Báo cáo " Về tội phạm có dấu hiệu "có tổ chức" trong luật hình sự " doc

nghiên cứu - trao đổi
50 tạp chí luật học số 1/2
003



rong khoa hc phỏp lớ Vit Nam, khỏi nim
t phỏp c gii thớch theo nhiu ngha
khỏc nhau v vic xỏc nh c quan no l c
quan t phỏp cng cha cú s thng nht. Bi
vit ny khụng cp c s lớ lun xỏc nh
c quan no l c quan t phỏp m ch phõn tớch
quỏ trỡnh hỡnh thnh v phỏt trin ca h thng
cỏc c quan t phỏp - nhng c quan m v mt
hc thut cng nh trong thc tin hin nay ó cú
c s nht trớ ph bin, bao gm: To ỏn nhõn
dõn, vin kim sỏt nhõn dõn, c quan iu tra v
c quan thi hnh ỏn. Vic phõn kỡ phỏt trin ca
h thng c quan t phỏp Vit Nam c da
trờn tiờu chớ c bn l s ra i ca cỏc Hin
phỏp nm 1946, 1959, 1980, 1992 v Hin phỏp
nm 1992 sa i.
1. H thng cú quan t phỏp thi kỡ trc
Hin phỏp nm 1946
Ngay sau khi Cỏch mng thỏng Tỏm thnh
cụng, cỏc c quan t phỏp u tiờn ca nc Vit
Nam dõn ch cng ho ó c thnh lp, bao
gm: To ỏn quõn s (TAQS), to ỏn c bit, to
ỏn binh v to ỏn thng (to ỏn t phỏp). TAQS

c thnh lp theo Sc lnh s 33/SL ngy
13/9/1995, ti cỏc tnh v thnh ph nh H Ni,
Hi Phũng, Thỏi Nguyờn, Ninh Bỡnh, Vinh,
Qung Ngói, Si Gũn, M Tho. Sau ú, theo Sc
lnh s 77C ngy 18/12/1945, thnh lp thờm hai
TAQS ti Nha Trang v Phan Thit. TAQS c
t chc theo mụ hỡnh mt cp, cú thm quyn xột
x s thm ng thi chung thm tt c nhng
ngi phm vo vic cú phng hi n nn c
lp ca nc Vit Nam dõn ch cng hũa. Vic
xột x cỏc v ỏn hỡnh s thng nh xõm phm
sc kho, nhõn phm, danh d, ti sn ca cụng
dõn v trt t an ton xó hi v cỏc v ỏn dõn s
c tm thi giao cho ban t phỏp thuc U ban
hnh chớnh cp huyn v cp tnh m nhim.
Theo Sc lnh s 163/SL ngy 23/8/1946,
To ỏn binh lõm thi ó c thnh lp ti H
Ni, cú thm quyn xột x cỏc quõn nhõn hoc
nhng ngi lm vic ti c quan chuyờn mụn
ca quõn i phm phỏp hoc phm phỏp cú nh
hng n quõn i. ng thi, cỏc to ỏn binh
ti mt trn cng c thnh lp kp thi xột
x cỏc v vic xy ra cỏc im ang tỏc chin
nhm ỏp ng yờu cu thc hin nhim v cỏch
mng, cng c sc mnh ca quõn i.
Theo Sc lnh s 64/SL ngy 23/11/1945, ti
H Ni to ỏn c bit ó c thnh lp xột
x nhng ngi l nhõn viờn ca u ban hnh
chớnh cỏc cp v ca cỏc c quan Chớnh ph
phm ti, do ban thanh tra c bit truy t.

Cỏc to ỏn t phỏp c thnh lp cỏc cp
theo Sc lnh s 13/SL ngy 24/1/1946: mi
qun (ph, huyn, chõu) cú mt to ỏn s cp;
mi tnh v cỏc thnh ph H Ni, Hi Phũng,
Si Gũn, Ch Ln cú mt to ỏn nh cp;
mi kỡ cú mt to thng thm t ti H Ni,
Hu (Thun Hoỏ) v Si Gũn. To ỏn s cp cú
thm quyn xột x s thm, s chung thm cỏc
v ỏn hỡnh s, dõn s v thng s. To ỏn
nh cp cú thm quyn xột x s thm, s chung
thm cỏc v ỏn hỡnh s, dõn s v thng s; khi
T

* Trng i hc lut H Ni
PGS.TS. Lê Minh Tâm
*



nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 1/2003 51

xét xử các vụ án dân sự và thương sự, chánh án
xét xử một mình nhưng khi xét xử các việc tiểu
hình phải có thêm hai phụ thẩm nhân dân và khi
xét xử các việc đại hình toà đệ nhị cấp có 5 người
cùng ngồi xét xử và đều có quyền quyết nghị.
Toà thượng thẩm có thẩm quyền xét xử phúc
thẩm các bản án của toà án sơ cấp và toà án đệ
nhị cấp bị kháng cáo.

Ngoài ra, theo Điều 75 Sắc lệnh số 63 ngày
22/11/1945, các ban tư pháp xã đã được thành
lập bao gồm: Chủ tịch, phó chủ tịch và thư kÝ của
uỷ ban hành chính xã, để thực hiện nhiệm vụ tư
pháp ở cơ sở. Sau đó, theo Sắc lệnh số 131/SL
ngày 20/7/1946, tổ chức tư pháp công an đã được
thành lập để điều tra các vụ phạm pháp đại hình,
tiểu hình và vi cảnh, thu thập tang chứng và bắt
người phạm pháp giao cho toà án xét xử.
Về thẩm phán, có hai ngạch thẩm phán là
thẩm phán sơ cấp và thẩm phán đệ nhị cấp.
Ngạch thẩm phán sơ cấp có 5 hạng và ngạch
thẩm phán đệ nhị cấp có 7 hạng, được chia thành
hai chức vị: Thẩm phán xét xử (do chánh nhất toà
án thượng thẩm đứng đầu) và thẩm phán buộc
tội (do chưởng lí đứng đầu). Các thẩm phán đệ
nhị cấp có thể làm việc ở toà thượng thẩm. Bộ
trưởng Bộ tư pháp bổ nhiệm thẩm phán toà sơ
cấp và Chủ tịch nước bổ nhiệm thẩm phán toà
đệ nhị cấp.
Như vậy, hệ thống cơ quan tư pháp nước ta
đã được thành lập rất sớm và có bản chất khác
với bản chất của hệ thống tư pháp của chế độ cũ.
Hệ thống các cơ quan tư pháp bước đầu đã có cơ
cấu bao gồm toà án, công tố, điều tra và cơ quan
tư pháp địa phương, trong đó các toà án có vị trí
và vai trò đặc biệt quan trọng.
2. Hệ thống cơ quan tư pháp thời kì 1946 - 1960
Theo quy định của Hiến pháp năm 1946, hệ
thống cơ quan tư pháp nước ta gồm có: Toà án

tối cao; các toà án phúc thẩm; các toà án đệ nhị
cấp và sơ cấp (Điều 63). Một số nguyên tắc cơ
bản thể hiện tính dân chủ, tiến bộ của cơ quan tư
pháp đã được xác lập như: Nguyên tắc xét xử
công khai (Điều 67); thẩm phán xét xử độc lập và
chỉ tuân theo pháp luật được xác lập (Điều 69); bị
cáo được quyền bào chữa hoặc mượn luật sư
(Điều 67); khi xét xử việc hình phải có phụ thẩm
nhân dân tham gia ý kiến nếu là tiểu hình hoặc
cùng quyết định với thẩm phán nếu là việc đại
hình (Điều 65); quốc dân thiểu số có quyền dùng
tiếng nói của mình trước toà án… Do điều kiện
chiến tranh nên hệ thống các toà án trong thời kì
này chưa được thiết lập theo đúng quy định của
Hiến pháp năm 1946, cụ thể là chỉ có toà án sơ
cấp và toà án đệ nhị cấp được thành lập (ở hầu
hết các địa phương trên miền Bắc và miền Trung,
còn Toà án tối cao chưa được thành lập và toà án
phúc thẩm được thành lập nhưng sau đó, theo
Nghị định số 05 ngày 1/1/1947 đã tạm đình chỉ
và giải thể.
Do yêu cầu củng cố sức mạnh của quân đội
trong hoàn cảnh cuộc kháng chiến toàn quốc,
TAQS và toà án binh được củng cố và mở rộng
để kịp thời xét xử các tội phạm trong quân đội và
trừng trị những người xâm hại đến sức chiến đấu
của quân đội. Hệ thống toà án binh trong thời kì
này bao gồm: Toà án binh mặt trận, toà án binh
khu, Toà án binh tối cao và Toà án khu trung
ương. Toà án binh mặt trận được thành lập từ cấp

trung đoàn trở lên, có thẩm quyền xét xử sơ,
chung thẩm những người phạm tội phản quốc,
gián điệp hoặc cướp của, nhũng nhiễu nhân dân ở
các điểm đang tác chiến; toà án binh khu có thẩm
quyền xét xử những quân nhân phạm vào một
hay nhiều tội định ở hình luật chung, một hay
nhiều tội có tính cách nhà binh (Điều 67 Sắc lệnh
163/SL); Toà án binh tối cao có thẩm quyền xét
xử những quân nhân từ cấp trung đoàn trở lên và
các quân nhân thuộc cơ quan trung ương phạm
vào các tội đã được quy định ở hình luật chung
và những tội có tính cách nhà binh (Điều 67
Sắc lệnh số 163/SL) và Toà án khu trung ương
tại Bộ quốc phòng, có thẩm quyền xét xử các


nghiên cứu - trao đổi
52 tạp chí luật học số 1/2
003
nhõn viờn thuc cỏc c quan ca B quc phũng
v B tng ch huy, k c trung on trng tr
lờn phm ti trong a bn khu trung ng. Mt
c im ỏng lu ý trong thi kỡ ny l to ỏn
binh cú nhiu chc nng khỏc nhau nh xột x,
iu tra, cụng t, tuyờn truyn giỏo dc phỏp lut
v qun lớ phm nhõn.
Ngy 22/5/1950, Sc lnh s 85/SL v ci
cỏch b mỏy t phỏp v lut t tng ó c ban
hnh. T õy, to ỏn s cp c i thnh to
ỏn nhõn dõn huyn; to ỏn nh cp c i

thnh to ỏn nhõn dõn tnh; hi ng phỳc ỏn
c i thnh to ỏn phỳc thm v ph thm
nhõn dõn c gi l hi thm nhõn dõn; hi
thm nhõn dõn do hi ng nhõn dõn cựng cp
bu ra vi nhim kỡ l mt nm, cú quyn biu
quyt v quyn ti phỏn nh thm phỏn. Sc lnh
s 85/SL cũn quy nh v vic thnh lp hi ng
ho gii cp huyn v m rng thm quyn cho
ban t phỏp xó i vi vic pht vi cnh v gii
quyt mt s vic ớt quan trng v mt tr an.
Nhng ci cỏch ny cú ý ngha quan trng trong
vic m rng dõn ch, lm cho c quan t phỏp
gn dõn, hn v tr thnh cụng c quan trng
trong vic thc hin nhim v cỏch mng, phc
v li ớch ca Nh nc v nhõn dõn.
Cỏc c quan iu tra cng ó cú s thay i
ỏng k. Theo Sc lnh s 141/SL ngy
16/12/1953, Nha cụng an Vit Nam c i
thnh Th b cụng an v h thng c quan iu
tra ca Th b cụng an c thnh lp gm cú:
V chp phỏp v lao ci ( trung ng); ban chp
phỏp ( cỏc tnh, thnh ph) v phũng chp phỏp
( cỏc liờn khu).
Mt trong nhng ci cỏch quan trng, ỏnh
du bc phỏt trin mi ca cỏc c quan t phỏp
Vit Nam l vo thỏng 4/1958, ti kỡ hp th 8
ca Quc hi (khoỏ I) ó thụng qua Ngh quyt
v vic thnh lp To ỏn nhõn dõn ti cao v
Vin cụng t nhõn dõn trung ng. T õy, h
thng to ỏn nhõn dõn v vin cụng t tỏch khi

B t phỏp v chu s qun lớ ca Hi ng
Chớnh ph. Nhng ci cỏch ny c chớnh thc
ghi nhn trong Hin phỏp nm 1959.
3. H thng cú quan t phỏp thi kỡ 1960 - 1980
Theo quy nh ca Hin phỏp nm 1959, t
chc b mỏy nh nc ta ó cú nhng thay i
cn bn, trong ú t chc b mỏy ca cỏc c
quan t phỏp c quy nh ti Chng VIII ca
Hin phỏp. Cỏc c quan tũa ỏn nhõn dõn v vin
kim sỏt nhõn dõn ó hỡnh thnh mt h thng
thng nht t trung ng xung a phng v
khụng trc thuc Hi ng Chớnh ph na m
trc thuc Quc hi v hi ng nhõn dõn
cựng cp.
H thng to ỏn nhõn dõn bao gm: To ỏn
nhõn dõn ti cao; cỏc to ỏn nhõn dõn a phng
(cp tnh thnh ph trc thuc trung ng; cp
huyn, thnh ph trc thuc tnh hoc n v
hnh chớnh tng ng v to ỏn khu t tr) v
cỏc to ỏn quõn s (TAQS trung ng v cỏc
TAQS quõn khu, quõn binh chng, s on trc
thuc B quc phũng v tng ng). Ngoi ra,
theo iu 97 Hin phỏp nm 1959, trong trng
hp cn xột x nhng v ỏn c bit, Quc hi
cú th quyt nh thnh lp to ỏn c bit. H
thng to ỏn nhõn dõn c t chc theo nguyờn
tc hai cp xột x; cỏc nguyờn tc t chc v hot
ng ca to ỏn nhõn dõn thi kỡ 1946-1960 ó
c k tha v phỏt trin mc cao hn, c th
l: Khi xột x, to ỏn nhõn dõn cú quyn c lp

v ch tuõn theo phỏp lut (iu 100 Hin phỏp
nm 1959); vic xột x ca to ỏn nhõn dõn cú
hi thm nhõn dõn tham gia Khi xột x, hi
thm nhõn dõn ngang quyn vi thm phỏn (iu
99 Hin phỏp nm 1959); to ỏn nhõn dõn xột x
cụng khai; bo m quyn bo cha ca b cỏo
(iu 101 Hin phỏp nm 1959); to ỏn xột x
theo nguyờn tc mi cụng dõn u bnh ng
trc phỏp lut (iu 3 Lut t chc tũa ỏn nhõn
dõn nm 1960)
Trờn c s cỏc quy nh ca Hin phỏp 1959,


nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 1/2003 53

Luật tổ chức toà án nhân dân (Luật TCTAND)
được đã được ban hành ngày 14/7/1960 và ngày
23/3/1961, Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã ban
hành Pháp lệnh quy định cụ thể về tổ chức của
toà án nhân dân các cấp. Theo đó, Toà án nhân
dân tối cao (TANDTC) có cơ cấu tổ chức gồm:
Uỷ ban thẩm phán; các toà chuyên trách (toà hình
sự, toà dân sự, toà phúc thẩm); hội đồng toàn thể
thẩm phán và bộ máy giúp việc (Điều 1 Pháp
lệnh). Chánh án TANDTC do Quốc hội bầu và
bãi miễn với nhiệm kì 5 năm; các phó chánh án,
thẩm phán, thẩm phán dự khuyết và uỷ viên Uỷ
ban thẩm phán TANDTC do uỷ ban thường vụ
Quốc hội bổ nhiệm và bãi nhiệm. TANDTC là cơ

quan xét xử cao nhất của nước Việt Nam dân chủ
cộng hòa, có thẩm quyền: Xét xử sơ thẩm các vụ
án thuộc thẩm quyền của TANDTC và những vụ
án của tòa án nhân dân cấp dưới mà TANDTC
lấy lên để xử; phúc thẩm những bản án, quyết
định của tòa án nhân dân cấp dưới bị kháng án
hoặc bị kháng nghị; giám đốc thẩm việc xét xử
của các tòa án nhân dân địa phương, TAQS và
toà án đặc biệt; Hội đồng toàn thể thẩm phán
TANDTC có nhiệm vụ duyệt lại các bản án tử
hình của tòa án nhân dân các cấp trước khi các
bản đó được đem thi hành. Cùng với chức năng
xét xử, TANDTC còn có các chức năng khác:
Có quyền trình các dự án luật, pháp lệnh về
những vấn đề thuộc phạm vi công tác chuyên
môn của mình; quản lí các tòa án nhân dân địa
phương về mặt tổ chức; hướng dẫn các tòa án
nhân dân cấp dưới áp dụng pháp luật; huấn
luyện cán bộ toà án; nghiên cứu khoa học và
tuyên truyền giáo dục pháp luật trong nhân
dân.
Toà án nhân dân cấp tỉnh có cơ cấu tổ chức
gồm: Chánh án, các phó chánh án các thẩm phán
(do hội đồng nhân cùng cấp bầu ra và bãi miễn
với nhiệm kì 4 năm) và bộ máy giúp việc. Tòa án
nhân dân cấp tỉnh chỉ có hội đồng thẩm phán,
không có các toà chuyên trách. Tòa án nhân dân
cấp tỉnh có thẩm quyền xét xử sơ thẩm những vụ
án hình sự và dân sự thuộc thẩm quyền và những
vụ án thuộc thẩm quyền của cấp dưới mà tòa án

nhân dân cấp tỉnh lấy lên để xét xử; phúc thẩm
những bản án và quyết định của cấp dưới bị
kháng án hoặc bị kháng nghị. tòa án nhân dân
cấp tỉnh còn được giao nhiệm vụ xây dựng tổ
chức tư pháp địa phương, huấn luyện thư kí toà
án địa phương, cán bộ tư pháp thị trấn, xã và tổ
chức tuyên truyền giáo dục pháp luật trong nhân
dân (Điều 9 Pháp lệnh). Toà án nhân dân cấp
huyện có cơ cấu tổ chức gồm: Chánh án, các
thẩm phán và bộ máy giúp việc; trong trường hợp
cần thiết có thể có phó chánh án. Thẩm quyền
của tòa án nhân dân cấp huyện là xét xử các vụ
án dân sự và những vụ án hình sự có hình phạt tù
từ 2 năm tù trở xuống; hoà giải các việc tranh
chấp về dân sự và phân xử những việc hình nhỏ
mà theo luật định không phải mở phiên toà. Toà
án nhân dân cấp huyện còn có nhiệm vụ xây
dựng tổ chức tư pháp và hướng dẫn công tác hoà
giải ở xã, phường, thị trấn, khu phố và tuyên
truyền, giáo dục pháp luật.
Ngoài ra, trong thời kì này tại hai khu tự trị
Tây Bắc và Việt Bắc còn thành lập hai toà án cấp
khu là Toà án khu tự trị Tây Bắc và Toà án khu
tự trị Việt Bắc.
Hệ thống TAQS trong thời kì này cũng có
bước phát triển mới và có những đặc điểm riêng.
Tại miền Bắc, các TAQS được thành lập mới (theo
Quyết định số 165/TM ngày 21/2/1961 của Bộ
tổng tham mưu quân đội nhân dân Việt Nam để
thay thế cho các TAQS và toà án binh được

thành lập trước đây, gồm có: TAQS trung ương
và các TAQS quân khu, quân binh chủng, sư
đoàn trực thuộc Bộ quốc phòng và tương đương.
Tại miền Nam, các TAQS mới cũng được thành
lập (theo Chỉ thị số 51/H của Bộ Chỉ huy Miền)
gồm có: TAQS miền; TAQS miền Đông Nam bộ
và các TAQS cấp sư đoàn ở các mặt trận. Sau
ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước,


nghiªn cøu - trao ®æi
54 t¹p chÝ luËt häc sè 1/2
003
hệ thống TAQS được xây dựng thống nhất về
mặt tổ chức và hoạt động, gồm có: TAQS trung
ương và 16 TAQS quân khu, quân chủng và
tương đương.
Trong thời kì này, Bộ tư pháp giải thể (năm
1960) và việc quản lí tòa án nhân dân địa phương
được giao cho TANDTC.
Hệ thống viện kiểm sát nhân dân được thành
lập mới, thống nhất từ trung ương xuống địa
phương, bao gồm: Viện kiểm sát nhân dân tối
cao (VKSNDTC); các viện kiểm sát nhân dân địa
phương. viện kiểm sát nhân dân có chức năng và
thẩm quyền kiểm sát việc tuân theo pháp luật của
các cơ quan nhà nước thuộc Hội đồng Chính phủ,
các cơ quan nhà nước ở địa phương, các nhân
viên nhà nước và công dân (Điều 105 Hiến pháp
năm 1959); điều tra, truy tố trước tòa án nhân dân

những người phạm tội về hình sự; giữ quyền
công tố trước tòa án nhân dân cùng cấp; kiểm sát
hoạt động xét xử của tòa án nhân dân và thi hành
các bản án; kiểm sát hoạt động giam giữ, khởi tố
hoặc tham gia tố tụng trong những vụ án dân sự
quan trọng liên quan đến lợi ích của Nhà nước và
của nhân dân (Điều 3 Luật tổ chức viện kiểm sát
nhân dân năm 1960). Khác với hệ thống tòa án
nhân dân, hệ thống viện kiểm sát nhân dân được
tổ chức theo nguyên tắc thống nhất từ trung ương
xuống địa phương: VKSNDTC là cơ quan thuộc
Quốc hội, chịu trách nhiệm và báo cáo công tác
trước Quốc hội và ủy ban thường vụ quốc hội
(Điều 108 Hiến pháp năm 1959); viện kiểm sát
nhân dân các cấp chịu sự chỉ đạo của viện kiểm
sát nhân dân cấp trên và sự lãnh đạo thống nhất
của VKSNDTC (Điều 107 Hiến pháp năm 1959).
Đây là điểm khác biệt cơ bản của viện kiểm sát
nhân dân thời kì này so với thời kì trước.
Hệ thống cơ quan điều tra trong thời kì này
gồm có: Các cơ quan điều tra hình sự của Bộ
công an và Bộ quốc phòng và các cơ quan điều
tra thuộc viện kiểm sát nhân dân các cấp. Cơ
quan điều tra của viện kiểm sát nhân dân có
nhiệm vụ trực tiếp điều tra một số loại tội phạm
kinh tế và trị an mà kẻ phạm pháp và hành vi
phạm tội đã tương đối rõ; cơ quan điều tra của
Công an điều tra tất cả những vụ án phản cách
mạng và những tội phạm phức tạp; còn cơ quan
điều tra của quân đội thực hiện việc điều tra các

vụ án hình sự thuộc thẩm quyền xét xử của
TAQS. Nhìn chung, hệ thống cơ quan điều tra
trong thời kì này đã có sự phát triển và có sự phối
hợp hoạt động, bảo đảm tốt việc điều tra, truy tố,
phục vụ cho việc xét xử của toà án.
4. Hệ thống cơ quan tư pháp thời kì 1980 -1992
Chương IX Hiến pháp năm 1980 quy định về
toà án nhân dân và viện kiểm sát nhân dân, trong
đó Điều 127 quy định chung về chức năng,
nhiệm vụ của tòa án nhân dân và viện kiểm sát
nhân dân; đồng thời trong Hiến pháp có nhều quy
định cụ thể hơn về chức năng, nhiệm vụ, thẩm
quyền của các cơ quan tư pháp và bổ sung thêm
một số nguyên tắc, quy định quan trọng mới.
Đối với hệ thống tòa án nhân dân, về cơ bản
hệ thống tòa án nhân dân thời kì này vẫn kế thừa
và phát triển mô hình tổ chức của tòa án nhân
dân giai đoạn trước. Tuy nhiên, đi sâu phân tích
thì thấy có nhiều điểm mới, trong đó có những
điểm cơ bản như sau:
- Về tổ chức, Toà án quân sự cấp cao trở
thành bộ phận của TANDTC; tòa án nhân dân
cấp tỉnh thành lập các toà chuyên trách (toà hình
sự, toà dân sự); tòa án nhân dân cấp huyện được
quy định thêm về thư kí toà án và chuyên viên
pháp lí giúp việc; Cơ cấu tổ chức TAQS gồm:
TAQS cấp cao, các TAQS quân khu và tương
đương và các TAQS khu vực; các TAQS quân
đoàn, quân chủng bị giải thể.
- Về thẩm quyền xét xử, tòa án nhân dân cấp

huyện đã được mở rộng hơn thẩm quyền: Xét xử
sơ thẩm các vụ án hình sự mà theo quy định của
BLHS, người phạm tội bị áp dụng hình phạt tù từ
7 năm tù trở xuống, trừ các tội xâm phạm an ninh
quốc gia, các tội phạm nghiêm trọng, gây hậu


nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 1/2003 55

quả lớn, các vụ án mà bị cáo phạm tội ở nước
ngoài hoặc do tòa án nhân dân cấp trên lấy lên để
xử; xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự, lao động,
hôn nhân và gia đình và những vụ án khác theo
luật định, trừ những việc mà đương sự là người
nước ngoài. TAQS đã chuyển từ hệ thống một
cấp xét xử (sơ thẩm đồng thời chung thẩm - trước
năm 1985) sang mô hình thẩm quyền xét xử đủ
các trình tự như các tòa án nhân dân khác.
- Về nhiệm kì của chánh án, phó chánh án,
thẩm phán tòa án nhân dân các cấp được xác định
theo nhiệm kì của cơ quan bầu ra các chức vụ đó.
- Về quản lí về mặt tổ chức đối với các tòa án
nhân dân địa phương và các TAQS quân khu và
khu vực, thẩm quyền này được giao cho bộ trưởng
Bộ tư pháp phối hợp với Chánh án TANDTC và
bộ trưởng Bộ quốc phòng thực hiện.
- Ghi nhận chính thức trong Hiến pháp một
số quy định trước đây đã được xác lập như: Tổ
chức luật sư được thành lập để giúp các bị cáo và

đương sự khác về mặt pháp lí (Điều 133); chế độ
bầu cử hội thẩm nhân dân; nguyên tắc xét xử tập
thể và quyết định theo đa số (Điều 130 và 132)
Đối với hệ thống viện kiểm sát nhân dân, về
cơ bản, hệ thống viện kiểm sát nhân dân thời kì
này vẫn kế thừa và phát triển mô hình tổ chức
của viện kiểm sát nhân dân giai đoạn trước. Tuy
nhiên, có nhiều điểm mới như sau:
- Về tổ chức, viện kiểm sát nhân dân khu tự
trị bị giải thể; trong cơ cấu tổ chức của
VKSNDTC cũng như viện kiểm sát nhân dân cấp
tỉnh cũng có quy định về thành lập thêm những
bộ phận mới. Đội ngũ kiểm sát viên được quy
định gồm ba ngạch: Kiểm sát viên cao cấp, kiểm
sát viên trung cấp và kiểm sát viên sơ cấp.
- Về chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của
viện kiểm sát nhân dân được quy định rõ: Viện
kiểm sát nhân dân kiểm sát việc tuân theo pháp
luật và thực hiện quyền công tố của viện kiểm sát
nhân dân (Điều 138 Hiến pháp 1980); thẩm
quyền của viện kiểm sát nhân dân được mở rộng
hơn như thẩm quyền kiểm sát giam, giữ và cải
tạo; thẩm quyền kiểm sát chấp hành án; một số
thẩm quyền mới được quy định bổ sung như:
Quyền yêu cầu các cơ quan thông báo cho VKS
biết về việc vi phạm pháp luật và kết quả xử lí;
quyền yêu cầu thanh tra cùng cấp thanh tra việc
vi phạm pháp luật và thông báo cho VKS biết kết
quả; quyền kiến nghị và kháng nghị đối với các
cơ quan quản lí; quyền tham dự việc trù bị phiên

toà, tham gia tố tụng tại phiên toà của tòa án
nhân dân cùng cấp; quyền yêu cầu tòa án nhân
dân cùng cấp chuyển hồ sơ những vụ án cần
thiết để kiểm sát xét xử; quyền kháng nghị
theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm; quyền
khởi tố hoặc yêu cầu khởi tố những vụ án dân
sự quan trọng
- Khẳng định rõ về quản lí tổ chức và hoạt
động của hệ thống viện kiểm sát nhân dân: Các
viện kiểm sát nhân dân tổ chức và hoạt động theo
nguyên tắc tập trung thống nhất lãnh đạo trong
ngành, không lệ thuộc vào bất cứ cơ quan nào
của Nhà nước ở địa phương; viện kiểm sát nhân
dân do viện trưởng lãnh đạo (Điều 5 Luật tổ chức
viện kiểm sát nhân dân năm 1981).
Đối với hệ thống cơ quan điều tra, trong thời
kì này hệ thống cơ quan điều tra được tiếp tục
củng cố và phát triển, bao gồm: Cơ quan điều tra
của lực lượng cảnh sát nhân dân; cơ quan điều tra
của lực lượng an ninh nhân dân; cơ quan điều tra
trong quân đội; cơ quan điều tra của viện kiểm
sát nhân dân. Ngoài ra, các cơ quan như bộ đội
biên phòng, hải quan, kiểm lâm cũng được giao
nhiệm vụ tổ chức điều tra những việc theo quy
định tại Điều 93 của Bộ luật TTHS.
5. Hệ thống cơ quan tư pháp thời kì 1992 đến nay
Hệ thống cơ quan tư pháp nước ta thời kì


nghiên cứu - trao đổi

56 tạp chí luật học số 1/2
003
1992 n nay tip tc c cng c v hon thin
trờn c s k tha v phỏt trin nhng giỏ tr v
yu t hp lớ ca h thng c quan t phỏp cỏc
thi kỡ trc ng thi cú nhng ci bin quan
trng nhm ỏp ng yờu cu ca tỡnh hỡnh mi,
c bit, sau khi cú Hin phỏp nm 1992 sa i
thỏng 12/2001. Cú th khỏi quỏt nhng im mi
c bn nh sau:
a) ó hỡnh thnh h thng c quan thi hnh
ỏn dõn s t trung ng xung a phng, bao
gm: Cc qun lớ thi hnh ỏn dõn d thuc B t
phỏp ( trung ng); cỏc phũng thi hnh ỏn (
cp tnh) v cỏc i thi hnh ỏn ( cp huyn).
õy l im mi quan trng trong quỏ trỡnh cng
c v phỏt trin h thng c quan t phỏp nc ta
trong thi kỡ ny.
b) Cú s iu chnh ỏng k v chc nng,
nhim v, thm quyn, t chc b mỏy v
nguyờn tc t chc v hot ng ca h thng cỏc
c quan t phỏp:
- i vi h thng tũa ỏn nhõn dõn, ó thnh
lp mt s to chuyờn trỏch mi (to kinh t, to
lao ng, to hnh chớnh); ó b sung hai nguyờn
tc mi trong hot ng xột x ca tũa ỏn nhõn
dõn: To ỏn cú th xột x kớn gi bớ mt cho
cỏc ng s theo yờu cu chớnh ỏng ca h
(iu 7 Lut t chc tũa ỏn nhõn dõn sa i
nm 1993) v nguyờn tc bỡnh ng trc phỏp

lut ca cỏc ch th thuc mi thnh phn kinh t
(iu 8 Lut t chc tũa ỏn nhõn dõn sa i
nm 1995); b thm quyn xột x s thm ng
thi chung thm ca TANDTC; ch b nhim
thm phỏn ó c ỏp dng v thc hin s phõn
cp: Chỏnh ỏn tũa ỏn nhõn dõn ti cao do Quc
hi bu v min nhim; thm phỏn tũa ỏn nhõn
dõn ti cao do Ch tch nc b nhim, min
nhim v cỏch chc; thm phỏn tũa ỏn nhõn dõn
a phng do chỏnh ỏn Tũa ỏn nhõn dõn ti cao
b nhim, min nhim, cỏch chc theo ngh
ca hi ng tuyn chn thm phỏn; tũa ỏn nhõn
dõn ti cao qun lớ cỏc tũa ỏn nhõn dõn a
phng v mt t chc
- i vi h thng vin kim sỏt nhõn dõn,
chc nng ca vin kim sỏt nhõn dõn l thc
hnh quyn cụng t v kim sỏt hot ng t
phỏp (khụng cũn chc nng kim sỏt chung); t
cỏc vin kim sỏt nhõn dõn sỏt di s giỏm sỏt
ca Quc hi v HND cỏc cp.
- i vi h thng c quan iu tra v c bn
vn c cng c v hon thin trờn c s k
tha v phỏt trin mụ hỡnh t chc v hot ng
ca giai on trc.
- i vi cỏc c quan thi hnh ỏn dõn s, ó
giao cho chớnh quyn a phng thc hin mt s
hot ng tng cng s phi hp ch o v
nõng cao cht lng hot ng thi hnh ỏn dõn s.
Nhỡn li quỏ trỡnh hỡnh thnh v phỏt trin
ca h thng c quan t phỏp nc ta trong hn

na th k qua cú th thy rng h thng c quan
t phỏp l b phn trng yu ca b mỏy nh
nc. Quỏ trỡnh hỡnh thnh v phỏt trin ca h
thng cỏc c quan t phỏp nc ta gn vi tng
thi kỡ ca cỏch mng Vit Nam, t chc v hot
ng ca cỏc c quan t phỏp luụn mang m
du tớch lch s ca mi thi kỡ c th ú. Hin
nay, khi s nghip i mi ang i vo chiu sõu,
s nghip cụng nghip hoỏ, hin i hoỏ t
nc, xõy dng nn kinh t th trng nh
hng xó hi ch ngha, xõy dng nh nc phỏp
quyn XHCN ang t ra nhiu vn mi,
trong ú cú vn ci cỏch t phỏp, ũi hi phi
tip tc cú s nghiờn cu ton din, c bn
xõy dng lun c khoa hc cho cụng cuc ci
cỏch ú. Cú nhiu hng tip cn khỏc nhau
thc hin nhim v ny v vic nghiờn cu, ỏnh
giỏ t gúc lch s chc chn s l mt trong
nhng hng cn c tip tc thc hin./.