Thơ mới và tự lực văn đoàn trong cấu trúc trường văn học việt nam thời thuộc địa
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (5.33 MB, 10 trang )
t1{
qtl-uf
|N/3tu
rso
vror vA
r1llrJc vAx noAN rnoNc
cAurnuc rnUoNcvAN Hec vTTNAM THoI THUec DLA
PHUNG NGqc KIEN(')
Tdn tfu: Xeh}ihqc hiQn dai tinh toi c6c yiiu t6 xi h6i nhu v6n xd hQi, v6n vin h6a, c6u uric cta
m4ng luoi x6 hQi,... Do viy, brii vii5t dd xu6r xem x6r nhi ven trong truong vdn hqc thdi thuQc ilia vdi
ba c6u h6i: li6u c6 mgt nguy6n t,5c nrio, li do nAo ciu thdnh n6n tnrong vdn hqc x6t tu g6c dQ dia li
kh6ng? Phan b6 dia li dnh huong nhu thii nao diln vi6c thanh r4o c6c v6n xi hQi, gi6o dpc-, vdn h6a vd
nr d6 toi v6n nrqng tnmg cria nhdr vin? C6c y6u tii tlia chin-h tri 6nh hudng ra sao toi bin iI6 ph6n cuc
cec cuc nghe thuet trong truong ven hgc? Dua tr€n bing dri liQu c6c nhi vdn duong thdi cta hai Lic
giri V[ Nggc Phan vi Hodi Thanh, ctng xuit hifn n6m 1942, chring t6i murin nnan dign cac y6u t6 dia
li tti g6p phin c6u thenh nCn trudng van hec, vugr qua nltng camlhuc th6ng rhuong vA m6i quan hQ
t4rc ti6p gita dia li mdi truong vA henh vi sriLng t4o cua nhi v6n niu mot cd rh6 trong xi h6i.
Ti khda:
xd hQi hqc v6n hoc, vdn hgc thuQc dia, trudng ven hec, Tho moi.
Abstract: Modem sociology of literatwe takes more account of social elements, such as the
social capital, cultural capital, and structure of networking in examining literary phenomena. This
article evaluates some Metnamese writers and poets in the literary field in cotonial Vietnam by asking
three questions: Is there a topological logic constituting such literary field? How did the element
of geographical distribution influence the forming of social and educational capital that constituted
the writers' synbolic capital? How did the element of politicat geography influence the polarized
landscape of the vietnamese literary field during the colonial period? Based on accounts published
n 1942 by vt Ngoc Phan and Hoii rhanh about vietnamese writers during the colonial period, this
anicle identifies the geological reasons that contributed to the structuring of Vietnamese literary field
in colonial times. This article assumes that the colonial literary field in vietnam wenl beyond the
common sense-immediate connection between geographical environment and creative activities of a
writer as a member ofa society to include sociological elements.
Kqtwords: sociology of literature, colonial literature, literary field, Tho moi (New poetry).
Thi nhdn Vi€t Nam (1941) cta Hodi
Thanh, nr g6c nhin mQt nhd ph6 binh cluong
thdi, <15 cung cAp cho ta mQt bang phdn
lo4i dAy b6t ngd: s6 nhi tho c6 giic mi6n
Trung chi€m mQt ti lC rdt l6n. Di€u d6 c6
phrii ngiu nhi6n, hay ld do m6t g6c nhin
cht quan cua m6t nhn ph€ binh cing c6
goc midn Trung? Thuc t€ ld nhtng su lua
chgn cta Hodi Thanh a6l vcri tnii 19 fto
moi kh6ng bi phdn b6c nhi6u, vd nhftng
thi6t chd phO binh duong thoi cing nhu sau
niy kh6ng c6 nhi6u ctiiiu chinh. S+ tinh tO
cua nhd ph6 binh Hoii Thanh li 16 rdng.
Song, tr-r crich ti6p cAn x6 h6i hgc v5n hoi,
(')PCS.TS. - ViQn Vin
hgc.
Email :
chung. t6i cho rdng, didu ndy c6 li6n quan
tl6n cdu truc trudng vin hgc thoi thu6c ilia
v6i nhtng tuong quan giira cric y6u t6 kinh
t6, chinh tri vd nhtng khi the tham mi.
1. Trong vdn hgc Viet Nam thoi ki thu6c
dia, dn diOn ra m6t su tap trung quydn lgc
nrqng trung theo khu vgc dia li tuong tmg
voi sg phrlt tridn cua brlo chi tai cric d6 thi.
N6 cho ph6p t?o ra mQt thri quydn luc thAt
sy. so voi sg phan tan trong xi hgi phong
ki6n truoc kia, khi t6n tai m6t ndn kinh t6
nh6 tu cip tu tuc vd chi c6 m6t su t6p quydn
chinh tr! t?i kinh thanh. C6 th6 nhin thiy
di6u ndy ngay o suc manh cua biio chi chinh
tr! trong nhtng tranh ch6p quydn luc, vua
d6i khfu:rg, vua tranh bi6n d ci khu vuc brio
titing Ph6p lin ti6ng Vi0t. Vdo giai do4n dAu
Tho moi vd
nr lrc vdn dodn...
ti6n, khi b6o chi chinh tri phnt trilin manh
d SAi Gdn, gioi kiOu d6n s6ng tap rung tai
d6 th! phia nam tld chimg t6 sg dnh huOng
cua minh khi c6ng kich tr€n b6o chi cl6i voi
cric Todn quydn nhu Klobokowsky (190819ll) khi6n 6ng ndy phii vd nudc s6m
[8, tr.79]. Sdi Gdn lu6n cho th6y mQt quy
m6 vd din sO aO tni gip d6i thenh ph6 k6
ti6p h He NOi. Vdo ndm 1918, s6 dAn tai Sii
Gdn li 232.000, vd 1931 dn l6n toi 324.000
nguoi [8, tr.l78]. Td I'Opinion t6n c6ng
kh6ng thinh nguoi kd nhi6m Albert Sarraut,
nhmg phAn ndo khi6n chinh kh6ch Ding
Xa nqi nay - v6n dmg ldm b6o tai Phrip - d6
f hon d6n quyAn lyc iluoc 6p trung h6a tai
cec d6 thi voi nhtngchidn dich bdi Hoa sau
<16 nhu chinh cuQc tAy chay uong t.u d c6c
d6 thi Trung Qu6c ba th6ng nhim ph.an dpi
Hda tlim Versaille [8, tr.127-145]. Di6u cin
nh6n mph li c6c phong trdo ndy ddu di6n
ra o tl6 thi theo sg khoi xu6ng vd c6 v[ cria
cic tdbrlo. Ctng chinh vi th6, nhu P. Peycam
khio srit, n6 bung l6n rAt.nhanh song ctng
nhanh ch6ng suy tdn. Di6u niy c6 thd gdy
rhit vong cho nhtng nguoi ki6n t4o. nhrmg
rd rang du mu6n hay kh6ng thi "nghd b6o
th}mh mQt phuong thric ho4t clQng chinh tri
[c6ng khai] o d6 thi" [8, tr.218]. D6 thi da
thuc su tro thinh noi tap trung hqp ph6p
thu quyAn lyc c6ng cQng trong ili€u kiQn c6
nhtng gioi han ngAt nghdo cta ki6m duyQt.
cim dodn nhu nguoi ta sE thiy qua mdt su
ki6n mang tinh 6i qu6c li 16 tang Phan Chiu
Trinh (ngdy 41411926) md mgi b6o chi xuit
hign o d6 thi ddu 6n dung tl6 thC hi6n su
quydn. Theo tl6. bdy to
d6i lap
':. vor chinh
- o ^4.
^. c6 t6ng s6 phrlt
Siri Gdn
brio qudc ngu
hdnh l6n toi 20.000 td. Qud thuc, n€u ti 16
tloc b6o t4i d6 thi mi6n Nam theo u6c tinh
cna D6ng Phdp thai hdo (ngiry 29t1211924)
chi6m l0ozo sd doc gid cta Nam Ki. noi co
ba tri6u din, thi tiilng nbi 6m thim cta ba
muoi vgn con nguoi tai m6t kh6ng. gian
6p trung sE c6 m6t suc manh d6rng kO thay
vi duol rii ric trCn mQt kh6ng gian r6ng'
ll9
"86o chi tltii t6p tiiing MQt lin titing Ph6p
rtii se huy ilQng mQt s6 luqng d6ng dao tu
lugng dQc gii niy viro hoat
Li6m tr6n td Za Cloche FAbe ddph:it tl6ng
cuQc mit tinh ngiy 211311926 voi 1.500
nguoi, rong tl6 g6m 400 hgc sinh trudng
Chasseloup-Laubat, 6 duong Lanzarotte
d6 d6n Bti Quang Chi6u vd nudc. Hai
truyAn don bing cht qu6c ngt cria Dejean
de la Bitie vd Nguy6n An Ninh duo, c ddng
tr€n td b6o tiiing. Ph6p ngdy 23/311926
v6i gigng tliQu chiing d6i 16 rdt: "Su6t 70
nIm qua chring ta dn phii chiu cinh n6 16"
[8, tr.2l2]. Ngity 301311926, Phan Vin
Trudng cho ddng Tuy€n ng6n Ddng C6ng
san trln td La Cloche FAbe. ThLi d0 ddi
l6p c6ng khai vd chinh tri nhu vay ld ttidu
md ta chi c6 thd tim dugc o thenh thi, vi sE
chuin bi cho viQc hinh thdnh c6c cuc chinh
tri vd vdn chuong.
Vi$c t6p trung sin xuAt, dlm tr6n d6 ld
t4p trung phet henh, tgo n6n thu quydn lgc
tuqng tnmg duoc tap trung bdi b6o chi. Do
viy. hinh thinh ddi trong cta giai cdp tu
sdn v6i quy6n luc chinh tri tai do thi. Di6u
niy ld mQt trong nhirng ti6n dd cho quri
trinh thinh tao.trudng vdn hgc hu6ng dOn
tu chir trong didu ki6n thu6c dia. "Giai cAp
ru sdn ngdy cing xo6 bd tinh trang phin
tdn v€ tu liQu sdn xuit. v€ tii sin vd v€ din
cu. N6 tu tAp dAn cu, tip trung crlc nr li€u
sin xu6t, va tich tu tdi si,n vAo trong tay
m6t s6 it nguoi" t7, Tap 4, tr.6021. D6 thi
ld m$t kh6ng gian sin xuit vd phdt hinh
vin chuong gdn voi tldi s6ng dlc tht cta
thoi hiQn tlai. Kh6ng gian niy mang lai
hai ttdc di6m quan trong cho.doi s6ng vin
chuong vd vdn h6a. Thf nhet, d6 ld su tu
do, sg giii ph6ng cri nhin cta con nguoi
dga tr6n m6t su tip trung san xudt, ph6t
hnnh nhim titit ki0m toi da" do thti dat hipu
qua cao nhit. Thu hai. do th6 n6 tro thanh
kh6ng gian clpc tnmg thu6n ti€n cho doi
ri5ngia*an trong m6t t6.p th6 vd danh.
t20
Nhu F. Engels mi6u td tlcn s6ng con nguoi
do th! trong "Nh&ng thdnh pi'O t-':cuu
Tinh canh giai cdp c6ng nhdn Anh: "h9
tli ngang qua nhau v6i vd nhu li kh6ng
c6 chirt gi chung voi nhau, kh6ng hd c6
li6n quan gi voi nhau; vd chi c6 m5i mqt
ngugc chi6u kh6i bi tro ngqi, vi tl6ng thoi
cing kh6ng mQt ngudi ndo them do6i nhin
d6n nguoi khec [...]. Su chia nh6 nhdn
logi thdnh nhtng phin tu, md m6i phin tu
d6u c6 nguy6n tdc sinh hoat ri6ng vii muc
dich ri6ng. c6i th6 gioi cta cric nguy6n nr
ny. o ddy [thdnh ph6 Londonl ph6t tri6n
ddn cuc diem" [7, Tap 2, rr.363]. Cuoc
s6ng d6 thi cho ph6p con.ngudi dugc s6ng
nhu y cta minh, duoi nhidu hinh hdi, nhi6u
guong mdt chr? kh6ng phdi theo mQt chudn
muc nhu o ldng quO, mA sau nriy Nam Cao
di c6 m6t quan :at mang tinh phAn tich
xn hgi hgc xu6t sic trong chuong 4 cu6n
S6ng mdn: "O ddy, kh6ng cdn phii nhu o
nhd quO. Chdng cdn ai bi€t ra ngu6n gdc
ch ng ra sao. Chlng khong.cdn so mang
tiing vbi ai. Ai dim xia gi den chilng?" 15.
tr.40l. D6 kh6ng phni h sr,r ch6i b6 qu6 khu
o m$t cri nhAn, mii chinh li vi6c mQt con
ngudi c6 nhi,iu htyn cdi nhu ciu dugc gi6u
di nhirng phAn t5i cho ri6ng minh, Uii ke
phAn t6i tl6 pht hqp hay kh6ng voi nhring
chu6n muc thong thuong cua xi h6i. Cdn
d6i voi nhan vit Thu, boi s6ng o do thi
phong pht, anh ta c6 th6 thgc hdnh d d6
nhi6u nhdn d4ng cria minh ngoii hinh hdi
tri thuc nhu mQt nha girio cua thoi diem
hiQ-n t4i: "O Sai Gdn, y [Thri] hy'z dn bdng
nhi6u ngh6, k€ cd nhtng ngh1 md nhfing
nguni ttr nmg ld tri th*c, kh6ng ldm.Y trit
tr6n voi phu phen, v6i tho thuydn. Y m5c
d6 ba Ua, di chich thu6c thi o nhri thuong.
Cdn chut thi gio thua ndo, y hoc rit chem
(Chuong 2)" (Chring t6i nhdn mlnh).
Di6u nay nhirng nguoi nmg s6ng d Hd
NQi c6 thd thiy 16, nhu Lai Nguydn An
NGHTEN
cw
v,{N
Hec,so
to-2022
trong mQt chi6m nghiQm c6 nh6n, rnng do
tinh chat mo mii "bdo vQ t1r do c6 nhdn vd
bi mft ri6ng hr thi kh6ng gian 116 thi to ra
t6t hon kh6ng gian lang x5, vd ngay gita
cic d6 thi thi d6 thi lon t6t hon d6 thi nh6"
[3,tr.234). Nhtng s6ng gi6 chinh tri chi c6
th6 duo. c trrinh t6t nh6t tai nhimg d6 thi, noi
nguoi ta c6 ve nhu "bd,ng quan" voi hdng
x6m. Nhmg chinh nho doi s6ng d6 md m6i
ce nhan tro nOn tu do, vi n6 c6 r6t nhidu bi
mat cho ri6ng minh. Su tim ki6m bi mqt c6
nhdn, r6i ph6 bny n6 trong srhg tric chinh
ld d6ng co.chosy van dQng cua nghQ thuit
hien tlai v6n gEn chdt voi rtoi s6ng d6 thj.
Trong kh6ng.gian lang x6, n
mit duoi dnh sring mit troi, trong tri nhd
cla c6ng d6ng ling xd. ngu
Chinh nhirng ttiAu niry din d6n m6t ddc
di6m mri chung ta c6 th6 nhin ra o kh6ng
gian thu6c
kh6ng gian cliing qu6, iit xa vni thdnh tha
Nhmg dO thinh c6ng thi h9 phrii
dai chring. Thanh thi chinh li cgc trung t6m
cho ph6p m6i t,ic nhan tham gia vdo truong
huong thu t6i da nh&ng su nr do d6 sdng
tao. Quri trinh d6 di6n ra nhu th6 ndo?
2. Paul Doumer tru6c khi hodn t6t
nhi6m ki cua minh d5 d[t nhirng ndn ting
6n clinh cho que trinh khai thric thuc din
bdng vi6c ldy Hn N6i, chft kh6ng phai Sdi
Cdn, ldm thu pht Li6n Bang Ddng Duong
llndochine frangaisel tu t602. Sidu na!
duoc thO hi6n qua vi6c cho thdnh l6p vi
xdy dmg Truong M6n D6ng Bric c6, Dai
hoc Y khoa. So Dia du vd Khi ruqng nhim
brio tdn cdc di srin quri khu, vd phit triiin
tri thuc khoa hoc. Su lua chon dia di6m
chinh thuc vd mdt chinh tri, m6t m6t
khdng tlinh vai trd cta di sin vIn h6a ldu
doi dugc thta k6, mit kh6c cho ph6p Hd
NQi din din gidnh ldy vi tri thting tri, din
Tho moi va Tv
lrc
t2t
vdn doan...
nld quy chC thuoc d!a. Cung voi <16 li su
gia tiing s6 nguoi ilgc thuQc ba mi6n nhu
di n6i o tr€n dua tr6n viQc ndn gi6o dgc
Ph6p d thu$c dia tli tao ndn mdt top c6ng
chring moi, v6i mQt nhu cAu thudng thirc
mdi, mang tinh hi6n tlai. Ndn gi6o duc d6
cuns cin c6c tri thuc moi nhu m6t thu von
cho ci nguoi s6n xuAt tdn ngudi ti6u thu.
N6 tftim bdo mOt su tdi sin xuit 'rrd khA
ndng ti€u thu. Song chrmg tl6 chua
Di6u thri vi le c6 m6t d0 trO gin 20 nim
gita quyiit tlinh chinh tri cta chinh quyAn
thgc din voi nhirng su tap trung quydn lyc
ducri hinh thuc c6c chuAn muc hJqng tnmg
mn Hi Noi dai dien. Chi tu ndm 1920 thi
Hd Ngi moi clugc mdc tllnh coi nhu m6t thu
"kinh d6 vdn h6a" cua din tQc, mQt thri kinh
tuy6n gtic cho sg vQn hdnh cta ce thii gioi
vdn h6a MQt Nam bi chia cdt vd chinh trj.
D6 tr6 ndy ngoii nheng li do chinh tri nhu
j, chi ngdn cin cta thuc d6n Ph6p, c6n, tl4c
biQt li6n quan d6n sU tich liy can thi6t tu
ban tuqng trung duoc the hiQn qua su th6ng
ngt. Cdn c6
nhit chuAn chinh ri cht qu6c
,
mQt khodng thoi gian nhdt tlinh il6 s1r tich
lfiy v6n dat du muc cAn thi6t cho m6t ct diu
tu nguq.c tro lai vdo vdn h6a. Trudc 1945,
chft qu6c ngt ilu-o. c st dgng tru6c ti6n o
mi6n Nam vd dac biOt trdn b6o chi. Nhmg
boi tinh ch6t ghi Am, vi iluoc thyc hiQn boi
c6c nhd truydn gi6o, dt c6 su g6p sric quan
tro3g cira cilc tri thr?c ngucri Vigt, tinh. chat
thong nhat ve chinh td ld kh6ng c6. Dieu d6
din dtin mQt sq phdn t6n vA crich vi6t, vi
c?rng tro n6n trdm trong vi n6 kh6ng phdi
ld thft chir vi6t chinh thirc cta cd ddn tdcr.
' Chtng t6i dtng kh6i niQm niy theo kh6ng theo
nghia chtng t$c, md theo nghia quen thuQc chi
mQt cgng tl6ng dugc c6 k6t lai voi nhau boi truy€n
thting vin h6a. boi mQt lich su giri tlinh chung nhu
mQl ki uc lap th€ trong mgt diiu kiQn qu6c gia chua
thlrc su tdn tgi theo c6ch danh chinh ng6n thuin.
Su chia cit phuong ngt do ngudn g6c *udt
hiQn (ghi im), tu duy cqc b6 dia phuong,
c6c du tlinl chinh tri phnn ki dd cai quan
cria thgc dAn kh6ng th6 cin trd cho chi
th6ng nhAt mQt quilc gia dt hny cdn chua
thdnh hien thuc tr6n ban <16 clia du.
f
Dey ln di6u me ta c6 the nhin thiy 16
qua qu6 trinh th6ng nhat chinh tri cria chir
qu6c ngt
nim 1929 th6o luin vA "v6n Ae viiit cht
qu6c ngt cho tfung". Bit dAu nr bdi vi6t cta
Phan Kh6i tr€n Phlt ntc tdn vdn (1 I I I / 1929),
cuQc tranh luin diSn ra tr6n c6c bti o Lttc tinh
tdn vdn, Thiin chung, Trung ldp vd k6o ddi
d6n cu6i ndm 193 I . CuQc thio luin khric cta
b6o Thin chung diEr. ra tong khoang th6Lng
1211929 din thing 211930 v0 S6ch gi6o
khoa tiens ViOt. 56281 (27llZll929) co bdi
cua chu brit Nguydn Vdn Bd v6 vi6c c6 n6n
dung nhirng sdch giio khoa cira phia Bic
kh6ng vi sg sai kh6c v0 ph6t dm, dAn tl6n
su kh6c bigt ve chinh ta. Ong canh b6o rdng
"nu6c ndo md kh6ng c6 m6t thf .ti6ng do
dtng chung voi nhau thi ddn nuoc iy kh6ng
hi6u nhau, kh6ng li6n lac nhau, nguoi mQt
nu6c mi chdng kh6c niro nim bdy nuoc" [3,
tr3671. Nhan manh vi0c phai "hiQp nhut'
ti6ng Vigt b6t chip su khric biQt vung midn,
nhd bdo v6n li nhd girio ndy ild d0 nghi dgp
bo t.u phu vtng mi6n tl6 lAy ti6ng Bdc, c1r
th6 ld ti6ng Hd N6i, nhu m6t chuAn chinh ta.
Tt s(i 288 (5-61111930), to b6o nhfn du-o. c
nhtng j' ki5n trln ddng cta nhirng nguoi ldm
ngh6 girio nhu li.dai bi6u cho tri.thtc, cho
trulng tiii sin xuAt tri thuc vd chudn mgc xi
h6i qua mgc "CuQc ch6t vAn cua b6n-b6o vii
su vi6t s6ch cho hgc trd dtng": Nguydn Vin
Qu6. giao su tnrng hgc Nam Yang lThdn
c hung, 5-61 | I 1930:' 7 I 1 I 1930; 8i 1 / I 930), V6
Khic ThiQu, gi6o su trung hoc Hu€ (Thdn
chung. g/l /1930). ?ham Quang Phong. rhiy
girlo so hgc (Thdn chung, l2-l3llll930),
D4ng V[n Biy, th6y gi6o so hgc .Vr)ng
Lidm (Thdn chung, 17lll1930); j, ki6n c6c
t22
.N.6bito C6ng lu'|n (Thin
chung, l0/lll930), Vuong L€ Thi6n d brlo
Trung lQp (Thdn chung,l6ll/1930); f ki6n
Cri nhin vdn chuong H6 DIc Th[ng du hgc
nhd ng6n ludn: K
Phitp v6 (Thdn chung,
6121 1930; 7 l2l 1910)
tr.376-389].
Trong
cuQc
thrio lufn ndy,
[3,
Phan Thu Khanh trdn l0 ki bito Thdn chung
(t6-t7/2/ts3o ddn 28l2ll93o) c6 bni Chn
qu6c ngt it6i voi ddn ta n6i d€n sg cAn thiOt
cia vi6c thriurh lfp m6t vi6n han Hm. "ald
lim ti6u bi6u vd bdi bii, cho n6n vdn hgc
nu6c nhd", r6i c6i vi6n dring mong cho 6y sE
tlung ra ldm mQr bg "Viet am t.udi€n", "g6p
nhat ca fieng n6i trong ba ki, thich nghia rd
rang vi thu nh4t nhtng ti6ng cua d.in ta hoic
muon o nudc ngodi ho{c ddt moi, ti6ng ndo
thich hqp d6 nghe d6 hi6u thi nh{n vdo, r6i
dn hdnh md ban b6 quy6n nr di6n dy ra cl€
lim ti€u biOu cho qu6c d.in ctng c6c nhd vdn
si vi6t theo d6 n6i theo d6.. ." [Xem th6m
3, tr.376-3891. Theo chung t6i, cl6y kh6ng
hin ld ni6m tin ngiy tho md n6 cho thiy str
thi6u hr,rt, sU vdng mit mQt co chd hgc thuit
hdn.lim md chinh Pfum Quj,nh cnng tung
mu6n. d{t ra, xiy dr,mg dga trdn h6i Khai
Tri ti6n Duc (AIIMA) theo m6 hinh mi
6ng thiy trong truons v6n hoc Ph6p. D6 ld
mQt thi6t ch6 xAy dmg nhirng chudn mgc
ldm co sd cho.su ph6t tri€n cua ti6ng Vi6t,
cta vdn hgc ti6ng MQt [Xem th6m 6]. ViQc
Hd NQi dAn tro thenh thu d6 vIn h6a trong
tinh th6 thudc dia nhd vho nhing quy chulin
ti6ng MQt, c6ch vi6t qu6c ngu bdt ch6p mQt
dQ tr6 do nhtng qu6 trinh tich lfry hr bdn,
c6 thC thay vdn hgc cli tap trung quy€n lgc
lrrot ra ngoei nhtng y chi crl nh6n, nhtng
ngin cin cta chinh quy6n thuc ddn. Cung
thoi gian ndy tr6n td Nam Phong c6 tnt sd d
Hd N6i vd chir y6u do c6c tri thirc phia Bic
vi6t, vi6c ndu l6n chuin chinh ta ctng duo. c
bdn lu..nn.
3. Theo lAp luin cta TuyAn ng6n Ddng
Cqng sfn, thuong mai vd n€n c6ng nghi6p
sin xuit di bi6n c6i qu6c gia thAnh qu6c
t6: "Thay cho tinh tr4ng c6 l4p truoc kia
NGHTEN
Cw
V,4N
HQC, SO tO-2022
cta c6c dia phuong vd c6c din t6c v6n tu
cung qu cip, ta thay ph6t tri6n nhirng quan
hQ ph6 bi6n, su phs thuQc ph6 bi6n gita
cric din tQc. Md sdn xu.dt vdt chAt tli nhu
thd thi srin xuit tinh thAn cing kh6ng kem
nhu thd. Nhirng thdnh qui cta hoat
chung cua tAt ci cric ddn t6c. Tinh chdt drm
phuong va phi€n diQn dAn t6c ngdy cdng
kh6ng th6 t6n tAi duoc nta; vi tu nhtng
n6n vdn hoc ddn tQc vd dia phuong, mu6n
hinh mu6n v6, dang niy no ra m6t ndn vdn
hoc todn th6 gioi".17, TAp.4, tr.6021. Trong
mgt logic nhu th6, c6 thi5 hinh dung ring
qu6 trinh tip trung quydn l1rc tugnC truqC
trong mQt qu6c gia g6p phAn bi€n. cric ydu
td rlia phuong thdnh qudc gia, bi6n crii cri
biet thdnh crii chuin muc. Trong di6u ki0n
thu$c dla. thay.cho logic thuong m4i tqo
n6n su th6ng nhdt chuAn muc nhu Marx n6u
ra. di. diEn ra su thing.th6 cua logic chinh
tri kien tao su nhAt th6ng v6
v6n bi phAn cit boi quydn luc chinh tri hiu
nhu kh6ng tham gia vrio nhing sU tranh
chdp ndy. Chinh f chi ddn t6c dI Lim di6u
d6. Chft qu6c ngir duo. c Irru hdnh tren b6o
chi tro thenh m6t thft kh6ng gian tidm ndng
ph6c hpa m6t hinh dung khric voi thuc tai
vat chat, vdi kh6ng gian rlia li rluqc rip .l?t
bdi chinh quydn thuc ddn. In dn vi b6o chi
ld. sin phim cta ndn c6ng nghiQp tld mang
cl6n mQt suc manh t6n t4i cho thft kh6ng
gian ti6m ndng ndy. Tho6t kh6i nhirng
rdng buQc cua chinh quy6n, chir qu6c ngt
tu dinh vi m6t kh6ng gian c6 trung tAm
ld phuong ngt HA NQi, noi thta hu6ng
nhirng giri tri vdn h6a clugc tich lny tu qui
khu. N6 x6a b6 sy phdn crich vtng midn
cia phrit dm, c[ra phuong ngt, cta tinh
thdn cuc bQ dia phuong bdng c6ch lga chon
m6t chu6n mgc, vd tu d6 kdu goi su gom
g6p nhfrng cti biCt. Nh&ng dij xu6t chinh
tu c:lc vung khdc nhau huong d6n phuong
ngt trung tdm lir Hd NOi da tAo ra mQt su
ti
123
Tho moi vd TV ltrc vdn dodn..
d6ng quy quydn.lqrc trung t6m mang tinh
tuong tnmg. Di6u niy sE tl{t nhftng ti6n
dd quan trgng cho ng6n ngt ti6ng Vi6t n6i
chung, vd ng6n ngt vdn hoc hi6n d4i n6i
ri6ng. Nhtng sU vuot thoet niy dga tr6n
mQt co so quan ffong ld sU fu do c6 nhan
d4i chtng trong c6c kh6ng gian vdt ch6t d6
thi. Su t.u do d6 cta cyc thinh th! trong bdn
dd dia li phan virng di c6 sr?c htt manh mE
cric cri th6 mu6n tham gia vio truong vdn
hoc, k6o hg tri gi6 tl6 ra kh6i noi sinh quiin
lir vtng qu6. Nhrmg su trA gi6 ndy cnn dga
tr6n nhirng tinh torin cia khd th6 diu tu
th6 1o4i vdn hgc cflng nhu khoing c6ch dia
li cin thi6t gita sinh quin vi tnrng tAm.
Trudc hdt, trong mot cdi nhin clia vdn
chuong cta sinh qudn, ta cfing nhin thAy
mot tli6u tldc biQt trong thi.ddn Viet Nam
do Hoiri Thanh lga chgn. N6u tinh theo
ttirng sii, l6n tor 23 tac giri, tac gin khg Wc
BIc BQ ld 17, khu wc Nam B0 ld 2. 56 nhA
thry midn Bic 16 ring it hon hin so voi midn
Trung. N6u x6t ki hon theo sinh qurin, chu
kh6ng phrii qud qurin, thi s6 nhd tho sinh
ra vd l
Binh - Hud ld 16 nguoi, d crlc tinh 16 mi6n
Bic lHdi Duong. Nam Dinh. Bic Giang,
Ydn B6i) h 9, o Binh Dinh h 4, d Hi Ti6n
li 2, NghQ An - Hd Tinh ld 2. Vi0c n6i il6n
sinh qurin li tinh toi ddc tht cta kh6ng gian
xE hQi ViQt Nam iluong thoi voi nhirng sg
dich chuyi5n d6ng k6 cria ddn cu thdi hi6n
tlai, khdc voi "qu6 qurin" ld thu6c vd quin
li hdnh chinh thu6c ilia nhdm thu thud thdn.
tuy qu6 o B6c Giang
Ching han, fh6
nhmg sinh ra tai Hd NQi vn lon l6n o H6i
Phdng, tu6i nh6 cdn theo cha s6ng o nhi6u
noi. Trudng hsp Flang Phuong, tuy qud d
Quing Nam, nhung lon l6n o Hd NQi, noi
cha minh ld LO Du ldm viQc vd vi th6 c6 the
coi nhu mQt thiilu nt Hi thanh. Chinh sinh
quiln moi quyrit ttinh t6i s6ng vd nhang
lua chon vdn chuong, cdn qud quiin sE chi
li
lt
mang
j' nghia
hdnh chinh ho{c theo nhirng
truyOn th6ng vinh danh. Sinh qu6n gdn
voi
qui trinh tich lty v6n, tich liy tu bin vin
h6a md m6t tac gii thu huong trong hanh
rang cta minh.
Sinh qurin li0n quan tl6n vi thd tlia li
trong khoAng crich toi tnrng t6m - noi tAp
trung quy0n luc, noi c6 sg tich lfry c6c loai
tu. bin girio duc, vin h6a vd truydn th6ng.
56 nhe tho sinh qu6n t?i Hn NQi kh6 tl6ng
chi6m t6i 23Yo, song dudng nhu ho lai
kh6ng c6 mQt vi th6 tli quan treng trong
su6t chidu ddi trdo luu Tho moi. D6 c6 thd
ld Th6 Lt. m6t nguoi khoi x.uong vir c6 vi,
li.Huy Th6ng kh6ng.c6 nhi6u sring tiic trdn
tr6 du giong digu rit kh6c bi6t. li Doan
Phu Tri chi c6 nhtng 1ga chgn ti6n phong
hdu ki Tho moi dt tu6i ddi cao so voi cic
ban d6ng chi, ld Vt Hoing Chu
tho nir nhu Hing Phuong. V4y. c6 thd ndy
sinh mQt cAu h6i mang tinh xl h6i hoc vdn
hgc: c6 li do ndo tldng sau vi6c s6 nhd tho
sinh qu6n d mi6n Trung, tlac biQt khu vuc
Trung Trung B0, chi0m sd luong l6n nhu
viy trong bdng lga chon cta Hodi Thanh?
M6t so s6nh voi c6c nhd vdn theo bing
danh s6ch crla Vi Nggc Phan, c6 th6 cho
ph6p c6 nhirng phin tich nhi6u y nghia v€
m{t xE hQi hgc vdn hoc d6i viri nghidn cftu
thi!: loai. Dudng nhu c6 mQt sg dio nguoc
kh6 thri vi vd sinh. qu6n gita hai nh6m
ngh6 si ndy trong cau trfc truong vdn.hgc
thu6c dia. X6t theo sinh quiin t6ng s6 84
tric gid dugc V.u Nggc Phan th6ng k6, c6
tdi 60 nguoi Bdc Ki, 18 nguoi Trung Ki, 6
nguoi Nam Ki. C6 nhtng truong hgp nhu
Ddo Trinh NhAt, tuy c6 qud ld d Th6i Binh,
song lai sinh ra vd lon l6n tgi Hu6. Nhu
vdy. chirng t6i vin tinh 6ng thu6c vd Hu€.
bdi lE chinh kh6ng gian s6ng vi sinh hoat
moi quan trgng vd quy6t
trong hinh dung cira mQt nhd ph€ binh c6
124
NGHTEN
nhidu ndm theo d6i vi t6ng k6t tinh hinh
vpn hO9 duong thoi nhu Vfr ,Ngoc Phan,
t6ng s6 ngudi thUc hdnh vi€t vin trong
truong.vdn hoc thuQc dia kii tu khi bit
diu xu6t hi6n cho tl6n thoi ili6m 1942 t16n
tti Bdc Ki l€n ta 72,60/o, tu Trung Ki ld
20,2Yo, ci:nti Nam Ki chi ]a7,l%.
Mdt so siinh luot qua, khdng kh6 dd
nhdn ra ring, dudng nhu c6c trlc giri Bdc
Ki - theo c6ch n6i truoc 1945 - thi€n
nhi6u vd vdn xu6i h
? Trong tham luAn tai H6i thrio ki nigm 50
ndm m6t Hdn M4c Tu, do Truong Vi6t v[n
Nguy6n Du t6 chuc (Hi N6i, 1990), sau
tl6 in tr6n Tap chi Vdn hoc (lll991) citch
iliy 30 ndm, Lai Nguy6n An dn n6i
"nhtng niQm cta tbi vd khi chdt ving,
ng6n ngt ving li nhirng nhan t6 heng hai
hdng ba chft kh6ng phdi hang diu trong
vi6c tao n6n nhirng nh6n c6ch silLng tao nhu
Hdn M4c Tu" I I , tr.49] voi f thric ring, n6u
c6 "nhdn t6 dia ti xi hQi do quan sit th6ng
thuong md th6y" thi didu d6 vin mang tinh
"ngiu hring hon ld m6t crich khoa hoc",
n6n "c6 thd dA ding tbil phdn bric". Didu
kh6ng th6 phdLn bric thu6c vd nhirng di
liQu tlugc th6ng kd dua tr6n mdt "cAu truc"
mang tinh thi6n vi, c6 tinh cri nhin cht
quan do hai nhd ph6 binh duong thoi thuc
hiQn. SU t6n tai cria nhtng dt ligu th6ng kB
hodn todn kh6ch quan vri tluong nhi6n, tu
tl6 khi6n ta cin phdi dAt cau h6i vd nhirng
tlQng lgc ndo An sau nhing hiOn di6n <16.
Nhin manh dOn vai trd cua khi chat bdi
nguy6n co vtng mi6n, mi sau ndy mQt tric
gid kh6c lip lai, mang m6t d6ng vd crim
tinh, ildy lEng man hon ld m6t tu duy.khoa
hocr. Chtng nhdc lai nhirng gii thuyCt cria
f
I
Xem th€m: Mai 86 An QO22), "D :6n dia van
h6a cua c6c nhd Tho m6'i", B6o Vdn nghQ, sti 15.
Ti€u bi6u cho tu duy phC binh ney H ltii di6n dat cua
Cw
y,4N HQC, SO tO-2022
H. Taine tu th6 ki XIX theo cl6 tu nhi6n
di
c6 tdc d6ng ra sao d6n con nguoi cfrng
nhu sing triLc ngh0 thuat. Gia thi6t d6 hAp
ddn, quyen ni. mang mdu sic nhu nh&ng
thuy6t dm muu th6 hiQn j, chi c6 nhdn hon
li nhtng l|p luin khoa hsc c6 thti ki6m
chr.mg. Gii thuyiit d6 cflng c6 th6 dua
mdu tlinh gi6 trong nghi6n cuu khoa hoc.
Qu6 thuc, nhtng gin dinh d6 c6 tinh
ti6n khoa hgc hon ln. nhirng minh chimg
khoa hoc khi n6 chip nhAn mi6u
su
hiQn diEn h
An lim n6n su hi6n di6n d6. Boi 16, c6u
truc xi hQi n6i chung, vi trudng vdn hoc
dang hinh thdnh a6i ri6ng kh6 md chAp
nhfn nhfrng y6u t6 mang tinh tu nhi6n can
thiQp vdo ho4t tl6ng cta n6 theo c6ch truc
ti6p ddn nhu v{y. N€u n}ru tinh k}i m6r
cd nhin. ddc di6m thd chit mot con nguoi.
m6t su vi6c tu nhi€n, m6t hign tuqng b5t
thudng cta cu6c s6ng c6 th6 c6 nhtng tric
d6ng truc ri6p vdo xn hQi - chua n6i ddn
nghO thuet - thi diAu d6 chi mang tinh nglu
nhi6n, cd bi6t. VIn xu6i vd tho ld nhtng
hoat tl6ng mang tinh xi hQi sAu sic gin
vdi nhirng c6u tnic xi hQi bd sAu, dua ti6n
nhirng s6 v6n, s6 ru bdn xi h6i vd vin
chuong, mi m5i cd nhdn hay c6ng cl6ng
thria kd vd diu hr vdo m6t kh6ng gian vri
vi th6 tidm neng. Mqt yCu t6.manglin} tu
nhi6n co th6 chi pbdi tryc ti6p toi mot cii
nhAn, .nhrmg chi c6 th6 rinh hudng
.girin
ti6p d0n ci c6ng tl6ng qua m6t co ch6 van
hdnh phuc tap. Cing.giiing nhu kinh t6
hay chinh tri chi c6 th6 tric il6ng gitln tiep
toi kh6ng gian vin chuong mi chring t6i
gqi ld trudng vin hoc th6ng qua nhtng co
.
ti
Thanh Thrio md t6c giri trich din nhu mqt su hudng
un_g "Co phrii vi dit d d."I h:p,
sdng bi 6p
gita niri vd bien, nen chi c6 mdt ldi tho6t duy nhat
1d... bay l€n. Bay l6n - 6y li hantr tt6ng cua Tho, Tho
mi€n Trung phdi bay l6n, vi kh6ng cdn dudng ndo
khdc'. D€ phan biet hr duy khoa hgc voi tidn khoa
hgc, xin dgc Bachelard (2N9), Sq hinh thdnh tinh
rhan khoa hpc. Nxb. Tri rhuc, Hri NQi.
:.l,iq-
Tho moi va Ttr
lrc
van doan...
ch6 khrlc nh.au..Chtng t6i
thuy6t rlng s6ng tao thi ca cdn
ring thinh c6ng trong thi ca mang hiQu
qui tuc thoi hon so vdi vin xu6i nhd vdo
m6t truyen th6ng coi trqng thi ca di c6 tu
trudc, reng nhd th6 cdc t6c nhin hinh tlQng
trong lopi hinh thi ca s6m c6 mQt "v6 vio
cta" trudng vdn hgc dang thdnh hinh hon
so vdi c6c tric nhin lga chgn v5n xu6i.
Vt Trong Phung dir "guong m?t
tre" trong vdn xu6i hiQn
tai sAn xuit tl6 thi tnrdc khi tro thdnh m6t
"{ai gia" trong trudng vin hgc. S6ng t6c
l9!0 (Ch6ng nqng
dAu ti6n cira 6ng ld
l€n &dng). vd chi thgc sU bdt dau dugc
cht j,voi ph6ng su Cqm bdy ngtroi (1933)
in tr6n bio Nhdt Tdn r6i sau cl6 in thdnh
s6ch t4i An Nam xuit bin cuc (SADEP).
Ti6u thuyrit cua 6ng chi "chin" vio 1936.
MOt guong mit khric cria vln xu6i trong
truong vdn hgc d cgc d6i diQn ld Nhat Linh
ctng cdn m6t qu! tich ciic vi th6 tich liy
gie tri tuong trung. Kh6ng tinh il€n mQt t6c
phim tliu tay ld Nho phonghoin toin theo
16i ci tr6n mQt to brio rit gii lit Nam Phong
hodn toin theo l6i c[ khi 6ng wa 20 tu6i,
Nh6t Linh cdn c6 Ngoi quay to d Nghi6m
hdm An qu6n m6t ndm sau <16. Truoc khi
thdnh danh trdr Phong.H6a trong nhtng
cdu chuyQn vin xu6i vi6t chung ctng KI6i
Hung vd nhirng bric hi hqa, Nhat Linh
ctng cAn nim ndm sau m6t su tich lfiy v6n
gi6o dgc vd vin h6a qua chuydn du hgc
sang Ph6p. Trong thi ca, chtng ta c6 th6
th6y mQt lo7t nhing,t6n tu6i thenh danh
gin n}u nrc thi: Ch€ Lan Vi6n. Nguydn
Binh, Xudn DiQu. Khoring thoi gian cAn
thilit d6 nhimg tay mo bu6c vdo chinh thric
truong.vdn hqc nhu mQt nhd tho ngin hon
rit nhi6u so voi mQt nhi vdn. Nhu vdy, d€
bu6c vdo tnrong vin hgc ttang thnnh hinh
aiu thil ti, nhirng t6c gi6 d tinh 16 cing xa
so voi trung tAm ld nhimg iI6 thi nhu Hi
li
ti
t25
NQi thi cdng cdn lga chon tdm v6 c6 gi6 tri
nh6 nhAt, nghia ld yuu "tu., ti0n" cta h9,
vua v6i khi ndng d6u tu vC mit gie tri tei
chinh nhrmg nhanh ch6ng thu lai duqc gi6
t4 tuqng trwrg. Thi ca li mQt trong nhtng
lo4i hinh cho ph6p lga.chon hdnh dQng
dat d6n hi6u qud cao nhdt, vust qua duo. c
khoing ctich kh6ng gian dia li, vd rut ngdn
thni gian chd dqi dO duoc tham du. D6
nhirng li do hoirn todn mang tinh thuc ti6n
thirc ddy nhtng t6c nhin thuc hi6n m$t
crich kh6ng tinh todn. "kh6ng vj lqi" dd dat
il€n tlich cta minh trong trudng v[n hgc,
"c6 nhtng l6i img xri v6 vi lqi kh6ng xem
nhu ld nguy6n tdc sg tinh toin v6 sg v6 vi
lqi" [4, tr.316]. CAn chri j,th6m ld hiu nhu
bat cu t6c nhan, dt ld nhd vdn hay nhd tho,
dAu tung c6 s6ng t6c tho, hoac vi6t theo l6i
lang mgn, tnrdc khi thuc su trd thinh m6t
tdn tu6i ndo tl6 trong tnrong v5n hgc. Tho
nhu mQt lga chon khri th6 ban tliu, nhrmg
chi c6 c6c t6c giri xuit xri tri mi€n Trung
moi chi6m ti lQ 5p ddo so voi c6c nhd tho
phia bac, nhat ld nhirng ngu
lh6. Nltng thanh ni€n thinh thi, ho{c rit
gdn vd dja li nhu o cdc tinh phia bdc gdn
u"i Ifa NOi, c6 th6 "ti6u pha" tuy j'c6i v6n
md h9 c6 clugc <16 mua tim v6 bu6c chAn
vdo trudng v5n hoc dang thinh hinh.
4. Nhu vdy, sg tich lfiy v5n, tu bin c6
nhan d6i voi m6i mQt tic gii dn g6p phin
thtc ddy.ho tan qune vdo m6t kh6ng gian
dia li nhdm
thanh mot tnrdng vdn hec trong li6n quan
tlen nhtng vi tri tlia li ld cric thirnh thi, noi
tAp trung cu din vd c6c ho4t dQng sin xuit,
seng tao, phSt hdnh, ti6u thu, bu6n bdn, thu
hudng,... Nhtng sy tap trung theo kh6ng
gran ndy ld bi6u hicn khric o quy m6 l6n
hon cta quri trinh k6t tinh thinh cric nh6m,
t6 chuc vdo m6t thoi tliOm nhdt tlinh cta
qua trinh vdn d6ng tr.ong truong vin hoc
nhu P. Bourdieu de d6 cap. Chtng ta thiy
tli6u ndy o vicc hinh thdnh nhftng nh6m
li
126
nhu Tu luc vdn dodn, TAn Din d He NQi,
Bin thdnh u hfu d Binh Dinh,... Vai fd
cria tu b6:r c6 nhin, duo. c tich lty dya trdn
v6n xd h6i, giiio duc vd trdi nghiOm c6 thd
mg rQng ra o nhtng hoat cl6ng khic nhu
ti6u luin, khrio cftu. MQt truong hgp ti6u
bi6u cho n6. luc tich l0y v6n cira m6t ulc
gid cl6n ttr r6t xa v6 dia.li vd lua chon m6t
kha the can nhi6u sg ddu nr ld Phan Kh6i
vi c6ng vi6c ph6 binh. Phan IG6i li mdt
tric gid ti6u bi6u tham gia.vdo nhfrng sg
vfn dQng, nhirng dich chuy6n gita c6c cuc
vin chuong tuqng tnmg gin voi kh6ng
gian clia li. Khrio s6t cria Lai \guyen An
cho thdy, ngay nr khi cdn hgc vi6t vin qu6c
ngt o qu6 nhi, Phan Kh6i <15 cQng uic voi
Nam Phong tqp chi 6 phdn phg truorg cht
H6.n. Thoi gian c6ng tic khd ngin ngui, chi
khoring 8 th6ng, cta Phan Kh6i ngodi Hd
N6i ld mQt dip cho Phan IG6i trai nghiem
m6t cli6u ld chi c6 khu wc d6 thi tap trung
moi cho ph6p tri thric tro thanh hdng h6a,
vd nguoi viCt trd thdnh t6c nh6n tham gia
vdo chu6i sin xu6t hdng h6a-tri thuc. Thu
nhdt khodng crich. tlia li s6 kh6ng thuan lqi
cho nhtng trao d6i gita hai b6n, qp chi vd
nguoi cQng.t:ic; thir hai, vi th6 nguoi vigt
sE kh6ng thd chuy6n tAm cho vi6t Lich n6u
mu6n thuc hdnh vi6t nhu m6t ngh6 nghidp
trong thoi hiQn dai. Sau d6, Phan Kh6i titip
tuc mQt c6ng vi6c lim b6o chuy6n nghidp
voi Btii Q,,ang Chi6u o hai td L4c tinh tdn
vdn vd Qu6c ddn diin ddn ndm 1919. Hoat
clQng vd quan h6 cua Phan Kh6i trong thoi
ki niy dd cho th6y 6ng thuc hi6n c6ng vi6c
n}d b6o dich.thuc voi viQc "sdn xuit" lidn
tuc cic bai viCt mang tinh thudng ki. Nhfrng
loat bdi k6o ddi thdnh mgc brio tling nhi6u
ki cia Phan Khdi tr€n Luc tinh tdn vdn ndm
1919 ld v6 cic de tai thuong thric xi hQi vd
v6 ng6n ngri. Trong ndm 1921, Phan Kh6i
lai chuyOn ra bIc ldm vi6c voi hai td beo
cta H6i C6ng thucmg ld ThVc nghiep ddn
bdo vit Htu Thanh . Hai tit biro ndy ddu li nr
nhdn hoan todn theo nghia tU doanh kh6ng
c6 bAt ki su tro gifp ndo O chinh quy€n nhu
NGHTEN
cw
v,{w
nec,so
to-zozz
Nam Phong hay Trung Bdc tdn vdn. Trong
khoing thoi gian tu 1928 toi hiit I 93 I . Phan
Kh6i hoat cl6ng chri yiiu d khu v.uc biio chi
mi6n Nam voi nhirng td brio l6n, c6 sric inh
huong d6i voi c6rg ching: D6ng Phdp thni
bdo, Thdn chung, Phtt nit tdn vdn, fitng
lqp bdo,....Sau niy, nhtng ndm 1928-1932,
khi tdn tudi Phan Kh6i n6i bat l6n tu cric
b6o d Sii Gin, Thuc nghiQp ddn bdo d6i
khi ctng {ldng l4i ciic bii cta Phan.Kl6i
[Xem 2]. Nhmg d6 ld n6i bdt nhd vi6t brio
chu kh6ng nhd vi6t tho.
Sau 1931, ho4t tlgng brlo chi cua 6ng
mo r6ng dAn ra bdc voi nhtng c6ng tAc cho
cilc td D6ng Tdy, Ph6 tfrring d Hd NQi. S.g
dich chuy€ndia li niy trtng v6i su thay d6i
cAn can quyen lqc tuqng tnmg cta b:io chi
vIn h6a, cta s1r bi6n tl6i cta bin il6 vin
h6a. N$u quan siit K hon c6 th€ nh4n
5a
thoi di6m ndy gan voi nhtng- su bet dau
cta nhtng di6u moi me sdp di6n ra tai phia
bdc. D6 ld vi6c khni dQng lqi phong trio
Tho m6i tr6n b6o Phong. Hda, nhirng
tim tdi trong nghQ thuft k0 chuy€n cria Vi
Trong Phung, NguyEn C6ng Hoan,... trong
su c6ng tiic voi TAn DAn. Thuc ra tru6c d6,
9 ft4ng 9i 1930, Phan IG6i tuy
bdt ddu c6ng tric voi b6o chi Hd N6i theo
ldi nt xa nlu Lai Nguy6n An dA mi6u ta
trong ti6u din vd cric t6c phim dlng b6o
crha Phan Kh6i ndm 1930 [Xem 2]. Trong
thoi gian 1932. Phan Kh6i vin ldm viec
cho ci hai midn Bic vi Nam. Hoat d6ng
b6o chi cira Phan Kh6i trong ndm 1935
hdu. nhu tap Eung tr€n td Trdng An bdojt
Hu6; ddy ld to brio thu hai Phan Kh6i di6u
hdnh voi tu c6ch chir birt. 6ng ti6p tuc
xuSt bin tudn brlo S6ng Huong th6m I I
s6 nira, sau d6 tam ngimg rOi ban 6i giAy
ph6p cho nh6m cQng sin Phan Ddng Luu,
Nguy6n Criu Thanh. B€n canh nhing li do
vO qurin ti, v6 v6n tai chinh,... cho su thdt
bai cta to b:io, c6 16 cin n6i
khdch-hdng d€ nu6i s6ng to_bdo, su t.u do
ca nhan cua cd nguoi viet liin ngucri doc.
li
Tho mni vd TV l$c vdn dodn...
127
Trdi nghiQm ldm b6o cria 6ng tai gu6 nhd
cho th6y, d mQt d6. thi nh6 nhu Hu€, thi dt
voi bd ddy hoc vdn cta tri thuc ci, kinh
nghiQm ldm b6o hon muoi nim tai c6c tl6
thi lon ld thri tu b-an luqng trung duoc tich
liy. Phan Kh6i v6n rat kh6 duy tri duoc su
t6n tai cua to bdo vi no thi6u hdn nhtng
tli6u kiQn khiich quan tit.l6n. Sau. khi tro
v6 qu6 Quring Nam, 6ng s6ng d Hud r6i sau
d6 tro vdo Sdi Gdn, .day hqc t?i trudng tu
thuc ChAn Thanh, vi6t bdi cQng tdc voi ciic
bao o Hd Nqi, tru6c ti6n ldtd D6ng Duong
tap chi, tuc bin cta Nguy6n Giang. Phan
KI6i c6 bii ddng tr€n D6ng Dr?g tqp
cfti tu khoing thitng.1011937; ng6i 0 Sdi
Gdn nhrmg 6ng c6 th6 vi6t cho to b6o o Hd
NQi. Hdnh trini cua Phan KI6i the hiQn rd
nhtng tli6u ki6n kh6ch quan cAn thi6t cho
su t6n tai nhirng kh6ng gian.tlia li tuong
ung vni nhirng kh6ng gian tidm nlng cua
trudng vdn hgc. Tru6c khi ld m6t t6c gid
quan treng d6i vni th6 lo4i ph6 binh b6o
chi, 6ng cdn tich liy dugc mQt s6 v6n quan
trong vdtri thfc, gi6o duc vi xd h6i. \hmg
dd c6 thd hdnh vi tlat hieu qu6, 6ng cdn tim
duoc nhing khoAng tr6ng ti€m ning lu6n
ndm d nhtng cgc vdn h6a c6 sU tap trung
cao nhat c6 thd nhirng hogt dQng xi h6i,
vdn h6a vir vdn hgc ld nhirng d6 thi lon.
G6c nhin tu trudng vdn hoc thoi thuQc
rliacho ph6p nhan ra sg xuAt hi6n cria nhidu
chi6u kich dudng nhu d6 nhin di6n hon
dir chung c6.lien quan mAt thiet voi nhau.
Truoc hdt, ve mat kh6ng gian dia li d6
sU tap rung cia ciic tl6 thi cho ph6p t4o ra
nhlng su tich ru gi6 tri thuong m4i. Doi
song d6 thi cing mang ddn nhing di6u
kien cin thi6t cho nr do cii nhdn nlu m6t
riAn da khech quan d6 s6ng tao va huong
thp ngh6 thuat. Tir d6 hinh thdnh cric cgc
quydn tgc tuong trung rtuo. c tAp trung h6a.
D6i voi ViCt Nam trorg hinh thrii thuQc ttia,
bdn canh nhtng co cAu kinh td cdn c6 su k6t
hqp gita j' chi dAn tQc v6i di srin vin h6a
nhu mot thu tdi sin tich lfiy dC kion tao nCn
mQt trung tim quy6n luc tuqng tnmg quan
li
trgng nh6t h Hd Ngi, trtng vni sU lya chon
chinh tri tru6c d6 cta chinh quyiin thuc
dAn. Thft hai, c6 sg tuong r?ng gita khoing
crich tlia li, vi tri illa li vdi nhirng lua chon
cua nhirng c6 nhan tric gie d6i voi cAc khe
th6 trong trudng vin hoc do nhfrng co c6u
ngnm qn cua v6n vin h6a vd v6n kinh t6.
MQt th6 loai ddi h6i sg tich liy, m6t th6 loai
dga tr6n su d6c s6ng. Cu6i ctng, nhirng sg
dich chuydn cua m6t c6 nhdn, mQt nh6m,
mQt khri th6 vin chuong lu6n tudn theo quy
tic hu6ng d6n c6c cgc quydn luc tuong
trung dga tr€n kh6ng chi su tich lfiy tu ban
kinh td md cdn ce tu ba,n trrqng trung. Di6u
niy c6 th6 tao n6n m6t vdng xo6y dC thu htt
nhirng gi ld tinh nry nhat c[ra mQt n6n vdn
hoc, m6t n6n v5n h6a, m6t c6ng d6ng duoc
ggi ld ddn tQc dang d trqng th6i thu6c dia voi
r6t nhi6u gioi h4n. Chinh di6u d6 cho ph6p
tao n6n m6t kh6ng gian
doi s6ng tinh thdn, di6u chu6n bi cho sg tlQc
ldp v6 mat chinh tri sE toi sau d6 trCn khdng
gian dia li toin qu6c.
Tiri liQu tham khlo
[l L4i Nguy€n An (1991), "Khi ch6t nguoi
midn Trung va tho Han Mac Tu", Tgp chl Vdn
ipc. sd l.
[2.] Lai Nguydn An lSru tam bi€n soan, 2005).
Phan Khdi - Tdc ph,in ildng bdo 1930, Nxb. HQi
Nhd vnn, Hn NQi.
[3] LAi Nguy6n An
(ZOOS),
Minh m6ng chqt
cfrrii, Nxb. H6i Nhd v6n, Hd Ndi.
[4] P Bourdieu (201l), "C6 ching m6t hdnh vi
v6 vi lqi", in ttong'. L! do thtlc fiAn, vA ry thuyAt
hdnh along, Nguy6n Tung dich, Nxb. Tri thric,
Ha Nqi.
[5] Nam Cao (2015), S6ng mon, Nxb. Kim
D6ng, Hd NQi.
[6] Phtng Ngoc Ki6n (2017). "Rousseau tronB
nhtng tranh chdp quan diem. Truong hcro Ph4m
Qulnh gioi thiQu Rousseau tr6n T4p chi Naz
Phong ndm 1926", T4p chi Nghi€n c*u vdn hsc,
s6 10.
[7] C. M6c
vi Ph. Angghen (1995),.C Mdc - Ph.
,,{ngghen Todn tQp,Nxb. Chinh tri qudc gia, Hn NOi.
[8] P. Peycam (2015\, Liing bdo.Sdi Gdn. Nguv6n
Duc Tdi dich, Nxb. T16, Tp. H6 Chi Minh'
