TƯỢNG NHÀ MỒ TÂY NGUYÊN - NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC ĐỘC ĐÁO doc

TƯỢNG NHÀ MỒ TÂY NGUYÊN
- NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC
ĐỘC ĐÁO
Tượng nhà mồ là loại hình nghệ thuật điêu khắc độc đáo, một nét đặc sắc trong văn
hoá cổ truyền Tây Nguyên. Các tác phẩm thuộc loại hình này được ra đời ở thời điểm lễ
bỏ mả với mục đích phục vụ người chết (người Tây Nguyên gọi là hồn ma).

Lễ bỏ mả là một lễ hội gắn liền với hầu hết các tộc người thiểu số có cuộc sống du
canh, du cư trên địa bàn Tây Nguyên. Họ quan niệm rằng, chỉ khi nào lễ bỏ mả được tổ
chức xong thì hồn ma mới thực sự trở về với tổ tiên, ông bà, để bắt đầu một “cuộc sống”
mới ở thế giới bên kia. Kể từ đó, mối quan hệ giữa kẻ sống với người chết mới không
còn. Mang ý nghĩa thiêng liêng như thế, nên lễ bỏ mả là một lễ lớn hàng năm, thu hút
đông đảo người tham gia, thường diễn ra vào mùa xuân tại nghĩa địa các buôn làng.

(Ảnh: Lenduong.vn)

Để chuẩn bị tổ chức lễ, ngoài việc sửa sang nhà mồ, chuẩn bị lương thực, thực
phẩm, rượu cần…, người ta không quên làm tượng để đặt ở nhà mồ. Ở những ngôi nhà
mồ to đẹp, tượng được làm bằng những loại gỗ quý như hương, cà chít, có thể chịu được
mưa nắng qua nhiều năm ở ngoài trời. Những cây hương, cà chít phải trên 10 năm tuổi
(dài khoảng 2 sải tay, đường kính xấp xỉ 30cm) mới đủ tiêu chuẩn để làm tượng. Trước
khi đẽo tượng, người ta phải cúng thần nhà rông, thần bến nước để xin phép.

Tượng nhà mồ thể hiện chủ yếu bằng các mảng, khối, chứ không quá đi sâu vào chi
tiết. Tư thế, thần thái của tượng thì muôn hình muôn vẻ. Người bế con, người lấy nước,
người mang gùi, người ngồi khóc, người đánh trống đánh chiêng, người chia phần cơm
lam, người phụ nữ khoả thân, đôi trai gái đang làm cái việc duy trì nòi giống một cách
thật tự nhiên giữa thanh thiên bạch nhật… Đó chính là sự tái hiện cuộc sống thật một
cách sinh động, phong phú. Các bức tượng còn trở nên ấn tượng hơn khi được tô điểm
màu sắc. Đủ các màu xanh, đỏ, vàng, đen, trắng… đều có thể chế ra từ rễ, lá, vỏ cây
rừng. Các nét hoa văn trên trang phục tượng cũng được phối màu rất linh hoạt.

(Ảnh: Lenduong.vn)

Tượng nhà mồ đa dạng cả về kích cỡ, người ta thường dùng đơn vị đo là sải tay để
ước lượng. Mỗi tượng trung bình được tính bằng một sải rưỡi, trong đó có nửa sải chôn
xuống đất, một sải nhô lên là thân tượng. Tất cả tượng đều được chôn bao quanh khu nhà
mồ.

Tượng nhà mồ Tây Nguyên, qua bàn tay sáng tạo của các nghệ nhân, chứa đựng
những thông tin mang tính xã hội, cộng đồng sâu sắc. Chúng vừa là những tác phẩm nghệ
thuật, vừa mang ý nghĩ tâm linh nhưng không hề tạo ra cảm giác cách biệt mà trái lại, rất
thân quen, gần gũi với mọi người. Hầu như ở bất cứ buôn làng Gia Rai, Ba Na, Ê Đê, Xơ
Đăng… nào, chúng ta cũng có thể bắt gặp những quần thể tượng nhà mồ. Vẻ quạnh hiu, u
tịch của những bức tượng đã dần dần bớt đi vì du khách bốn phương ngày càng lui tới
nhiều hơn để chiêm ngưỡng…