- Trang chủ >>
- Cao đẳng - Đại học >>
- Luật
Luận văn trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ lao động dưới góc độ pháp lý
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.24 MB, 248 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HCM
BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ
NĂM 2016
TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP TRONG
QUAN HỆ LAO ĐỘNG DƯỚI GÓC ĐỘ PHÁP LÝ
Mã số: B2016 – LPS – 01
Chủ nhiệm đề tài: PGS. TS Trần Hoàng Hải
TP.HCM, 6/2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM
BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ
NĂM 2016
TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP TRONG
QUAN HỆ LAO ĐỘNG DƯỚI GÓC ĐỘ PHÁP LÝ
Mã số: B2016 – LPS – 01
Xác nhận của tổ chức chủ trì
(ký, họ tên, đóng dấu)
TP.HCM, 6/2018
Chủ nhiệm đề tài
(ký,
tên)
họ
DANH SÁCH
NHỮNG THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
VÀ ĐƠN VỊ PHỐI HỢP CHÍNH
I. Danh sách những thành viên tham gia nghiên cứu đề tài
TT
Họ và tên
Đơn vị công tác và
lĩnh vực chuyên môn
Nội dung nghiên cứu cụ thể
được giao
Chủ nhiệm đề tài
- Xây dựng kế hoạch nghiên
cứu, lập thuyết minh đề tài
và đề cương chi tiết;
- Liên hệ đơn vị phối hợp;
- Tìm và tập hợp tài liệu
tham khảo tiếng Nga;
- Viết các chuyên đề 3, 10,
15.
1
PGS. TS Trần
Hồng Hải
- Trường Đại học Luật
Tp. Hồ Chí Minh.
- Lĩnh vực chuyên
môn: Luật học, chuyên
sâu về pháp luật lao
động, pháp luật an sinh
xã hội.
2
PGS. TS Nguyễn
Văn Vân
- Trường Đại học Luật - Viết các chuyên đề 1, 7, 17.
Tp. Hồ Chí Minh.
- Lĩnh vực chun
mơn: Luật học, chun
sâu về pháp luật tài
chính, ngân hàng, thuế.
3
TS. Lê Thị Thúy
Hương
- Trường Đại học Luật - Xây dựng đề cương chi tiết
Tp. Hồ Chí Minh.
- Viết các chuyên đề 5, 9, 12.
- Lĩnh vực chuyên
môn: Luật học, chuyên
sâu về pháp luật lao
động, pháp luật an sinh
xã hội.
4
Ths. Đồn Cơng
n
- Trường Đại học Luật
Tp. Hồ Chí Minh.
- Lĩnh vực chun
mơn: Luật học, chun
sâu về pháp luật lao
Thư ký đề tài
- Tìm và tập hợp tài liệu
tiếng Anh;
- Xây dựng thuyết minh đề
tài và đề cương chi tiết
động, pháp luật an sinh - Xây dựng phiếu khảo sát;
xã hội.
- Xử lý số liệu điều tra, khảo
sát;
- Viết các chuyên đề 6, 11,
13, 16.
5
Ths. Hoàng Thị
Minh Tâm
- Trường Đại học Luật
Tp. Hồ Chí Minh.
- Lĩnh vực chun
mơn: Luật học, chuyên
sâu về pháp luật lao
động, pháp luật an sinh
xã hội.
6
Ths. Lường Minh - Trường Đại học Luật
Sơn
Tp. Hồ Chí Minh.
- Lĩnh vực chuyên
môn: Luật học, chuyên
sâu về pháp luật lao
động, pháp luật an sinh
xã hội.
- Tìm và tập hợp tài liệu
tiếng Việt;
- Xây dựng đề cương chi tiết
- Xử lý số liệu điều tra, khảo
sát;
- Viết các chuyên đề 2, 8, 14,
17.
- Viết các chuyên đề 4, 12,
16.
- Các cơng việc mang tính
kỹ thuật khác.
II. Đơn vị phối hợp chính
Tên đơn vị
trong và ngồi nước
Văn phịng B Tổng
Liên đồn Lao động
Việt Nam.
Nội dung phối hợp nghiên cứu
Điều tra, khảo sát việc thực
hiện trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp tại một số doanh
nghiệp ở Tp. Hồ Chí Minh,
Đồng Nai, Bình Dương và
Long An.
Họ và tên người đại
diện đơn vị
Th.s Quan Gia Bình
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP
TRONG QUAN HỆ LAO ĐỘNG......................................................................................................15
1.1. Khái quát chung về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp...................................15
1.1.1. Nguồn gốc khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp..............................15
1.1.2. Sự hình thành và phát triển khái niệm trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp19
1.1.3. Bản chất trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.......................................................27
1.1.4. Quá trình phát triển nhận thức về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp 30
1.1.5. Lý thuyết cơ sở hình thành các quan điểm về trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp...................................................................................................................................................33
1.1.6. Các khía cạnh của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp....................................40
1.2. Định nghĩa và nội dung của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan
hệ lao động..............................................................................................................................................48
1.2.1. Định nghĩa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ lao động 48
1.2.2. Nội dung của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ lao động50
1.3. Tác động của việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong
quan hệ lao động..................................................................................................................................52
1.3.1. Đối với doanh nghiệp..........................................................................................................52
1.3.2. Đối với người lao động.......................................................................................................55
1.3.3. Đối với khách hàng và cộng đồng..................................................................................56
1.4. Vai trò của các chủ thể trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp trong quan hệ lao động.......................................................................................................57
1.4.1. Vai trò của người sử dụng lao động..............................................................................57
1.4.2. Vai trò của người lao động...............................................................................................59
1.4.3. Vai trò của tổ chức đại diện người lao động, người sử dụng lao động............60
1.4.4. Vai trò của nhà nước và các tổ chức khác có liên quan........................................61
1.4.5. Vai trò của người tiêu dùng..............................................................................................63
1.5. Các điều kiện cơ bản để xây dựng và thực hiện hiệu quả trách nhiệm xã hội
của doanh nghiệp trong quan hệ lao động tại Việt Nam hiện nay..................................65
1.5.1. Các điều kiện bên trong doanh nghiệp.........................................................................66
1.5.2. Các điều kiện bên ngồi doanh nghiệp........................................................................66
1.6. Vai trị của “luật mềm” và “luật cứng” trong việc điều chỉnh trách nhiệm xã
hội của doanh nghiệp trong quan hệ lao động.........................................................................68
1.6.1. Khái niệm “luật cứng” và “luật mềm”.........................................................................68
1.6.2. Các mô hình trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp có mối liên hệ với pháp
luật 71
1.6.3. Sự kết hợp giữa “luật cứng” và “luật mềm” trong việc xây dựng và thực thi
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp......................................................................................74
Kết luận Chương 1..............................................................................................................................81
CHƯƠNG 2:...............................................................................................................................................82
TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP TRONG QUAN HỆ LAO ĐỘNG
THEO PHÁP LUẬT QUỐC TẾ VÀ MỘT SỐ QUỐC GIA..................................................82
2.1. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ lao động theo các văn
bản quy phạm pháp luật quốc tế...................................................................................................82
2.1.1. Vai trò của các tổ chức quốc tế trong việc xây dựng và thúc đẩy thực hiện
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp......................................................................................82
2.1.2. Quy định của Liên hiệp quốc...........................................................................................83
2.1.3. Quy định của Tổ chức Lao động Quốc tế....................................................................86
2.1.4. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong các hiệp định thương mại mà
Việt Nam đã tham gia...................................................................................................................100
2.2. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ lao động theo pháp luật
của một số quốc gia..........................................................................................................................103
2.2.1. Kinh nghiệm của Liên bang Nga.................................................................................103
2.2.2. Kinh nghiệm của Trung Quốc......................................................................................110
2.2.3. Kinh nghiệm của Nhật Bản...........................................................................................119
2.2.4. Kinh nghiệm của Malaysia, Philippines và Thái Lan..........................................125
Kết luận chương 2.............................................................................................................................147
CHƯƠNG 3: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH
NGHIỆP TRONG QUAN HỆ LAO ĐỘNG Ở VIỆT NAM.................................................148
3.1. Quy định pháp luật về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ
pháp luật lao động cá nhân...........................................................................................................148
3.1.1. Lao động trẻ em, chưa thành niên..............................................................................148
3.1.2. Lao động cưỡng bức.........................................................................................................152
3.1.3. Sức khỏe và an toàn lao động.......................................................................................157
3.1.4. Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi.........................................................................160
3.1.5. Tiền lương............................................................................................................................161
3.1.6. Phân biệt đối xử tại nơi làm việc..................................................................................163
3.1.7. Người lao động khuyết tật..............................................................................................173
3.2. Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong việc đảm bảo quyền tự do hiệp
hội và đối thoại xã hội, thương lượng tập thể........................................................................174
3.2.1. Bảo đảm quyền tự do hiệp hội.......................................................................................175
3.2.2. Bảo đảm quyền tự do đối thoại xã hội, thương lượng tập thể...........................177
Kết luận chương 3.............................................................................................................................181
CHƯƠNG 4: THỰC TIỄN THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH
NGHIỆP TẠI VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ.........................................................182
4.1. Đặc trưng của quan hệ lao động tại Việt Nam.........................................................182
4.2. Thực tiễn thực hiện trách nhiệm xã hội trong doanh nghiệp tại Việt Nam 186
4.2.1. Nhận thức của người sử dụng lao động về trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp.................................................................................................................................................186
4.2.2. Lao động trẻ em, chưa thành niên..............................................................................189
4.2.3. Lao động cưỡng bức.........................................................................................................192
4.2.4. Sức khỏe và an toàn lao động.......................................................................................193
4.2.5. Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi.........................................................................196
4.2.6. Tiền lương............................................................................................................................198
4.2.7. Phân biệt đối xử tại nơi làm việc..................................................................................199
4.2.8. Người lao động khuyết tật..............................................................................................201
4.2.9. Quyền tự do hiệp hội và đối thoại xã hội, thương lượng tập thể......................202
4.3. Một số kiến nghị....................................................................................................................204
4.3.1. Lao động trẻ em và chưa thành niên..........................................................................205
4.3.2. Lao động cưỡng bức.........................................................................................................206
4.3.3. Sức khỏe, an toàn lao động............................................................................................207
4.3.4. Tiền lương............................................................................................................................208
4.3.5. Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi.........................................................................210
4.3.6. Phân biệt đối xử tại nơi làm việc..................................................................................212
4.3.7. Người lao động khuyết tật..............................................................................................213
4.3.8. Quyền tự do hiệp hội và đối thoại xã hội, thương lượng tập thể......................214
Kết luận chương 4.............................................................................................................................219
KẾT LUẬN..........................................................................................................................................220
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Biểu đồ 1: Năng suất lao động xã hội của toàn nền kinh tế theo giá hiện hành năm
2011-2017
Biểu đồ 2: Kết quả thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao
động
Biểu đồ 3: Mức độ hiểu biết về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp của người sử
dụng lao động
Biểu đồ 4: Mức độ hiểu biết về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp của người lao
động
Bảng 1. Tỷ lệ doanh nghiệp Nhật Bản sử dụng các tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội
của doanh nghiệp
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
Từ được viết tắt
BLLĐ
Bộ luật Lao động
CPTPP
Comprehensive and Progressive
Agreement for Trans-Pacific
Partnership
DN
Doanh nghiệp
DNĐQG
Doanh nghiệp đa quốc gia
FTA
Free trade agreement
ILO
International Labour Organization
NKT
Người khuyết tật
NLĐ
Người lao động
NSDLĐ
Người sử dụng lao động
QHLĐ
Quan hệ lao động
TCVN
Tiêu chuẩn Việt Nam
SA
Social and Accountability 8000:2008
TNXH
Trách nhiệm xã hội
TNXHDN
Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp
WRAP
Worldwide Responsible Accredited
Production
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài
Chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước đã xác định, Việt Nam phải đổi mới,
mở cửa và chủ động hội nhập kinh tế quốc. Năm 1995, Việt Nam trở thành thành
viên của ASEAN. Đến năm 2007, Việt Nam chính thức trở thành thành viên của
WTO. Nước ta đã cam kết thực hiện nhiều thỏa thuận song phương, đa phương với
các quốc gia trong khối ASEAN, với EU, Nhật Bản... Đặc biệt, hiện nay, Việt Nam
đã tham gia Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương
(CPTPP). Trong quá trình hội nhập này, các doanh nghiệp chính là chủ thể chịu tác
động trực tiếp từ các quy định của quá trình cạnh tranh quốc tế trong các hiệp định
song và đa phương, trong đó có yêu cầu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối
với các vấn đề bảo vệ môi trường, bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ người lao động và
những yếu tố khác của phát triển bền vững. Đối với các doanh nghiệp tại những
quốc gia đang phát triển như Việt Nam, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong
việc đảm bảo các quyền cơ bản của người lao động về an toàn, vệ sinh lao động, trả
lương bình đẳng, tự do hiệp hội… thật sự là một hệ thống giám sát chất lượng sản
phẩm khắt khe và đang đặt ra cho doanh nghiệp nhiều bài tốn cần phải được giải
quyết.
Nhận thức được những khó khăn đó, Nhà nước ta đã có nhiều hành động nhằm
thúc đẩy trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp như sửa đổi Bộ luật Lao động, Luật
Cơng đồn, Luật Bảo hiểm xã hội, ban hành Luật Việc làm, trong đó chú trọng đến
trách nhiệm của người sử dụng lao động trong việc thực hiện các tiêu chuẩn lao
động hay tổ chức các cuộc hội thảo, tập huấn cho doanh nghiệp… Tuy nhiên, đến
nay, các quy định pháp luật vẫn chưa mang lại hiệu quả tích cực trong việc tăng
cường thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Do đó, các doanh nghiệp vẫn
chưa hiểu hết ý nghĩa, phạm vi, chuẩn mực của các hoạt động trách nhiệm xã hội
của doanh nghiệp. Điều này đang đặt ra đòi hỏi cấp thiết là xây dựng, hoàn thiện các
quy định pháp luật liên quan đến trách nhiệm xã hội một cách có hệ thống và dễ áp
dụng đối với doanh nghiệp.
Trong hoạt động nghiên cứu, từ những năm 2000, đặc biệt trong năm năm trở
lại đây, đã có nhiều bài viết, cơng trình nghiên cứu phân tích các quan niệm và nội
dung trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Một số công trình đã có cố gắng đi vào
đánh giá thực tiễn thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại một số doanh
nghiệp của Việt Nam. Tuy vậy, những bài viết, cơng trình nghiên cứu này chỉ mới
1
tập trung nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp dưới góc độ kinh tế, quản
trị doanh nghiệp chứ chưa đi sâu phân tích các trách nhiệm pháp lý của doanh
nghiệp như đảm bảo quyền tự do hiệp hội, an tồn vệ sinh lao động, trả lương bình
đẳng, chống phân biệt đối xử, chống lao động cưỡng bức... Một vài tác giả đã đưa
các kiến nghị để thúc đẩy thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhưng
những kiến nghị này chỉ dừng lại ở tính định hướng mà chưa đưa ra giải pháp cụ
thể.
Trong hoạt động đào tạo pháp luật lao động, ở cấp độ cử nhân, trách nhiệm xã
hội của doanh nghiệp hầu như chỉ dừng lại trách nhiệm của người sử dụng lao động
trong vấn đề đảm bảo việc làm cho người lao động. Tương tự, ở cấp độ cao học,
sinh viên cũng chưa được tiếp cận đầy đủ trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Một
trong các nguyên nhân dẫn đến thực trạng này chính là đến nay, ở các cơ sở đào tạo
luật tại Việt Nam vẫn chưa có một tài liệu nào mang tính hệ thống, đầy đủ về trách
nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
Trước thực trạng trong việc xây dựng chính sách, quy định pháp luật, nghiên
cứu và đào tạo về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp như trên, chúng tôi lựa chọn
đăng ký thực hiện đề tài “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ lao
động dưới góc độ pháp lý”.
5蕄瞝6湸䪲7ꋺ⇺8ꋺ呑
9ꋺ憁:ỉ㹤;縢ᐡ<埐焇=ꋺ倕
>秚䉄?鹨ꋺ@╪䝞Aꋺ㚍
B煌樻C兾㉻ꋺDꋺEꋺꋺ42G歈冿
H掄縏I譒ꋺJ䄺狣Kꋺꋺ
Lꋺ㒔M㨰±N閘摂Oᚐ挟P㸲▗▗
Q潖ອ R Tổng quan tình hình nghiên cứu trong và
ngồi nước liên quan đến đề
tài
2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
0 Ruth V. Aguilera, Cynthia A. Williams, John M. Conley and Deborah E.
Rupp, “Corporate governance and social responsibility: a comparative analysis of
the UK and the US”. Các tác giả tập trung phân tích và so sánh việc quản trị doanh
nghiệp và thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại hai quốc gia Anh và
Hoa Kỳ. Trong bài viết này, các tác giả chỉ phân tích dưới góc độ kinh tế chứ khơng
phân tích dưới góc độ pháp lý.
1 Mette Andersen and Tage Skjoett-Larsen, “Corporate social responsibility in
global supply chains”. Tương tự như bài viết “Corporate Governance and Social
Responsibility: a comparative analysis of the UK and the US”, các tác giả cũng chỉ
nghiên cứu trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp dưới góc độ kinh tế chứ không đi
vào các vấn đề pháp lý.
2 Brigitte Hamm, “Corporate social responsibility in Vietnam: integration or
mere adaptation?”. Trong nghiên cứu của mình, tác giả đã trình bày khá chi tiết về
việc thúc đẩy thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp thông qua các cơ
quan, tổ chức như Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Tổng Liên đoàn Lao
2
động Việt Nam, Phịng Thương mại và Cơng nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, tác giả
không đưa ra bất kỳ kiến nghị nào để thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp tại Việt Nam.
0 Erik Bergelin and Martin Wastesson, “Corporate social responsibility in
Vietnam - A Study of the relation between Vietnamese suppliers and their
International customers”. Đây là một nghiên cứu khá chi tiết về trách nhiệm xã hội
của doanh nghiệp tại Việt Nam. Bên cạnh những vấn đề cơ bản như lịch sử, định
nghĩa về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, tác giả phân tích vai trị trách nhiệm
xã hội của doanh nghiệp đối với doanh nghiệp cung ứng sản phẩm và đối với các
công ty đa quốc gia. Đặc biệt, tác giả đã nghiên cứu, phân tích việc thực hiện trách
nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại một số cơng ty của Việt Nam. Trên cơ sở đó, tác
giả đưa ra một số kiến nghị có ý nghĩa đối với Việt Nam. Tuy nhiên, cơng trình này
chưa thể hiện rõ nét trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong quan hệ pháp luật
lao động.
1 Frans Pennings, Yvonne Konijn and Albertine Veldman (eds) (2008), Social
responsibility in labour relations, Kluwer law international BV, The Netherlands.
2 Matthew J. Hirschland, “Corporate Social Responsibility and the Shaping of
Global Public Policy”, Hardcover (Dec. 12, 2006). Tác giả bàn về tầm quan trọng
của CSR trong cơng ty như: Các quy định kinh doanh tồn cầu mới – sự hiểu biết
của công ty về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp và CSR thực hành đáp ứng lý
thuyết – quản trị tồn cầu và mạng lưới chính sách cơng cộng tồn cầu.
3 Oyvind Ihlen, Betteke Van Ruler, Magnus Fredriksson, “Public Relations and
Social Theory: Key Figures and Concepts” (Routledge Communication Series).
Tác giả bàn về vấn đề: Quan hệ công chúng và lý thuyết xã hội nới rộng phạm vi lý
thuyết của quan hệ cơng chúng. Từ đó tập trung vào khái niệm như niềm tin, tính
hợp pháp, sự hiểu biết, và phản xạ, cũng như về các vấn đề về hành vi, năng lượng,
và ngôn ngữ.
4 Muhammad Yunus, “Building Social Business: The New Kind of Capitalism
That Serves Humanity’s Most Pressing Needs”. Tác giả muốn giúp các doanh
nghiệp thấy được vai trò của hoạt động kinh doanh. Qua những gương điển hình mà
các doanh nghiệp quan tâm nhiều hơn tới vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp.
Ở Liên bang Nga, vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp được nhiều nhà
khoa học về kinh tế và pháp luật luật tìm hiểu và nghiên cứu sâu sắc, bởi lẽ vấn đề
này là thực sự quan trọng cho các doanh nghiệp, người lao động, nói riêng, cho nền
kinh tế đất nước, xã hội, nói chung, nhất là trong giai đoạn chuyển đổi sang nền
3
kinh tế thị trường. Chính vì vậy, có rất nhiều cơng trình khoa học về đề tài này được
cơng bố. Trong quá trình thực hiện đề tài, Chủ nhiệm đề tài và nhóm nghiên cứu sẽ
cố gắng để có được những cơng trình khác có liên quan về trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp, được công bố bằng tiếng Nga để bổ sung nhằm làm cho cơng trình có
giá trị cao hơn. Trước mắt, nhóm nghiên cứu tham khảo một số cơng trình tiêu biểu
được liệt kê dưới đây.
0 Н.А.Кричевский và С.Ф.Гончаров Корпоративная Социальная
Ответственность M 2006. Trong cơng trình nghiên cứu này, tác giả đã đề cập đến
các vấn đề như: Khái niệm, bản chất quan hệ lao động, pháp luật quốc tế về quan hệ
lao động; khái niệm trách nhiệm xã hội, ý nghĩa của việc thực hiện trách nhiệm xã
hội của doanh nghiệp; quan niệm về trách nhiệm xã hội ở các nước ngoài (Châu Âu,
Mỹ); và kinh nghiệm về việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Nga.
1 Социальная ответственность бизнеса в россии и за рубежом - Учебное
пособие Kazan 2008. Tác giả đã đi sâu phân tích về: Những vấn đề lý luận về việc
hình thành hệ thống trách nhiệm xã hội trong điều kiện kinh tế thị trường ở Nga;
khái niệm về trách nhiệm xã hội trong kinh doanh, chương trình xã hội của các
doanh nghiệp; bản chất, những tiêu chí cơ bản của trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp; kinh nghiệm của một số nước về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp; lợi
ích của doanh nghiệp trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội; đánh giá thực trạng
vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Nga, nguyên nhân của thực trạng; và
kinh nghiệm nước ngoài trong việc thực hiện chính sách trách nhiệm xã hội.
2 Kinh tế thị trường xã hội ở Nga: Định hướng phát triển- Moskovtsev V.V.
Trong bài viết của mình, tác giả đã đi vào phân tích: Đặc điểm nền kinh tế thị
trường ở Nga; nguyên tắc về chính sách xã hội ở Nga; kinh nghiệm nước ngoài về
thị trường xã hội; và yêu cầu và tăng cường trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở
Nga.
3 Бизнес как субъект социальной политики: должник, благодетель,
партнер? / А. Е. Чирикова, Н. Ю. Лапина, Л. С. Шилова, С. В. Шишкин (отв.
ред.). Независимый институт социальной политики. М.: ГУ – ВШЭ, 2005.
Thông qua cơng trình này, tác giả đã làm rõ các vấn đề: Yêu cầu về việc thực hiện
trách nhiệm xã hội đối với doanh nghiệp ở các nước phát triển; quá trình hình thành
và phát triển vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp; và những khó khăn, tồn
tại trong việc thực hiện trách nhiệm xã hội ở Nga.
4 Мясникова С.В., Федотова Г.А. Корпоративная социальная
ответственность как фактор устойчивого развития бизнеса. Trong cơng trình
nghiên cứu này, tác giả đã đi vào phân tích các: WTO và vấn đề trách nhiệm xã hội
4
của doanh nghiệp; những hình thức biểu hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp,
so sánh số liệu ở một số tập đoàn lớn như của Nga (Lukoil), Mỹ (Boeing); và ý
nghĩa của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong việc ổn định và phát triển
doanh nghiệp.
5888 Правосубъектность работодателя. Тимохин В.В. (Luận án Tiến sĩ
2003).
Mục tiêu của cơng trình là phân tích năng lực chủ thể của người sử dụng lao động,
sự biểu hiện của khả năng đó trong điều kiện nền kinh tế thị trường, đưa ra một số
kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật lao động. Từ đó, tác giả cơng trình đã đặt ra và
giải quyết được những vấn đề sau: Làm rõ khái niệm người sử dụng lao động, nội
dung của năng lực chủ thể, những dấu hiệu đặc trưng của người sử dụng lao động từ
góc độ pháp luật lao động, vai trị của người sử dụng lao động trong việc thực hiện
trách nhiệm xã hội nhằm hài hòa quan hệ lao động, phát triển sản xuất kinh doanh
cho bản thân doanh ngiệp và nền kinh tế, nói chung; và đưa ra một số kiến nghị
nhằm hoàn thiện pháp luật lao động.
5889 Социальная ответственность в системе регулирования
социальнотрудовых отношений (Luận án Tiến sĩ khoa học). Trong luận án này, tác giả đã
nghiên cứu các vấn đề: Ý nghĩa của việc hài hòa quan hệ lao động đối với sự phát
triển kinh tế đất nước; đặc điểm của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp; ý nghĩa
của việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong việc ổn định sản xuất
kinh doanh của doanh nghiệp, cho đời sống của người lao động xã hội và kinh tế đất
nước.
5890 Социальная ответственность работодателей и ее современная роль
в формировании социальной политики в россии - 2013 (Luận án TSKH
Чубарова Татьяна Владимировна). Bên cạnh những vấn đề lý luận, tác giả đã
đánh giá quy định pháp luật của Liên bang Nga về trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp, bao gồm: Cơ sở lý luận và thực tiễn trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp;
những quan điểm khác nhau về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong khoa
học và thực tiễn; động lực và giới hạn trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong
nền kinh tế thị trường; điều chỉnh pháp luật vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp ở Liên bang Nga; trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong lĩnh vực đảm
bảo sức khỏe của người lao động trong và sau khi chấm dứt quan hệ lao động với
doanh nghiệp.
5891 Нуртдинова А.Ф. Социальная ответственность бизнеса: правовые
аспекты экономической концепции // Журнал российского права. 2015. N 1.
Trong bài viết này, tác giả đã phân tích: Các trường phái về trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp và những yếu tố cấu thành trách nhiệm xã hội; những biểu hiện của
trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp: tiền lương, đời sống tinh thần, môi trường
5
làm việc, bảo đảm sức khỏe, nhà ở, chế độ hưu trí cho người lao động; đưa ra
những nguyên tắc của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (khá tốt) như tôn trọng
pháp luật quốc gia, pháp luật quốc tế; tự điều tiết lợi nhuận, không lạm dụng quyền,
đạo đức kinh doanh, ...
5888 Những kết quả đạt được:
Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu tại Liên bang Nga vừa đề cập trên đã
nêu ra và giải quyết ở mức độ khá sâu hoặc gợi ý để nghiên cứu tiếp về những vấn
đề sau:
23 Khái niệm, bản chất quan hệ lao động;
24 Pháp luật quốc tế về quan hệ lao động;
25 WTO và vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp;
26 Khái niệm, ý nghĩa của việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp;
27 Quan niệm về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở các nước ngoài (Châu
Âu, Mỹ,…);
28 Những quan điểm khác nhau về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong
khoa học và thực tiễn ở Nga và một số nước và những yếu tố cấu thành trách
nhiệm xã hội;
29 Những hình thức biểu hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, so sánh số
liệu ở một số tập đoàn lớn như: của Nga (Lukoil), Mỹ (Boeing);
30 Những nguyên tắc của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp như: tôn trọng
pháp luật quốc gia, pháp luật quốc tế; tự điều tiết lợi nhuận, không lạm dụng
quyền, đạo đức kinh doanh,...
31 Những biểu hiện của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong các lĩnh
vực: tiền lương, đời sống tinh thần, môi trường làm việc, bảo đảm sức khỏe,
nhà ở, chế độ hưu trí cho người lao động;
32 Những vấn đề lý luận về việc hình thành hệ thống trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường ở Nga; Quá trình hình thành
và phát triển vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp;
33 Đặc điểm nền kinh tế thị trường ở Nga; Nguyên tắc về chính sách xã hội ở
Nga; Yêu cầu và tăng cường trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Nga;
34 Kinh nghiệm về việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Nga
(Đánh giá thực trạng vấn đề trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Nga,
nguyên nhân của thực trạng; Lợi ích của doanh nghiệp trong việc thực hiện
trách nhiệm xã hội, Những khó khăn, tồn tại trong việc thực hiện trách nhiệm
xã hội ở Nga;
6
5888 Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong lĩnh vực đảm bảo sức khỏe
của người lao động trong và sau khi chấm dứt quan hệ lao động với doanh
nghiệp.
5888 Những hạn chế của các cơng trình nêu trên:
Những biểu hiện của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong các lĩnh vực:
tiền lương, chế độ hưu trí, điều kiện làm việc, quyền tự do hiệp hội và thương lượng
tập thể,… cho người lao động chưa được nêu và phân tích đúng mực. Thiết nghĩ, đó
chính là những lĩnh vực quan trọng nhằm thể hiện trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp, làm cơ sở cho việc xây dựng pháp luật lao động, hoàn thiện pháp luật ở một
số lĩnh vực khác, làm động lực cho việc thực hiện trách nhiệm xã hội ở các doanh
nghiệp tại nước ta.
Việt Nam và Liên bang Nga là hai quốc gia có rất khá nhiều nét tương đồng về
lịch sử, chính trị và kinh tế. Nước Nga trước đây cùng với Việt Nam nằm trong hệ
thống các nước xã hội chủ nghĩa, với đặc thù là nền kinh tế tập trung, bao cấp; tất
nhiên, pháp luật cũng được xây dựng trên cơ sở nền kinh tế đó. Trong những năm
gần đây, Liên bang Nga và Việt Nam đều tiến hành cải cách sâu rộng về kinh tế,
chuyển nền kinh tế đất nước sang nền kinh tế thị trường với những đặc điểm khác
nhiều so với nền kinh tế tập trung trước đây. Từ đó, pháp luật của cả hai quốc gia
đều phải thay đổi. Trong q trình chuyển đổi đó, cả hai quốc gia đều có những
thuận lợi và gặp phải những khó khăn gần như giống nhau. Chính vì vậy, kinh
nghiệm của nước Nga trong việc điều chỉnh pháp luật đối với các quan hệ xã hội,
trong đó, có quan hệ lao động, quan hệ kinh tế thực sự đáng để Việt Nam phải học
tập và rút kinh nghiệm.
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
Tại Việt Nam, có thể kể đến một số sách, bài báo tiêu biểu nghiên cứu về CSR
như:
0 Trần Thị Tuyết (2013), “Thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở
Việt Nam hiện nay”, Viện Triết học, Số 5. Trong bài viết này, trên cơ sở khẳng định
thực thi trách nhiệm xã hội là nền tảng phát triển bền vững của quốc gia nói chung
và từng doanh nghiệp nói riêng, tác giả đã luận chứng nhằm làm rõ hơn hiện trạng
thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay, trong đó
nhấn mạnh sự cần thiết của việc phối hợp, tham gia giữa doanh nghiệp với các bên
liên quan (chính phủ, người tiêu dùng, người lao động và cơng đồn, nhà đầu tư)
trong thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Theo tác giả, để có thể thực
hiện tốt hơn trách nhiệm xã hội của doang nghiệp, chính phủ cần tạo cơ chế xã hội
đủ mạnh để giám sát và thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện tốt trách nhiệm xã hội;
7
người tiêu dùng, người lao động, cơng đồn, tổ chức đầu tư phải có trách nhiệm bảo
vệ mình, bảo vệ cộng đồng, đảm bảo nguyên tắc cân bằng lợi ích giữa các bên liên
quan và doanh nghiệp.
0.0 Phạm Văn Đức, “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam:
Một số vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách”. Trong bài viết này, tác giả trình bày
một số cơ sở lý luận và vai trò của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, đồng thời
cũng đưa ra một vài đánh giá về thực tiễn của vấn đề này tại Việt Nam. Mặc dù tác
giả có đưa ra giải pháp để nâng cao việc thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp nhưng các giải pháp trong bài viết này chỉ mới dừng lại ở sự gợi mở vấn đề
chứ chưa thật sự cụ thể.
0.1 Nguyễn Phương Mai (2013), “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp
trong ngành dệt may Việt Nam: Trường hợp Công ty Cổ phần May Đáp Cầu”, Tạp
chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, Kinh tế và Kinh doanh, Tập 29, Số 1. Bài
viết này trình bày kết quả nghiên cứu thực tiễn thực thi trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp tại Công ty Cổ phần May Đáp Cầu (DAGARCO), từ đó đưa ra một số
đề xuất góp phần thúc đẩy việc thực hiện các hoạt động trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp một cách cơ bản và bền vững. Điểm hạn chế của bài viết này chính là
tác giả mới chỉ nghiên cứu tại một doanh nghiệp chứ không tiến hành nghiên cứu
trên nhiều doanh nghiệp để có cái nhìn tổng thể hơn.
0.2 Nguyễn Đức Minh (2010), “Trách nhiệm của doanh nghiệp đối với
quyền con người”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, Số
2. Trong bài viết này, tác giả giải quyết các câu hỏi: Nhà nước hay doanh nghiệp có
trách nhiệm đối với quyền con người?; Tại sao địi hỏi doanh nghiệp có trách nhiệm
đối với quyền con người? Trách nhiệm của doanh nghiệp đối với quyền con người
theo các quy định quốc tế?; Trách nhiệm của doanh nghiệp đối với quyền con người
1 Việt Nam?. Tác giả đã có đưa ra một số kiến nghị nhưng những kiến nghị này chỉ
mang tính chất định hướng, chưa có giải pháp cụ thể.
1.0 Nguyễn Như Phát (2013), “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp: Một
số vấn đề lý luận”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Số 7. Trong bài viết này, tác giả
chủ yếu tập trung vào hai vấn đề cơ bản, đó là: Nguồn gốc trách nhiệm xã hội của
doanh nghiệp và khái niệm, nội dung của trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
1.1 Chu Đức Nhuận (2011), “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với
người tiêu dùng và môi trường ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật,
Số 8. Bài viết này của tác giả chủ yếu đi sâu phân tích quan niệm về trách nhiệm xã
họi của doanh nghiệp. Ngoài ra, tác giả cũng mới chỉ giới thiệu sơ lược một số nội
8
dung về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đối với người tiêu dùng và đối với
môi trường.
0 Phạm Thị Thúy Ngà (2012), “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong
việc đảm bảo an tồn lao động”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 12. Với bài viết
này, tác giả làm rõ ba vấn đề: Quyền được làm việc trong điều kiện an toàn lao
động là một quyền con người; mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp với an toàn lao động; và thực trạng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp trong bảo đảm an toàn lao động ở Việt Nam. Trong phần kết luận, tác giả
cũng đã cố gắng đưa ra một vài kiến nghị nhưng tất cả cũng chỉ mang tính định
hướng.
1 Viên Thế Giang (2013), “Trách nhiệm xã hội của ngân hàng thương mại giải pháp chống cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng”, Tạp chí
Nghiên cứu lập pháp, Số 24. Một số vấn đề đã được tác giả phân tích trong bài viết
đó là: Mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp với việc chống cạnh
tranh không lành mạnh; trách nhiệm xã hội của ngân hàng thương mại – giải pháp
chống cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động ngân hàng. Tuy vậy, đối tượng
nghiên cứu của tác giả trong bài viết này chỉ giới hạn trong các ngân hàng.
2 Nguyễn Mạnh Quân (2004), Đạo đức kinh doanh và văn hoá doanh nghiệp,
NXB Lao động Xã hơi. Đạo đức kinh doanh và văn hóa doanh nghiệp là tài sản quý
giá góp phần quan trọng quyết định sự thành bại của mỗi doanh nghiệp. Đó là một
hệ thống các giá trị, chuẩn mực, phương pháp tư duy ảnh hưởng rất lớn tới hành
động của các thành viên trong doanh nghiệp.
3 Lê Thanh Hà (2006), “Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp trong vấn đề tiền
lương”, Báo Lao động xã hội, số 290. Tác giả muốn đề cập tới vai trò của tiền
lương như: các mức lương vừa thể hiện vị trí, cơng việc vừa thể hiện sự chia sẻ lợi
ích giữa các tổ chức, các doanh nghiệp và người lao động vừa thể hiện sự phát triển
nghề nghiệp của mỗi cá nhân người lao động.
4 Hoàng Long (2007), “Trách nhiệm xã hội doanh nghiệp – Động lực cho sự
phát triển”, Báo Thương Mại, số 26. Tác giả chứng minh tầm quan trọng của CSR
trong doanh nghiệp tới sự phát triển xã hội: chú ý phát triển cơ sở hạ tầng cứng và
mềm, giao thông vận tải, nhất là các hành lang kinh tế, phát triển nguồn nhân lực
chất lượng cao, các ngành dịch vụ then chốt như tài chính – ngân hàng, viễn thơng,
các nguồn năng lượng mới và tái tạo được.
5 Hồng Minh (2007), “Trách nhiệm xã hội và đạo đức doanh nghiệp”, Báo
Văn hoá và đời sống xã hội, số 2. Đạo đức và trách nhiệm xã hội rõ ràng là những
vấn đề không thể thiếu trong kinh doanh. Thật khó mà thuyết phục doanh nghiệp
9
