Luận án tiến sĩ kinh tế việc sử dụng thông tin kế toán quản trị, năng lực thuận hai tay và kết quả hoạt động kinh doanh trong các doanh nghiệp việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

LÊ MỘNG HUYỀN

VIỆC SỬ DỤNG THƠNG TIN KẾ TOÁN QUẢN TRỊ,
NĂNG LỰC THUẬN HAI TAY VÀ KẾT QUẢ HOẠT
ĐỘNG KINH DOANH TRONG CÁC DOANH
NGHIỆP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2021



i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

LÊ MỘNG HUYỀN

VIỆC SỬ DỤNG THƠNG TIN KẾ TOÁN QUẢN TRỊ,
NĂNG LỰC THUẬN HAI TAY VÀ KẾT QUẢ HOẠT
ĐỘNG KINH DOANH TRONG CÁC DOANH
NGHIỆP VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 9.34.03.01
Người hướng dẫn khoa học:

TS. Nguyễn Thị Thu
TS. Hoàng Cẩm Trang

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2021


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án “Việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị, năng lực
thuận hai tay và kết quả hoạt động kinh doanh trong các doanh nghiệp Việt Nam”
là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi và được thực hiện dưới sự hướng dẫn của
Người hướng dẫn khoa học.
Kết quả nghiên cứu của luận án là trung thực. Nội dung của luận án chưa
từng được cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào.
TP. Hồ Chí Minh, ngày

tháng

Nghiên cứu sinh

Lê Mộng Huyền

năm 2021


iii

LỜI CẢM ƠN
Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến hai cô hướng

dẫn TS. Nguyễn Thị Thu và TS. Hoàng Cẩm Trang. Trong suốt q trình nghiên
cứu, hai cơ đã ln tận tình theo sát hỗ trợ, định hướng nghiên cứu, giải đáp những
vướng mắc cũng như nhắc nhở tơi hồn thành kế hoạch. Nhờ vậy, tơi đã có thêm
động lực và ln nỗ lực cố gắng để hoàn thành luận án này.
Tiếp theo, tơi xin chân thành cảm ơn Trưởng/Phó Khoa Kế toán, các giảng
viên Khoa Kế toán và những giảng viên đã giảng dạy và cung cấp cho tôi những
kiến thức bổ ích trong suốt q trình học tập tại Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí
Minh. Tơi cũng chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Nhà trường, Lãnh đạo Viện đào
tạo Sau đại học và các anh chị quản lý của Viện đào tạo Sau đại học đã tạo điều
kiện tốt nhất cho tơi hồn thành các thủ tục trong quá trình học tập cũng như thực
hiện luận án.
Bên cạnh đó, tơi cũng xin gửi lời biết ơn đến Ban lãnh đạo Trường Đại học
Quy Nhơn, Ban chủ nhiệm Khoa Kinh tế & Kế toán và những đồng nghiệp tôi tại
Trường Đại học Quy Nhơn – nơi tôi đang công tác. Họ đã luôn tạo điều kiện tốt
nhất để tơi tập trung hồn thành luận án của mình.
Cuối cùng, tơi chắc rằng mình sẽ khơng thể hồn thành luận án này nếu
khơng có sự hỗ trợ và động viên từ phía những người thân trong gia đình. Do vậy,
tơi xin gửi lời cảm ơn và biết ơn sâu sắc nhất đến những người thân của tơi.
TP. Hồ Chí Minh, ngày

tháng

Nghiên cứu sinh

Lê Mộng Huyền

năm 2021


iv

MỤC LỤC
Trang

Trang phụ bìa .................................................................................................................................................
i

Lời cam đoan .................................................................................................................................................
ii

Lời cảm ơn .....................................................................................................................................................
iii

Mục lục ..........................................................................................................................................................
iv

Danh mục chữ viết tắt ....................................................................................................................................
x

Danh mục bảng biểu ......................................................................................................................................
xi

Danh mục hình vẽ ..........................................................................................................................................
xiii

Tóm tắt ...........................................................................................................................................................
xiv

Abstract ..........................................................................................................................................................
xv

1
PHẦN MỞ ĐẦU ..........................................................................................................................................

1
1. Sự cần thiết của đề tài .............................................................................................................................

3
2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu..........................................................................................

2.1. Mục tiêu nghiên cứu ...............................................................................................................................
3

2.2. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................................................
4

4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................................

3.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................................................................
4

3.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................................................
4

5
4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................................................

6
5. Đóng góp của luận án ..............................................................................................................................

8
6. Kết cấu của luận án .................................................................................................................................

9
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU............................................................................................
1.1. Các nghiên cứu trên thế giới về việc sử dụng thông tin kế toán quản

9
trị, năng lực thuận hai tay và kết quả hoạt động kinh doanh .................................................................
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới về việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị và

các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị .............................................................
9

1.1.1.1. Khái qt chung các nghiên cứu về việc sử dụng thông tin kế toán quản trị ...........................................
9
1.1.1.2. Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng thông tin kế


v

toán quản trị .....................................................................................................................................
13

1.1.1.3. Nhận xét ...............................................................................................................................
15
1.1.2. Các nghiên cứu trên thế giới về năng lực thuận hai tay và các nhân tố

16

ảnh hưởng đến năng lực thuận hai tay ..........................................................................................

1.1.2.1. Khái quát chung các nghiên cứu về năng lực thuận hai tay ...............................................
16

1.1.2.2. Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực thuận hai tay ....................................
17

1.1.2.3. Nhận xét ...............................................................................................................................
20
1.1.3. Các nghiên cứu trên thế giới về kết quả hoạt động kinh doanh và các

21
nhân tố ảnh hưởng đến kết quả hoạt động kinh doanh ................................................................

1.1.3.1. Khái quát chung các nghiên cứu về kết quả hoạt động kinh doanh ...................................
21

1.1.3.2. Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả hoạt động kinh doanh .............................
22

1.1.3.3. Nhận xét ...............................................................................................................................
27
1.2. Các nghiên cứu trong nước về việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị,

27
năng lực thuận hai tay và kết quả hoạt động kinh doanh ..........................................................
1.2.1. Các nghiên cứu về việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị và các nhân tố

ảnh hưởng đến việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị ...................................................................

27
1.2.2. Các nghiên cứu về năng lực thuận hai tay và các nhân tố ảnh hưởng đến

năng lực thuận hai tay.......................................................................................................................
30
1.2.3. Các nghiên cứu về kết quả hoạt động kinh doanh và các nhân tố ảnh

hưởng đến kết quả hoạt động kinh doanh ........................................................................................
32

1.2.4. Nhận xét .................................................................................................................................
33

34
1.3. Khoảng trống nghiên cứu .......................................................................................................

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................................................
37

38
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT..............................................................................................

38
2.1. Các khái niệm nghiên cứu ......................................................................................................

2.1.1. Việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị .................................................................................
38

2.1.1.1. Đặc điểm thơng tin kế tốn quản trị ....................................................................................
38

2.1.1.2. Phương pháp sử dụng thơng tin kế tốn quản trị................................................................
39

2.1.2. Năng lực thuận hai tay............................................................................................................
41


vi

2.1.2.1. Khái niệm năng lực thuận hai tay ....................................................................................................
41
2.1.2.2. Hoạt động đổi mới theo hướng khai thác và hoạt động đổi mới theo

hướng khám phá ............................................................................................................................................
42

2.1.3. Kết quả hoạt động kinh doanh .............................................................................................................
43

44
2.2. Lý thuyết nền ........................................................................................................................................

2.2.1. Lý thuyết bất định ................................................................................................................................
44

2.2.1.1. Nội dung của lý thuyết bất định........................................................................................................
44

2.2.1.2. Vận dụng lý thuyết bất định trong luận án .......................................................................................

46

2.2.2. Quan điểm cơ sở nguồn lực .................................................................................................................
47

2.2.2.1. Nội dung của quan điểm cơ sở nguồn lực ........................................................................................
47

2.2.2.2. Vận dụng quan điểm cơ sở nguồn lực trong luận án .......................................................................
48

2.2.3. Quan điểm năng lực động....................................................................................................................
48

2.2.3.1. Nội dung của quan điểm năng lực động...........................................................................................
48

2.2.3.2. Vận dụng quan điểm năng lực động trong luận án ..........................................................................
50

50
2.3. Phát triển các giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................................
2.3.1. Việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị phạm vi rộng và năng lực thuận

hai tay ............................................................................................................................................................
50
2.3.2. Việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị theo cách chẩn đoán và năng lực

thuận hai tay ...............................................................................................................................................................
53

2.3.3. Việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị theo cách tương tác và năng lực

thuận hai tay ...............................................................................................................................................................
54

2.3.4. Việc sử dụng thông tin kế toán quản trị và kết quả hoạt động kinh doanh .........................................
56

2.3.5. Năng lực thuận hai tay và kết quả hoạt động kinh doanh ...................................................................
57

2.3.6. Vai trò trung gian của năng lực thuận hai tay .....................................................................................
61

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..............................................................................................................................
64

65
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. .....................................................................................

65
3.1. Quy trình nghiên cứu ...........................................................................................................................

67
3.2. Thảo luận chuyên gia ...........................................................................................................................

3.2.1. Mục tiêu ...............................................................................................................................................
67

vii

3.2.2. Mẫu và phương pháp thu thập dữ liệu....................................................................................
68

69
3.3. Nghiên cứu định lượng sơ bộ..................................................................................................

3.3.1. Mục tiêu ..................................................................................................................................
69

3.3.2. Mẫu và phương pháp thu thập dữ liệu....................................................................................
69

3.3.3. Phương pháp phân tích dữ liệu ...............................................................................................
69

70
3.4. Nghiên cứu định lượng chính thức. .......................................................................................

3.4.1. Mục tiêu ..................................................................................................................................
70

3.4.2. Mẫu và phương pháp thu thập dữ liệu....................................................................................
70

3.4.3. Phương pháp phân tích dữ liệu ...............................................................................................
72

3.4.3.1. Lý do chọn PLS-SEM ..........................................................................................................

72

3.4.3.2. Đánh giá mơ hình đo lường.................................................................................................
73

3.4.3.3. Đánh giá sự phù hợp của mơ hình cấu trúc ........................................................................
75

3.4.3.4. Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................
76

3.4.3.5. Kiểm định chệch do không phản hồi và chệch do phương pháp chung ..............................
77

78
3.5. Đo lường các biến trong mơ hình nghiên cứu .......................................................................

3.5.1. Thang đo việc sử dụng thông tin kế toán quản trị phạm vi rộng ...........................................
78

3.5.2. Thang đo việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị theo cách chẩn đốn ................................
80

3.5.3. Thang đo việc sử dụng thơng tin kế toán quản trị theo cách tương tác..................................
80

3.5.4. Thang đo năng lực thuận hai tay ............................................................................................
82

3.5.5. Thang đo kết quả hoạt động kinh doanh ................................................................................

84

3.5.6. Thang đo các biến kiểm soát ..................................................................................................
84

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................................................
87

88
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .....................................................................................

88
4.1. Kết quả thảo luận chuyên gia .................................................................................................
4.1.1. Kết quả thảo luận chuyên gia về các thang đo việc sử dụng thơng tin kế

tốn quản trị ......................................................................................................................................
89

4.1.2. Kết quả thảo luận chuyên gia về thang đo năng lực thuận hai tay .........................................
91

4.1.3. Kết quả thảo luận chuyên gia về thang đo kết quả hoạt động kinh doanh .............................
92

94
4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ....................................................................................


viii

4.2.1. Kết quả đánh giá sơ bộ độ tin cậy thang đo thông qua hệ số Cronhach’s

alpha...............................................................................................................................................................
95
4.2.1.1. Đánh giá sơ bộ độ tin cậy các thang đo việc sử dụng thơng tin kế tốn

quản trị. .........................................................................................................................................................
95

4.2.1.2. Đánh giá sơ bộ độ tin cậy thang đo năng lực thuận hai tay. ...........................................................
97

4.2.1.3. Đánh giá sơ bộ độ tin cậy thang đo kết quả hoạt động kinh doanh .................................................
98

4.2.2. Kết quả phân tích nhân tố khám phá ...................................................................................................
99
4.2.2.1. Phân tích nhân tố khám phá các thang đo việc sử dụng thông tin kế

tốn quản trị ..................................................................................................................................................
99

4.2.2.2. Phân tích nhân tố khám phá thang đo năng lực thuận hai tay. .......................................................
100

4.2.2.3. Phân tích nhân tố khám phá thang đo kết quả hoạt động kinh doanh .............................................
101

102
4.3. Kết quả nghiên cứu định lượng chính thức .......................................................................................

4.3.1. Kết quả đánh giá mơ hình đo lường ....................................................................................................
106

4.3.1.1. Đánh giá độ tin cậy thang đo ...........................................................................................................
106

4.3.1.2. Đánh giá giá trị hội tụ thang đo .......................................................................................................
107

4.3.1.3. Đánh giá giá trị phân biệt thang đo .................................................................................................
108

4.3.2. Kết quả đánh giá mơ hình cấu trúc ......................................................................................................
111

4.3.2.1. Đánh giá hiện tượng đa cộng tuyến .................................................................................................
112

4.3.2.2. Đánh giá hệ số xác định điều chỉnh .................................................................................................
113

4.3.2.3. Đánh giá sự phù hợp khả năng dự báo ............................................................................................
113

4.3.2.4. Đánh giá hệ số tác động f2 ...............................................................................................................
113

4.3.2.5. Đánh giá hệ số tác động q2...............................................................................................................
114

4.3.2.6. Kết quả kiểm định các giả thuyết về mối quan hệ trực tiếp .............................................................
115

4.3.2.7. Kết quả kiểm định các giả thuyết về mối quan hệ gián tiếp .............................................................
121

4.3.2.8. Kết quả kiểm định bổ sung ...............................................................................................................
123

4.3.3. Kết quả kiểm định chệch do phương pháp chung ...............................................................................
126

4.3.3.1. Kết quả kiểm định bằng phương pháp phân tích nhân tố đơn Harman ...........................................
126

4.3.3.2. Kết quả kiểm định bằng phương pháp sử dụng biến đánh dấu ........................................................
126

127
4.4. Thảo luận kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ..................................................................


ix

4.4.1. Kết quả kiểm định các giả thuyết H1a-c...................................................................................
127

4.4.2. Kết quả kiểm định các giả thuyết H2a-c...................................................................................
128

4.4.3. Kết quả kiểm định các giả thuyết H3a-c...................................................................................
129

4.4.4. Kết quả kiểm định các giả thuyết H4a-c...................................................................................
130

4.4.5. Kết quả kiểm định các giả thuyết H5a-c...................................................................................
132

4.4.6. Kết quả kiểm định các giả thuyết H6a-c...................................................................................
135

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 .................................................................................................................
137

138
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý ........................................................................................

138
5.1. Đóng góp của luận án ..............................................................................................................

5.1.1. Đóng góp về lý thuyết ............................................................................................................
138

5.1.1.1. Đối với các nghiên cứu về việc sử dụng thơng tin kế tốn quản trị ....................................
138

5.1.1.2. Đối với các nghiên cứu về năng lực thuận hai tay ..............................................................
139

5.1.1.3. Đối với các nghiên cứu kế tốn quản trị nói chung ............................................................
140

5.1.1. Đóng góp về thực tiễn ............................................................................................................
141

142
5.2. Hàm ý quản lý ..........................................................................................................................

145
5.3. Hạn chế của nghiên cứu và các hướng nghiên cứu tiếp theo ..............................................

KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 .................................................................................................................
149

150
KẾT LUẬN CHUNG .....................................................................................................................

DANH MỤC CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ................................................................................

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................

PHỤ LỤC .........................................................................................................................................


x

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ

Chữ viết đầy đủ bằng

Chữ viết đầy đủ bằng

viết tắt

tiếng Anh

tiếng Việt

BSC

Balanced Scorecard

Bảng cân bằng điểm

EFA

Exploratory Factor Analysis

Phân tích nhân tố khám phá

FDI

Foreign Direct Investment

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

JIT

Just-in-time

Sản xuất kịp thời

KQHĐKD



Kết quả hoạt động kinh doanh

KTQT



Kế tốn quản trị

PLS

Partial Least Square

Bình phương tối thiểu riêng phần

PPNC



Phương pháp nghiên cứu

RBV

Resource-Based View

Quan điểm cơ sở nguồn lực

SEM

Structural Equation Modelling

Mơ hình phương trình cấu trúc

TQM

Total quality management

Quản trị chất lượng tồn diện

TTKTQT



Thơng tin kế tốn quản trị

Valuable – Rare – Inimitable –

Có giá trị – Hiếm – Khó bắt
chước – Khơng thể thay thế được

VRIN

Nonsubstitutable


xi

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Trang
Bảng 1.1:

Tổng hợp các nghiên cứu về đặc điểm TTKTQT ..................................10

Bảng 1.2:

Tổng hợp các nghiên cứu về phương pháp sử dụng TTKTQT .............12

Bảng 1.3:

Tổng hợp các nghiên cứu về những nhân tố ảnh hưởng đến năng
lực thuận hai tay .......................................................................................20

Bảng 1.4:

Tổng hợp các nghiên cứu về những nhân tố ảnh hưởng đến
KQHĐKD .................................................................................................26

Bảng 3.1:

Tiêu chí đánh giá sơ bộ thang đo ............................................................70

Bảng 3.2:

Bảng tính tốn số lượng doanh nghiệp cần khảo sát .............................71

Bảng 3.3:

Thang đo việc sử dụng TTKTQT phạm vi rộng ....................................79

Bảng 3.4:

Thang đo việc sử dụng TTKTQT theo cách chẩn đoán ........................80

Bảng 3.5:

Thang đo việc sử dụng TTKTQT theo cách tương tác ..........................81

Bảng 3.6:

Thang đo năng lực thuận hai tay .............................................................83

Bảng 3.7:

Thang đo KQHĐKD ................................................................................85

Bảng 4.1:

Danh sách các chuyên gia tham gia thảo luận........................................88

Bảng 4.2:

Danh sách các nhà quản trị góp ý phiếu khảo sát ..................................93

Bảng 4.3:

Đặc điểm mẫu nghiên cứu sơ bộ .............................................................95

Bảng 4.4:

Kết quả đánh giá độ tin cậy các thang đo việc sử dụng TTKTQT .......96

Bảng 4.5:

Kết quả đánh giá độ tin cậy thang đo năng lực thuận hai tay ..............97

Bảng 4.6:

Kết quả đánh giá độ tin cậy thang đo KQHĐKD ..................................98

Bảng 4.7:

Kết quả phân tích EFA các thang đo việc sử dụng TTKTQT ...............99

Bảng 4.8:

Kết quả phân tích EFA thang đo năng lực thuận hai tay .......................
100

Bảng 4.9:

Kết quả phân tích EFA thang đo KQHĐKD ..........................................
101

Bảng 4.10:

Đặc điểm các doanh nghiệp tham gia khảo sát chính thức ...................
104

Bảng 4.11:

Đặc điểm các nhà quản trị trả lời khảo sát chính thức ...........................
105

Bảng 4.12:

Kết quả đánh giá độ tin cậy .....................................................................
107

Bảng 4.13:

Kết quả đánh giá giá trị hội tụ .................................................................
107


xii

Bảng 4.14:

Kết quả đánh giá giá trị phân biệt của thang đo bằng tiêu chí
Fornell-Lacker .........................................................................................
109

Bảng 4.15:

Kết quả đánh giá giá trị phân biệt của thang đo bằng hệ số tải
chéo ..........................................................................................................
110

Bảng 4.16:

Kết quả đánh giá giá trị phân biệt của thang đo bằng hệ số
HTMT .......................................................................................................
111

Bảng 4.17:

Hệ số phóng đại phương sai ....................................................................
113

Bảng 4.18:

Hệ số xác định điều chỉnh và mức độ phù hợp khả năng dự báo .........
113

Bảng 4.19:

Hệ số tác động f2 ......................................................................................
114

Bảng 4.20:

Hệ số tác động q2 .....................................................................................

115

Bảng 4.21:

Kết quả kiểm định mơ hình 1..................................................................
117

Bảng 4.22:

Kết quả kiểm định mơ hình 2..................................................................
118

Bảng 4.23:

Kết quả kiểm định mơ hình 4 và 5..........................................................
120

Bảng 4.24:

Kết quả kiểm định vai trị trung gian của AMBI_CO (mơ hình 2) ......
121

Bảng 4.25:

Kết quả kiểm định vai trị trung gian của AMBI_SU (mơ hình 4) .......
122

Bảng 4.26:

Kết quả kiểm định vai trị trung gian của AMBI_TP (mơ hình 5) .......

123

Bảng 4.27:

Kết quả kiểm định T-test .........................................................................
124

Bảng 4.28:

Kết quả kiểm định lại vai trò trung gian của năng lực thuận hai
tay trên phần mềm SPSS 20 ....................................................................
125

Bảng 4.29:

Hệ số tương quan giữa biến đánh dấu và biến phụ thuộc .....................
127

Bảng 4.30:

Tóm tắt kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu...........................
136


xiii

DANH MỤC HÌNH VẼ
Trang
Hình 2.1:

Năng lực thuận hai tay cân bằng và kết hợp ..........................................41

Hình 2.2:

Mơ hình nghiên cứu .................................................................................63

Hình 3.1:

Quy trình nghiên cứu ...............................................................................66


xiv

TĨM TẮT
Tên đề tài: Việc sử dụng thơng tin kế toán quản trị, năng lực thuận hai tay
và kết quả hoạt động kinh doanh trong các doanh nghiệp Việt Nam.
Tóm tắt: Trong khi lợi ích của năng lực thuận hai tay đã được cơng nhận thì
vẫn cịn ít nghiên cứu về ảnh hưởng của việc sử dụng thông tin kế toán quản trị
(TTKTQT) đến năng lực thuận hai tay, từ đó nâng cao kết quả hoạt động kinh
doanh (KQHĐKD). Do vậy, nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu kiểm định
ảnh hưởng của việc sử dụng TTKTQT đến năng lực thuận hai tay và KQHĐKD, ảnh
hưởng của năng lực thuận hai tay đến KQHĐKD. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng
kiểm định ảnh hưởng gián tiếp của việc sử dụng TTKTQT đến KQHĐKD thông qua
năng lực thuận hai tay trong các doanh nghiệp Việt Nam. Kết quả phân tích dữ liệu từ
238 doanh nghiệp vừa và lớn Việt Nam cho thấy các khía cạnh của việc sử dụng
TTKTQT có ảnh hưởng đến năng lực thuận hai tay, từ đó nâng cao KQHĐKD. Bên
cạnh đó, năng lực thuận hai tay cịn là trung gian cho ảnh hưởng gián tiếp của việc
sử dụng TTKTQT đến KQHĐKD. Qua đó, nghiên cứu mang lại hàm ý lý thuyết
bằng cách bổ sung vào dòng nghiên cứu kế toán quản trị và năng lực thuận hai tay.
Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng mang lại một số hàm ý quản lý cho các doanh nghiệp

Việt Nam.
Từ khóa: Việc sử dụng TTKTQT; Năng lực thuận hai tay; KQHĐKD; Đổi
mới theo hướng khai thác; Đổi mới theo hướng khám phá.


xv

ABSTRACT
Title: The use of management accounting information, ambidexterity and
performance in Vietnamese firms.
Abstract: While the benefits of ambidexterity have been recognized, there is
still little research on the effect of the use of management accounting information
on ambidexterity, thereby improving firm performance. Therefore, the objective of
this study is to test the effect of the use of management accounting information on
ambidexterity and firm performance, and the effect of ambidexterity on firm
performance. In addition, the study also examines the mediating effect of
ambidexterity on the relationship between the use of management accounting
information and firm performance in Vietnamese firms. Data analysis results from
238 Vietnamese medium and large firms reveal that the use of management
accounting information affects ambidexterity, thereby improving firm performance.
In addition, ambidexterity is also the mediation for the relationship between the use
of management accounting information and firm performance. The study thereby
provides theoretical implications by adding to the management accounting and
ambidexterity literature. Besides, the study also brings some management
implications for Vietnamese firms.
Keywords: The use of management accounting information; Ambidexterity;
Firm performance; Exploitative innovation; Exploratory innovation.

1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài
Sự bùng nổ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang lan toả vào mọi
mặt của đời sống, mở ra cơ hội phát triển toàn diện về kinh tế – xã hội cho đất nước
(Bộ Thông tin và Truyền thông, 2018b; Vietnam Report, 2019). Khơng nằm ngồi
xu hướng chung, Việt Nam đang từng bước chuyển đổi số trên mọi lĩnh vực, mọi
mặt của đời sống xã hội (Bộ Thông tin và Truyền thơng, 2018b). Đó khơng chỉ là
những nỗ lực đầu tư ứng dụng cơng nghệ thơng tin mà cịn là công cuộc đổi mới
nhằm khai thác tối đa sức mạnh của thời đại và những tiến bộ khoa học cơng nghệ,
từ đó nâng cao KQHĐKD và tạo dựng lợi thế cạnh tranh bền vững cho các doanh
nghiệp (Vũ Minh Khương, 2019). Mặc dù kết quả đánh giá của Diễn đàn kinh tế thế
giới năm 2019 cho thấy chỉ số năng lực cạnh tranh 4.0 (GCI 4.0) của Việt Nam tăng
10 bậc (từ vị trí 77 lên vị trí 67). Tuy nhiên, có đến 8/12 trụ cột năng lực cạnh tranh
của Việt Nam có thứ hạng thấp hoặc rất thấp so với mức thứ hạng chung (thứ hạng
67), đáng lưu ý là mức độ năng động trong kinh doanh (thứ hạng 89) và năng lực
đổi mới sáng tạo (thứ hạng 76) (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương,
2020). Bên cạnh đó, kết quả khảo sát VNR500 của Vietnam Report cho thấy năng
lực cạnh tranh còn yếu là một trong những thách thức ảnh hưởng đến KQHĐKD
của các doanh nghiệp Việt Nam (Vietnam Report, 2018). Thực trạng trên cho thấy
những động lực thúc đẩy các hoạt động đổi mới sáng tạo để bắt kịp sự phát triển của
cuộc Cách mạng cơng nghiệp lần thứ 4 của Việt Nam cịn yếu và chưa hiệu quả. Do
vậy, việc nâng cao năng lực cạnh tranh và KQHĐKD cho các doanh nghiệp Việt
Nam là một vấn đề cấp thiết hiện nay.
Để thích nghi với môi trường kinh doanh cạnh tranh và năng động, các
doanh nghiệp cần phải luôn nỗ lực khám phá những ý tưởng hoặc quy trình mới,
phát triển những sản phẩm và dịch vụ mới cho thị trường mới. Đồng thời, các doanh
nghiệp cũng cần sự ổn định để tận dụng các năng lực hiện tại, khai thác các sản
phẩm và dịch vụ hiện có (Raisch & Birkinshaw, 2008; O'Reilly & Tushman, 2013).

Hay nói cách khác, để đạt được sự thành cơng lâu dài địi hỏi các doanh nghiệp phải
đáp ứng được các nhu cầu hôm nay đồng thời chuẩn bị cho sự phát triển của ngày


2

mai (Levinthal & March, 1993; Gibson & Birkinshaw, 2004). Điều đó có nghĩa là
các doanh nghiệp ngày nay cần phải trở nên thuận cả hai tay, phát triển đồng thời cả
những hoạt động đổi mới theo hướng khai thác và đổi mới theo hướng khám phá để
đạt được lợi thế cạnh tranh bền vững, từ đó nâng cao KQHĐKD của doanh nghiệp
(He & Wong, 2004; Cao & cộng sự, 2009). Bên cạnh đó, hệ thống kế tốn quản trị
(KTQT) từ lâu đã được cơng nhận là có vai trị quan trọng trong việc cung cấp
thông tin cho nhà quản trị để họ thực hiện tốt các chức năng của mình như lập kế
hoạch, kiểm soát và ra quyết định (Chenhall & Morris, 1986; Chenhall, 2003;
Agbejule, 2005). Hơn nữa, TTKTQT cũng được đánh giá là một nguồn lực quan
trọng cho lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp (Barney, 1991; Nguyen, 2018). Do
đó, TTKTQT sẽ góp phần thúc đẩy năng lực thuận hai tay, từ đó nâng cao
KQHĐKD cho doanh nghiệp.
Mặc dù nhiều nghiên cứu trước đây đã nhấn mạnh lợi ích của việc kết hợp cả
hai hoạt động đổi mới theo hướng khai thác và khám phá (He & Wong, 2004; Cao
& cộng sự, 2009; Peng & Lin, 2019). Nhưng làm thế nào các doanh nghiệp có thể
phát triển và duy trì năng lực thuận hai tay? Một số nghiên cứu trước đây đã chỉ ra
những nhân tố cơ cấu tổ chức, bối cảnh tổ chức và sự lãnh đạo thúc đẩy năng lực
thuận hai tay (Jansen & cộng sự, 2006; Raisch & Birkinshaw, 2008; Simsek & cộng
sự, 2009). Trong khi nhiều nghiên cứu cơng nhận vai trị của các nhà quản trị thì lại
có ít bằng chứng thực nghiệm về vai trò của TTKTQT trong việc thúc đẩy năng lực
thuận hai tay. Theo đuổi đồng thời cả hai hoạt động mâu thuẫn nhau thường là phức
tạp và khó đạt được (Benner & Tushman, 2003), do vậy nhà quản trị sẽ cần sự hỗ
trợ từ TTKTQT. Một số nhà nghiên cứu kế toán như Lillis và van Veen-Dirks
(2008) và Dekker & cộng sự (2013) chỉ ra rằng các công ty thực hiện các chiến lược

hỗn hợp có hệ thống đo lường KQHĐKD phức tạp hơn, với sự đa dạng của các
thông tin tài chính và phi tài chính, phản ánh nhu cầu quản lý để cân bằng hơn là
đánh đổi giữa các mục tiêu cạnh tranh. Gần đây hơn, Bedford (2015) đã kiểm định
vai trò thúc đẩy KQHĐKD của các đòn bẩy kiểm soát trong bối cảnh các doanh
nghiệp thuận hai tay. Severgnini & cộng sự (2018) xem xét ảnh hưởng ba khía cạnh