận, chỉ định các hóm báo cáo
kết quả. Cần lưu ý, có thể yêu cầu bất cứ cá nhân nào trong một
nhóm trình bày hoặc để nhóm cử đại diện trình bày kết quả thảo
luận nhưng đó phải là kết quả chung của cả nhóm. Tiếp đó dành 1
khoảng thời gian cho các nhóm nhận xét, trao đổi, phản biện.
Thơng qua đó, góp phần hình thành cho học sinh nh ững k ỹ năng
phản biện và tư duy phản biện.
4.Chốt kiến thức

skkn


Sau khi các nhóm đã trình bày xong kết quả, giáo viên nhận xét,
chốt kiến thức và mở ra những luồng suy nghĩ tiếp theo đối v ới học
sinh. Trong trường hợp, với những câu hỏi/nhiệm vụ học t ập mang
tình mở, các ý kiến có thể khơng giống nhau. Khi ấy, vai trò giáo
viên là định hướng cho học sinh suy nghĩ và nhìn nhận đánh giá
vấn đề từ nhiều góc độ. Thậm chí, có thể hướng dẫn, đề nghị học
sinh thử suy nghĩ và lập luận về vấn đề từ quan điểm đối lập v ới
mình.trên cơ sở đó, gợi mở cho học sinh những ý t ưởng m ới trong
việc tiếp nhận kiến thức. V.ĐÁNH GIÁ CÁC HOẠT ĐỘNG CỦA
NHĨM
Để tiến hành thảo luận nhóm hiệu quả, chất lượng đạt được m ục
tiêu đề ra, giáo viên cần có quy trình kiểm tra các bước th ực hi ện
nhiệm vụ của học sinh qua biên bản của nhóm. Đồng thời cũng
phải có quy trình đánh giá hiệu quả làm việc của nhóm sao cho

đảm bảo cơng bằng giữa các nhóm và cơng bằng giữa các thành
viên trong nhóm.
Tham khảo bộ cơng cụ đánh giá hoạt động nhóm
Bước 1: Tính hệ số do các thành viên trong nhóm đánh giá l ẫn
nhau

skkn


+ Mỗi thành viên trong nhóm nhận được phiếu theo mẫu
Họ

và

người

tên

đánh

giá.........................nhóm:.........ngày.........tháng........năm.........
Thành

Sự

nhiệt Ý kiến và Tạo

viên

tình tham ý

Tiêu chí

gia

mơi

mơi Tổ chức và Hồn

tưởng trường
thân thiện

hướng dẫn thành
nhóm

nhiệm

vụ

hiệu quả
A
B
C
D
E
G
+ Mỗi SV tự đánh giá các thành viên trong nhóm tham gia cơng
việc như thế nào. Sử dụng các mức đo trong thang đo sau
Tốt hơn các bạn khác: 3điểm

Khơng giúp ích được gì: 0 điểm

Tốt bằng các bạn khác: 2 điểm

Cản trở cơng việc của nhóm: -1

skkn


Không tốt bằng các bạn khác: 1 điểm
điểm

 
+Cộng tổng điểm của tất cả các thành viên do tất cả các thành viên
trong nhóm chấm
+Chia tổng điểm trên cho (số lượng thành viên đánh giá X số lượng
thành viên đánh giá) sẽ được hệ số đánh giá chung của nhóm.
Bước 2.Giáo viên đánh giá hoạt động nhóm
Phiếu đánh giá hoạt động nhóm (do GV đánh giá)
Nhóm…Ngày….tháng….năm….
STT

1

TIÊU CHÍ ĐÁNH

ĐIỂM TỐI

ĐIỂM ĐẠT

GHI

GIÁ

ĐA

ĐƯỢC

CHÚ

Số lượng thành viên 1
đầy đủ

2

Tổ chức làm việc 1

skkn


nhóm:

phân

cơng

nhóm trưởng, thư kí,
phân cơng cơng việc,
kế hoạch làm việc
3

Các thành viên tham 1,5
gia tích cực vào hoạt
động nhóm

4

Tạo khơng khí vui vẻ 1,5
hịa đồng giữa các
thành viên

5

Nhóm báo cáo

2,5

+trình bày rõ ràng,
mạch lạc, dễ hiểu
+Trả lời được câu
hỏi của giáo viên và
nhóm khác

Nhóm khơng báo cáo 2,5
+Lắng nghe, chú ý

skkn


các nhóm báo cáo

+Đưa ra các câu hỏi
cho nhóm báo cáo và
giáo viên

6

Thực hiện tối đa các 2,5
yêu cầu trong phiếu
học tập
Tổng

10

Bước 3. Tính kết quả đánh giá cho từng cá nhân: Kết quả cá nhân
= hệ số đánh giá nhóm x kết quả của nhóm (GV đánh giá)
 

Tổng số điểm của bài viết là: 0 trong 0 đánh giá
1
2
3

skkn


4
5

skkn