Tiểu luận phân tích nội dung vật chất và ý thức, mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức

lOMoARcPSD|17838488

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
(PHÂN HIỆU VĨNH LONG)
KHOA CƠ BẢN
MÔN HỌC: TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN

BÀI TIỂU LUẬN: “Phân tích nội dung vật chất và ý thức, mối
quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức? Ý nghĩa phương pháp
luận của mối liên hệ? Thông qua thực tiễn cuộc sống, sinh viên hãy
chứng minh sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất? (Bằng
những sự kiện, những thành tựu, việc làm cụ thể của cá nhân đã
từng diễn ra trong xã hội)”
SINH VIÊN THỰC HIỆN

:

NGUYỄN NGỌC QUẾ TRÂN

MSSV

:

31221570002

KHÓA - CHUYÊN NGÀNH :

K48 – NGÔN NGỮ ANH

GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

TS. PHAN THỊ HÀ

:

Vĩnh Long, ngày 03 tháng 11 năm 2022

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

1

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU..........................................................................................2
NỘI DUNG CHÍNH................................................................................3
I. PHÂN TÍCH NỘI DUNG VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC......................3
1.1. Vật chất
1.2. Ý thức
II. MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý
THỨC.......................................................................................................6
1.1. Khái niệm
1.2. Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức
a) Vật chất có vai trị quyết định ý thức
b) Ý thức tác động trở lại vật chất

III. Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUẬN CỦA MỐI LIÊN HỆ .......10

⁕CHỨNG MINH SỰ TÁC ĐỘNG TRỞ LẠI CỦA Ý THỨC ĐỐI
VỚI VẬT CHẤT...................................................................................11
KẾT LUẬN............................................................................................12
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................13

2

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

LỜI MỞ ĐẦU
Trong q trình đổi mới tồn diện đất nước, Đảng Cộng sản Việt
Nam xác định hội nhập quốc tế là định hướng chiến lược lớn để xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc, coi hội nhập quốc tế là sự nghiệp hàng đầu của
dân ta và của cả hệ thống chính trị. Thực hiện những chủ trương và
chính sách nhất quán về hội nhập quốc tế, Việt Nam đã đẩy mạnh sâu
sắc hơn quan hệ với các đối tác; chủ động phát huy vai trò tại các cơ chế
đa phương, đặc biệt là trong ASEAN và Liên Hợp Quốc. Ngày
7/11/2006, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ
chức thương mại thế giới (WTO). Đây là một sự kiện có ý nghĩa đặc
biệt, là cột mốc quan trọng trong sự nghiệp phát triển của nước ta. Với
sự kiện này, nước ta đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới
địi hỏi người dân phải có trách nhiệm hơn với xu thế hội nhập quốc tế.
Nhân dân ta là chủ thể của hội nhập, được hưởng những thành quả của
hội nhập, dân có giàu thì nước mới mạnh. Từ đó cho thấy vai trị của
mỗi người ngày càng to lớn, góp phần khơng nhỏ trong việc phát triển

kinh tế của đất nước. Nhưng làm thế nào để cho con người có thể nhận
thức được đầy đủ, chính xác về thế giới, biết cách cải tạo nó để phục vụ
cho công cuộc đổi mới đất nước rõ ràng là một vấn đề phức tạp.
Sau một thời gian được học tập và rèn luyện tại trường Đại học Kinh
tế Thành phố Hồ Chí Minh (Phân hiệu Vĩnh Long), được học bộ mơn
“Triết học Mác – Lênin“, tìm hiểu về mối quan hệ biện chứng giữa vật
chất và ý thức của Chủ nghĩa Mác – Lênin, một phần câu trả lời đã được
tìm thấy...., em hiểu rõ hơn về nội dung của vật chất và ý thức, mối quan
hệ biện chứng giữa chúng, cũng như hiểu hơn về ý nghĩa phương pháp
luận của mối liên hệ, để rồi hôm nay có thể đưa ra ý kiến, quan điểm
riêng của bản thân về nó.

3

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

NỘI DUNG CHÍNH
I.Phân tích nội dung vật chất và ý thức:
1.1. Vật chất:
- Vật chất là phạm trù triết học phức tạp và có nhiều quan
niệm khác nhau về nó. Nhưng theo Lê-nin định nghĩa :"Vật chất là một
phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan đem lại cho con
người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại,
phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác".
- Lê-nin chỉ rõ rằng, để định nghĩa vật chất không thể theo cách thông
thường vì khái niệm vật chất là khái niệm rộng nhất. Để định nghĩa vật
chất Lê-nin đã đối lập vật chất với ý thức, hiểu vật chất là thực tại khách

quan được đem lại cho con người trong cảm giác, vật chất tồn tại độc lập
với cảm giác, ý thức, còn cảm giác, ý thức phụ thuộc vào vật chất, phản
ánh khách quan.
- Khi định nghĩa vật chất là phạm trù triết học, Lênin một mặt muốn chỉ
rõ vật chất là khái niệm rộng nhất, muốn phân biệt tư cách là phạm tù
triết học, là kết quả của sự khái quát và trừu tượng với những dạng vật
chất cụ thể, với những "hạt nhân cảm tính". Vật chất với tư cách là một
phạm trù triết học khơng có những đặc tính cụ thể có thể cảm thụ được.
Định nghĩa vật chất như vậy khắc phục được những quan niệm siêu hình
của chủ nghĩa duy vật đồng nhất vật chất với hình thức biểu hiện cụ thể
của nó.
4

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

- Lê-nin cho rằng vật chất vốn tự nó có, khơng thể tiêu diệt được, nó
tồn tại bên ngồi và không lệ thuộc vào cảm giác, ý thức con người, vật
chất là một thực tại khách quan.
- Khác với quan niệm ý niệm tuyệt đối của chủ nghĩa duy tâm khách
quan, "thượng đế" của tôn giáo…Vật chất không phải là lực lượng siêu
tự nhiên tồn tại lơ lửng ở đâu đó, trái lại phạm trù vật chất là kết quả của
sự khái quát sự vật, hiện tượng cụ thể và do đó các đối tượng vật chất có
thật, hiện thực đó có khả năng tác động vào giác quan để gây ra cảm
giác và nhờ đó mà ta có thể biết được, hiểu được và nắm bắt sự vật này.
Định nghĩa của Lê-nin đã khẳng định được câu trả lời về hai mặt của vấn
đề cơ bản của triết học.
- Hơn thế nữa Lê-nin còn khẳng định cảm giác chép lại, chụp lại,

phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác. Khẳng định như vậy
một mặt muốn nhấn mạnh tính thứ nhất của vật chất, vai trị quyết định
của nó với vật chất và mặt khác khẳng định khả năng nhận thức thế giới
khách quan của con người. Nó khơng chỉ phân biệt chủ nghĩa duy tâm
với chủ nghĩa duy vật, với thuyết khơng thể biết mà cịn phân biệt chủ
nghĩ duy vật với nhị nguyên luận.
- Như vậy, chúng ta thấy rằng định nghĩa về vật chất của Lê-nin là
hồn tồn triệt để, nó giúp chúng ta xác định được nhân tố vật chất trong
đời sống xã hội, có ý nghĩa trực tiếp định hướng cho nghiên cứu khoa
học tự nhiên giúp ngày càng đi sâu vào các dạng cụ thể của vật chất

5

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

trong giới vi mơ. Nó giúp chúng ta có thái độ khách quan trong suy nghĩ
và hành động.
1.2. Ý thức:
- Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin thì: “Ý thức là sự phản
ánh một cách năng động, sáng tạo thế giới khách quan vào trong bộ óc
con người, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan”. Tuy nhiên,
không phải cứ thế giới khách quan tác động vào bộ não con người thì tự
nhiên trở thành ý thức. Mặt khác, ý thức là sự phản ánh năng động, sáng
tạo thế giới, do nhu cầu cải tạo giới tính tự nhiên của con người quyết
định và được thực hiện thơng qua hoạt động lao động. Do đó, ý thức là
cái vật chất được đem chuyển vào trong đầu óc con người và được cải
biến đi ở trong đó.

- Tính sáng tạo của ý thức được biểu hiện rất phong phú. Trên cơ sở
những gì đã có, ý thức có thể tạo ra những hiểu biết mới về sự vật, có thể
hình dung ra những gì khơng có trong thực tế. Ý thức có thể dự đốn,
đốn trước được tương lai, có thể tạo ra những ảo tưởng, hoang đường,
những lý thuyết khoa học và lý thuyết rất trừu tượng và có tính khái qt
cao.
- Tuy nhiên, tính sáng tạo ra ý thức là sự sáng tạo ra sự phản ánh, vì
ý thức bao giờ cũng chỉ là sự phản ánh tồn tại.
- Ý thức là sản phẩm lịch sử của quá trình phát triển xã hội nên mang
bản chất xã hội.
6

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

II.Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức:
1.1. Khái niệm:
- Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng.
Trong mối quan hệ giữa vật chất và ý thức thì vật chất có trước cịn ý
thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức quyết định ý thức nhưng
không thụ động mà có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động
thực tiễn của con người.
- Theo Lê-nin thì vật chất là một phạm trù triết học để chỉ thực tại
khách quan, đem đến cho con người trong cảm giác, được cảm giác của
con người chép lại, chụp lại, phản ánh lại và không tồn tại lệ thuộc vào
cảm giác.
- Đặc điểm của vật chất:
+ Vật chất tồn tại bằng vận động và thể hiện sự tồn tại thơng qua vận

động.
+ Khơng có vận động ngồi vật chất và khơng có vật chất khơng có vận
động;
+ Vật chất vận động trong không gian và thời gian;
+ Không gian và thời gian là thuộc tính chung vốn có của các dạng vật
chất cụ thể và là hình thức tồn tại của vật chất.
- Bên cạnh vật chất, ý thức là kết quả của quá trình phát triển tự
nhiên và lịch sử xã hội. Ý thức mang bản chất là hình ảnh chủ quan của

7

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

thế giới khách quan, chính là sự phản ánh tích cực, tự giác, chủ động thế
giới khách quan và bộ não con người thông qua hoạt động thực tiễn.
1.2. Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức:
- Vật chất và ý thức có quan hệ 2 chiều và tác động qua lại lẫn
nhau. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức được thể hiện qua nhận thức
và thực tiễn như sau:
+ Thứ nhất: Vật chất có vai trò quyết định ý thức
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: Vật chất có trước, ý
thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định ý thức vì:
- Ý thức là sản phẩm của một dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc
người nên chỉ khi có con người mới có ý thức. Trong mối quan hệ giữa
con người với thế giới vật chất thì con người là kết quả quá trình phát
triển lâu dài của thế giới vật chất, là sản phẩm của thế giới vật chất. Kết
luận này đã được chứng minh bởi sự phát triển hết sức lâu dài của khoa

học về giới tự nhiên; nó là một bằng chứng khoa học chứng minh quan
điểm: vật chất có trước, ý thức có sau.
- Các yếu tố tạo thành nguồn gốc tự nhiên, nguồn gốc xã hội của ý
thức (bộ óc người, thế giới khách quan tác động đến bộ óc gây ra các
hiện tượng phản ánh, lao động, ngôn ngữ), hoặc là chính bản thân thế
giới vật chất (thế giới khách quan), hoặc là những dạng tồn tại của vật
chất (bộ óc người, hiện tượng phản ảnh, lao động, ngôn ngữ) đã khẳng
định vật chất là nguồn gốc của ý thức.
8

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

- Ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất, là hình ảnh chủ quan về
thế giới vật chất nên nội dung của ý thức được quyết định bởi vật chất.
Sự vận động và phát triển của ý thức, hình thức biểu hiện của ý thức bị
các quy luật sinh học, các quy luật xã hội và sự tác động của môi trường
sống quyết định. Những yếu tố này thuộc lĩnh vực vật chất nên vật chất
không chỉ quyết định nội dung mà cịn quyết định cả hình thức biểu hiện
cũng như mọi sự biến đổi của ý thức.
+ Thứ hai: Ý thức tác động trở lại vật chất
- Trong mối quan hệ với vật chất, ý thức có thể tác động trở lại vật
chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
- Vì ý thức là ý thức của con người nên nói đến vai trị của ý thức là
nói đến vai trị của con người. Bản thân ý thức tự nó khơng trực tiếp thay
đổi được gì trong hiện thực. Muốn thay đổi hiện thực, con người phải
tiến hành những hoạt động vật chất. Song, mọi hoạt động của con người
đều do ý thức chỉ đạo, nên vai trị của ý thức khơng phải trực tiếp tạo ra

hay thay đổi thế giới vật chất mà nó trang bị cho con người tri thức về
thực tại khách quan, trên cơ sở ấy con người xác định mục tiêu, đề ra
phương huớng, xây dựng kế hoạch, lựa chọn phương pháp, biện pháp,
công cụ, phương tiện,…để thực hiện mục tiêu của mình. Ở đây, ý thức
đã thể hiện sự tác động của mình đối với vật chất thơng qua hoạt động
thực tiền của con người.

9

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

- Sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất diễn ra theo hai
hướng: tích cực hoặc tiêu cực. Nếu con người nhận thức đúng, có tri
thức khoa học, có tình cảm cách mạng, có nghị lực, có ý chí thì hành
động của con người phù hợp với các quy luật khách quan, con người có
năng lực vượt qua những thách thức trong quá trình thực hiện mục đích
của mình, thế giới được cải tạo – đó là sự tác động tích cực cúa ý thức.
Cịn nếu ý thức của con người phản ánh không đúng hiện thực khách
quan, bản chất, quy luật khách quan thì ngay từ đầu, hướng hành động
của con người đã đi ngược lại các quy luật khách quan, hành động ấy sẽ
có tác dụng tiêu cực đổi với hoạt động thực tiễn, đối với hiện thực khách
quan.
- Như vậy, bằng việc định hướng cho hoạt động của con người, ý
thức có thế quyết định hành động của con người, hoạt động thực tiễn của
con người đúng hay sai, thành công hay thất bại, hiệu quả hay khơng
hiệu quả.
- Tìm hiểu về vật chất, về nguồn gốc, bản chất của ý thức, về vai trị

của vật chất, của ý thức có thể thấy: vật chất là nguồn gốc của ý thức,
quyết định nội dung và khả năng sáng tạo ý thức; là điều kiện tiên quyết
để thực hiện ý thức; ý thức chỉ có khả năng tác động trở lại vật chất, sự
tác động ấy không phải tự thân mà phải thông qua hoạt động thực tiễn
(hoạt động vật chất) của con người. Sức mạnh của ý thức trong sự tác
động này phụ thuộc vào trình độ phản ánh của ý thức, mức độ thâm nhập
của ý thức vào những người hành động, trình độ tổ chức của con người
10

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

và những điều kiện vật chất, hoàn cảnh vật chất, trong đó con người
hành động theo định hướng của ý thức.

III. Ý nghĩa phương pháp luận của mối liên hệ:
– Phải luôn xuất phát từ hiện thực khách quan trong mọi hoạt động
để có thể xác định đúng đắn mục tiêu, kế hoạch, biết tìm và vận dụng
phương pháp tổ chức hoạt động hiệu quả để đạt được mục tiêu đề ra một
cách tối ưu.
+ Tri thức mà con người thu nhận được sẽ thơng qua chu trình học
tập, nghiên cứu từ các hoạt động quan sát, phân tích để tác động vào đối
tượng vật chất và buộc những đối tượng đó phải thể hiện những thuộc
tính, quy luật.
+ Để cải tạo thế giới khách quan đáp ứng nhu cầu của mình, con
người phải căn cứ vào hiện thực khách quan để có thể đánh giá, xác định
phương hướng biện pháp, kế hoạch mới có thể thành cơng.
+ Bên cạnh đó cần phải tránh xa những thói quen chỉ căn cứ vào nhu

cầu, niềm tin mà không nghiên cứu đánh giá tình hình đối tượng vất
chất.
– Phát huy tính năng động, sáng tạo, sức mạnh to lớn của yếu tố con
người.
11

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

+ Con người muốn ngày càng tài năng, xã hội ngày càng phát triển
thì phải ln chủ động, phát huy khả năng của mình và ln tìm tịi, sáng
tạo cái mới. Bên cạnh đó, con người phải thường xuyên rèn luyện, tu
dưỡng, nâng cao năng lực và không bỏ cuộc giữa chừng.
+ Con người tuyệt đối không được thụ động, ỷ lại trong mọi trường
hợp để tránh việc sa vào lười suy nghĩ, lười lao động.
– Khắc phục được bệnh chủ quan duy ý chí; bệnh bảo thủ, trì trệ,
thái độ tiêu cực...đặc biệt là trong quá trình đổi mới hiện nay.

⁕Chứng minh sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất:
Ví dụ 1: Khi ở nhiệt độ 0oC thì nước đơng thành đá, do đó khi em
muốn uống nước đá đã cho nước vào ngăn đông tủ lạnh để nước chuyển
nước từ trạng thái lỏng, sang trạng thái rắn (nước đá).
Ví dụ 2: Khi ở nhiệt độ 100oC thì nước sẽ sơi và có thể làm chín thức
ăn, do đó khi muốn dùng nước nóng hoặc làm chín thức ăn đã nấu nó lên
để làm nóng nước hay làm chín, làm mềm thức ăn.
Ví dụ 3: Biết được mùi hương của vỏ cam, vỏ quýt, vỏ bưởi có thể
đuổi được muỗi nên khi ăn xong gia đình em thường giữ lại vỏ của quả
cam, quả quýt để phơi khơ tận dụng để ở các góc quanh nhà để đuổi

muỗi và đồng thời làm cho ngôi nhà có mùi thơm hơn.

12

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

KẾT LUẬN
Xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là một sự nghiệp rất khó
khăn, phức tạp, nó như cuộc chiến đấu kháng chiến trường kì của
Đảng và nhà nước.
Với những biến động trước tình hình kinh tế của nhiều n ước trên thế
giới đòi hỏi Đảng và nhà nước phải kiên trì, giữ vững lịng tin, quyết tâm
khắc phục khó khăn, đồng thời phải tỉnh táo, nhạy bén thích ứng kịp thời
với thực tế biến đổi từng ngày từng giờ.
Quán triệt phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng
Hồ Chí Minh, vận dụng thành thạo phép biện chứng duy vật vào việc
nghiên cứu và quản lý kinh tế, phát huy mạnh mẽ quan hệ giữa kinh tế
và chính trị trong cơng cuộc đổi mới nhằm tăng trưởng nền kinh tế quốc
dân, nhất định chúng ta sẽ trở thành những nhà quản lý giỏi góp phần
xứng đáng vào công cuộc đổi mới của đất nước, tạo điều kiện để nền
kinh tế Việt Nam phát triển cao, từ đó nâng cao vị trí Việt Nam trên
chính trường quốc tế, góp phần củng cố sự ổn định về chính trị của đất
nước. Đó là lương tâm của những người làm cơng tác quản lý kinh tế
chính trị.

13

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình Triết học Mác-Lênin
2. Văn kiện Đại hội toàn quốc lần thứ VI
3. Văn kiện Đại hội toàn quốc lần thứ VII
4. Văn kiện Đại hội toàn quốc lần thứ VIII
5. Kinh tế 1998-1999 Việt Nam và thế giới (thời báo kinh tế Việt
Nam)
6. Thời báo kinh tế Việt Nam
7. Tạp chí nghiên cứu kinh tế

1. Giáo trình triết học
Mác-Lênin tập 2 CNXB
chính trị quốc
gia
14

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

2.
Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VI

3.
Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VII

4.
Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VIII
5. Kinh tế 1998
-1999 Việt Nam và

15

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

thế giới(thời báo
kinh tế
Việt Nam )
6. Thời báo kinh tế
Việt Nam
7. Tạp chí nghiên cứu
kinh tế
ình triết học MácLênin tập 2 CNXB
chính trị quốc
gia

2.
16

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VI

3.
Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VII

4.
Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VIII
5. Kinh tế 1998
-1999 Việt Nam và
thế giới(thời báo
kinh tế
Việt Nam )
17

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

6. Thời báo kinh tế
Việt Nam

7. Tạp chí nghiên cứu
kinh tế.
1. Giáo trình triết học
Mác-Lênin tập 2 CNXB
chính trị quốc
gia

2.
Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VI

3.
18

Downloaded by hây hay ()


lOMoARcPSD|17838488

Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VII

4.
Văn kiện đại hội toàn
quốc lần VIII
5. Kinh tế 1998
-1999 Việt Nam và
thế giới(thời báo
kinh tế
Việt Nam )

6. Thời báo kinh tế
Việt Nam
19

Downloaded by hây hay ()