Dạy học môn lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học

BỘ GIÁO DỤC VÀO ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM

NGUYỄN THANH THỦY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Hà Nội, 2022


BỘ GIÁO DỤC VÀO ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM

NGUYỄN THANH THỦY

Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số: 9.14.01.02

Cán bộ hướng dẫn khoa học

1. PGS.TS Vũ Trọng Rỹ
2. TS. Dương Quang Ngọc

Hà Nội, 2022
LỜI CAM ĐOAN


Tơi xin cam đoan đây là cơng trình của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên
cứu trong luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác
Tác giả luận án

Nguyễn Thanh Thủy


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành được cơng trình nghiên cứu này tơi đã nhận được sự giúp đỡ
nhiệt tình của các tập thể và cá nhân:
Trước tiên, tôi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc về sự tận tình hướng dẫn, chỉ bảo
và giúp đỡ của thầy hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Trọng Rỹ để tơi có thể hồn
thành cơng trình nghiên cứu này, xin gởi lời cảm ơn đến TS. Dương Quang Ngọc.
Tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học, quý Thầy, Cô của Viện Khoa học
Giáo dục Việt Nam. Xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo và tập thể Phòng Quản lý khoa
học – Đào tạo và hợp tác quốc tế -Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo điều
kiện, và hỗ trợ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Cảm ơn Ban giám hiệu
trường đại học nơi tôi công tác đã tạo điều kiện thuận lợi cho tơi hồn thành học tập.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác nhiệt tình của các giảng viên và sinh viên
các trường Đại học Sài gòn, trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh và
trường Đại học Đồng Nai.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, các bạn
đồng nghiệp thân thiết những người ln động viên, khuyến khích và giúp đỡ về mọi
mặt để tơi có thể hồn thành cơng việc nghiên cứu của mình
Tác giả luận án

Nguyễn Thanh Thủy


DANH MỤC CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TT Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

1

DH

Dạy học

2

ĐC

Đối chứng

3

ĐG

Đánh giá

4

GD

Giáo dục

5

GV

Giáo viên

6

GiV

Giảng viên

7

HS

Học sinh

8

KT- ĐG

Kiểm tra- đánh gia`

9

LLDH

Lý luận dạy học

10

MTDH

Mục tiêu dạy học

11

NDDH

Nội dung dạy học

12

NL

Năng lực

13

NLDH

Năng lực dạy học

14

NTH

Nhóm thực hiện

15

NQS

Nhóm quan sát

16

PPDH

Phương pháp dạy học

17

PTDH

Phương tiện dạy học

18

QTDH

Qúa trình dạy học

19

SV

Sinh viên

20

TN

Thực nghiệm

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC HÌNH - BIỂU ĐỒ
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 3
3. Khách thể nghiên cứu .................................................................................. 3
4. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................. 3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................ 4
6.1. Phương pháp luận ..................................................................................... 4
6.1.1 Tiếp cận hệ thống cấu trúc ...................................................................... 4
6.1.2. Tiếp cận lịch sử ..................................................................................... 4
6.1.3. Tiếp cận thực tiễn .................................................................................. 5
6.1.4. Tiếp cận phát triển ................................................................................. 5
6.1.5. Tiếp cận năng lực .................................................................................. 5
6.1.6. Tiếp cận học tập trải nghiệm .................................................................. 6
6.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 6
6.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận ............................................................ 6
6.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ......................................................... 7
6.2.3. Phương pháp hỗ trợ ............................................................................... 7
7. Luận điểm cần bảo vệ của luận án ............................................................... 7
8. Đóng góp mới của luận án ........................................................................... 8
9. Bố cục luận án ............................................................................................. 9
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC DẠY HỌC MÔN LÝ LUẬN DẠY
HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN

SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ................................................................. 10
1.1. Tổng quan các cơng trình khoa học liên quan đến đề tài ........................... 10
1.1.1. Một số nghiện cứu về năng lực dạy học ................................................. 10


1.1.2. Một số nghiên cứu về dạy học phát triển năng lực.................................. 14
1.1.3. Những nhận định về các cơng trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ...... 17
1.2. Những khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................... 18
1.2.1. Khái niệm năng lực dạy học ................................................................... 18
1.2.2. Khái niệm dạy học theo hướng phát triển NLDH ................................... 21
1.3. Vai trò của Lý luận dạy học trong khối các môn nghiệp vụ đối với đào tạo SV sư
phạm ở trường đại học ..................................................................................... 22
1.4. Dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở
trường đại học ................................................................................................. 23
1.4.1. Khái quát những đặc trưng của dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát
triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ................................................ 23
1.4.2. Chuẩn đầu ra cho môn Lý luận dạy học ở trường đại học ....................... 25
1.4.3. Nhóm NLDH có thể phát triển được cho SV sư phạm ở trường đại học trong
DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH ................................... 27
1.4.4. Tiêu chí đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học ......................... 29
1.4.5. Một số PPDH chiếm ưu thế sử dụng trong dạy học môn Lý luận dạy học theo
hướng phát triển NLDH cho SV ở trường đại học ............................................ 33
1.4.6. Hình thức tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH
cho SV sư phạm ở trường đại học .................................................................... 41
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển
NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ........................................................ 42
1.5.1. Các yếu tố khách quan ........................................................................... 42
1.5.2. Các yếu tố chủ quan............................................................................... 43
Kết luận chương 1 ........................................................................................... 46
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC MÔN LÝ LUẬN DẠY HỌC THEO

HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở
TRƯỜNG ĐẠI HỌC .............................................................................................. 47
2.1. Khái quát về chương trình giảng dạy môn Lý luận dạy học hiện hành tại trường đại
học có đào tạo giáo viên................................................................................................... 47
2.1.1. Khái quát về mục tiêu chương trình giảng dạy mơn Lý luận dạy học .............. 48
2.1.2. Khái quát về nội dung chương trình môn Lý luận dạy học ............................... 48
2.2. Khái quát về điều tra khảo sát thực tế ..................................................................... 51


2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................................. 51
2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................................. 51
2.2.3. Địa bàn và đối tượng khảo sát .............................................................................. 52
2.2.4. Phương pháp và công cụ khảo sát ........................................................................ 53
2.2.5. Kỹ thuật phân tích dữ liệu ..................................................................................... 53
2.3. Kết quả khảo sát ............................................................................................... 55
2.3.1. Thực trạng nhận thức của GiV về dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư
phạm ở trường đại học ..................................................................................................... 55
2.3.2. Thực trạng về tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH
cho SV sư phạm ở trường đại học .................................................................................. 61
2.3.3. Thực trạng về năng lực dạy học của SV sư phạm ở trường đại học sau khi học môn
Lý luận dạy học ....................................................................................................... 72
2.3.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo
hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ........................................ 75
2.4. Nhận định chung ....................................................................................................... 77
2.4.1. Những mặt đạt được ...................................................................................... 77
2.4.2. Những tồn tại ................................................................................................. 78
Kết luận chương 2 ............................................................................................................ 79
CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC DẠY HỌC MÔN LÝ LUẬN DẠY HỌC THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG
ĐẠI HỌC ........................................................................................................ 82

3.1. Nguyên tắc tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH
cho SV sư phạm ở trường đại học .................................................................... 82
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ....................................................................... 82
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính tích cực ở SV .............................................................. 83
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn....................................................................... 83
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và tính hiệu quả .............................................. 84
3.2. Quy trình dạy học các chủ đề môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho
SV ở trường đại học ......................................................................................................... 84
3.2.1. Thiết kế các chủ đề dạy học từ việc tích hợp nội dung sẵn có của mơn Lý luận dạy
học 85
3.2.2. Xây dựng bài tập vận dụng vào tiến trình dạy học các chủ đề .......................... 93


3.2.3. Thiết kế tiến trình dạy học các chủ đề .................................................................. 93
3.2.4. Thực hiện tiến trình dạy học các chủ đề .............................................................. 99
3.2.5. Phân tích và rút kinh nghiệm về tổ chức dạy học các chủ đề môn Lý luận dạy học
cho SV sư phạm ở trường đại học .................................................................................. 115
Kết luận chương 3 ............................................................................................................ 116
CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................. 118
4.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 118
4.1.1. Mục đích thực nghiệm........................................................................................... 118
4.1.2. Giả thuyết thực nghiệm ......................................................................................... 118
4.1.3. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................... 118
4.1.4. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................................... 118
4.1.5. Tiến trình thực nghiệm .......................................................................................... 119
4.2. Kết quả thực nghiệm ................................................................................................. 122
4.2.1. Kết quả thực nghiệm vòng 1 ................................................................................. 122
4.2.2. Kết quả thực nghiệm vòng 2 ................................................................................. 135
4.2.3. Đánh giá thực nghiệm về định tính ...................................................................... 148
Kết luận chương 4 ............................................................................................................ 152

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 153
1. Kết luận ......................................................................................................................... 153
2. Khuyến nghị ................................................................................................................. 153
CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ ...... 155
Tài liệu tham khảo ............................................................................................................ 156
Phụ lục ............................................................................................................ 161


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Các mức độ điểm quy định cho yêu cầu kiến thức cần đạt ............... 30
Bảng 2.1. Đề cương chi tiết môn Giáo dục học ................................................ 49
Bảng 2.2. Bảng phân phối đề cương chi tiết ..................................................... 49
Bảng 2.3. Cơ cấu thông tin đối tượng được khảo sát ........................................ 52
Bảng 2.4. Ý nghĩa của từng giá trị trung bình đối với thang đo theo nội dung câu hỏi
trong bảng khảo sát.......................................................................................... 55
Bảng 2.5. Nhận thức của GiV về khai niệm dạy học theo hướng phát triển NLDH
cho SV sư phạm ở đại học ............................................................................... 55
Bảng 2.6. Nhận thức của GiV về bản chất DH theo hướng phát triển NLDH ... 57
Bảng 2.7. Nhận thức của GiV về vai trị dạy học mơn Lý luận dạy học theo hướng
phát triển NLDH.............................................................................................. 59
Bảng 2.8. GiV xác định mục tiêu dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát
triển NLDH ..................................................................................................... 61
Bảng 2.9. GiV sử dụng phương pháp dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát
triển NLDH ..................................................................................................... 63
Bảng 2.10. Nhận định của SV về việc GiV sử dụng phương pháp dạy học môn Lý
luận dạy học .................................................................................................... 65
Bảng 2.11. GiV lựa chọn hình thức tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo
hướng phát triển NLDH ................................................................................... 66
Bảng 2.12. Nhận định của SV về việc GiV lựa chọn hình thức tổ chức dạy học mơn
Lý luận dạy học ............................................................................................... 68

Bảng 2.13. GiV đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học của SV ........... 69
Bảng 2.14. SV nhận xét GiV đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học ... 70
Bảng 2.15. GiV đánh giá năng lực thiết kế kế hoạch bài học của SV ............... 72
Bảng 2.16. GiV đánh giá năng lực thực hiện dạy học của SV .......................... 73
Bảng 2.17. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức DH môn Lý luận dạy học ......... 75
Bảng 3.1. Những yêu cầu cần đạt qua phân tích ND mơn Lý luận dạy học ...... 86
Bảng 3.2. Hoạt động dạy học nội dung 1 chủ đề 1 ........................................... 100
Bảng 3.3. Hoạt động dạy học nội dung 2 chủ đề 1 ........................................... 103
Bảng 3.4. Hoạt động dạy học nội dung 3 chủ đề 1 ........................................... 106


Bảng 3.5. Hoạt động dạy học nội dung 4 chủ đề 1 ........................................... 109
Bảng 3.6. Hoạt động dạy học nội dung 1 chủ đề 2 ........................................... 111
Bảng 3.7. Hoạt động dạy học nội dung 2 chủ đề 2 ........................................... 113
Bảng 4.1. Đặc điểm SV TN và ĐC tổ chức TN vòng 1 .................................... 118
Bảng 4.2. Đặc điểm SV TN và ĐC tổ chức TN vòng 2 .................................... 119
Bảng 4.3. Phân phối tần suất kết quả khảo sát đầu vào – TN vịng 1 ................ 122
Bảng 4.4. Mơ tả thống kê kết quả khảo sát đầu vào.......................................... 122
Bảng 4.5. Kiểm định T-Test kết quả khảo sát đầu vào ..................................... 123
Bảng 4.6. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học lý thuyết.............................. 123
Bảng 4.7. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học lý thuyết .................................. 124
Bảng 4.8. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học lý thuyết .............................. 124
Bảng 4.9. Phân phối tần suất kết quả TN thực hành thiết kế hoạch bài học ...... 125
Bảng 4.10. Mô tả thông kê kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học..... 126
Bảng 4.11. Kiểm định T-Test kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học 126
Bảng 4.12. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL1 .................. 127
Bảng 4.13. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL1 ....................... 127
Bảng 4.14. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL1 ................... 128
Bảng 4.15. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL2 .................. 128
Bảng 4.16. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL2 ....................... 129

Bảng 4.17. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL2 ................... 129
Bảng 4.18. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL3 .................. 130
Bảng 4.19. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL3 ....................... 131
Bảng 4.20. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL3 ................... 131
Bảng 4.21. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL4 .................. 132
Bảng 4.22. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL4 ....................... 132
Bảng 4.23. Kiểm đinh T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL4 ................... 133
Bảng 4.24. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL5 .................. 134
Bảng 4.25. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL5 ....................... 134
Bảng 4.26. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy hco5 thực hành NL5 ................. 134
Bảng 4.27. Phân phối tần suất kết quả khảo sát đầu vào – TN vịng 2 .............. 135
Bảng 4.28. Mơ tả thống kê kết quả khảo sát đầu vào........................................ 136
Bảng 4.29. Kiểm định T-Test kết quả khảo sát đầu vào ................................... 136


Bảng 4.30. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học lý thuyết............................ 136
Bảng 4.31. Mô tả thống kế kết quả TN dạy học lý thuyết ................................ 137
Bảng 4.32. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học lý thuyết ............................ 137
Bảng 4.33. Phân phối tần suất kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học138
Bảng 4.34. Mô tả thống kê kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học..... 139
Bảng 4.35. Kiểm định T-Test kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học 139
Bảng 4.36. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL1 .................. 140
Bảng 4.37. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL1 ....................... 140
Bảng 4.38. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL1 ................... 141
Bảng 4.39. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL2 .................. 141
Bảng 4.40. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL2 ....................... 142
Bảng 4.41. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL2 ................... 142
Bảng 4.42. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL3 .................. 143
Bảng 4.43. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL3 ....................... 144
Bảng 4.44. Kiếm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL3 ................... 144

Bảng 4.45. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL4 .................. 145
Bảng 4.46. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL4 ....................... 145
Bảng 4.47. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL4 ................... 146
Bảng 4.48. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL5 .................. 146
Bảng 4.49. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL5 ....................... 147
Bảng 4.50. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL5 ................... 147
Bảng 4.51. Kết quả đánh giá quy trình dạy học mơn Lý luận dạy học theo hướng
phát triển NLDH.............................................................................................. 149


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Cấu trúc quy trình dạy học bằng tình huống ..................................... 34
Hình 1.2. Quy trình dạy học bằng phương pháp vi mơ ..................................... 36
Hình 1.3. Quy trình dạy học bằng phương pháp thảo luận nhóm ...................... 37
Hình 3.1. Quy trình dạy học theo chủ đề.......................................................... 85
Hình 3.2. Sơ đồ tiến trình dạy học theo chủ đề................................................. 94


1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Hiện nay dạy học theo hướng phát triển năng lực là xu hướng dạy học đang được
quan tâm, được khuyến khích vận dụng ở tất cả các bậc học ở nhiều quốc gia trong
đó có Việt Nam. Quan điểm dạy học theo hướng phát triển năng lực không chỉ được
vận dụng đối với giáo dục phổ thơng mà cịn đối với cả giáo dục đại học. Đặc biệt
chương trình giáo dục phổ thơng mới 2018, là chương trình quy định dạy học (DH)
theo hướng phát triển năng lực của HS, theo tinh thần nghị quyết 29- NQ/TW của
Ban chấp hành Trung ương Khóa XI. Chương trình giáo dục phổ thơng mới địi hỏi
giáo viên (GV) phải tổ chức DH theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho
HS. Việc tổ chức DH theo hướng phát triển năng lực (NL) này đòi hỏi GV phải biết

cách tổ chức hoạt động học tập tích cực, nhằm phát triển NL thực hiện cho HS. Với
xu hướng DH này buộc người GV phải có khả năng thích ứng kịp thời với sự thay
đổi, phải tự bồi dưỡng bản thân hình thành NL mới phù hợp với yêu cầu của ngành
GD. Cho nên các cơ sở giáo dục cũng phải đổi mới chương trình DH đặc biệt là thay
đổi sách giáo khoa phổ thông, tài liệu học tập, đồng thời đổi mới phương pháp dạy
học (PPDH) theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, dựa vào khả năng vận dụng
kiến thức, năng lực của HS.Vì vậy ở các cơ sở giáo dục đại học có đào tạo GV cũng
cần có sự thay đổi về tổ chức DH, DH tập trung vào việc rèn luyện và phát triển năng
lực dạy học (NLDH) cho SV sư phạm. Điều đó thật sự cần thiết cho DH theo hướng
phát triển năng lực người học, cần tập trung vào dạy cho họ cách học, cách tư duy,
khuyến khích tự học, tạo điều kiện để người học tự cập nhật mới kiến thức mới, phát
triển năng lực thực hành cho người học là việc làm cấp bách cả ngành GD hiện nay.
1.2. Trong đào tạo ngành sư phạm ở trường đại học môn Lý luận dạy học là một trong
những môn nghiệp vụ sư phạm bắt buộc trong chương trình. Dạy học môn Lý luận
dạy học cho SV sư phạm, nhằm trang bị kiến thức lý thuyết cơ bản về DH theo hướng
phát triển năng lực thực hành tổ chức DH ở trường phổ thơng, giúp SV có những hiểu
biết về nội dung DH, phương pháp dạy học (PPDH), nguyên tắc và hình thức tổ chức
DH, nhưng rất khó để vận dụng chúng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn của nghề
dạy học. Cho nên khi DH môn Lý luận dạy học theo PPDH hiện hành, SV sư phạm
chỉ mới hiểu được hệ thống kiến thức về lý thuyết DH, chưa tiếp cận phương thức
thực hành DH cần thiết. Dạy học môn Lý luận dạy học ở trường đại học nhằm hình


2
thành và luyện tập cho SV sư phạm một số năng lực như năng lực dạy học, năng lực
giáo dục, năng lực kiểm tra đánh giá, năng lực phát triển nghề nghiệp, giúp SV làm
tốt nhiệm vụ DH khi trở thành GV thực sự. Do đó việc tổ chức DH môn Lý luận dạy
học theo hướng phát triển NLDH ở trường đại học, phải tạo điều kiện cho SV vận
dụng lý luận vào thực tiễn DH, là cơ hội tập luyện để đạt mức độ nhất định NLDH là
rất cần thiết. Để đạt mục tiêu đó các cơ sở giáo dục đại học cần đổi mới việc tổ chức

DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm, cần đổi mới
cách tổ chức DH theo hướng phát triển NL nghề nghiệp cho SV, vận dụng phương
thức tổ chức DH phù hợp để hiện thực đổi mới hiệu quả ở trường đại học hiện nay,
tăng cường tổ chức cho SV sư phạm tham gia hoạt động học tập trải nghiệm, rèn
luyện việc thực hành NLDH, trên cơ sở kiến thức và kinh nghiệm đã tích lũy được
trong quá trình học tập, hướng dẫn SV phương pháp rèn luyện nghiệp vụ sư phạm.
1.3. Hiện nay vấn đề DH phát triển năng lực người học nói chung, và DH theo hướng
phát triển NLDH cho SV sư phạm nói riêng chưa được quan tâm đúng mức, và chưa
có được những giải pháp hiệu quả trong vấn đề này. Bởi vì một trong những ngun
nhân đó là cịn q ít các cơng trình nghiên cứu về DH theo hướng phát triển NLDH
cho SV sư phạm ở trường đại học. Từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn về DH theo
hướng phát triển NLDH, cho thấy chất lượng DH phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố,
trong đó có các yếu tố thuộc năng lực sư phạm của GV là yếu tố có sức ảnh hưởng
rất lớn, vì năng lực sư phạm được hình thành bằng nhiều con đường khác nhau, nhưng
chỉ có con đường đào tạo ở trường sư phạm được xem là sự khởi đầu mang tính nền
tảng vững chắc nhất.
Việc xác định hệ thống NLDH có thể phát triển được cho SV sư phạm là vấn
đề hết sức quan trọng trong hoạt động DH ở các trường đại học, cho đến thời điểm
thực hiện luận án, tác giả vẫn chưa tìm thấy được cơng trình khoa học nào nghiên cứu
cụ thể và hướng dẫn thực hiện hoàn chỉnh, việc tổ chức dạy học phối hợp giữa DH lý
thuyết và dạy học thực hành môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH. Xuất
phát từ những cơ sở lí luận về việc nghiên cứu và việc phân tích thực tiễn đã nêu trên
tác giả luận án chọn đề tài: “Dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển
năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học” để làm đề tài luận án. Tác
giả luận án mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Lý luận dạy học
theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm nói riêng, góp phần cải thiện chất


3
lượng đào tạo đại học nói chung, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới GD theo chủ

trương của Đảng và Nhà nước, nâng cao dần chất lượng đào tạo đội ngũ giáo sinh
trường sư phạm nước nhà trong giai đoạn đổi mới như hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn dạy học ở trường đại học, đề xuất
tiến trình dạy học các chủ đề được tích hợp từ nội dung mơn Lý luận dạy học theo
hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu là quá trình dạy học môn Lý luận dạy học cho sinh viên
đại học sư phạm trong các trường đại học.
- Đối tượng nghiên cứu là mối quan hệ giữa mục tiêu dạy học, nội dung dạy
học, phương pháp dạy học và hình thức tổ chức, là mối quan hệ giữa dạy học môn Lý
luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho SV sư phạm của giảng viên
và hoạt động học tập của SV trong quá trình phát triển năng lực dạy học.
4. Giả thuyết khoa học
Việc dạy học môn Lý luận dạy học cho SV sư phạm ở trường đại học hiện nay,
chưa thực sự đạt hiệu quả cao theo hướng phát triển NLDH. Nếu tổ chức dạy học
môn Lý luận dạy học theo các chủ đề được tích hợp từ nội dung sẵn có, với tiến trình
dạy học năm bước gồm hoạt động khởi động; hoạt động hình thành kiến thức và năng
lực mới; hoạt động rèn luyện năng lực; hoạt động vận dụng kiến thức vào tình huống
thực tế; và hoạt động mở rộng kiến thức đã học thì sẽ phát triển được NLDH cho SV
sư phạm ở trường đại học.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xác định cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của DH môn Lý luận dạy học theo
hướng phát triển năng lực dạy học cho SV sư phạm.
- Điều tra khảo sát thực trạng DH môn Lý luận dạy học tại các trường đại học
- Đề xuất tiến trình DH mơn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực
dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học
- Thực nghiệm sư phạm tiến trình dạy học mơn Lý luận dạy học theo hướng
phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học theo đề xuất, và

đánh giá kết quả nghiên cứu.


4
5.2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Tổ chức khảo sát thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học và đánh giá kết quả
học tập môn Lý luận dạy học của SV ở trường đại học, đồng thời khảo sát thực trạng
nhận thức của GiV về quan điểm dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư
phạm ở trường đại học.
Q trình khảo sát thực trạng dạy học mơn Lý luận dạy học được tiến hành với
SV sư phạm năm 3 vào năm học 2017-2018, tại một số trường đại học phía nam như
Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Sài gịn và Đại học Đồng Nai.
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm tại trường Đại học Đồng Nai
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp luận
6.1.1. Tiếp cận hệ thống cấu trúc
Q trình dạy học là một hệ thống tồn vẹn gồm nhiều thành tố quan hệ mật
thiết với nhau, luôn tác động và phụ thuộc lẫn nhau. Sự vận động và phát triển của
thành tố này là cơ sở cho sự vận động và phát triển của thành tố khác. Tiếp cận hệ
thống cấu trúc cho phép nhận diện các vấn đề GD một cách tồn diện, dự tính đầy đủ
chức năng về các mối quan hệ, xem xét vấn đề khác nhau trong trạng thái vận động,
trong những điều kiện nhất định để tìm ra bản chất và quy luật của đối tượng.
Vận dụng tiếp cận này vào dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển
NLDH cho SV sư phạm, giúp tác giả nhìn nhận sâu sắc hơn về vai trị của mơn học
trong đào tạo sư phạm ở đại học, giúp cụ thể hóa hoạt động dạy học, tác động đến
từng thành tố của QTDH, nêu ra mối quan hệ chặt chẽ giữa chúng với nhau, mang
tính chất ổn định tương đối, ln vận động và phát triển theo yêu cầu xã hội đạt ra,
và được cụ thể hóa theo từng giai đoạn của quá trình đào tạo.
6.1.2. Tiếp cận lịch sử
Quan điểm tiếp cận lịch sử là sự tìm tịi khoa học phát hiện sự nảy sinh, và phát

triển của sự vật hiện tượng trong thời gian và không gian cụ thể, cho phép người
nghiên cứu nhìn thấy tồn cảnh của sự diễn biến và kết thúc của các đối tượng khách
quan. Mặt khác giúp người nghiên cứu phát hiện quy luật tất yếu về sự phát triển của
đối tượng, chính là điều cần đạt trong mọi cơng trình nghiên cứu. Qn triệt quan
điểm này, khi thực hiện luận án tác giả đã nghiên cứu quá trình phát triển NLDH của


5
SV sư phạm ở những giai đoạn khác nhau, NLDH của GV cũng có những thay đổi,
những địi hỏi khác nhau để phù hợp với từng giai đoạn phát triển xã hội.
Dựa vào những kinh nghiệm thực tiễn về dạy học theo hướng phát triển NLDH
trong đào tạo GV, ở mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau thì hệ thống NLDH của người
GV cũng có sự thay đổi về cấu trúc cho phù hợp. Dựa vào xu thế phát triển của lịch
sử để nghiên cứu thực tiễn tìm ra những khả năng mới, những PP kỹ thuật mới để dạy
học theo hướng phát triển NLDH cho SV là một hướng đi có nhiều triển vọng, nhằm
mục đích thiết kế mơ hình dạy học mới trong trường đại học.
6.1.3. Tiếp cận thực tiễn
Quan điểm tiếp cận thực tiễn là việc hiện thực hóa từng thành tố của QTDH,
tìm ra bản chất, quy luật vận động và sự phát triển của chúng nhằm cải tạo thực tiễn.
Tiếp cận thực tiễn cho phép người nghiên cứu nhìn thấy sự xuất hiện, sự phát triển
và kết thúc của các sự vật hiện tượng. Nghiên cứu thực tiễn DH môn Lý luận dạy
học ở trường đại học, để phát hiện những mâu thuẫn, những yếu tố ảnh hưởng đến
tổ chức DH, lựa chọn những vấn đề cấp thiết để giải quyết, phân tích sâu sắc thực
tiễn DH. Quan điểm thực tiễn định hướng quá trình nghiên cứu phải xuất phát từ yêu
cầu của giáo dục và đào tạo, ln bám sát nội dung chương trình đào tạo hiện hành,
đồng thời tuân theo chủ trương đổi mới của ngành, theo chỉ đạo của Đảng và Nhà nước
nhằm đảm bảo tính kế thừa và phát triển. Do đó tổ chức DH mơn Lý luận dạy học theo
hướng phát triển NLDH cho SV phải đáp ứng yêu cầu về chuẩn đầu ra, phải có tính
khả thi theo u cầu thực tế xã hội, theo nhu cầu thực tiễn nghề nghiệp ngành sư phạm.
6.1.4. Tiếp cận phát triển

Tiếp cận phát triển trong nghiên cứu khoa học giáo dục là việc khám phá để tìm
ra bản chất, quy luật vận động và phát triển của sự vật hiện tượng trong dạy học,
thông qua hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục cụ thể, khi nhìn nhận sự vật phải
đặt chúng trong trạng thái động, và trạng thái phát triển. Trong quá trình nghiên cứu
về phát triển NLDH của SV tác giả luận án đã tìm ra những con đường, quy trình để
tổ chức dạy học mơn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm
đạt hiệu quả tối ưu.
6.1.5. Tiếp cận năng lực
Đào tạo theo năng lực là thực hiện đào tạo theo quy định chuẩn đầu ra, SV
phải đáp ứng yêu cầu về trình độ và năng lực khi vào ngành, vừa phải thực hiện được


6
nhiệm vụ quy định trong lĩnh vực hoạt động nghề nghiệp nhất định nào đó. Nhìn
chung đào tạo nguồn nhân lực ở trường đại học hiện nay chưa đáp ứng với yêu cầu
của thị trường lao động. Để thu hẹp dần khoảng cách này vấn đề cấp thiết là phải thay
đổi định hướng đào tạo, từ việc xây dựng mục tiêu, phát triển nội dung chương trình,
cho đến đổi mới quy trình tổ chức DH, đổi mới PPDH theo hướng phát triển năng lực
SV, đòi hỏi mỗi trường đại học phải thốt ly mơ hình nhà trường truyền thống, chuyển
sang mơ hình DH theo hướng phát triển tồn diện về phẩm chất và năng lực cho SV.
Vì vậy trong tổ chức DH môn Lý luận dạy học cho SV sư phạm ở trường đại học, cần
xác định hệ thống NLDH có thể phát triển được, phải dựa trên những yêu cầu của
hoạt động DH ở trường phổ thông, yêu cầu của chuẩn năng lực đầu ra mà GiV xây
dựng và thực hiện hiệu quả tiến trình DH theo hướng phát triển NLDH.
6.1.6. Tiếp cận học tập trải nghiệm
Học tập trải nghiệm là quá trình khám phá và trải qua những điều mới mẻ, sau
khi tiếp nhận người học phân tích, suy ngẫm và kết quả của sự trải nghiệm đó là gạt
hái thêm kiến thức mới, có thêm những bài học về những gì đã trải qua trong cuộc
sống và trong nghề nghiệp. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là tiến trình tổ chức
DH thơng qua hoạt động thực tế, hay nói cách khác DH trải nghiệm là tiến trình DH

thực hành, giúp người học biết phân tích, phán đoán, nhận xét kết quả của sự trải
nghiệm. Vận dụng tiếp cận học tập trải nghiệm là cách để người học không chỉ áp
dụng lý thuyết vào trải nghiệm thế giới thực ở lớp học, ở cộng đồng, mà còn suy ngẫm
về việc áp dụng nội dung và kỹ năng được học vào trường hợp khác.
Vận dụng tiếp cận học tập trải nghiệm vào tổ chức DH môn Lý luận dạy học là
quá trình tổ chức DH thực hành, hướng dẫn SV vận dụng kinh nghiệm của bản thân
vào việc tiếp xúc trực tiếp với học liệu, với đối tượng khác qua kinh nghiệm của SV
khác, SV được thực hiện nhiệm vụ trong một hồn cảnh thực. Từ đó những kinh
nghiệm mới cho bản thân được đúc kết, củng cố kiến thức theo hướng phát triển các
năng lực mới. Do đó cần tổ chức dạy học mơn Lý luận dạy học theo hướng tổ chức
cho SV hoạt động thực tiễn, chọn môi trường học tập dựa trên cơ sở sẵn có để SV trải
nghiệm, giúp SV tích lũy kiến thức và kinh nghiệm mới theo hướng phát triển năng
lực nghề nghiệp.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
6.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận


7
Phương pháp nghiên cứu lý luận được thực hiện bằng việc nghiên cứu tài liệu,
nghiên cứu lý thuyết, nghiên cứu giáo trình, luận án, khóa luận, bài báo khoa học có
liên quan đến cơng trình của bản thân. Đây là phương pháp khai thác những thông tin
khoa học giáo dục học, từ đó tác giả có thể xây dựng lịch sử vấn đề nghiên cứu, cơ
sở lý luận của vấn đề nghiên cứu, bổ sung và phát triển lý luận đã có hoặc xây dựng
lý luận mới. Phương pháp nghiên cứu lý luận bao gồm: Lập danh mục các tài liệu
liên quan đến đề tài theo từng vấn đề, các cơng trình nghiên cứu trước đây có liên
quan đến vấn đề nghiên cứu; Phân tích, tổng hợp, đánh giá những số liệu đã thu thập
được; Khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức đi đến xác định cơ sở lý luận của vấn đề
nghiên cứu.
6.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Nhằm thu thập thông tin về thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học theo

hướng phát triển năng lực, và phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm
- Phương pháp quan sát: Quan sát, ghi chép, nhận xét, đánh giá thực trạng dạy
và học môn Lý luận dạy học ở trường đại học
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Sử dụng bảng hỏi đối với sinh viên và
giảng viên để khảo sát thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học
- Phương pháp phỏng vấn trực tiếp: Phỏng vấn giảng viên dạy môn Giáo dục
học đặc biệt là các giảng viên đang giảng dạy môn Lý luận dạy học và sinh viên đã
học môn Lý luận dạy học để tìm hiểu nhận thức về vấn đề liên quan đến đề tài.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu các bài tập lý luận
dạy học của sinh viên các dạng bài kiểm tra, phiếu đánh giá mà giảng viên đã sử dụng,
và nghiên cứu kết quả học tập của sinh viên
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm tiến trình tổ chức dạy mơn
Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học nhằm khẳng định tính khả
thi, hiệu quả của tiến trình DH đã xây dựng.
6.2.3. Phương pháp hỗ trợ: Sử dụng phương pháp thống kê và phần mềm SPSS để
phân tích định lượng các kết quả nghiên cứu.
7. Luận điểm cần bảo vệ của luận án
7.1. Để có thể phát triển được NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học qua dạy học
mơn Lý luận dạy học, thì nội dung dạy học phải được tích hợp lại thành các chủ đề


8
từ nội dung môn Lý luận dạy học, tổ chức dạy học lý thuyết gắn liền với dạy học thực
hành trải nghiệm trong môi trường thực tại lớp học
7.2. Để tổ chức dạy học các chủ đề của môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển
NLDH một cách có hiệu quả cao cho SV sư phạm ở trường đại học, thì việc vận dụng
các PPDH chiếm ưu thế như PPDH thực hành trải nghiệm, PPDH bằng tình huống,
PPDH theo chủ đề, PPDH vi mô là một số trong các biện pháp hữu hiệu trong dạy
học môn Lý luận dạy học cho SV.
7.3. Để kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học của SV phù hợp với

mục tiêu dạy học theo hướng phát triển NLDH, thì việc đánh giá phải thực hiện thơng
qua kết quả dạy học lý thuyết và dạy học thực hành môn Lý luận dạy học, thông qua
kết quả bài kiểm tra sau khi kết thúc các chủ đề, kết quả phiếu đánh giá năng lực thực
hành thông qua tập giảng trải nghiệm tại lớp.
8. Đóng góp mới của luận án
8.1. Đã hoàn thiện được một số khái niệm liên quan đến tổ chức hoạt động dạy học
như khái niệm về năng lực dạy học, về phát triển năng lực dạy học, về dạy học theo
hướng phát triển năng lực dạy học.
8.2. Mơ tả được bức tranh tồn cảnh về thực trạng tổ chức dạy học môn Lý luận dạy
học hiện nay tại các trường đại học, làm cơ sở thực tiễn cho việc tổ chức dạy học môn
Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học.
8.3. Đề xuất quy trình tổ chức dạy học theo chủ đề môn Lý luận dạy học theo hướng
phát triển NLDH theo các bước: thứ nhất, xây dựng chủ đề dạy học; thứ hai, xây
dựng bảng câu hỏi và bài tập vận dụng cho tiến trình dạy học; thứ ba, thiết kế tiến
trình dạy học theo chủ đề; thứ tư, tổ chức thực hiện dạy học theo chủ đề; thứ năm,
phân tích q trình thực hiện và rút kinh nghiệm.
8.4. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học của
SV theo hướng phát triển NLDH. Thiết kế một số kế hoạch bài học minh họa cho dạy
học các chủ đề của môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư
phạm ở trường đại học. Sản phẩm này có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho GiV
dạy môn Lý luận dạy học ở trường đại học có đào tạo ngành sư phạm.
9. Bố cục của luận án
Bao gồm
- Phần mở đầu.


9
- Phần nội dung gồm 4 chương:
+ Chương 1: Cơ sở lý luận của việc dạy học môn Lý luận dạy học theo
hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học.

+ Chương 2: Thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát
triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học.
+ Chương 3: Tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển
năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học.
+ Chương 4: Thực nghiệm sư phạm.
- Phần kết luận và khuyến nghị.


10
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC DẠY HỌC MÔN LÝ LUẬN DẠY
HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO
SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC
1.1. Tổng quan các cơng trình khoa học liên quan đến đề tài
1.1.1. Một số nghiên cứu về năng lực dạy học
1.1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực
Năng lực là tập hợp toàn bộ những kỹ năng, kiến thức, hành vi của con người
có thể đáp ứng để cá nhân có thể thực hiện, và hồn thành có hiệu quả một cơng việc
nhất định nào đó. Năng lực là yếu tố để phân biệt người này với người kia. Khi chú
trọng đến tính cấu trúc của năng lực thì Barnett cho rằng “năng lực là tập hợp các
kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp cho một hoạt động thực tiễn” [15]. Khi chú
trọng đến tính thực hành của năng lực thì Rogier cho rằng “năng lực là khả năng sử
dụng các kiến thức, kỹ năng trong một tình huống có nghĩa” [81].
Denys Tremblay, nhà Tâm lý học ngưới Pháp quan niệm “năng lực là khả năng
hành động đạt được thành công, và chứng minh sự tiến bộ vào khả năng huy động,
sử dụng hiệu quả nhiều nguồn lực tích hợp của cá nhân khi giải quyết các vấn đề của
cuộc sống” [66]. Theo OECD thì “năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng yêu cầu
phức tạp, và thực hiện thành công nhiệm vụ trong bối cảnh cụ thể” [17]. Hay “năng
lực là tổng hợp những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc
trưng của một hoạt động nhất định, nhằm đảm bảo cho việc hồn thành có kết quả tốt
trong lĩnh vực hoạt động ấy” [46]

Theo quan niệm khác năng lực được hiểu là “khả năng vận dụng kiến thức,
kinh nghiệm, kỹ năng, thái độ và sự đam mê để hành động một cách phù hợp, và hiệu
quả trong các tình huống đa dạng của cuộc sống” [Québec Ministere de I’Education].
Năng lực là “đặc điểm cá nhân thể hiện mức độ thông thạo, tức là có thể thực hiện
một cách thuần thục, chắc chắn một hay một số dạng hoạt động nào đó, năng lực gắn
liền với những phẩm chất về trí tuệ, tính nhạy cảm, tính cách của cá nhân” [15].
Một quan niệm khác “năng lực là tổ hợp các thuộc tính tâm lý độc đáo các phẩm
chất của cá nhân, đóng vai trị là điều kiện bên trong, tạo thuận lợi cho việc thực hiện
tốt một dạng hoạt động nhất định. Năng lực có những biểu hiện như tính nhạy bén,
chắc chắn, sâu sắc trong quá trình lĩnh hội từ một hành động mới nào đó. Người có
năng lực là người đạt hiệu suất và chất lượng hoạt động cao như nhau trong các hoàn


11
cảnh khách quan hay chủ quan” [41]. Qua nhiều cách hiểu khác nhau về năng lực, tác
giả đã xác định bản chất của năng lực là những khác biệt có liên quan đến hiệu quả
việc thực hiện một hoạt động nào đó, bắt đầu từ phân tích những u cầu của hệ thống
hành động, tương ứng với vai trò, vị trí của cá nhân trong hoạt động đó.
Giáo dục tại nhiều quốc gia và các tổ chức giáo dục quốc tế, đã thiết kế khung
NL để làm tham chiếu trong lĩnh vực nghề nghiệp, từ đây nhận thấy rằng NL là một
tập hợp kỹ năng phức hợp, phức tạp chứa đựng những đặc trưng thuộc chuyên môn
từng lĩnh vực nghề nghiệp và những đặc trưng về thuộc tính tâm lý của cá nhân. Trong
đó có một số phẩm vật chất không phải bao giờ được gọi là NL, nhưng nếu thiếu
chúng thì các thuộc tính khác của cá nhân khơng có hiệu lực, mặc dù các thuộc tính
đó dễ dàng xếp vào phạm trù NL. Từ đó có thể xác định những đặc trưng cơ bản cho
NL của GV gồm những phẩm chất như ý chí, tư tưởng, tính cách, và những NL thực
hiện như NL ngôn ngữ, NL hoạt động, NL tổ chức và NL giao tiếp.
1.1.1.2. Những nghiên cứu về năng lực dạy học
Năng lực dạy học là khả năng thực hiện các hoạt động dạy học có chất lượng,
có hiệu quả. Tuy nhiên NL có tính riêng lẻ và tính cụ thể cịn NLDH có tính chất tổng

hợp và khái quát. Nếu NLDH đạt mức thành thạo thì NL thao tác đạt mức độ cao và
được xem là NL tinh thơng nghề nghiệp nào đó.
Vào những năm 70 Iu.K.Babanxki và N.I. Bondurev tham gia nghiên cứu cơng
trình tổ chức lao động khoa học và nghiên cứu phương thức có thể tối ưu hóa QTDH.
Những nghiên cứu đã có nhiều đóng góp rất quan trọng cho ngành GD, đã giải quyết
vấn đề về phát triển NL sư phạm của GV, và đưa ra cấu trúc NLDH gồm 08 NL thành
phần như sau:1. Năng lực dạy học, là NL truyền đạt nội dung học tập, tạo hứng thú
cho SV đối với mơn học, kích thích SV tự giác suy nghĩ độc lập; 2. Năng lực khoa
học, là khả năng tham gia nghiên cứu khoa học tương ứng mở rộng, theo dõi những
phát minh mà bản thân quan tâm; 3. Năng lực nhận biết, là NL mà GV có thể đi sâu
vào thế giới tâm hồn của HS, quan sát HS cùng với sự thấu hiểu tinh tế về tâm lý của
HS; 4. Năng lực ngôn ngữ, là khả năng biểu đạt rõ ràng những ý nghĩ, cảm xúc bằng
ngôn ngữ nói, hoặc ngơn ngữ hình thể làm cho SV hiểu được nội dung thông tin muốn
truyền đạt, đây là NL khá quan trọng của nghề DH; 5. Năng lực tổ chức hoạt động,
là NL tổ chức các hoạt động học tập, sinh hoạt tập thể cho SV, giải quyết nhiệm vụ
quan trọng trong QTDH; 6. Năng lực giao tiếp, là NL tạo dựng quá trình tương tác


12
với HS, giao tiếp với đồng nghiệp và các LLGD có liên quan, là NL ứng xử và có
thể nhận ra những biểu hiện bên ngoài và những diễn biến tâm lí bên trong của
HS; 7. Năng lực phân phối sự chú ý, là NL quan sát đối tượng DH, biểu hiện tính
mục đích, tính kiên trì, GV nhận ra thái độ và hiểu được nhu cầu của HS; 8. Năng lực
xây dựng uy tín và tưởng tượng sư phạm là NL gây ảnh hưởng trực tiếp về mặt tình
cảm, ý chí của HS, biểu hiện tính kiên quyết, tính kiên nhẫn và tính u cầu cao của
GV. Ngồi ra người GV cịn có NL tưởng tượng sư phạm, thể hiện ở sự nhìn thấy
trước rủi ro, những mâu thuẫn, dự đốn sự tiến triển tình huống, nó gắn liền với sự
lạc quan sư phạm và niềm tin vào con người [39].
Vào thập niên 80 của thế kỷ 20 A.V. Petrovski đã khẳng định các yếu tố cấu
thành cho NLDH của GV là những NL sư phạm và phong cách DH, đảm bảo cho

hoạt động của GV được phát triển tốt, qua việc vận dụng những kỹ năng DH vào các
tình huống khác nhau gồm NL thiết kế bài học, NL tổ chức hoạt động DH, các NL
truyền đạt thông tin, NL giao tiếp [46]. Theo quan điểm của nhà lý luận dạy học Iu.
K. Babanxki cho rằng DH chính là hoạt động điều khiển nhận thức cho người học,
đã chia NLDH của GV thành ba nhóm: Nhóm thứ nhất là nhóm NLDH kích thích và
xây dựng động cơ học tập cho người học; Nhóm thứ hai là nhóm NLDH tổ chức và
thực hiện hoạt động học tập cho người học; Nhóm thứ ba là nhóm NL kiểm tra đánh
giá hoạt động học [36]. Babanxki khẳng định tất cả các nhóm NLDH này rất cơ bản
và cần thiết cho GV có thể đảm trách tốt việc dạy học
Đầu những năm thập niên 90 cơng trình khoa học đáng chú ý của Nguyễn Như
An (1992), nghiên cứu “hệ thống kỹ năng giảng dạy trên lớp về môn Giáo dục học
và quy trình rèn luyện các kỹ năng đó cho sinh viên khoa Tâm lý - Giáo dục” – luận
án đã giải quyết các vấn đề liên quan đến hệ thống các kỹ năng giảng dạy và quy trình
rèn luyện kỹ năng [2]. Đây là cơng trình khoa học nghiên cứu về KNDH cơ bản có
tính hệ thống, chỉ tập trung việc thực hành kỹ năng giảng dạy môn Giáo dục học nói
chung, chưa có ý tưởng nghiên cứu về hệ thống NLDH cho Lý luận dạy học nói riêng.
Năm 1996 với những số liệu thực nghiệm của tác giả Trần Anh Tuấn cho đề tài
luận án “Xây dựng quy trình tập luyện các kỹ năng giảng dạy cơ bản trong các hình
thức thực hành, thực tập sư phạm”, tác giả đã phân tích những nhược điểm của hoạt
động giảng dạy trong các trường sư phạm, đồng thời đưa ra quy trình tập luyện các
KNDH cơ bản. Tuy đề tài chưa đề cập về hướng phát triển NL giảng dạy ở đại học,