đề tài đoàn kết xã hội - động lực phát triển xã hội

Nghiên cứu triết học

Đề tài: " ĐOÀN KẾT XÃ HỘI - ĐỘNG
LỰC PHÁT TRIỂN XÃ HỘI "
ĐOÀN KẾT XÃ HỘI - ĐỘNG LỰC PHÁT TRIỂN XÃ HỘI

HÀ VĂN NÚI (*)
Bài viết luận chứng đoàn kết xã hội không những là một truyền thống
của dân tộc, mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển xã
hội. Điều này thể hiện đậm nét trong lịch sử dân tộc, trong cuộc cách
mạng giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Phát huy truyền thống
và sức mạnh đoàn kết trong công cuộc đổi mới đất nước, Đảng Cộng
sản Việt Nam xác định xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc là
đường lối chiến lược của cách mạng Việt Nam, là động lực chủ yếu
và là nhân tố có ý nghĩa quyết định bảo đảm thắng lợi bền vững của
sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Nói đến động lực phát triển xã hội là nói đến khả năng có thể tạo nên
sức mạnh to lớn của toàn xã hội, làm chuyển động và thay đổi một
cách toàn diện xã hội đó theo hướng phát triển tiến bộ, đáp ứng nhu
cầu đòi hỏi ngày càng cao của con người. Sự phát triển của xã hội là
vì con người và cũng do chính con người tạo nên, bắt nguồn từ sức

mạnh trí tuệ của con người, của xã hội loài người. Nhưng để biến
những khả năng trí tuệ đó thành hiện thực sinh động trong cuộc sống
thì phải có một lực lượng xã hội to lớn, đó là sức mạnh của cả một
dân tộc, một đất nước và rộng hơn là cả cộng đồng quốc tế. Đó là
sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân.
Trong mỗi quốc gia, dân tộc, bao giờ cũng có các giai cấp, các tầng
lớp xã hội, các tộc người, các tôn giáo khác nhau, có tiếng nói,
truyền thống văn hoá, những nhu cầu và lợi ích riêng khác nhau,
song luôn có một lợi ích chung của toàn dân tộc, có nền văn hoá
chung của quốc gia, dân tộc đó. Quốc gia dân tộc nào muốn phát
triển cũng phải tạo ra sức mạnh đoàn kết của quốc gia, dân tộc mình.
Tuỳ theo những đặc điểm cụ thể mà mỗi quốc gia, dân tộc có cách
tập hợp khối đại đoàn kết toàn dân theo cách riêng của mình với
những nét rất khác nhau, rất đa dạng và phong phú.
Việt Nam là một đất nước có truyền thống lịch sử hình thành và phát
triển từ lâu đời. Trong quá trình dựng nước và giữ nước, dân tộc Việt
Nam đã phải trải qua rất nhiều khó khăn, thử thách để chinh phục
thiên nhiên khắc nghiệt, chống lại thiên tai, bão, lũ, hạn hán, dịch
bệnh và luôn phải đương đầu với các thế lực thù địch xâm lược hùng
mạnh hơn từ bên ngoài. Để chiến thắng được thiên tai và kẻ thù xâm
lược, giữ cho dân tộc Việt Nam không bị suy yếu, không bị đồng
hoá và ngày nay đang vững bước đi lên xây dựng một đất nước theo
hướng “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”,
từng bước hội nhập với cộng đồng quốc tế, các thế hệ người Việt
Nam đã luôn biết giữ gìn và phát huy sức mạnh truyền thống đại
đoàn kết toàn dân tộc.
Đoàn kết là một truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam, được
hun đúc từ đời này qua đời khác. Đó cũng là một tư tưởng lớn của
Chủ tịch Hồ Chí Minh, được thể hiện nhất quán và xuyên suốt quá
trình đấu tranh giành độc lập của dân tộc Việt Nam trong nhiều thập

kỷ đã qua của thế kỷ XX. Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, đại đoàn kết
dân tộc không phải là sách lược, mà là một chiến lược cách mạng lâu
dài, nhất quán, có ý nghĩa sống còn, quyết định sự thành bại của
công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng, bảo vệ Tổ
quốc; đại đoàn kết không phải là một chủ trương xuất phát từ ý
muốn chủ quan của lực lượng lãnh đạo cách mạng, mà là sự đúc kết
và hiện thực hoá nhu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng do
quần chúng tiến hành và vì quyền lợi của bản thân quần chúng. Tư
tưởng đại đoàn kết của Hồ Chí Minh lấy lợi ích tối cao của dân tộc
và quyền lợi cơ bản của nhân dân làm nguyên tắc nền tảng, kết hợp
và giải quyết hài hoà lợi ích cá nhân với lợi ích tập thể, lợi ích gia
đình với lợi ích xã hội, lợi ích giai cấp với lợi ích dân tộc. Chủ tịch
Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã chủ trương đoàn kết
mọi người trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam, bao gồm các
giai cấp, các tầng lớp, đồng bào các dân tộc, các tôn giáo, người
trong nước và người Việt Nam định cư ở nước ngoài, vì lợi ích
chung của dân tộc, không phân biệt quá khứ, ý thức hệ, cùng nhau
xoá bỏ định kiến, mặc cảm, hận thù, hướng về tương lai, xây dựng
tình đoàn kết, cởi mở, tin cậy lẫn nhau, với tinh thần thương yêu
đùm bọc, “con Lạc cháu Hồng”, anh em một nhà, sống chết có nhau,
no đói có nhau, sướng khổ có nhau. Chính Hồ Chí Minh là hiện thân
của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Người đặc biệt coi trọng phương
pháp tuyên truyền, giáo dục, vận động, tổ chức quần chúng, lấy lòng
nhân ái, bao dung, tin cậy và sự chân thành hợp tác theo phương
châm “cầu đồng tồn dị” làm cơ sở gắn bó mọi lực lượng, mọi tổ
chức, mọi thành viên dân tộc vào một đại nghiệp chung với tinh thần
đoàn kết rộng rãi, đoàn kết chân thành đi đôi với sự khoan dung độ
lượng. Trong Thư gửi đồng bào Nam bộ, ngày 1 tháng 6 năm 1946,
Hồ Chí Minh viết: “Năm ngón tay cũng có ngón vắn, ngón dài.
Nhưng vắn dài đều họp nhau lại nơi bàn tay. Trong mấy triệu người

cũng có người thế này thế khác, nhưng thế này hay thế khác đều
dòng dõi của tổ tiên ta. Vậy nên ta phải khoan hồng đại độ. Ta phải
nhận rằng đã là con Lạc cháu Hồng thì ai cũng có ít hay nhiều lòng
ái quốc. Đối với những đồng bào lạc lối lầm đường, ta phải lấy tình
thân ái mà cảm hoá họ. Có như thế mới thành đại đoàn kết, có đại
đoàn kết thì tương lai chắc sẽ vẻ vang”(1).
Xác định cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, nên cùng với sự
ra đời của Đảng Cộng sản, Hồ Chí Minh đã lập ra các tổ chức Công
hội, Nông hội, Đoàn thanh niên, Hội phụ nữ, Hội phụ lão, Hội cứu
tế để tập hợp, vận động các tầng lớp nhân dân và sau đó, lập ra Hội
Phản đế đồng minh - tổ chức tiền thân của Mặt trận dân tộc thống
nhất Việt Nam nhằm quy tụ, thống nhất sức mạnh của khối đại đoàn
kết toàn dân tộc. Theo Hồ Chí Minh, Mặt trận dân tộc thống nhất
chính là cái cốt vật chất, là điều kiện tiên quyết giúp cho việc chuyển
hoá đại đoàn kết dân tộc từ sức mạnh tinh thần tiềm tàng thành sức
mạnh vật chất thực tế, tự giác, có tổ chức của cả dân tộc. Với quan
điểm này, Người nhấn mạnh rằng, chính sách mặt trận là chính sách
rất quan trọng. Công tác mặt trận là công tác rất quan trọng trong
toàn bộ công tác cách mạng. Mặt trận dân tộc thống nhất là tổ chức
liên minh chính trị đông đảo nhất, rộng rãi nhất, là trung tâm đại
đoàn kết của toàn dân tộc; là nơi quy tụ ý chí dân tộc, tinh thần dân
tộc, sức mạnh dân tộc. Đó còn là môi trường tập hợp, rèn luyện, phát
huy bản lĩnh chính trị, cách mạng của các lực lượng, các cá nhân yêu
nước, tiến bộ trong đại cuộc dựng nước, giữ nước. Người ví Mặt trận
dân tộc thống nhất như “Đại ngàn trường xuân bất lão”, như bức
trường thành làm hậu thuẫn vững chắc cho Đảng Cộng sản và hệ
thống chính trị cách mạng. Sự lớn mạnh của Mặt trận dân tộc thống
nhất là một trong những nhân tố quyết định thắng lợi của cách mạng
giải phóng dân tộc cũng như cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam. Hồ Chí Minh luôn khẳng định vai trò quan trọng của đại đoàn

kết toàn dân tộc, Người đã rút ra những kết luận có tính chân lý:
“Đoàn kết làm ra sức mạnh”, “Đoàn kết là sức mạnh của chúng ta”,
“Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại
thành công”. Vì vậy, đại đoàn kết toàn dân tộc không chỉ là vấn đề
thời sự lớn trước mắt, mà còn là nhiệm vụ cơ bản và lâu dài của cách
mạng, là điều kiện tiên quyết cho sự trường tồn của dân tộc và sự
phát triển của đất nước Việt Nam.
Sau khi hoàn thành sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất
nước, Việt Nam bước vào thời kỳ khôi phục kinh tế, xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc với biết bao khó khăn, thử thách. Đã có thời kỳ Việt
Nam lâm vào tình trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng.
Trong bối cảnh đó, Đảng Cộng sản Việt Nam và dân tộc Việt Nam,
một lần nữa, khẳng định bản lĩnh chính trị vững vàng và sức mạnh
của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Với tinh thần nhìn thẳng vào sự
thật, nhìn thẳng vào khó khăn và quyết tâm đổi mới, Đảng, Nhà
nước, Mặt trận Tổ quốc và nhân dân Việt Nam đã đoàn kết phấn đấu
và đã giành được những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử sau hơn
hai mươi năm thực hiện sự nghiệp đổi mới. Việt Nam chẳng những
đã thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, mà còn tạo ra thế và lực
mới cho những bước phát triển tiếp theo: kinh tế tăng trưởng khá
nhanh, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát triển kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đời sống nhân dân được cải
thiện rõ rệt, hệ thống chính trị và khối đại đoàn kết toàn dân được
củng cố và tăng cường; chính trị - xã hội ổn định; quốc phòng và an
ninh được giữ vững. Cùng với những thành tựu quan trọng đó, vị thế
của Việt Nam trên trường quốc tế không ngừng được nâng cao; sức
mạnh tổng hợp của quốc gia đã tăng lên rất nhiều, tạo đà vững chắc
cho đất nước tiếp tục đi lên với triển vọng tốt đẹp.
Hiện nay, điều kiện, tình hình quốc tế và khu vực đang có những
thời cơ, thuận lợi, khó khăn và thách thức lớn đan xen lẫn nhau; trên

thế giới, hoà bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu hướng chủ đạo;
toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế đang được đẩy nhanh; đầu
tư, lưu chuyển hàng hoá, dịch vụ, lao động và vốn ngày càng mở
rộng. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, nhất là công nghệ
thông tin và công nghệ sinh học, tiếp tục phát triển mạnh theo chiều
sâu, tác động sâu rộng đến cơ cấu và sự phát triển của kinh tế thế
giới, mở ra triển vọng mới cho mỗi nền kinh tế tham gia phân công
lao động toàn cầu. Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục phát
triển năng động, hợp tác khu vực ngày càng mở rộng tạo thêm điều
kiện thuận lợi cho sự phát triển của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, ngoài
những thuận lợi, tình hình thế giới và khu vực đang chứa đựng nhiều
yếu tố phức tạp, khó lường; các mâu thuẫn lớn của thời đại vẫn rất
gay gắt; quá trình toàn cầu hoá kinh tế tiềm ẩn nhiều yếu tố bất bình
đẳng, gây khó khăn, thách thức lớn cho các quốc gia, nhất là các
nước đang phát triển. Về tình hình trong nước, tuy Việt Nam đã có
được những thuận lợi rất cơ bản là những thành tựu to lớn và những
bài học kinh nghiệm quan trọng sau hai mươi năm đổi mới, nhưng
cũng còn nhiều yếu kém, đặc biệt là nền kinh tế đang ở trình độ phát
triển thấp, quy mô nhỏ, sức cạnh tranh yếu, còn tụt hậu khá xa so với
nhiều nước trong khu vực, chưa vượt ra khỏi nhóm các nước đang
phát triển có thu nhập thấp. Thực tế đó đòi hỏi Việt Nam phải tranh
thủ cơ hội, vượt qua thách thức để tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, toàn
diện và đồng bộ hơn, tạo ra sự phát triển với tốc độ nhanh hơn và
bền vững hơn. Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ
X đã đề ra mục tiêu, phương hướng tổng quát về phát triển kinh tế -
xã hội 5 năm 2006 - 2010 là: “nâng cao năng lực lãnh đạo và sức
chiến đấu của Đảng, phát huy sức mạnh toàn dân tộc, đẩy mạnh toàn
diện công cuộc đổi mới, huy động và sử dụng tốt mọi nguồn lực cho
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; phát triển văn hoá; thực
hiện tiến bộ và công bằng xã hội; tăng cường quốc phòng và an ninh,

mở rộng quan hệ đối ngoại; chủ động và tích cực hội nhập kinh tế
quốc tế; giữ vững ổn định chính trị - xã hội; sớm đưa nước ta ra khỏi
tình trạng kém phát triển; tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ
bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại”(2).
Để thực hiện mục tiêu trên, Nghị quyết Đại hội X của Đảng Cộng
sản Việt Nam cũng đề ra hàng loạt nhiệm vụ trọng yếu, như giải
phóng và phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất, chuyển mạnh sang
kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, chủ động và
tích cực hội nhập kinh tế quốc tế; phát triển mạnh khoa học và công
nghệ, giáo dục và đào tạo; tạo chuyển biến mạnh trong việc xây
dựng văn hoá, đạo đức và lối sống; kiềm chế tốc độ tăng dân số,
nâng cao thể chất và sức khoẻ nhân dân; bảo vệ và cải thiện môi
trường; thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; tăng cường quốc
phòng, an ninh, ổn định chính trị - xã hội, mở rộng quan hệ đối
ngoại; tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, phát huy dân chủ,
nâng cao hiệu lực nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, ngăn chặn,
đẩy lùi tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí.
Trong các nhiệm vụ và giải pháp nhằm phát triển kinh tế - xã hội của
Việt Nam đến năm 2010, Nghị quyết Đại hội X của Đảng Cộng sản
Việt Nam đã nhấn mạnh việc phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn
dân tộc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,
văn minh. Quan điểm của Đảng là, lấy mục tiêu giữ vững độc lập,
thống nhất Tổ quốc, vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân
chủ, văn minh làm điểm tương đồng để gắn bó đồng bào các dân tộc,
các tôn giáo, các tầng lớp nhân dân ở trong nước và người Việt Nam
định cư ở nước ngoài; xoá bỏ mặc cảm định kiến, phân biệt đối xử
về quá khứ, thành phần giai cấp; tôn trọng những ý kiến khác nhau
không trái với lợi ích của dân tộc; đề cao truyền thống nhân nghĩa,
khoan dung, xây dựng tinh thần cởi mở, tin cậy lẫn nhau vì sự ổn
định chính trị và đồng thuận xã hội. Xác định xây dựng khối đại

đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng liên minh giai cấp công nhân với
giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, dưới sự lãnh đạo của Đảng là
đường lối chiến lược của cách mạng Việt Nam; là nguồn sức mạnh,
động lực chủ yếu và là nhân tố có ý nghĩa quyết định bảo đảm thắng
lợi bền vững của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân đóng vai trò rất quan
trọng, đại diện cho lợi ích chung và lợi ích từng giai cấp, từng giới
quần chúng; là nơi tập hợp, vận động, đoàn kết rộng rãi các tầng lớp
nhân dân, đưa các chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước, các
chương trình kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh vào cuộc
sống, góp phần xây dựng sự đồng thuận trong xã hội, đồng thời là
cầu nối giữa Đảng, chính quyền và nhân dân. Đại đoàn kết được
thực hiện thông qua Mặt trận, các đoàn thể nhân dân và các hình
thức đa dạng khác, tức là đoàn kết thông qua tổ chức và bằng tổ
chức. Vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận và các đoàn
thể nhân dân cần được đề cao. Muốn vậy, Nhà nước cần sớm ban
hành các cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt
vai trò giám sát và phản biện xã hội; các cấp uỷ Đảng và chính
quyền cần có chế độ thường xuyên tiếp xúc, đối thoại trực tiếp với
nhân dân, thường xuyên lắng nghe ý kiến của Mặt trận và các đoàn
thể nhân dân để kịp thời phản ảnh với Đảng và Nhà nước những vấn
đề mà nhân dân quan tâm. Nhà nước cần khuyến khích nhân dân
tham gia xây dựng chủ trương, chính sách, pháp luật; khuyến khích
các đoàn thể và mọi tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng Đảng,
chính quyền và hệ thống chính trị. Bản thân Mặt trận và các đoàn thể
nhân dân cũng phải không ngừng đổi mới nội dung và phương thức
hoạt động, làm tốt công tác vận động nhân dân theo phong cách
trọng dân, gần dân, có trách nhiệm với dân. Như vậy mới có thể tập
hợp và phát huy được sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc -
động lực phát triển xã hội./.

(*) Trưởng Ban Kinh tế và Đối ngoại cơ quan Trung ương Mặt trận
Tổ quốc Việt Nam.
(1) Hồ Chí Minh. Toàn tập, t.4. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
1995, tr.246 – 247.
(2) Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ X. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.76.