(Ebookhay net) tam ly hoc dam dong gustave le bon

Tácgiả:GustaveLeBon.-Dịchgiả:NguyễnXuânKhánh.
Nhàxuấtbản:NxbTriThức
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com




LỜIGIỚITHIỆU..3
Lờitựa:Thờiđạicủađámđơng.5
Tập1-Tâmhồnđámđơng.8
Chương1:Cácđặctínhchungcủađámđơng.Quyluậttâmlýhọc
vềsựđồngnhấttâmhồncủađámđơng8
Chương2:Tìnhcảmvàđạođứccủađámđơng.12
§1.Tínhbốcđồng,tínhdễthayđổi,tínhdễbịkíchthíchcủađám
đơng.12
§2.Tínhdễbịtácđộngvàtínhnhẹdạcủađámđơng.13
§3.Tínhtháiq(exagération)vàtínhphiếndiện(simplisme)của
tìnhcảmđámđơng.15
§4.Tínhkhơngkhoandung,tínhđộcđốnvàtínhbảothủcủađám
đơng.16
§5.Đạođứccủađámđơng.17
Chương3:Nhữngýtưởng,nhữnglậpluậnvàtrítưởngtượngcủa
đámđơng.18
§1.Nhữngýtưởngcủađámđơng.18
§2.Lậpluậncủađámđơng.19
§3.Sứctưởngtượngcủađámđơng.20
Chương 4: Những hình thức tơn giáo có trong tất cả các niềm tin
củađámđơng.22
Tập2-Cácquanđiểmvàđứctincủađámđơng.24

Chương1:Nhữngđộnglựctừxacủacácđứctinvàquanđiểmcủa
đámđơng.24
§1.Chủngtộc.24
§2.Cáctruyềnthuyết24
§3.Thờigian.25
§4.Cácthểchếchínhtrịvàxãhội26
§5.Giảngdạyvàgiáodục.27
Chương 2: Những động lực trực tiếp của các quan điểm của đám
đơng.30
§1.Hìnhảnh,ngơntừvàcáckhẩuhiệu.30
§2.Ảotưởng.32
§3.Kinhnghiệm..32
§4.Lýtrí33
Chương 3: Những lãnh đạo của đám đông và phương tiện thuyết


phụccủahọ.35
§1.Lãnhđạocủađámđơng.35
§2.Phươngtiệntácđộngcủalãnhđạo.37
§3.Uylực(leprestige)38
Chương4:Ranhgiớicủasựthayđổicủacácquanđiểmnềntảngvà
cácnhậnxétcủađámđơng.42
§1.Cácquanđiểmnềntảngkhơngthayđổi(croyancesfixes)42
§2.Nhữngquanniệmkhơngbấtbiếncủađámđơng.43

Tập3-Phânloạivàmơtảcácdạngkhácnhaucủađám
đơng.46
Chương1:Phânloạiđámđơng.46
§1.Đámđơngkhơngđồngnhất46
§2.Đámđơngđồngnhất47

§3.Cáigọilàđámđơngtộiphạm..47
§4.Đámđơngcửtri49
§5.Quốchội52


LỜIGIỚITHIỆU
Gustave Le Bon (1841 - 1931) là nhà tâm lý học xã hội nổi tiếng
ngườiPhápvớilýthuyếtvềđámđơng.Ơngviếtvềnhiềulĩnhvựcvàcó
ảnhhưởngrấtlớntrongxãhộiPhápđươngthời.Nhữngtácphẩmnền
tảngnhấtcủaLeBonlàQuyluậttâmlývềsựtiếnhốcủacácdântộc
(Les Lois psychologiques de l'évolution des peuples, 1894), Cỏch mng
Phỏpvtõmlýhcvcỏccuccỏchmng(LaRộvolutionfranỗaiseetla
psychologie des rộvolutions, 1912) v Tõm lý học đám đông (La
Psychologiedesfoules,1895).CáctácphẩmkháccủaLeBonbaogồm:
Tâm lý học về chủ nghĩa xã hội (Psychologie du socialisme, 1898), Bài
họctâmlýtừcuộcchiếntranhchâuÂu(Enseignementspsychologiques
delaguerreEuropéenne,1915),Tâmlýhọcthờiđạimới(Lapsychologie
destempsnouveaux,1920)vàMộtthếgiớimấtcânbằng(Ledéséquilibre
dumonde,1924)...
LeBontậptrungnghiêncứuvềtínhcáchvàtinhthầncủacácdân
tộc,nhữngưuthếvàqtrìnhpháttriểncủacácchủngtộc.Ơngđặtlên
hàngđầukháiniệmvơthứctậpthểmàchínhFreudđãthừanhậnvaitrị
củanóđối vớicác nghiêncứuvề phântâm họccủamình. LeBon cho
rằngconngườiđượcxácđịnhbởinhữngnhântốsinhhọcvàtâmlýhọc.
Trongnhữngquyluậtlớnthườngxuyênchỉđạosựtiếntriểnchungcủa
mỗi nền văn minh, “những quy luật phổ biến nhất, khó quy giản nhất
đượcsinhratừcấutạotinhthầncủanhữngchủngtộc”(Quyluậttâmlý
vềsựtiếnhốcủacácdântộc).Thựcra,mỗidântộc“đềucómộtcấutạo
tinh thần cố định như tính chất giải phẫu học của nó” (sách đã dẫn),
được biểu hiện trong “tâm hồn” nó. Tất cả các thể chế, niềm tin, mọi

nghệthuậtcủamộtdântộc,chỉlà“mạnglướihữuhìnhtrongtâmhồn
vơhìnhcủanó”.Chủngtộccũngnúpbóngtrongmỗicánhâncấuthành
mộtdântộc;nóchiphốimọihànhđộng,mọihammuốn,mọixungnăng
củaanhta,nótạonênvơthứctậpthểcủaanhta.
Trongkhiđó,thờiđạicủaLeBonđãchứngkiếnbảnchấtditruyền
củachủngtộcbịlunglayvớisựlớnmạnhcủađámđơngvànhữngbất
ổnvềchínhtrị,xãhội.ƠngđãtrảinghiệmquaCơngxãParisnăm1871
và nghiên cứu rất kỹ về cuộc Cách mạng Pháp năm 1789 và 1848.
Những trải nghiệm ấy mang lại kinh nghiệm thực tiễn cho việc hình


thànhtưtưởngvềđámđơngcủaơng.Tưtưởngấyđượcthểhiệnrõrệt
nhấttrongtácphẩmTâmlýhọcđámđơng.
TheoLeBon,nhữngđámđơnglnbịvơthứctácđộng,họxửsự
nhưngườingunthuỷ,ngườidãman,khơngcókhảnăngsuynghĩ,suy
luận,màchỉcảmnhậnbằnghìnhảnh,bằngsựliênkếtcácýtưởng;họ
khơngkiênđịnh,thấtthường,vàđitừtrạngtháinhiệttìnhcuồngloạn
nhấtđếnngâydạingớngẩnnhất.Vảlại,dothểtạngcủamình,những
đámđơngấycầncómộtthủlĩnh,mộtngườicầmđầu,kẻcóthểdẫndắt
họ và cho bản năng của họ một ý nghĩa. “Những người cầm đầu hiện
naycàngcókhuynhhướngthaythếquyềnlựccơngthìquyềnlựccơng
càngbịchất vấnvà suyyếuđi. Sựbạo ngượccủanhững ơngchủ mới
nàylàmđámđơngngoanngỗnvânglờihọhơncảkhihọđãtừngvâng
lờichínhquyền”(Tâmlýhọcđámđơng,tr.183).Vậynên,thờihiệnđại
đượcđịnhtínhbằngsựlênngơicủanhữngđámđơngđượcngườicầm
đầudẫndắt.Vàtrongthờiđạihỗnloạnvàloâuấy,bằngviệcđánhmất
lý tưởng của mình, chủng tộc đã đánh mất tâm hồn mình và lại trở
thànhđámđơng.“Nềnvănminhchẳngcósựcốđịnhnào,bịphómặc
chomọingẫunhiên.Bọntiệnnhânthànhbàhồngvànhữngkẻdãman
tiếnlên”(Tâmlýhọcđámđơng,tr.309).

Ngàynay,lýthuyếtcủaLeBonvẫnchịumộtsốchỉtrích.Ơngđược
coilàngườiđặtnềnmóngchochủnghĩaquốcgiahiệnđại.Nhưngdù
thếnàođinữathìLeBoncũngchỉlà“conđẻ”củathờiđạiơng.Nỗilo
sợvềnạnbạolực,sựhồnhhành,chứngkhủngbốcủanhữngđámđơng
thểhiệnrấtrõtronglýthuyếtcủaơng.Ơngdườngnhưđãqphóng
đại về nguy cơ bạo lực và sự vô lý của đám đông. Tuy vậy, cuốn sách
nàythựcsựlàtácphẩmquantrọngvàcóảnhhưởnglớntớitưtưởng
thờiđạicủaLeBonnóichungcũngnhưtâmlýhọchiệnđạinóiriêng.
Dù tán thành hay phản đối, dù đơi chỗ Le Bon có phần cực đoan, và
nhữngquanđiểm,luậnthuyếtcủaơngcịnphảitranhluận,nhưngNXB
TrithứccũngxinmạnhdạngiớithiệutácphẩmcủaLeBonvớiđộcgiả
ViệtNamnhưmộtcáinhìnthamkhảo.Hơnnữa,việcxemxét,tìmhiểu
nhiềuhọcthuyếttrênthếgiới,thậmchítráingược,mâuthuẫnvớinhau
thiếtnghĩlàđiềurấthữuíchchocácsinhhoạttrithứccủaViệtNam,
làmđadạnghốvàphongphúthêmtrithứccủangườiViệtNam.Trên
tinhthầnđó,chúngtơisẽtiếptụcchoramắtbảndịchcuốnTrítuệđám
đơng (The Wisdom of Crowds), một trong những cuốn sách bán chạy
nhấtnăm2005,mangmộtcáinhìnkhácvớicáinhìncủaLeBonvềđám
đơng,đểđộcgiảcóthêmthơngtinkháchquanvềchủđềnày.


Trong khi đọc cuốn sách này, xin độc giả lưu ý rằng cụm từ chủ
nghĩa xã hội (socialisme) mà Le Bon nhắc đến ở đây có hàm ý là chủ
nghĩaxãhộikhơngtưởngđãtồntạitừthếkỉXVIđếnthếkỉXIXởTây
Âu,chứkhơngđồngnghĩavớikháiniệmchủnghĩaxãhộikhoahọccủa
MarxvàEngelsmàLeninđãvậndụngđểxâydựngnênLiênbangXơ
viếtvàtrởthànhnềntảngtưtưởngcủaphexãhộichủnghĩađượchình
thànhsauChiếntranhthếgiớithứhai.
Xintrântrọnggiớithiệucùngbạnđọc!
Tháng6/2006

NhàxuấtbảnTrithức


Lờitựa:Thờiđạicủađámđông
Sựpháttriểncủathờiđạingàynay
Những chấn động lớn đi trước những bước ngoặt văn hóa, thoạt nhìn
dườngnhưchúngđượcquyếtđịnhbởinhữngthayđổiquantrọngvềchính
trị:sựxâmlănglẫnnhaucủacácdântộchoặcsựsụpđổcủacủacáctriều
đại.Songkhiquansátchúngkỹhơnmộtchútsẽpháthiệnthấycáingun
nhânđứngđằngsaunhữngcáidườngnhưlàngunnhânkiamớichínhlà
ngunnhânthựcsự,đólàsựthayđổimộtcáchsâusắccácquanđiểmcủa
dân chúng. Những cái đó khơng phải những chấn động lịch sử thực sự,
nhữngchấnđộngđãlàmchotangạcnhiênbởisựvĩđạivàcườngđộmạnh
mẽcủanó.Nhữngsựthayđổiduynhấtcóýnghĩa-lànhữngthayđổinảy
sinhtừsựđổimớivềvănhóa-xảyrabêntrongcácquanđiểm,bêntrong
các khái niệm và niềm tin. Những sự kiện lịch sử đáng để ý là những tác
động nhìn thấy được của những thay đổi vơ hình trong tâm trí con người.
Nếunhữngsựkiệntolớnđóítxảyra,nócũngcóngunnhâncủanó,đólà,
trongmộtchủngtộckhơngcógìbềnvữnghơnlàdisảntâmtưmànóđược
kếthừa.
Thờiđạihiệnnaytạonênmộttrongnhữngthờiđiểmquyếtđịnh,tạiđó
tưduyconngườicũngtrongqtrìnhtựthayđổi.


Donhữngtưtưởngcủaqkhứ,mặcdùđãbịphávỡphầnlớn,vẫncịn
rấtmạnhmẽ,vànhữngtưtưởngcầncóđểthaythếchúnglạiđangtrongq
trìnhhìnhthành,chonênthờihiệnnaylàchukỳchuyểntiếpvàhỗnloạn.
Cáigìrồisẽsinhratronggiaiđoạntấtyếumàtươngđốirốiloạnnày,
trongchốclátkhơngdễdàngnóiđược.Trêncơsởnhữngnềntảngtưtưởng
nàoxãhộitươnglaisẽđượctạodựngnên?Chúngtachưabiết.Nhưngngay

bâygiờtacóthểdựđốnđượcrằng,cáixãhộitươnglaiđótrongtổchức
củanósẽphảitínhtớimộtquyềnlựcmới,làchủnhânơngtrẻnhấtthờinay:
đólàquyềnlựccủađámđơng.Trênđốnghoangtàncủarấtnhiềutưtưởng
mộtthờiđượccoilàchínhthốngvàgiờđâyđãđivàodĩvãng,biếtbaonhiêu
loạiquyềnlực lầnlượt bịcáchmạng đèbẹp, chỉmộtmình quyềnlực mới
này vươn dậy và dường như chẳng bao lâu nữa nó sẽ muốn nuốt chửng


nhữngcáikhác.Trongkhimọiquanđiểmcũcủachúngtalunglayvàbiến
mất, những trụ cột xưa của xã hội nối tiếp nhau sụp đổ, thì quyền lực của
đámđơnglàlựclượngduynhấtkhơnggìcóthểđedọađượcvàuyquyền
củanóngàycàngpháttriểnkhơngngừng.Thờiđạichúngtađangbướcvào
trênthựctếsẽlàthờiđạicủađámđơng.


Trướcđâynonmộtthếkỷ,nhữngđộnglựcchủyếucủacácsựkiệnnằm
ởtrongchínhsáchbanhànhcủacácnhànướcvàtrongsựtranhgiànhgiữa
cáclãnhchúa.Ýkiếncủađámđơngtronghầuhếtcáctrườnghợpđềuchẳng
cógiátrịgì.Ngàynayviệcbanhànhchínhsách,nguyệnvọngcánhâncủa
cácnhàlãnhđạovàsựtranhgiànhgiữahọchỉcịncórấtíttácđộng.Tiếng
nói của người dân đã chiếm ưu thế. Nó quyết định sự hành xử của vua.
Trongtâmhồncủađámđơnggiờđâysốphậncủadânchúngđượcđịnhđoạt,
chứkhơngcịnởtrongnhữnghộinghịcủacáclãnhchúanữa.
Sựbướcchânvàođờisốngchínhtrịcủatầnglớpnhândân,sựchuyển
biếnkhơngngừngcủahọthànhtầnglớplãnhđạo,làmộttrongnhữngdấu
hiệu nổi bật nhất của thời kỳ chuyển tiếp của chúng ta. Bước đi này này
khơngđượcđánhdấubởiquyềnphổthơngđầuphiếu,làcáiquyềnmộtthời
giandàicórấtíttácdụngvàbuổiđầurấtdễbịlèolái.Sựrađờicủaquyền
lựcđámđơngbắtđầutrướchếttừsựlantruyềncủanhữngluồngtưtưởng
nàođó,chậmchạpchiếmcứđầuócmọingười,sauđóquasựkếthợpdần

dầntừngconngườimộtđểhiệnthựchóanhữngquanđiểmchođếnlúcnày
vẫncịnlàlýthuyết.Sựliênkếttạođiềukiệnchođámđơngxâydựngnên
nhữngýtưởngxuấtpháttừnhữngquyềnlợicủanó,tuyrằngchúngcóthể
chưađúnghẳnnhưngítnhấtcũnghồntồncócăncứvàtạođiềukiệncho
họýthứcđượcsứcmạnhcủamình.HọlậpnênnhữngSyndicat,trongđótất
cảnhữngkẻcóquyềnbịbiếnthànhnơlệ,họlậpnênnhữngchợlaođộng
trongđótấtcảluậtphápkinhtếđểgiámsátđiềukiệnlaođộngvàtiềnlương
bị bỏ qua. Họ đuổi cổ những nghị viên khơng có tinh thần làm việc, thiếu
tínhtựchủrakhỏinghịviệnvàhạnhụcnhữngkẻthườngchỉbiếtlàmngười
phátngơnchonhữngủybanmàhọđãtừngbầura.


Giờđâynhữngđịihỏicủađámđơngngàymộtrõrệthơnvàmụcđích
củanólàlậtđổtồnbộxãhộihiệnhành,đểđemvàothứchủnghĩacộngsản
dốtnát,điềuthơngthườngvẫncótrongtấtcảcáccộngđồnglồingườithời
tiềnsử.Giảmgiờlàm,tịchthuhầmmỏ,đườngsắt,xínghiệpvàruộngđất,


chiađềuthànhquảlaođộng,tiêudiệtcáctầnglớptrênvìquyềnlợicủatầng
lớpnhândânv.v...-đólànhữngđịihỏicủahọ.
Càng ít khả năng suy nghĩ một cách hợp lý, đám đơng càng có xu
hướnglớnthiênvềhànhđộng.Tổchứclàmgiatăngsứcmạnhcủahọmột
cáchkhủngkhiếp.Nhữngtínđiềumớixuấthiện,chẳngbaolâunữachúngsẽ
chiếmgiữquyềnlựccủanhữngtínđiềugiàcỗi,cónghĩalà,thếlựccaitrị
độcđốntựrútluikhỏimọicuộcxungđột.Quyềnlựctốicaocủađámđơng
sẽthaythếchoquyềnlựctốicaocủanhàvua.


Những văn sĩ được giới tư sản yêu thích nhất hiện nay, những người
vạch ra một cách rõ ràng nhất những hạn chế trong tư tưởng, những quan

điểmthiểncận,chủnghĩahồinghitấtcảvàtínhíchkỷnhiềukhiqđáng
củađámđơng,đãhồntồnsửngsốttrướcmộtquyềnlựcmớiđangrõràng
lớnmạnh;đểchốnglạisựbốirối,họhướngtớikêugọimộtcáchtuyệtvọng
nhữngthếlựcđạođứccủanhàthờ,cáimàmộtthờihọlnđánhgiáthấp.
Họbàncãivềsựphásảncủakhoahọcvànhắcnhởchúngtavềnhữnglời
dạycủathánhnhân.Nhưngnhữngkẻcảiđạomớinàyđãqnmấtmộtđiều
rằng, ơn trên nếu thực sự phù hộ họ, sự tác động của nó vào tâm hồn họ
khơng giống như vào tâm hồn những kẻ hầu như chẳng quan tâm gì đến
thánhthần.Đámđơngngàynayđãchánngấythánhthần,đấngđãtừnggiúp
họchốibỏvàthanhtốnnhữngơngchủcủahọngàyxưa.Mọidịngsơng
khơngbaogiờquaytrởlạinguồncủanó.
Khoahọckhơng gâyra sựphásản vàchẳng dínhdánggì đếnsự hỗn
loạntinhthầnhiệnnaycũngnhưkhơngliênquangìtớicáiquyềnlựcmới
sinhratừbêntrongsựhỗnloạnđó.Nóhứahẹnchochúngtasựthậthoặcít
nhấtnhữngkiếnthứcvềcácmốiliênquanmàchúngtacóthểhiểu;nóchưa
baogiờhứahẹnvớichúngtavềhịabìnhvàhạnhphúc.Trongsựlạnhlùng
caongạođốivớitâmtưcủachúngtanóchẳnghềnghechúngtathanvãn,
chẳngcógìcóthểlấylạichochúngtanhữngảotưởngmànóđãphávỡ.
Đámđơnglàkẻtànphávănhóa
Hiêntượngchung,thểhiệnởtấtcảcácdântộc,chotathấysựlớnlên
nhanhchóngcủaquyềnlựcđámđơng.Bấtkểnóđemlạinhữnggì,chúngta
sẽđềuphảichịuđựngnó.Mọilờikếttộichỉlànhữngcâuchuyệnvơích.Có
thểsựlênngơicủađámđơnglàmộttrongnhữngnấcthangpháttriểncuối
cùngcủavănhóaphươngTây,làsựquaytrởvềcáithờihỗnloạnvơphương
hướng,thườnglàdấuhiệubáotrướcmộtthờiđạimớihuyhồngcủaxãhội.


Nhưnglàmcáchnàođểcóthểngăncảnnó?

Chođếnnayrõràngrằngnhiệmvụcủađámđơngnằmởtrongcáicơng
cuộchủydiệtvĩđạinàyđốivớinhữngnềnvănhóacũ.Lịchsửdạychúngta
rằng,trongkhoảnhkhắctạiđócáclựclượnglànhmạnh,xươngsốngcủaxã
hội,mấtđiquyềnthốngtrị,đólàlúcsựpháhủycuốicùngđượcthựchiện
bởiđámđơngvơthứcvàthơbạo,nhữngkẻxứngđángđượcgọilàmanrợ.
Chođếnnaytấtcảcácnềnvănhóađềudomộtnhómnhỏnhữngtríthứctiêu
biểunhấttạonênvàđịnhhướng,khơngkhinàochúngđượctạonênbởiđám
đơng.Đámđơngchỉcósứcmạnhtànphá.Sựthốngtrịcủanólncónghĩa
làmộtthờikỳcủasựpháhoại.Vănhóacầnphảicócácquytắcchặtchẽ,coi
trọng văn minh, cải biến tội phạm thành người lương thiện, có phương
hướngchotươnglaivànhìnchungphảicómộttrìnhđộgiáodụccao-đólà
nhữngđịihỏiđámđơngtựnókhơngbaogiờđápứngnổi.Chỉđượctrangbị
sứcmạnhtànphá,đámđơnggiốngnhưnhữngconvitrùng,chúngcónhiệm
vụđẩynhanhsựphânhủynhữngcơthểyếukémhoặcnhữngxácchết.Nếu
mộtkhingơinhàvănhóatrởnênmụcnát,đámđơngsẽlàkẻlàmgiúpcho
nósụpđổhồntồn.Giờđâynhiệmvụchínhcủađámđơngđãlộrõ.Bỗng
nhiênquyềnlựcmùqngcủađámđơngtronggiâylátđãtrởthànhcáitriết
lýduynhấtcủalịchsử.
Liệunócũngsẽdiễnranhưvậyđốivớinềnvănhóacủachúngta?Sợ
rằngsẽthế,tuynhiêncáiđóchúngtachưabiết.


Chúngtaphảibiếtchấpnhậnđểcóthểchịuđựngđượcsựthốngtrịcủa
đámđơng,bởinhữngcánhtaythiếuthậntrọngsẽdầndầnkéosụptấtcảcác
ràocảncókhảnăngchốngđỡ.
Chúngtahiểu cáiđám đơngnày,về nóngười tagiờđây đangnói rất
nhiều. Những nhà chuyên môn tâm lý học, không sống gần đám đơng,
thườngbỏquakhơngchúýđếnnó,vànếucó,họchỉchútrọngđếnnhững
hành động liên quan tới tội ác, là cái thuộc vào khả năng của nó. Rõ ràng
rằngcónhiềuđámđơngtộiphạm,nhưngcũngcónhữngđámđơngđạođức,

anhdũngvàcịncónhiềuđámđơngkiểukhácnữa.Tộiáccủađámđơngchỉ
tạonênmộttrườnghợpđặcbiệttrongcuộcsốngtâmhồncủanó,vànhững
tộiácđókhơnggiúpchoviệcnhậnrabảnchấttinhthầncủacuộcsốngtâm
hồnđámđơngrõhơnsovớicủamộtcánhân,nếunhưchỉbiếtđếncáctính
xấucủanó.



Songrõràngphảithừanhậnrằng:Tấtcảcácơngchủtrêntráiđất,tấtcả
nhữngngườilậpnêncáctơngiáovàcácđếchế,cácthánhtơngđồcủatấtcả
cáctínngưỡng,nhữngnhàlãnhđạoquốcgialỗilạcvà,trongmộtphạmvi
nhỏ,nhữngtùtrưởngcủamộtbộlạc,tấtcảnhữngngườinàylnlànhững
nhà tâm lý một cách vơ thức, trong bản năng họ đều có những hiểu biết
thườngrấtchắcchắnvềtâmhồnđámđơng;bởicósựhiểubiếttốtnhưvậy
chonênhọmớicóthểdễdàngtrởthànhnhữngnhàcầmquyền.Napoleonđã
nắmbắtmộtcáchtuyệtdiệutâmhồnđámđơngcủangườiPháp,nhưngơng
ta cũng thường hiểu sai tâm hồn của những chủng tộc khác lạ[1].Sựthiếu
hiểubiếtnàyđãđưaôngtatớiviệctiếnhànhchiếntranhtạiTâyBanNha,
tạiNga,làbướcmởđầuchosựsụpđổcủaôngta.
Đámđôngvàngườilãnhđạoquốcgia
Kiếnthứctâmlývềđámđôngngàynaylàphươngtiệncuốicùngcủa
người lãnh đạo quốc gia, với nó cho dù có thể khơng chế ngự được đám
đơng-điềungàycàngtrởnênrấtkhókhăn-nhưngítracũngvìmuốnđểít
bịnóchếngự.
Tâmlýđámđơngchothấy,sựtácđộngcủathiếtchếvàluậtphápvào
bản chất tự nhiên của đám đơng đặc biệt yếu ớt như thế nào, và nó chỉ ra
rằngđámđơngkhơngcókhảnăngcónhữngquanđiểmriêngrasao,ngoại
trừnhữngđiềuđượcđưavàotừbênngồi.Nhữngluậtlệdựatrênlươngtri
thuầntúykhơngthểquảnlýđượchọ.Chỉcónhữngấntượngngườitacấy
đặtvàotâmhồncủahọmớicóthếquyếnrũhọmàthơi.Vídụmộtnhàlập

phápkhimuốnramộtđiềuluậtthuếmớiliệucóđượcphépchọngiảipháp
về lý thuyết là công bằng nhất không? Không bao giờ. Điều luật bất cơng
bằngnhấtđámđơngcóthểlạicholàtốtnhất,nếunhưnóxuấthiệnmộtcách
nhẹnhàngvàkhơngqlộliễu.Bằngcáchnàychodùmộtsựtăngthuếgián
tiếp có thể cao chưa từng thấy nhưng vẫn được đám đơng chấp nhận. Nếu
nhưhàngngàytachỉthuthêmkhoảngvàixuchocácmặthàngtiêudùng,
điềunàykhơngảnhhưởngtớithóiquentiêudùngcủahọvàhọcũngchẳng
thấyphiềnhàgì.Ngượclạinếungườitatrừmộtlầnvàolươnghoặcvàothu
nhập một khoản tiền thuế tương đương, về lý thuyết làm như vậy có thể
mườilầnnhẹnhànghơncáchthứckianhưngnóvẫngâynênsựphảnkháng
mạnhmẽ.Thayvìmỗingàymấtmộtvàixu,điềungườitakhơngcảmnhận
thấy,thìviệclấyđimộttổnglượngtiềntươngđươngnhằmngàyphátlương
tạoracảmgiácnhưbịmấtmộtkhoảntiềnlớnvàcóấntượngrấtmạnh.Việc
tiêutiềnchỉcóthểkhơngcảmthấy,nếumỗingàytađểdànhramộtvàixu;


Mộtcungcáchvềkinhtếnhưvậythểhiệncáisựloxa,điềumàđámđơng
khơngcókhảnăng.


Thídụtrênlộttảrõràngcáitrítuệcủađámđơng.Họsẽkhơngthốt
khỏitaynhữngngườihiểubiếttâmlýnhưNapoleon,nhưngnhữngnhàlàm
luật,lànhữngngườikhơngquantâmđếntâmhồnđámđơng,sẽkhơngbao
giờhiểuđượchọ.Kinhnghiệmchưachứngminhchocácnhàlàmluậtmột
cáchđầyđủđểcóthểthấyđượcconngườikhơngbaogiờđểchonhữngquy
địnhthuầntúylýtínhdẫndắt.
Vìlẽđótâmlýhọcđámđơngcịncóthểcóíchchonhiềulĩnhvựckhác
nữa.Nhữnghiểubiếtcủanósẽsoisángnhiềuhiệntượnglịchsửvàkinhtế,
màthiếunóchúngsẽmãimãiẩnmìnhtrongbóngtối.

Ngay cả khi chỉ để thỏa mãn sự tị mị của chúng ta, việc quyết định
nghiêncứutâmlýhọcđámđôngcũngrấtđángnênlàm,bởirấtchilàthúvị
khi khám phá được những động lực thúc đẩy hành động con người, giống
nhưkhikhámpháranhữngđặctínhcủakhốngchấthoặccủacâycối.
Việcnghiêncứutâmhồnđámđơngcủachúngtơisẽcóthểchỉcungcấp
một cái nhìn ngắn gọn, một bài tóm tắt những cơng trình nghiên cứu của
chúng tơi. Người ta khơng được phép địi hỏi ở nó những gì nhiều hơn là
nhữngsựgợiý.Nhữngngườikhácsẽkhảosátlĩnhvựcnàytốthơn[2].Hiện
naynóvẫnlàmảnhđấtcịntrinhtrắngđểchochúngtacàyxới.


Tập1-Tâmhồnđámđơng

Chương1:Cácđặctínhchungcủađámđơng.Quyluậttâmlýhọcvềsự
đồngnhấttâmhồncủađámđơng

Đặctínhcủađámđơnglàgìnhìntừgócđộtâmlýhọc-Mộttậphợpcủa
nhiềuphầntửriêngbiệtchưatạonênđámđơng-Nhữngđặctínhriêngcủa
mộtđámđơngtâmlý-Khơngđổihướngsuynghĩvàtìnhcảmcủatừngcá
nhânthuộcđámđơngvàsựlumờcátínhcủahọ-Đámđơnglnbịđiều
khiểnbởisựvơthức-Hoạtđộngcủanãobộsuygiảmnhườngưuthếchohệ
thầnkinhthựcvật-Giảmsútkhảnăngtưduyvàsựthayđổihồntồnvề
tìnhcảm-Sựbiếnđổitìnhcảmcóthểtheochiềuhướngtốtlênhoặcxấuđi
so với thành phần tạo nên đám đơng. Đám đơng đều dễ trở nên anh dũng
hoặctànácnhưnhau.
Đámđơnglàgì?
Theo nghĩa thơng thường đám đơng có nghĩa là một sự kết hợp của
nhữngcánhânbấtkỳkhơngphụthuộcvàodântộc,giớitínhvàngundo
kếthợp.

Theoquanđiểmtâmlýhọc,kháiniệm“Đámđơng”mangmộtýnghĩa
hồntồnkhác.Trongnhữngđiềukiệnnhấtđịnhvàchỉởđómàthơi,một
tập hợp những con người sẽ có những đặc tính hồn tồn khác biệt với
nhữngđặctínhcủariêngtừngconngườitrongđó.Cátínhcóýthứcbịbiến
mất,tìnhcảmvàsuynghĩcủamọicánhânđềuhướngvềmộtphía.Mộttâm


hồnchungđượchìnhthành,nódĩnhiêncóthểbiếnđổi,nhưnghồntồnlà
mộtthểloạixácđịnh.Tồnbộcáiđólúcnàyđãtrởthành,dochưatìmra
đượckháiniệmnàodiễntảtốthơntơitạmgọinólà“đámđơngcótổchức”,
nếuaimuốnkháccũngcóthểgọilàđámđơngtâmlý.Đámđơnglàmộtcơ
thểduynhấtvàchịutácđộngcủaquyluậtđồngnhấttâmhồnđámđơng(loi
del'unitedesfoules).Hiệntượngnhiềucánhânvơtìnhtụhợplạivớinhau,
cũngchưatạochonónhữngđặctínhcủamộtđámđơng.Hàngnghìnngười
tìnhcờxuấthiệntrênmộtquảngtrườngkhơngcómộtmụcđíchnhấtđịnhsẽ
khơngbaogiờtạonênđượcmộtđámđơngtheonghĩatâmlýhọc.Đểnócó
thểcóđượcnhữngđặctínhriêngcủađámđơngcầnphảicónhữngtácđộng
kíchthích,hìnhthứcvàbảnchấtcủachúnglàđiềuchúngtacầnnghiêncứu.
Sựbiếnmấtcátínhcóýthứcvàsựxoaychuyểntìnhcảm,suynghĩvề
cùngmộthướng,làcúhíchkhởiđầuđểmộtđámđơngtiếntớicótổchức,
điều này khơng phải lúc nào cũng địi hỏi sự có mặt đồng thời của nhiều
thànhviêntạimộtđịađiểmduynhất.Hàngngànconngườicáchbiệtnhau,
trongmộtkhoảnhkhắcnàođócóthểdoảnhhưởngcủamộttácđộngtình
cảm mạnh mẽ, một sự kiện quốc gia quan trọng chẳng hạn, sẽ tiếp nhận
nhữngđặctínhcủađámđơngtâmlý.Mộtsựtìnhcờnàođólàmchohọliên
kết lại với nhau, như vậy cũng đủ để cho cách hành động của họ nhanh
chóngtrởnêngiốngcáchhànhđộngcódạngđặcbiệtcủađámđơng.Trong
nhữngthờiđiểmlịchsửnhấtđịnh,chỉcầnmộtnhómítngườicũngđủđểcó
thểtạonênmộtđámđơngtâmlý,trongkhisựtụtậptìnhcờcủahàngnghìn

conngườicókhilạikhơngthểtạorađược.Mặtkhác,đơilúccảmộtdântộc,
khơngthấycódấuhiệurõràngvềsựliênkếtdướisứcépcủacáctácđộng
nàođó,cũngtrởthànhmộtđámđơng.

Mộtkhiđámđơngtâmlýđượchìnhthành,nósẽbắtđầuthunạpnhững
đặctínhchungtạmthờinhưngcóthểđịnhrõđược.Cácđặctínhchungnày
kếthợpthêmvớinhữngtínhchấtđặcbiệtthayđổitùythuộcvàocácphầntử
cấu thành đám đơng, và qua đó làm thay đổi cấu trúc tư duy của nó. Đám
đơngtâmlýnhưvậycóthểđượcphânchiathànhnhiềuloại.Nghiêncứuvề
sựphânchianàysẽchochúngtathấy,mộtđámđơnghỗntạp,cónghĩalà
một tập hợp bởi những phần tử khơng cùng loại, với một đám đơng thuần
nhất,nghĩamộttậphợpbởinhữngphầntửtươngtựnhau(cácmơnphái,các
đẳngcấp,cácgiaicấp)đềucócùngnhữngđặctínhchung;ngồirachúng
cũngcónhữngđặctínhriêng,quađóngườitacóthểphânbiệtgiữachúng
vớinhau.


Trước khi chúng ta đi vào khảo sát những loại đám đơng khác nhau,
chúngtaphảitiếnhànhkhảosátnhữngđặctínhchungcủachúng.Chúngta
sẽ tiến hành giống như khi nghiên cứu về tự nhiên, bằng cách đầu tiên ta
miêutảnhữngđặctínhchungcủacácthànhviêntrongmộtchủngtrướckhi
xem xét đến những đặc tính riêng của từng thành phần, điều này giúp cho
việcphânbiệtđượccácgiốngvàlồicủachủngđó.
Quyluậtvềsựđồngnhấttâmhồnđámđơng
Việcdiễntảmộtcáchchínhxáctâmhồnđámđơngquảkhơngdễ,bởitổ
chứccủanókhơngchỉbiếnthiêntheochủngtộcvàcấutrúccủađámđơng,
màcịnbiếnthiêntheobảnchấtvàmứcđộcủasựkíchthíchtácđộngvào
đámđơngđó.Tuynhiênkhókhănkiểunhưvậycũngxuấthiệntrongviệc
nghiêncứuvềtâmlýbấtkỳloạisinhvậtnào.Chỉtrongcácloạitiểuthuyết,
chứkhơngphảitrongcuộcsốngthựctế,cáccáthểmớicómộttínhcáchbền

vững. Nội riêng sự đồng dạng của mơi trường cũng đã tạo nên những tính
cáchgiốngnhaurấtrõràng.Ởchỗkháctơiđãchỉrarằng,tấtcảcáctrạng
tháitinhthầnđềuchứađựngkhảnăngtạothànhnhữngtínhcách,chúngcó
thểbộclộradướitácđộngcủasựthayđổimơitrườngmộtcáchđộtngột.
Thếchonêntrongsốnhữngthànhviênhungdữvàtànbạonhấtcủaquốchội
vẫncónhữngcơngdântốt,lànhữngngườitronghồncảnhbìnhthườngcó
thểlànhữngnhânviêncơngchứnghiềnlànhhoặclànhữngcơngchứcđáng
kínhtrọng.Khibãotápquađihọlạitrởvềvớinhữngtínhcáchthườngcó
của mình là những cơng dân lương thiện. Trong số những người như vậy
Napoleonđãchọnranhữngbầytơidễbảonhất.

Doởđâytakhơngthểnghiêncứuđượchếttấtcảcácnấcpháttriểntrong
sựhìnhthànhđámđơng,chonênchúngtasẽtậptrungsựchúýđặcbiệtvào
trạngtháitạiđótổchứccủađámđơngđãhồnthiện.Bằngcáchnàytathấy
đámđơngcuốicùngcóthểtrởthànhcáigì,dĩnhiênnósẽkhơngcịnlànhư
nótrướcđây.Chỉriêngtrongtrạngtháitổchứcởmứcpháttriểnnày,những
tính chất hoàn toàn mới và đặc biệt sẽ được cấu thành trên cái nền tảng
chủngtộcvữngchắc,đầyảnhhưởng,vànótiếnhànhxoaychuyểntấtcảtình
cảm,suynghĩcủatồnthểvàocùngmộthướng.Chỉnhưthếthơicũngđã
làmsángtỏnhữnggìởtrêntơigọilàquyluậtđồngnhấttâmhồncủađám
đơng.
Đám đơng và cá thể riêng biệt có nhiều đặc điểm chung giống nhau,
nhưng ngược lại có những đặc điểm duy nhất chỉ riêng đám đơng mới có.
Trướchếtchúngtamuốnnghiêncứunhữngtínhchấtđặcbiệt,đểlàmsáng


tỏýnghĩacủachúng.

Điểmđángngạcnhiênnhấtcủađámđôngtâmlýlà:chodùnhữngthành
viên riêng biệt tạo nên đám đông khác nhau kiểu gì, cho dù lối sống, việc

làm,tínhcách,họcthứccủahọgiốngnhauhoặckhácnhaurasao,chỉcần
quasựtrởthànhđámđơng,tấtcảhọsẽcùngcómộtkiểutâmhồntậpthể,
điều này làm cho họ cảm nhận, suy nghĩ, hành động theo kiểu hồn tồn
kháchẳnkhihọcịnlànhữngcáthểriêngbiệtcảmnhận,suynghĩvàhành
động.Cónhữngýnghĩvàtìnhcảmnhấtđịnhchỉxuấthiệnhoặcbiếnthành
hànhđộngcụthểởnhữngcánhângắnbóvớimộtđámđơng.Đámđơngtâm
lý là một thể chất khơng xác định, được hình thành từ những thành phần
khơnggiốngnhau,liênkếtvớinhautạimộtthờiđiểmnhấtđịnh,giốnghệt
nhưsựliênkếtcủanhữngtếbàosinhvật,từđómộtthểchấtmớiđượchình
thành với những tính chất hồn tồn khác so với những tính chất của từng
thànhphầnriêngbiệttạonênnó.
NgượclạivớiquanđiểmcủaHerbertSpencer,thậtlạlùngđốivớimột
triết gia sắc sảo lại có quan điểm như vậy, trong nhóm tạo nên đám đơng
tuyệtnhiênkhơngcócáigọilàtổnghoặctrungbìnhcủacácthànhphầnmà
chỉcósựkếthợpvàtạonênnhữngthànhphầnmới,hệtnhưtronghóahọc
khinhữngthànhphầnnhấtđịnh-vídụnhưxútvàaxit-kếthợpvớinhau,
mộtchấtmớiđượchìnhthành,cónhữngtínhchấthồntồnkháchẳnvới
nhữngtínhchấtcủacácthànhphầntạoranó.
Đámđơngđượcđiềukhiểnbởisựvơthức
Có thể dễ dàng xác định được mức độ khác nhau giữa một cá thể của
đám đông và một cá thể riêng biệt, nhưng không thể dễ dàng phát hiện ra
ngunnhâncủasựkhácnhauđó.

Đểítnhấtphầnnàocóthểxácđịnhđượcnhữngngunnhânnày,người
tatrướchếtphảinhắclạinhữngkếtluậncủatâmlýhọchiệnđại,rằngkhơng
chỉtrongđờisốngsinhvật,màngaytrongcácqtrìnhnhậnthức,những
hiệntượngvơthứccũngđóngmộtvaitrịquyếtđịnh.Đờisốngtinhthầncó
ýthứcchỉlàmộtphầnrấtnhỏsovớiđờisốngtâmhồnvơthức.Nhàphân
tíchcótàinhất,nhàquansátsắcsảonhấtcũngchỉcóthểpháthiệnramộtsố
rấtnhỏnhững độngcơ cóýthức điềukhiển mình.Nhữnghành độngcó ý

thứccủachúngtabắtnguồntừmộtnềntảngvơthức,nólàcáiđượctạonên
từnhữnggìđượctruyềnlạitừthếnàysangthếhệkhác.Nhữngnềntảngnày


mangtrongnóvơsốnhữngdấuvếtcủaditruyền,từđóhìnhthànhnênmột
tâmhồnchủngtộc.
Đằngsaunhữngngunnhânđãđượcthừanhậnđốivớihànhđộngcủa
chúng ta, khơng nghi ngờ gì nữa cũng cịn có những ngun nhân ẩn mà
chúngtachưathừanhận;vàđằngsaunhữngngunnhânẩnnàyvẫncịncó
nhữngngunnhânẩnsâuhơnnữamàchúngtachưabiết.Phầnlớnnhững
hànhđộnghàngngàycủachúngtalàkếtquảtácđộngcủanhữngđộnglực
vơthứcnằmngồisựhiểubiếtcủachúngta.

Quanhữngphầnvơthức,cáitạonênnềntảngcủatâmhồnchủngtộc,tất
cảnhữngthànhviêncủachủngtộctrởnêngiốngnhau,ngượclạiquanhững
tốchấtcóýthức-nhữngthànhquảcủagiáodục,nhưngtrộihơncảvẫnlà
đặctínhditruyền-đãtạonênsựkhácnhaugiữahọ.Nhữngconngườicó
trìnhđộkhácbiệtnhất,họtấtcảđềucónhữnghammuốn,đammêvàtình
cảm cực kỳ giống nhau. Trong tồn bộ những thứ thuộc về đối tượng của
tìnhcảmnhư:Tơngiáo,Chínhtrị,Đạođức,Đồngcảm,Áccảmv.v...những
conngườiưutúnhấtrấtítkhivượttrộilêntrêncáimứccủamộtngườibình
thường.Giữamộtnhàtốnhọcdanhtiếngvàanhthợsửagiàychoơngta,về
mặthiểubiếtcóthểcáchnhaumộttrờimộtvực,nhưngvềmặttínhcáchhọ
chẳngkhácgìnhauhoặccókhácnhaucũngrấtkhơngđángkể.
Chính những tính cách chung này, bị điều khiển bởi sự vơ thức, và số
đơngcácthànhphầnbìnhthườngcủamộtchủngtộcđềucónhưnhau,sẽlà
cáichungcủađámđơng.Trongtâmhồncộngđồng,khảnăngnhậnbiếtsẽ
trởnênlumờvàdođódẫnđếncátínhcủatừngconngườitrongđócũngbị
lumờ.Sựkhácbiệtbịnhấnchìmtrongsựgiốngnhau,vànhữngđặctínhvơ
thứcchiếmphầnnổitrội.

Chínhsựtậpthểhóanhữngđặctínhthơngthườnggiảithíchchochúng
ta,tạisaođámđơngkhơngthểthựchiệnđượcnhữnghànhđộngđịihỏiphải
cómộtsựhiểubiếtđặcbiệt.Nhữngquyếtđịnhxuấtpháttừquyềnlợichung,
đượcđềratrongmộtcuộchọpcủanhữngconngườituyệtvờinhưngkhác
biệtnhau,cũngchẳnghơngìnhữngquyếtđịnhđượcđềxuấttrongmộtcuộc
họpcủatồnnhữngcáiđầungudốt.Trênthựctếnóchỉtạonênnhữngcái
chung từ tất cả những tính chất chung tầm thường. Đám đơng khơng tiếp
nhận cái trí tuệ mà chỉ tiếp nhận những cái tầm thường vào nó. Chẳng có
chuyệnnhưngườitalnnói,“tồnthếgiớinhiềutrítuệhơnVoltaire”,sự
thựclàVoltairecónhiềutrítuệhơn“cảthếgiới”,nếuhiểuthếgiớiởđâylà


đámđơng.
Nếutừngconngườicủađámđơngtựgiớihạnmìnhtrongsựhịađồng
nhữngtínhcáchchung,thìtừđóchỉtạonênmộtcáitrungbình,chứkhơng
phải như chúng ta đã nói là họ sẽ tạo nên những đặc tính riêng mới. Vậy
nhữngđặctínhriêngmớinàyhìnhthànhnhưthếnào?Tớiđâychúngtasẽ
nghiêncứunó.
Sựbiếnđổitìnhcảmtrongtừngcánhân
Sự xuất hiện những đặc tính riêng biệt của đám đơng được quyết định
bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Nguyên nhân đầu tiên của các ngun
nhânnàynằmởchỗcácthànhviêncủađámđơngchỉngunvớicáicảm
giáclàsốđơngđãcómộtsứcmạnhvơđịch,chophépnóhiếnmìnhchobản
năng,điềukhichưalàthànhviêncủađámđơngnónhấtthiếtphảikiềmchế.
Nósẽcàngsớmtntheobảnnăngmộtkhi,lẫntrongđámđơng,conngười
trởnênkhơngtêntuổivàtừđócảmgiácchịutráchnhiệm,cáilngiữcho
cáccánhânkhỏiđiqđà,hồntồnbiếnmất.

Ngunnhânthứhailàsựlâynhiễmtinhthần(contagionmentale),cũng

làcáitácđộnggâyrasựxuấthiệncácnétđặctrưngcủađámđơngvàđồng
thời vào phương hướng của nó. Sự lây nhiễm có thể dễ dàng nhận thấy,
nhưngchưacóthểgiảithíchđược;ngườitaphảixếpnóvàoloạinhữnghiện
tượngnhưkiểuthơimiên,chúngtasẽxemxétnhữnghiệntượngnàyngay
bâygiờ.Trongđámđơngmỗimộttìnhcảm,mỗimộthànhđộngđềucóthể
lâynhiễm,vàchắcchắnởmứcđộcaođếnnỗithànhviêncủanócóthểhy
sinh mong muốn cá nhân cho mong muốn của cả tập thể. Tính chất này
ngược với tính cách tự nhiên của con người và con người chỉ có thể làm
đượcđiềuđókhinólàthànhviêncủađámđơng.
Cịnmộtngunnhânthứbavàlàngunnhânquantrọngnhất,nólàm
chothànhviêncủađámđơngbộclộnhữngcátínhđặcbiệthồntồnmâu
thuẫnvớinhữngcátínhcủanhữngngườiđókhihọchưalàthànhviêncủa
đám đơng: tơi đặt tên ngun nhân này là tính dễ bị kích hoạt
(suggestibilité),hơnnữasựlâynhiễmtinhthầnnóiđếnởtrênchỉlàmộttác
độngcủanó.

Đểcóthểhiểuđượchiệntượngnàychúngtacầnphảitiếnhànhmộtsố
khámphámớinhấtđịnhtronglĩnhvựctâmlýhọc.Ngàynaychúngtabiết
rằng, một con người có thể bị đưa vào một trạng thái hồn toàn mất hết ý


thức, lúc này nó hành động và tuân theo mọi tác động của nhà thơi miên,
ngườiđãlấyđiýthứccủanó;nhữnghànhđộngcủaconngườitrongtrạng
tháinàyhồntồntráingượcvớinhữngtínhcáchvàthóiquencủanólúc
bình thường. Những quan sát kỹ càng hơn dường như có thể chứng minh
rằng,mộtngười,nằmlâutrongđámđơngvàbịnótácđộng,chẳngbaolâu
nữa - người đó qua sự bộc phát tình cảm một cách tự phát hoặc do một
ngunnhânbấtkỳchưabiếtđến-sẽởtrongmộttrạngtháiđặcbiệt,vàtrở
nênmêmẩnrấtgiốngmộtngườibịthơimiên.Dotêliệtvềtâmtrí,ngườibị
thơimiêntrởthànhkẻnơlệcủanhữnglựcvơthứctrongnó,đólànhữnglực

mà nhà thơi miên có thể điều khiển một cách tùy ý. Cá tính có ý thức đã
hồntồnbịxóabỏ,ýchívàkhảnăngxétđốnbịbiếnmất,tấtcảcáctình
cảmvàsuynghĩđềuchuyểnsangtrạngtháicóthểbịnhàthơimiêntácđộng.
Thànhviêncủađámđơngcũngsẽởtrongmộttrạngtháitươngtựnhư
trạngtháitrên.Nókhơngcịncóýthứcvềnhữnghànhđộngcủanó.Trong
khianhta,nhưnhữngngườibịthơimiên,bịmấtđimộtsốkhảnăngnàođó
thìnhữngngườikháctrongđámđơnglạibịdồnđếnmộttrạngtháicựckỳ
kíchđộng.Dướitácđộngcủalâynhiễmanhtasẽlaovàomộthànhđộngnào
đóvớimộtsựhungdữkhơngcưỡnglạinổi.Vàcáisựdữtợnnàytrongđám
đơngcịnkhócưỡnglạihơnlàkhibịthơimiên,bởisựkíchhoạt,giốngnhau
đốivớitấtcảmọingười,dotácđộngqualạisẽngàycàngmạnhlên.Thành
viêncủađámđơng,nhữngngườicótínhcáchđủmạnhđểcóthểchốnglại
cáctácđộngvàonó,chỉlàmộtsốnhỏvàhọsẽbịcáidịngchảycủađám
đơngcuốntheo.Cùnglắmlàhọcóthểthửnươngnhờvàonhữngảnhhưởng
khác để tự làm xao lãng mình. Một ấn tượng hạnh phúc, một hình ảnh so
sánh đúng lúc nhiều khi ngăn cản được đám đông trước những hành động
đẫmmáu.

Như vậy thành viên của một đám đơng có những đặc điểm chính sau:
Mấtđicátínhcóýthức,cátínhvơthứcchiếmthếthượngphong,suynghĩ
vàtínhcảmbịhướngvềmộthướngbởikíchhoạtvàlâynhiễm,cóxuhướng
nhấtquyếtbiếnnhữngýtưởngbịkíchhoạtthànhhànhđộng.Cácthànhviên
lúcnàykhơngcịnlàchínhhọnữa,tấtcảđãtrởthànhngườimáyvàkhơng
cịn làm chủ được những hành động của mình. Chỉ riêng sự là một thành
viên của đám đơng, con người đã tụt xuống nhiều nấc thang văn hóa. Là
ngườiđộclập,cóthểanhtalàmộtkẻcóhọc;trongđámđơnganhtalàmột
sinhvậthoạtđộngtheobảnnăng,cónghĩalàmộtkẻmọirợ.Anhtacótính
khíbấtthường,dữdội,hoangdãnhưngcũngcósựnhiệttâmvàlịngdũng
cảmcủamộtconngườingunthủy,anhtacũnggiốngnóởtínhdễdãido