Thư Pháp Việt Đã Định Hình ? pdf

Thư Pháp Việt Đã Định Hình ?

Gần đây phong trào viết thư pháp chữ Việt rộ lên ở khắp ba miền, từ
những hội chợ, triển lãm văn hóa, đến hè phố, lề đường. Trước thực tế
ấy, có 2 xu hướng: hoặc ủng hộ, hoặc phê phán mạnh mẽ.


Họa tự Lê Vũ - Thư pháp Thanh Sơn


Thư pháp chữ Việt hay nghệ thuật viết chữ đẹp?

Thực tế, người ta phê phán thư pháp chữ Việt vì họ vướng vào cái vòng
"duy danh định nghĩa" của khái niệm "thư pháp" và truyền thống "danh
bất hư truyền" của nền thư pháp Trung Hoa. Bởi lẽ, thư pháp của các
dân tộc Trung Hoa, Nhật Bản, Ả Rập đã đạt đến tầm vóc "thư đạo".
Vương Hy Chi, một thư pháp gia của Trung Hoa mô tả về thư pháp
Hán như sau: "Mỗi nét ngang như mây bay, như bày trận, mỗi nét móc
như một cây cung cứng giương lên, mỗi nét chấm như một tảng đá từ
cao rơi xuống, mỗi nét lượn như một cái móc đồng, mỗi nét sổ như một
sợi khô đằng vạn tuổi, mỗi nét phẩy như một đôi chân phóng chạy".
Khi viết chữ, nhà thư pháp phải vận công lực để tâm – ý – pháp nhất
quán phóng chiêu một cách vô thức thành một tác phẩm nghệ thuật mà
ở đó tư tưởng, phong cách, hành trạng người viết đều có thể hiện ra trên
bức thư pháp ấy. Cách nói dân gian Việt Nam là "văn hay chữ tốt" cũng
hàm nghĩa chữ và nghĩa, nội dung và hình thức, văn và người nhất quán
trong một thể tính như vậy.

Người Nhật thì gọi thư pháp là "shodo" (thư đạo). Đó là một pháp môn
dẫn dắt họ vào thế giới tâm linh, chuyển tải tâm pháp. Còn nhìn những
bức thư pháp Ả Rập thì có cảm giác đó là những điệu luân vũ của lửa,

của màu sắc, của kiến trúc, vì người Hồi giáo xem thư pháp là nghệ
thuật cao quý bậc nhất, nghệ thuật thị giác hàng đầu…

Sở dĩ nền thư pháp các dân tộc ấy đạt đến tầm vóc như vậy là vì loại
chữ viết của họ là văn tự tượng hình, và thư pháp được xem là một
nghệ thuật cung đình dành cho giới tao nhân mặc khách, quý tộc, trí
thức. Mặt khác phương thức tư duy truyền thống của một nền văn hóa
có tư tưởng, có tính triết học đã tạo ra một cốt cách linh diệu, siêu
phàm cho thư pháp dân tộc họ.

Trong khi ấy, chữ quốc ngữ là một thứ văn tự ghi âm được vay mượn
từ hệ thống chữ viết la-tinh. Trong khoảng trên dưới mười năm lại đây,
thư pháp chữ Việt hình thành và dường như đang ở chặng định hình
đầu tiên. Trong khi ở Trung Hoa, người chơi thư pháp là những danh
gia, quý tộc thì các thư pháp gia của ta phần lớn là những người "tài
tử", có hoa tay. Nền thư pháp mới mẻ này lại nằm trong một nền văn
hóa coi trọng tính phác thực, duy cảm, ít chất tư tưởng, triết học… nên
vì thế vẫn còn la đà trên những nẻo đường chinh phục.

Nói vậy để hiểu ngọn nguồn sự tình và ủng hộ nó!
Nếu như giờ đây, chúng ta gọi "thư pháp chữ Việt" là "nghệ thuật viết
chữ quốc ngữ đẹp" thì chắc hẳn không ai "cãi vã" làm gì. Cách gọi như
vậy sẽ rất giản dị, "thuần Nôm", nhưng dài dòng quá. Theo tôi, chúng
ta nên sử dụng thuật ngữ "thư pháp chữ Việt" để chỉ một chi ngành
nghệ thuật đang phôi thai và trên đường chinh phục công chúng. Và
xem thử vài mươi năm nữa, nó có đạt đến tầm vóc nào không ?

Thư pháp chữ Việt trên đường chinh phục

Khởi thủy, chữ viết ra đời là để làm công cụ ghi chép lại lời nói. Trong

lịch sử dài dằng dặc của mình, chữ viết các dân tộc phần lớn vươn tới
tính chuẩn mực và quy phạm. Song tiếng nói – chữ viết là quốc hồn của
một dân tộc nên con người luôn trân quý nó, bởi thế một số người đã
cách điệu hóa, nghệ thuật hóa để thêm vào cho nó một chức năng mới:
chức năng giải trí, chức năng thẩm mỹ…

Quả thực, nếu cùng một nội dung mà được thể hiện dưới hình thức đẹp
thì cũng là đáng để nhìn ngắm, suy tư, cảm xúc. Truyền thống yêu
trọng tiếng nói – chữ viết tiếng Việt của mọi người đáng để chúng ta
kính nể, tự hào. Việc làm đẹp chữ viết là rất cần thiết sau bao nhiêu
năm cải cách giáo dục tiểu học, cùng với sự tiện dụng của bàn phím
máy tính đã khiến sự nghiệp "viết chữ đẹp" của lớp trẻ ngày nay dường
như thoái hóa. Bây giờ một số cơ quan, trường học cho HS-SV làm báo
tường bằng công nghệ in hi-flex, nhìn thấy thật chán. Còn nhớ những
cuộc thi báo tường thời trung học những mươi năm về trước, nhìn
những tiêu đề, những hình minh họa là thấy mê ngay. Lật những cuốn
sổ ghi chép, ghi lời bài hát của các thế hệ trước mới thấy hết ý nghĩa
của thư pháp chữ Việt.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn lúc sinh thời có những chữ viết tài hoa, bay
bổng, rất riêng biệt của ông trên các khuông nhạc đã đem lại cho chúng
ta một cảm xúc đầy đủ hơn, ý vị hơn về nhạc của ông. Xa hơn là bức
thư họa một người thổi kèn hiệu triệu được Bác Hồ ghép từ 4 chữ quốc
ngữ "Việt Nam độc lập" để minh họa bài thơ: "Việt Nam độc lập thổi
kèn loa/Kêu gọi dân ta trẻ lẫn già/ Đoàn kết vững bền như khối sắt/Để
cùng nhau cứu nước Nam ta". Bức thư họa này được đăng trên tờ báo
Độc Lập, số 103, xuất bản tại Cao Bằng vào ngày 21.9.1941. Hình thức
tuyên truyền sử dụng thư pháp của Bác bấy giờ thật là sáng tạo và đầy
cảm xúc.

Khoảng trên dưới 10 năm lại đây, thư pháp chữ Việt đã hình thành, bắt
đầu phát triển và dường như không gian văn hóa của nó trải rộng ra
khắp ba miền, từ những lề đường đến các triển lãm hội chợ. Công
chúng đã có. Hiện gần như tất cả các cửa hiệu văn hóa phẩm, mỹ thuật
trang trí đều có bán các sản phẩm liên quan thư pháp chữ Việt. Trong
các căn phòng gia đình, các hội sở cơ quan… người ta đã sử dụng các
thư họa, đại tự… các kiểu liên quan đến thư pháp chữ Việt. Giới “thư
pháp gia” dường như cũng đã hình thành với những tên tuổi như: Trụ
Vũ, Vũ Hối, Minh Đức Triều Tâm Ảnh, Chính Văn, Song Nguyên,
Nguyệt Đình, Lê Vũ, Bùi Hiến, Nguyễn Thiên Chương, Thanh Sơn,
Hiếu Tín, Hoa Nghiêm… Các hình thái thư pháp chữ Việt dù chưa định
hình, nhưng đã có những tác phẩm mang phong cách thư họa, đại tự,
họa tự đã ra đời.

Từ sự yêu chữ, làm mới chữ, từ các kiểu chữ fantasie đến các trang trí,
hình vẽ bằng con chữ quốc ngữ, thư pháp chữ Việt đang hình thành và
phát triển. Con đường đi tới đã trở thành một loại hình nghệ thuật chưa
thì chúng ta còn phải chờ đợi. Thế nhưng, như bất cứ loại hình thẩm
mỹ mới nào khi vừa ra đời cũng bị những barie “chuẩn mực” phản ứng.
Mặt khác khi một lớp người trẻ tuổi tham gia vào trò chơi chữ, yêu chữ,
vẽ chữ trong một hiện trạng văn hóa còn quá nhiều trò chơi tạp nham,
nguy hại thì chúng ta nên ủng hộ, dành một sự quan tâm cần thiết cho
nó hơn là phản ứng cực đoan lại nó.

Thư pháp chữ Việt cần có thời gian để định hình, phát triển và được xã
hội công nhận.