Mỹ thuật Việt Nam chưa có tranh lịch sử doc

Mỹ thuật Việt Nam chưa
có tranh lịch sử

Lịch sử Mỹ thuật hiện đại Việt Nam chưa có thể loại tranh
lịch sử, chúng ta chưa có cơ sở đào tạo thể loại này, nhất là
chưa hội đủ tư liệu lịch sử: vốn sống, vốn hiểu biết, vốn nghệ
thuật về lịch sử cổ đại.

Chúng ta mới sáng tác được tranh nghệ thuật về đề tài lịch
sử, chứ chưa có hẳn một thể loại tranh lịch sử. Mặc dù, trên
thực tế, những nhân vật lịch sử, diện mạo lịch sử mà thế hệ
hôm nay hình dung được phần lớn phụ thuộc vào loại hình
nghệ thuật này.

Nhiều cái khó

Chúng ta hẳn còn nhớ, khi bức tượng đài vua Lý Thái Tổ
được dựng ở Bờ Hồ đã nổ ra nhiều ý kiến tranh luận về việc
giống hay không giống. Điều này chỉ minh chứng rằng, công
tác lưu trữ của chúng ta còn quá yếu. Nếu như ở nhiều nước,
họ có các Bảo tàng lịch sử lưu trữ đầy đủ các tài liệu về y
phục của các giai đoạn lịch sử, các triều đại giúp họa sĩ hình
dung được dễ dàng hơn trong sáng tạo nghệ thuật thì ở ta,
việc này hầu như không có. Các họa sỹ phải thu thập tư liệu
cho sáng tác tranh, tượng lịch sử từ sách sử. Với những nhân
vật lịch sử, các sự kiện lịch sử càng xa xưa như Hai Bà Trưng
đánh quân Đông Hán, Bà Triệu đánh Ngô, Ngô Quyền đánh
Nam Hán… thì càng không có “mẫu số chung” nào.

Mỹ thuật đề tài lịch sử Việt Nam mới chỉ ghi nhận được
khoảnh khắc lịch sử, chứ chưa thể hiện được cả giai đoạn
lịch sử (ảnh minh họa)

Nhà phê bình Mỹ thuật Lê Quốc Bảo chia sẻ: “Sáng tạo nghệ
thuật về đề tài lịch sử đòi hỏi cao về tư duy lịch sử và trải
nghiệm lịch sử bằng vốn sống, vốn hiểu biết, vốn nghệ thuật
của mỗi nghệ sỹ. Lịch sử cận đại hiện đại cho dù có sống
cùng với thời đại của nhân vật, sự kiện lịch sử cũng chẳng
đơn giản chút nào, lịch sử cổ đại xa xưa thì chưa đủ cơ sở tư
liệu nên càng khó”.

Điều này lý giải vì sao, những nhân vật lịch sử chưa có diện
mạo rõ nét trong nền văn hóa, lịch sử nước ta. Các nhân vật
lịch sử thời kỳ phong kiến chưa đậm nét, giống trên “sân
khấu”. Nhà phê bình Mỹ thuật Nguyễn Văn Chiến kể: “Họa
sỹ Thang Trần Phềnh khi vẽ nhân vật lịch sử Hai Bà Trưng
đã cho biết, ông đi tìm các nhà lịch sử để hỏi về chân dung,
trang phục, quần áo…những gì mang “tính ảnh” của thời đó
nhưng đều gặp cái lắc đầu vì các sử gia thời đó không hề lưu
lại, không có tư liệu gì. Cuối cùng, Trần Phềnh vẽ chân dung
theo “tưởng tượng”. Và thành ra, phục trang theo như ăn vận
của các vai trên…sân khấu”.

Điều này, cũng dẫn tới việc các nhân vật lịch sử cứ “na ná”
nhau. Họa sỹ Trần Khánh Chương- Chủ tịch Hội Mỹ thuật
Việt Nam thừa nhận: “Trong những năm gần đây, chúng ta
làm nhiều tượng đài về các nhân vật lịch sử như Lý Thái Tổ,
Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… và những danh

nhân, tướng lĩnh nổi tiếng như Nguyễn Du, Nguyễn Trãi,
Trần Quốc Toản… nhưng không có một tài liệu nào về chân
dung các vị đó. Bởi vậy đã xảy ra tình trạng, gương mặt của
các vị này giông giống nhau, trang phục cũng tương tự với
khăn đóng áo dài”.

Cũng vì vậy, những giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc
không được tái hiện đầy đủ, tương xứng với một quốc gia
giàu truyền thống, kiên cường trong đấu tranh chống ngoại
xâm như Việt Nam. Trong khi, thế giới có những cái tên như:
“Phòng thủ Xêvastôpôn” của Đâynêca thể hiện những chiến
sĩ hải quân xông lên chiến đấu giáp lá cà với quân Phát xít
Đức; “Trận tấn công ở đồi Xapun” của P. Manxép diễn tả
trận đánh của Hồng quân Nga với quân Phát xít hoặc “Trận
đánh gần làng Egorlucxcaia” của B.Grêcốp thể hiện các cỗ xe
tứ mã, những chiến binh trên ngựa dũng mãnh lao vào chiến
trận… nổi tiếng thế giới bởi nói được cả giai đoạn lịch sử thì
ở ta, các tác phẩm mới chỉ ghi nhận một khoảnh khắc lịch sử
tiêu biểu.

Những cái tên như “Nguyễn Du đi săn” (sơn mài của Nguyễn
Đức Nùng); “Nguyễn Trãi” (tranh lụa của Đặng Quý Khoa);
“Ông Nghè vinh quy” (Sơn mài của Nguyễn Khang)… và
sau này là “Bác Hồ đọc tuyên ngôn độc lập” (sơn mài của
Văn Thơ); “Chiến lũy” (sơn dầu của Lê Anh Vân); “Kéo
pháo vào Điện Biên” (Sơn mài của Huỳnh Văn Gấm)… là
tiêu biểu của mỹ thuật lịch sử Việt Nam song vẫn còn khiêm
tốn về sức vang, sức lay động trên bản đồ mỹ thuật thế giới.

Cần một đội ngũ chuyên nghiệp

Khởi nghĩa Tháng 8-1945 ở Tỉnh lỵ Tân An (Tranh Huỳnh
Văn Gấm)


Để có một thể loại tranh lịch sử, cần có một đội ngũ sáng tác
chuyên về đề tài lịch sử. Tuy nhiên, ở nước ta, các nghệ sỹ
tạo hình được đào tạo tại các trường mỹ thuật đều có một
chương trình đào tạo chung cho tất cả. Chỉ chú ý chuyên sâu
cho các ngành chuyên môn như: Sơn dầu, sơn mài, lụa, đồ
họa, điêu khắc…nói chung chứ không có trường nào đào tạo
chuyên sâu cho những người sáng tác về đề tài lịch sử.

Họa sỹ Trần Khánh Chương cho biết, trường Đại học Mỹ
thuật của Nga thành lập hẳn một khoa chuyên đào tạo các
nghệ sỹ tạo hình sáng tác về đề tài lịch sử, phương pháp sáng
tạo, ngôn ngữ và khả năng biểu đạt. Nên chăng, chúng ta học
tập họ để có một đội ngũ sáng tác chuyên về đề tài lịch sử?

Ý tưởng này cũng được nhà phê bình mỹ thuật Bùi Thị
Thanh Mai ủng hộ. Bởi theo bà Mai, nếu như các nhà viết sử
thường trình bày sự kiện theo trình tự thời gian thì người
nghệ sỹ tạo hình chỉ chọn và làm nổi bật lên một cách sống
động, thẩm mỹ và nhân văn về một thời khắc, một khía cạnh
của sự kiện, hay một vấn đề của lịch sử. Muốn làm được điều
này, người nghệ sỹ phải am hiểu sâu sắc về lịch sử. Vẽ một
bức tranh đã khó, vẽ một tác phẩm mang tầm tư tưởng, nội
dung sâu sắc về lịch sử lại càng khó hơn. Nếu chỉ đơn thuần

là minh họa lịch sử thì sẽ giảm đi giá trị của hội họa, song
nếu hư cấu mà làm sai lệch tinh thần lịch sử lại có tội với lịch
sử.

Sau việc đào tạo để có một đội ngũ chuyên sáng tác đề tài
lịch sử, cái cần là đưa tác phẩm đến với rộng rãi công chúng
với các phương thức như triển lãm, in sách…để các tác phẩm
đến được với công chúng. Đó là cách để tạo nên sức sống của
mỹ thuật và cũng là cách để nghệ thuật phát huy giá trị của
nó, khơi dậy những rung động thẩm mỹ và đưa các bài học
lịch sử đi vào tâm hồn người Việt, góp phần giúp “dân ta biết
sử ta”./.