Báo cáo "Góp phần hoàn thiện quy trình bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân ở nước ta hiện nay " pdf

nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004 17





TS. Lª V−¬ng long *
ối với bất kì cuộc bầu cử nào thì chất
lượng và kết quả của hoạt động bầu cử
cũng phụ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó vai
trò của cử tri và năng lực của ứng cử viên đại
biểu có tầm quan trọng đặc biệt. Pháp luật nước
ta trên thực tế đã có nhiều quy định cụ thể về
tiêu chuẩn đại biểu cũng như các điều kiện thiết
yếu để cử tri chọn lựa những người xứng đáng
đại diện cho mình vào các cơ quan quyền lực.
Tuy vậy, xung quanh nội dung này còn có
nhiều vấn đề đòi hỏi phải được nhận thức một
cách thấu đáo cả về phương diện lí luận, luật
thực định và thực tiễn. Bài viết này xin trao đổi
một số vấn đề có liên quan trong quy trình bầu
cử đại biểu hội đồng nhân dân các cấp ở nước
ta hiện nay.
1. Quyền bầu cử của cử tri trong trường
hợp cử tri thay đổi nơi cư trú
Điều 23 Luật bầu cử đại biểu hội đồng
nhân dân (sau đây viết tắt là Luật bầu cử) quy
định “Trong thời gian lập danh sách cử tri,

những công dân có quyền bầu cử đại biểu Hội
đồng nhân dân đều được ghi tên vào danh sách
cử tri”. Như vậy, việc cơ quan nhà nước có
thẩm quyền ghi tên một người vào danh sách
cử tri đồng nghĩa với việc công nhận người đó
có quyền bầu cử. Quyền bầu cử được hiểu là
quyền được lựa chọn đại biểu HĐND ở ba cấp:
Tỉnh, huyện và xã. Cũng theo Điều 23 Luật bầu
cử thì “Trong thời gian lập danh sách cử tri,
những người thay đổi nơi cư trú trong phạm vi
một đơn vị hành chính cấp huyện được ghi tên
vào danh sách cử tri để bầu đại biểu hội đồng
nhân dân cấp huyện, cấp tỉnh; thay đổi nơi cư
trú trong phạm vi một đơn vị hành chính cấp
tỉnh được ghi tên vào danh sách cử tri để bầu
đại biểu hội đồng nhân dân cấp tỉnh”. Về mặt
lí thuyết, có thể coi quy định này là hợp lí với
cách giải thích thường thấy: Kể từ khi tiến hành
lập danh sách cử tri đến khi cuộc bỏ phiếu diễn
ra là khoảng thời gian không dài, vì vậy, những
người mới đến cư trú tại một xã, huyện mới
khó có thể đánh giá, lựa chọn chính xác các đại
biểu được bầu. Tuy nhiên, dưới góc độ luật
pháp và xét về mặt thực tiễn cần phải hiểu
quyền bầu cử ở đây là quyền bầu cử đại biểu
HĐND cả ba cấp, việc quy định người thay
đổi nơi cư trú trong phạm vi tỉnh (Điều 23
Luật bầu cử) chỉ được bầu cử đại biểu HĐND
một hoặc hai cấp vô hình trung lại thu hẹp
quyền bầu cử của những cử tri đó. Mặt khác

cũng cần nhận thấy:
- Theo quy định của Hiến pháp và Luật bầu
cử đại biểu HĐND thì một người có quyền bầu
cử nếu có đủ tiêu chuẩn: Là công dân Việt
Nam, đủ 18 tuổi và không thuộc các trường
hợp quy định tại khoản 1 Điều 25 của Luật bầu
Đ

* Giảng viên chính Khoa hành chính - nhà nước
Trường đại học luật Hà Nội


nghiên cứu - trao đổi
18 Tạp chí luật học số 4/2004

c. õy, ngi thay i ni c trỳ l ngi
n thng trỳ ni c trỳ mi nờn h cn cú
quyn c la chn nhng ngi xng ỏng
i din cho mỡnh, quyt nh nhng vn
quan trng a phng;
- Theo iu 26 Lut bu c, danh sỏch c
tri c niờm yt chm nht l 35 ngy trc
ngy bu c. Nh vy, ngi thay i ni c
trỳ mun bu c ti ni mi phi cú tờn trong
danh sỏch c tri t 35 ngy tr lờn trc ngy
bu c. õy l khong thi gian khụng phi l
quỏ ngn h tỡm hiu v cỏc ng c viờn vỡ
thụng qua nhiờu kờnh thụng tin khỏc nhau nh:
Vn ng bu c, tip xỳc c tri, giao tip xó
hi. Hn na, vic mt c tri c trỳ lõu di

a phng khụng phi l iu kin cn v
h hiu bit v ng c viờn i biu a
bn mỡnh m ct yu l chớnh c tri ú cú nng
lc thc t ra sao, ý thc v quyn, ngha v
bu c nh th no, mc quan tõm xó hi
ca h n õu;
- iu 23 Lut bu c ch quy nh v
trng hp thay i ni c trỳ trong phm vi
mt tnh m khụng quy nh v s thay i ni
c trỳ t tnh ny sang tnh khỏc. Nu xột theo
logic ca iu ny thỡ ngi thay i ni c trỳ
t tnh ny sang tnh khỏc cú l khụng c ghi
tờn vo danh sỏch c tri bu c i biu
HND c ba cp. Nu vy, h mc nhiờn b
mt i quyn bu c i biu HND mc dự
h khụng thuc cỏc trng hp c quy nh
iu 25 ca Lut bu c. Cũn nu h cú
quyn c ghi tờn vo danh sỏch c tri thỡ ú
l danh sỏch bu c HND cp no v da
vo c s no cho phộp h c bu c i
biu HND cp ú?
2. Ai c quyn ghi tờn vo danh sỏch c tri?
Ngi c ghi tờn vo danh sỏch c tri l
ngi cú quyn bu c theo quy nh ca phỏp
lut ti thi im b phiu. Theo iu 2 Lut
bu c v iu 2 Ngh nh s 19/2004/N-CP
ngy 10/01/2004 quy nh chi tit thi hnh mt
s iu ca Lut bu c i biu HND nm
2003 (sau õy gi tt l Ngh nh s 19/CP) thỡ
cụng dõn Vit Nam 18 tui tr lờn u cú

quyn bu c i biu HND tr trng hp
quy nh ti khon 1 iu 25 Lut bu c.
Khon 1 iu 25 quy nh: Ngi ang b to
ỏn tc quyn bu c theo bn ỏn, quyt nh
ca to ỏn ó cú hiu lc phỏp lut, ngi
ang phi chp hnh hỡnh pht tự, ngi ang
b tm giam v ngi mt nng lc hnh vi
dõn s thỡ khụng c ghi tờn vo danh sỏch
c tri. Khi hng dn lp danh sỏch c tri,
im a khon 1 iu 14 Ngh nh s 19/CP
quy nh: Ngi tui theo quy nh ca
phỏp lut c ghi tờn vo danh sỏch c tri
thc hin quyn bu c ni mỡnh c trỳ, tr
trng hp quy nh ti khon 1 iu 25 v
iu 31 ca Lut bu c i biu HND. C
th iu 31 Lut bu c quy nh nhng ngi
khụng c ng c i biu HND bao gm:
"1. Ngi thuc cỏc trng hp quy nh
ti khon 1 iu 25 ca Lut bu c;
2. Ngi ang b khi t hỡnh s;
3. Ngi ang phi chp hnh bn ỏn,
quyt nh ca to ỏn;
4. Ngi ó chp hnh xong bn ỏn, quyt
nh hỡnh s ca to ỏn nhng cha c xoỏ
ỏn tớch;
5. Ngi ang chp hnh quyt nh x lớ
vi phm hnh chớnh v giỏo dc ti xó, phng,
th trn, ti c s giỏo dc, c s cha bnh

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 4/2004 19
bt buc hoc ang b qun ch hnh chớnh".
Nh vy, im a khon 1 iu 14 Ngh
nh s 19/CP khụng phự hp vi Lut bu c
v khụng phự hp vi iu 2 ca Ngh nh
ny vỡ:
Th nht, cn phi hiu iu kin ngi
cú quyn bu c v iu kin ngi cú
quyn ng c l khỏc nhau. Nu nh ngi bu
c ch cn cú kh nng la chn ỳng ngi
i din cho mỡnh thỡ ngi ng c phi cú kh
nng thc hin nhim v ca ngi i din
cho c tri. Nhng ngi khụng c quyn
ng c khụng phi lỳc no cng ng thi l
ngi khụng cú quyn bu c.
Th hai, iu 13 Lut bu c quy nh vic
thnh lp khu vc b phiu: C s giỏo dc,
c s cha bnh i vi nhng ngi ang
chp hnh quyt nh x lớ vi phm hnh chớnh
cú th thnh lp khu vc b phiu riờng ó
giỏn tip tha nhn ngi ang chp hnh
quyt nh x lớ vi phm hnh chớnh ti c s
giỏo dc, c s cha bnh cú quyn bu c.
3. X lớ trng hp nhiu ngi cú s
phiu bng nhau
iu 61 Lut bu c quy nh: Nhng
ngi ng c c quỏ na s phiu hp l v
c nhiu phiu hn thỡ trỳng c. Trong
trng hp cú nhiu ngi cú c s phiu

bng nhau thỡ ngi nhiu tui hn l ngi
trỳng c. So vi Lut bu c i biu HND
nm 1994
(1)
thỡ vic x lớ trng hp cú nhiu
ngi c s phiu bng nhau n gin hn.
Song, vic ly tui lm tiờu chớ la chn
trong trng hp ny khú tỡm c li gii
thớch tho ỏng, bi l:
- Phỏp lut nc ta ch quy nh tui
cụng dõn bt u cú quyn ng c m khụng
quy nh tui ht quyn ng c. Nh vy,
cụng dõn khi cú iu kin, tiờu chun quy
nh ti iu 2, iu 3 ca Lut bu c dự ó
rt nhiu tui vn cú quyn ng c. õy cn
nhn thy thc t l nhim v m cỏc i biu
phi gỏnh vỏc l quỏ trỡnh lao ng trớ tu, phc
tp vi sn phm l cỏc quyt nh mang tớnh
quyn lc. Liu cú thuyt phc khụng khi phi
chn ngi tui quỏ cao (gi s theo lớ thuyt
80, 90) v phi loi ngi tr hn nhiu ln?
Hn na, con ngi ta n tui nht nh thỡ
sc kho, trớ tu suy gim nhanh chúng khi
nhim kỡ ca i biu HND cỏc cp hin nay
kộo di n 5 nm. Trong lỳc ú, tui lao
ng theo Lut lao ng cng ch l 60 tui i
vi nam gii v 55 tui i vi n gii;
- Trong trng hp nhng ngi cú s
phiu bng nhau u ang tui minh mn,
kho mnh, cú nng lc cụng tỏc cng khụng

th ch ph thuc vo tiờu chớ tui trỳng
c. Hn na, vic chn ngi nhiu tui hn
lm ngi trỳng c vụ hỡnh trung i ngc li
xu hng tr hoỏ i ng cỏn b, cụng chc
hin nay.
chn c i biu xng ỏng trong
trng hp cú nhiu ngi cú cựng s phiu
thit ngh cn xem xột cỏc gúc :
Mt l, nu ly tui ca ngi ng c lm
tiờu chun la chn ngi trỳng c thỡ ch nờn
gii hn tui nht nh m tui ú c
ngi nhiu tui v ngi ớt tui hn u ang
kho mnh, minh mn, sc hon thnh trỏch
nhim ca ngi i biu. Hoc ch nờn ỏp
dng iu ny mt s vựng ng bo dõn tc
ni m v trớ, vai trũ, uy tớn ca ngi gi lng,
trng bn (nhng ngi ny thng cao tui)
l rt ln i vi cng ng dõn c.


nghiên cứu - trao đổi
20 Tạp chí luật học số 4/2004

Hai l, khụng th ly tui lm tiờu chun
duy nht m phi kt hp vi cỏc tiờu chun
khỏc nh trỡnh hc vn, kinh nghim, nng
lc cụng tỏc thc tin, uy tớn ca h trong a
bn bu c la chn ngi trỳng c.
Ba l, khụng nờn quy nh tiờu chun c
th chung cho c nc. Vic chn ngi trỳng

c cn hng ti mc ớch to iu kin cho
tng a phng ch ng, sỏng to trong vic
la chn i biu HND ca mỡnh mt cỏch
phự hp, cú hiu qu, t cht lng theo yờu
cu thc t ca a phng.
4. Vn kờ khai ti sn ca ng c
viờn i biu HND
Mc ớch ca kờ khai v cụng khai hoỏ ti
sn khụng ch nhm kim tra tớnh minh bch ti
sn ó cú ca tng ng c viờn m c bn l
nhm hn ch tỡnh trng tham nhng cú th xy
ra trong quỏ trỡnh thc hin chc nng i biu.
iu ny ũi hi ch nh kờ khai ti sn phi
thc hin cht ch c thi im ngi ú ra
tranh c v thi im h thụi khụng lm i
biu na mi cú tỏc dng. Kinh nghim phỏp lớ
- thc tin ca mt s nc, cỏc i biu khú
cú iu kin thu nhp bt hp phỏp trong thi
gian ng nhim thỡ ngoi vic thc thi ch
i biu chuyờn nghip cn bo m ch
bỏo cỏo ti sn nh ki ng thi kim soỏt cht
ch cỏc hot ng cụng v ca i biu. Trong
trng hp xu cú kh nghi v thu nhp khụng
chớnh ỏng thỡ cú th ỏp dng cỏc bin phỏp
nh phong to ti khon hoc thay i mó ti
khon ca h. Tuy nhiờn, i vi Vit Nam,
vic quy nh kờ khai ti sn i vi ng c
viờn i biu HND l iu mi m. õy l
du hiu tớch cc khụng ngng hon thin
phỏp lut v bu c v nõng cao cht lng ca

th ch dõn ch i din. i vi cỏc ngi
ng c i biu thỡ õy l vn phỏp lớ cú tớnh
bt buc ũi hi h phi thc thi mt cỏch
trung thc. ng nhiờn quy nh ny ch l
iu kin ch khụng phi l mt tiờu chun ca
i biu. Tuy vy, xung quanh quy nh ny
cng cũn cú nhng nhn thc khỏc nhau c
tri:
Mt l, kờ khai cú nờn gn lin vi vic
cụng khai hoỏ ti sn hay khụng. Xut phỏt t
iu kin ca nc ta hin nay thc t cú hai
lung ý kin khỏc nhau. í kin th nht cho
rng vic kờ khai ti sn l cn thit nhng vic
cụng khai hoỏ ti sn ca h l trỏi phỏp lut.
Phỏp lut dõn s nc ta (xem thờm iu 6
BLDS) cú quy nh v vic phỏp lut bo v
quyn s hu v cỏc quyn khỏc i vi ti sn
ca mi ch th. Cỏc quy nh phỏp lut ngõn
hng nghiờm cm vic tit l mó s ti khon,
s tin gi ca mi ch th (tr trng hp
phm ti cú yờu cu ca c quan cú thm
quyn theo quy nh ca phỏp lut). Phỏp lut
cng nghiờm cm vic khai thỏc thụng tin ti
sn ca cỏc cỏ nhõn khi cha c phộp ca
ch s hu hoc c quan nh nc cú thm
quyn theo quy nh ca phỏp lut hoc s
dng trỏi mc ớch i vi thụng tin ú.
Tuy nhiờn, bờn cnh ú cng cú ý kin
ngc li l cụng khai hoỏ ti sn trong trng
hp ny l vic lm thit thc cn trin khai cú

hiu qu. Nh nc cú iu kin, bin phỏp
bo v quyn ti sn ca cỏc ng c viờn i
biu. Vic kờ khai m khụng cụng khai ch l
chuyn ni b v hỡnh thc vỡ a s ng c
viờn i biu l ngi ang nm gi chc
quyn. Mc dự vy, nhng ngi theo ý kin
ny cng cho rng cn phi tớnh n cỏc khớa


nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004 21
cạnh sau:
- Công khai hoá cần gắn liền với việc tiếp
nhận các thông tin phản hồi từ nhân dân và các
cơ quan, tổ chức. Trong trường hợp có những ý
kiến trái ngược về số phận pháp lí và thực tế
của tài sản của ứng cử viên đưa ra cần phải làm
sáng tỏ. Nếu thấy cần thiết phải đối chất, xem
xét tại hội nghị tiếp xúc cử tri hay buổi vận
động bầu cử của người ứng cử đại biểu. Cần
lưu giữ bản kê khai tài sản và kết luận về tài
sản của từng ứng cử viên để đối chiếu thu nhập
của họ về sau nếu người đó trúng cử;
- Công khai tài sản cần đặt trong mối quan
hệ hữu cơ với việc phân chia đơn vị bầu cử,
nghĩa là người ứng cử đại biểu ở đơn vị nào thì
cử tri ở đơn vị đó phải có thông tin đầy đủ về lí
lịch nhân thân và tài sản của họ. Điều này có
tác dụng làm tăng khả năng kiểm tra tính minh
bạch tài sản của ứng cử viên bảo đảm sự lựa

chọn sát thực cho cử tri;
- Pháp luật cần có quy định cụ thể về thủ
tục, mức độ chi tiết của việc kê khai và công
khai tài sản của người ứng cử đại biểu HĐND,
chẳng hạn có cần nêu mã số tài khoản ngân
hàng về tiền gửi hay chỉ nêu số lượng tiền gửi
và ngân hàng mà họ đã gửi.
Hai là, tính minh bạch về tài sản được kê
khai. Khi chính sách của Đảng và nhà nước là
khuyến khích làm giàu chính đáng, thừa nhận
thu nhập hợp pháp của người dân thì việc các
ứng cử viên đại biểu HĐND có tài sản lớn
không có nghĩa là họ không đủ tiêu chuẩn đại
biểu. Ở đây cơ số tài sản của từng người nhiều
hay ít không phải là điều các cử tri quan tâm
mà cơ bản là nguồn gốc thu nhập để có tài sản
đó. Vấn đề đặt ra là tính minh bạch của tài sản
đến đâu bởi họ có thể không đứng tên sở hữu
tài sản mà nhờ người khác bảo hộ. Pháp luật có
quy định đòi hỏi người ứng cử đại biểu HĐND
phải kê khai tài sản trung thực nhưng nhìn
chung Nhà nước và xã hội khó có cơ chế hữu
hiệu để kiểm tra tính xác thực của bản kê khai
đó. Điều này càng khó khăn hơn ở nước ta bởi
hiện nay Việt Nam mới chỉ có đăng kí giao
dịch bảo đảm chứ chưa có quy định pháp luật
về đăng kí tài sản thường xuyên và mang tính
bắt buộc đối với mọi công dân. Sự phức tạp
của số phận pháp lí về tài sản cộng với thời
gian gấp rút chuẩn bị bầu cử có thể làm lu mờ

về tính minh bạch đối với các bản kê khai của
từng người ứng cử đại biểu. Điều này sẽ đem
lại kết quả không như mong muốn của người
dân và làm khó khăn cho sự lựa chọn của cử tri
khi bầu cử.
5. Vấn đề vận động bầu cử
Chuẩn bị bầu cử ở nước ta thường có các
hoạt động được dùng với tên gọi “Hội nghị cử
tri” hoặc “Hội nghị tiếp xúc cử tri” còn khái
niệm vận động bầu cử còn khác lạ và chưa
mang tính phổ biến. Do nhiều nguyên nhân
đem lại mà vận động bầu cử ở nước ta không
ồn ào với “trống giong, cờ mở” và diễu hành
như thường thấy ở một số nước. Về bản chất,
nội dung của hoạt động vận động bầu cử ở
nước ta cũng có sự khác biệt nhất định đối với
các nước tư sản. Về cơ sở pháp lí, tại các điều
44 - 47 của Luật bầu cử đại biểu HĐND đã ghi
nhận quyền vận động bầu cử của các ứng cử
đại biểu. Tuy nhiên, cần quan niệm đây không
chỉ là giai đoạn, thủ tục pháp lí bắt buộc của
tiến trình bầu cử mà còn là quyền pháp lí cơ
bản của người ứng cử đại biểu cần phải bảo
đảm tính thực tế. Nội dung chính của vận động
bầu cử là người ứng cử đại biểu thuyết trình


nghiên cứu - trao đổi
22 Tạp chí luật học số 4/2004

cng lnh hnh ng ca mỡnh trc c tri v
tr li nhng im m c tri quan tõm. õy
cn lu ý hai vn :
Mt l, vic vn ng bu c cn c
thc hin sau khi ó cú danh sỏch cho tng n
v bu c nhng i biu c gii thiu
bu c õu thỡ vn ng bu c ú. S d
cú quy nh ny l c tri n v ú cú c s
kim tra d kin hot ng ca ngi ng c
i biu khi vn ng bu c v tớnh thc t sau
khi h trỳng c. Kinh nghim mi nht ca
Malaysia l c 3 thỏng mt ln cỏc ngh s phi
lm bỏo cỏo v vic thc hin chc nng i
biu ca mỡnh, nờu lờn nhng vic ó lm c
v cha lm c theo d kin hnh ng m
trc ú vn ng bu c h ó nờu ra.
Hai l, cú cht lng, hiu qu thit
thc, phỏp lut cn quy nh chi tit quy trỡnh,
yờu cu v nhng ni dung c bn ca quỏ
trỡnh vn ng bu c trỏnh tỡnh trng mang
du n cc b, a phng hoc li dng din
n ny phc v cho nhng mc ớch khỏc.
6. Vn lp danh sỏch i biu c
bu cho cỏc n v bu c
Lp danh sỏch i biu c bu l ni
dung quan trng ca hot ng bu c. õy l
vic lm ũi hi tớnh khỏch quan trong vic
phõn b, sp xp i biu c bu cho cỏc
n v bu c. Hin nay trong Lut bu c v
Ngh nh s 19/CP khụng cú quy nh c th

no hng dn quy trỡnh lp danh sỏch i
biu c bu cho n v bu c. Theo chỳng
tụi khụng nờn xem nh vic lp danh sỏch i
biu c bu cho n v bu c bi nú d dn
n s tu tin, ch quan to nờn sõn chi
khụng bỡnh ng trong quỏ trỡnh bu c. Chng
hn, nhng ng c i biu ln u tham gia
chớnh trng, tui i v kinh nghim cũn ớt li
b xp vo cựng n v vi nhng ngi cú
u th hn thỡ kh nng trỳng c l rt nh.
õy, vic sp xp nu hon ton do ngu
nhiờn ca nguyờn tc k thut (vớ d theo th t
A,B,C) thỡ phi tụn trng nhng vỡ lớ do ch
quan c cu trc thỡ cn phi loi b. Quy
trỡnh bu c cn bo m tớnh khỏch quan, dõn
ch c tri cú iu kin la chn vụ t ngi
i din cho mỡnh. Mt khỏc, cng nờn coi
trng nguyờn tc ng c i biu vn ng bu
c v cụng khai ti sn õu thỡ phi lp danh
sỏch i biu c bu khu vc ú. iu ny
cho phộp c tri la chn sỏt thc vi nh
hng ca chớnh h t quỏ trỡnh tip xỳc c tri
ca ng c i biu ú.
Chớnh ph ó ban hnh Ngh nh quy nh
vic thc hin Ngh quyt ca U ban thng
v Quc hi i vi kờ khai ti sn ca ngi
ng c i biu HND. Theo ú vic kờ khai
cn phi bo m tớnh trung thc v tớnh chu
trỏch nhim ca ngi ng c i biu nhng
khụng gn vi vic cụng khai v ti sn. Thit

ngh, t thc tin ca xó hi dõn s v yờu cu
t ra ca quy trỡnh bu c chỳng ta cn nhanh
chúng ban hnh Lut v ng kớ ti sn ca
cụng dõn nõng cao cht lng bu c trờn
c s thc thi vic kờ khai v cụng khai hoỏ ti
sn ca ngi ng c i biu hi ng nhõn
dõn. õy cng l c s phỏp lớ thit thc
cụng dõn khng nh quyn s hu ti sn mt
cỏch chớnh thc, hp phỏp t ú bo m tin
cy khi tham gia cỏc giao dch thc t./.

(1).Xem: iu 52 Lut bu c i biu HND nm 1994.