Khám phá những bí ẩn khoa học

KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 1








MC LC


Àưång vêåt àang di cû túái cấc vng lẩnh hún 3
Bđ êín vïì nhûäng ngổn àên vơnh cûãu 6
Mùåt trùng sệ mổc tẩi Las Vegas? 10
Nûúác hoa cố mi hûúng v tr 13
Tïë bâo gưëc cố thïí chuín thânh tïë bâo ung thû? 15
Ni lûãa Kilauea àậ phun trâo trôn 20 nùm 18
Tòm thêëy hốa thẩch bô sất biïín khưíng lưì 20
Giẫi àấp bđ êín vïì ngưi mưå võ vua Ai Cêåp trễ 22
Linh miïu tai nhổn cố thïí bõ tuåt diïåt nhû hưí rùng kiïëm 23
Tốc cố thïí dûå bấo tuët? 24
Anh phất hiïån con nhïån "àưìng tiïìn" cấi àêìu tiïn 26
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 2

Giao phưëi chếo cố thïí xốa sưí cấc loâi àưång vêåt qu 27
Nhúâ bổ nhẫy àiïìu tra chêët lûúång àêët 29
Bđ êín ca cêy têìm gûãi 32
Mùåt trúâi biïën thânh ưng giâ Noel 35
Phất hiïån cấ thïí trûúãng thânh ca loâi cấ voi hiïëm nhêët 36
Tiïën s ngûúâi Viïåt àïì xët phûúng phấp tòm sao ln cûåc nhể 37

Khn mùåt múái ca Cha Jesus 40
Nam cûåc lẩnh hún nhiïìu so vúái dûå àoấn 42
Ngûúâi hiïån àẩi khưng chó cố dông mấu chêu Phi 44
Ưng giâ Noel cûúäi trïn nhûäng "cư" tìn lưåc? 45
Vưỵ bếo gêëu trc bùçng bấnh quy hònh trc 48
Mấy bay chúã khấch khưng ngûúâi lấi sệ thânh hiïån thûåc? 49
Xem phim àen trùỉng sệ cố giêëc mú khưng mâu 52
Tuët nhên tẩo lâm tûâ khoai têy 54
Ûúáp lẩnh thûåc phêím bùçng êm thanh 56
Giẫ thuët múái vïì nghơa àõa khng long úã M 57
Gúä bỗ lúâi nguìn ca xấc ûúáp Tutankhamen 60
Lúâi nguìn xët hiïån nhû thïë nâo? 61




KHAÁM PHAÁ NHÛÄNG BÑ ÊÍN KHOA HOÅC 3

Àöång vêåt àang di cû túái caác vuâng laånh hún

KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 4


Cấc nhâ khoa hổc M múái àêy àậ phất hiïån
thêëy, trung bònh cûá mưỵi thêåp k, cấc loâi àưång vêåt lẩi
xï dõch núi cû tr khoẫng 6,1 km vïì phđa hai cûåc. Àêy
lâ lêìn àêìu tiïn, ngûúâi ta tòm thêëy mư hònh rộ nết nhû
vêåy vïì phẫn ûáng ca sinh vêåt hoang dậ trûúác hiïån
tûúång trấi àêët êëm lïn.
Camille Parmesan, Àẩi hổc Texas (M), vâ cưång
sûå àậ thûåc hiïån mưåt cåc phên tđch quy mư lúán trïn
hún 1.700 loâi àưång vêåt. Hổ nhêån thêëy, rêët nhiïìu loâi
àang tûâ bỗ qụ hûúng bẫn quấn àïí ài tòm nhûäng vng àêët lẩnh hún hóåc nùçm
cao hún (cng àưìng nghơa vúái àiïìu kiïån mất mễ hún). Nhûäng hoẩt àưång sưëng
trong ma xn (nhû thúâi àiïím xët hiïån cấc loâi di cû hay ma sinh sẫn) cng
àûúåc àêíy súám hún 2,3 ngây, cûá sau 10 nùm.
Trong mưåt phên tđch khấc, Terry Root ca Àẩi hổc Standford, California
(M), àậ tưíng húåp sưë liïåu tûâ 143 nghiïn cûáu àưåc lêåp vïì cấc loâi vâ hiïån tûúång
êëm lïn toân cêìu. Hổ nhêån thêëy cố nhûäng biïíu hiïån chuín dõch núi cû tr ca
hâng loẩt loâi àưång thûåc vêåt, liïn quan àïën biïën àưíi khđ hêåu, tûâ àưång vêåt thên
mïìm túái cấc loâi th, tûâ cêy cỗ túái cêy thên gưỵ Sûå chuín dõch nây lâ lúán nhêët
úã nhûäng vng cao vâ cố vơ àưå lúán (nhûäng núi mâ theo dûå bấo lâ cố biïën thiïn
nhiïåt àưå mẩnh nhêët).
Root nhêån àõnh: "Sûå xët hiïån cấc bùçng chûáng vúái têìn sưë tûúng àûúng

nhau trong cấc nghiïn cûáu nây chûáng tỗ rùçng, tấc àưång ca hiïån tûúång êëm lïn
toân cêìu àậ cố thïí thêëy rộ trïn cấc qìn thïí àưång, thûåc vêåt".
Theo cấc nhâ nghiïn cûáu, ẫnh hûúãng ca nhiïåt àưå tùng nhanh vâ cấc
nhên tưë gêy stress khấc, àùåc biïåt lâ viïåc phấ hy mưi trûúâng sưëng, cố thïí dïỵ
dâng cùỉt àûát mưëi liïn hïå giûäa cấc loâi vâ tấi lêåp nhûäng liïn hïå múái, dêỵn túái sûå
tuåt giưëng trïn quy mư lúán, vâ cố thïí àûa túái kïët cc tuåt chng.



Cấc loâi àưång
vêåt àang tòm kiïëm
nhûäng vng àêët mất mễ
hún.
KHAÁM PHAÁ NHÛÄNG BÑ ÊÍN KHOA HOÅC 5

KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 6









Bđ êín vïì nhûäng ngổn àên vơnh cûãu


Àên chấy hïët bêëc vâ hïët dêìu thò phẫi tùỉt, êëy vêåy
mâ vêỵn cố nhûäng ngổn àên rûåc sấng qua hâng thiïn
niïn k vúái cẫ “dêìu” lêỵn bêëc côn ngun. Phẫi chùng,
ngûúâi xûa àậ tòm ra k thåt chấy trong chên khưng
hay cố thïí duy trò sûå chấy mâ khưng cêìn ưxy.
Nhâ thú trâo phng Hy Lẩp Lucian (120-180) lâ
ngûúâi thđch chu du. Mưåt lêìn, khi àùåt chên àïën Syrie vâ
thùm th khu vûåc Heirapolis, ưng nhêån thêëy mưåt pho tûúång rêët lúán àùåt giûäa mưåt
ngưi àïìn. Trïn trấn pho tûúång lâ mưåt viïn ngổc sấng rûåc, soi rộ cẫ khu vûåc vâo
ban àïm. Trïn bân tay phẫi lâ mưåt ngổn àên vơnh cûãu. Theo lúâi kïí ca dên àõa
phûúng thò “khưng ai biïët ngổn àên êëy chấy tûâ bao giúâ vâ bao giúâ tùỉt”. Hoâng
àïë Numa Pompilius (La Mậ) cng cố mưåt ngổn àên vơnh cûãu vâ khưng hïì tiïët
lưå tẩi sao nố cûá chấy mậi.

"Àên" ca ngûúâi
Ai Cêåp cưí àẩi.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 7

Tûâ thïë k thûá nhêët, triïët gia La Mậ Pliny àậ cho rùçng ngổn àên vơnh cûãu
phẫi àûúåc thùỉp bùçng mưåt loẩi dêìu àùåc biïåt vâ cố mưåt súåi bêëc cng hïët sûác khấc
thûúâng. Lúâi kïët lån mú hưì nây àûúåc cấc nhâ khoa hổc ngây nay bưí sung nhû
sau: àố lâ mưåt loẩi dêìu cûåc k tinh khiïët (khưng hïì cố tẩp chêët), côn bêëc cố lệ
àûúåc lâm tûâ amiante. Têët nhiïn, àïí àûúåc gổi lâ ngổn àên vơnh cûãu thò nố phẫi
phất sấng đt nhêët lâ vâi chc nùm mâ khưng cêìn chêm dêìu, thay bêëc.
Thïë k thûá hai, nhâ nghiïn cûáu Pausanius àậ mư tẫ khấ chi tiïët mưåt ngổn
àên vơnh cûãu trong tấc phêím Atlicus. Sûå trng húåp nùçm úã chưỵ, cố khoẫng vâi
trùm tû liïåu khấc cng nối vïì cêy àên nây. Nố nùçm trong ngưi àïìn Minerve
Polius úã Athen (Hy Lẩp), do mưåt ngûúâi cố tïn lâ Callimadun sấng chïë. Nhiïìu
tấc phêím cưí xûa ca Hy Lẩp àưi khi cng nhùỉc àïën nhên vêåt nây: “…Mưåt ngûúâi
tâi hoa, biïët chïë tẩo nhûäng dng c hïët sûác k lẩ, àùåc biïåt lâ nhûäng ngổn àên
vơnh cûãu. Ưng ta cố loẩi dêìu àùåc biïåt, cho phếp nhûäng ngổn àên nây chấy mậi”.
Àïìn thúâ thêìn Apollon Carneus vâ àïìn Aberdain àïìu cố mưåt bân thúâ, trïn àố cố
ngổn àên vơnh cûãu.
Nhûng chấy mậi lâ mưåt chuån, côn chấy trong giố mûa lẩi lâ bđ êín lúán
hún nhiïìu.
Saint Augustin (354-430) àậ mư tẫ vïì mưåt ngổn àên vơnh cûãu trong ngưi
àïìn Isis (Ai Cêåp). Àiïìu khố hiïíu nhêët lâ nố nùçm úã phêìn khưng cố mấi che, bêët
chêëp giố mûa. Tûúng tûå nhû thïë, ngổn àên úã Edessa (Syrie) àậ chấy sët 500
nùm trong àiïìu kiïån thúâi tiïët khùỉc nghiïåt.
Nùm 1300, l thuët “dêìu àùåc biïåt” àûúåc soi rộ phêìn nâo, khi nhâ nghiïn
cûáu Marcus Grecus viïët trong tấc phêím Liber Ignum (Sấch lûãa) rùçng mưåt sưë
ngổn àên vơnh cûãu cố dng nhiïn liïåu àùåc biïåt. Àố khưng phẫi lâ dêìu mâ chó lâ
mưåt loẩi bưåt mõn àûúåc tẩo ra tûâ nhûäng “con sêu phất sấng”, nhûng lâ loẩi sêu gò
thò Marcus khưng biïët vâ bđ êín mậi mậi bõ chưn vi. Marcus chó nối rùçng “ta àậ

quan sất súåi bêëc, nố dâi bùçng cấnh tay ta. Rêët lêu sau àố, ta quay lẩi vâ thêëy
chiïìu dâi ca nố vêỵn thïë, chùèng cố ai thay bêëc múái hay trt thïm bưåt”.
Nùm 1401, trong mưå phêìn Pallas (con trai vua Evandra - La Mậ), ngûúâi
ta tòm àûúåc mưåt ngổn àên vơnh cûãu vâ cho rùçng nố àậ chấy àûúåc 2.600 nùm. Àïí
dêåp tùỉt nố, theo cấc bêåc cao niïn, chó cố cấch àêåp vúä têët cẫ hóåc trt ngûúåc
“dêìu” ca nố.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 8

Nùm 1450, mưåt nưng dên úã Padoue (Italy), trong lc cây xúái cấnh àưìng
ca mònh àậ tòm àûúåc mưåt cấi bònh bùçng àêët nung, kïë àố lâ hai bònh nhỗ bùçng
kim loẩi, mưåt bùçng vâng vâ mưåt bùçng bẩc. Trong hai h nây lâ mưåt loẩi chêët
nhúân k lẩ, nûãa nhû dêìu nûãa nhû mêåt ong. Bïn trong cấi bònh bùçng àêët nung lâ
mưåt cấi bònh àêët nung khấc àûång mưåt ngổn àên vơnh cûãu vêỵn àang chấy. Bõ
chưn dûúái àêët (khưng biïët tûâ bao giúâ) vâ chấy trong àiïìu kiïån đt ưxy nhû vêåy, àố
quẫ lâ mưåt bđ êín.
Nùm 1610, nhâ nghiïn cûáu Ludovicius Vives khùèng àõnh ưng àậ tûâng
nhòn thêëy mưåt ngổn àên vơnh cûãu (chấy qua 1.500 nùm) vâ bõ àấm thúå gưëm àêåp
vúä. Nhâ sûã hổc Cambden (Anh) vâo nùm 1586 cng nhùỉc vïì mưåt ngổn àên vơnh
cûãu tẩi phêìn mưå ca Constantius Chlorus, cha ca Costantin Àẩi Àïë. Chlorus
qua àúâi nùm 306 úã Anh vâ tûâ àố, cố mưåt ngổn àên vơnh cûãu àûúåc àùåt trong
phêìn mưå ca ưng. Vua Henri 8 vâo nùm 1539 àậ giẫi tấn rêët nhiïìu nhâ thúâ vâ tu
viïån úã Anh, tûâ àố, cố rêët nhiïìu ngổn àên vơnh cûãu àûúåc thùỉp lïn vâ khưng bao
giúâ tùỉt, trûâ khi bõ àêåp vúä. ÚÃ Têy Ban Nha, cng cố mưåt ngổn àên vơnh cûãu àûúåc
tòm thêëy tẩi Cordone vâo nùm 1846.
Cấc phất hiïån nối trïn chûáng tỗ nhûäng ngổn àên k bđ nây khưng phẫi lâ
sẫn phêím ca riïng Hy Lẩp, Ai Cêåp hay La Mậ. Linh mc Evariste - Regis Huc
(1813-1860) lâ ngûúâi rêët thđch du ngoẩn úã chêu Ấ vâ àậ tòm àûúåc mưåt ngổn àên
bêët tûã nhû vêåy úã Têy Tẩng vâo nùm 1853.
Nhûng tẩi sao thưng tin vïì loẩi àên bđ êín nây lẩi đt ỗi àïën vêåy? Mưåt sưë
ngûúâi cho rùçng chng chó lâ sẫn phêím ca ốc tûúãng tûúång, vò ngûúâi xûa khưng

thïí nâo tẩo ra nhûäng k tđch nhû thïë. Tuy nhiïn, mưåt sưë nhâ sûã hổc lẩi lêåp lån
rùçng, “vêåy bùçng cấch nâo, ngûúâi ta cố thïí tẩo ra kim tûå thấp khi mâ cêìn cêíu, xe
nêng hay xe tẫi chûa xët hiïån?”. Nhâ hốa hổc Brand (Hambourg - Àûác) vâo
nùm 1669 nhêån àõnh nhûäng ngổn àên vơnh cûãu nây chấy lêu nhû thïë lâ do phưët
pho. Ngûúâi khấc lẩi cho rùçng chng chấy lêu lâ do khưng cêìn khưng khđ, ngûúåc
lẩi, nïëu tiïëp xc vúái khưng khđ chng sệ tùỉt. Nïëu quẫ kiïën nây lâ àng, thò lệ
nâo ngûúâi xûa àậ biïët k thåt ht chên khưng? Vẫ chùng, lûãa chấy khưng cêìn
ưxy lâ chuån hïët sûác khố hiïíu.
Nhûäng cåc tranh lån nây båc ngûúâi ta quay vïì mưåt bđ êín khấc: k
thåt chiïëu sấng ca ngûúâi Ai Cêåp. Trïn cấc àûúâng phưë Ai Cêåp cưí, ngûúâi ta
dng àên dêìu vâ àëc. Nhiïn liïåu lâ nhûäng cùån bậ cố nhiïìu chêët bếo vâ chêët
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 9

nhúân. Nhûng úã nhûäng hêìm mưå àûúåc àâo sêu vâo ni àïën 100 mết thò cấc nư lïå
vâ nhâ àiïu khùỉc àậ lâm viïåc vúái ấnh sấng gò? Trong cấc hêìm mưå nây, khưng
hïì cố dêëu vïët ca ngổn àên hay ngổn àëc nâo. Vêåy phẫi chùng ngûúâi Ai Cêåp
àậ dng cấc loẩi gûúng àïí phẫn chiïëu ấnh sấng mùåt trúâi? Nhûng cấc loẩi
“gûúng” thúâi êëy chó bùçng bẩc, vâ chó cố thïí phẫn chiïëu 40% ấnh sấng, nghơa lâ
úã àưå sêu vâi chc mết, bống tưëi sệ lẩi bao ph hoân toân.
Vâ rưìi mưåt phất hiïån chêën àưång àậ lâm thïë giúái khẫo cưí bâng hoâng: tẩi
àïìn Hator úã Denderah (àûúåc xêy dûång cấch àêy hún 4.200 nùm) cố mưåt gian
phông nùçm rêët sêu. Trong àố cố nhûäng bûác vệ cho thêëy ngûúâi Ai Cêåp “àậ sûã
dng nhûäng dng c k lẩ trưng nhû bống àên àiïån ngây nay!”. Phẫi chùng àêy
chđnh lâ k thåt ấnh sấng bđ êín. Nhâ khoa hổc Erich Von Daniken (Àûác) àang
cưë cưng tấi tẩo nhûäng bống àên to tûúáng nây trong phông thđ nghiïåm, nhûng
vêỵn chûa tòm àûúåc cưët lội ca vêën àïì. Cấc nhâ Ai Cêåp hổc cng châo thua, vò rộ
râng thúâi êëy chûa cố àiïån. Vêåy, nhûäng ngổn àên êëy àûúåc thùỉp sấng bùçng gò?
Giẫi àûúåc bâi toấn nây, chng ta cng sệ cố cêu trẫ lúâi cho bđ êín vïì nhûäng ngổn
àên vơnh cûãu.

KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 10









Mùåt trùng sệ mổc tẩi Las Vegas?


Viïåc xêy dûång khấch sẩn sông bẩc Mùåt Trùng sệ giưëng
nhû trô gieo xc xùỉc àưëi vúái Michael Henderson. Nïëu viïỵn
cẫnh ca ưng thânh hiïån thûåc, àẫm bẫo mổi ngûúâi sệ chùèng
cêìn phẫi ài àêu xa àïí giẫi trđ cng chõ Hùçng. Khấch sẩn àûúåc
coi lâ lúán vâ sang trổng chûa tûâng cố trïn trấi àêët àang tòm
kiïëm chưỵ àûáng úã th àư cúâ bẩc ca nûúác M.

Nhûng ngûúâi ta ûúác tđnh sệ cêìn mưåt lûúång tiïìn bẩc
khưìng lưì àïí cố thïí biïën dûå ấn mang tïn "Mùåt Trùng" nây
thânh hiïån thûåc. Henderson, ngûúâi àïì xët sấng kiïën, lâ mưåt thûúng nhên giâu
cố ngûúâi Canada gưëc Ireland. Henderson nối. "Nïëu kiïëm à vưën àêìu tû khoẫng
5 t USD, thò dûå ấn Mùåt Trùng sệ àûúåc hoân thânh trong 5 nùm".
Àïí thêëy rộ têìm cúä ca dûå ấn tấo bẩo nây, ngûúâi ta àậ so sấnh: khấch sẩn
sông bẩc Mùåt Trùng sệ lâm lu múâ sẩn sông bẩc Bellagio thûúång hẩng (vúái mûác

Mư hònh
khấch sẩn sông
bẩc Mùåt Trùng.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 11

àêìu tû khoẫng 1,8 t USD). Thêåm chđ mưåt kiïåt tấc khấch sẩn sông bẩc sùỉp ra
àúâi, Le Reve, cng sệ chó vûún cng lùỉm lâ túái con sưë 2,5 t USD.
Khu vui chúi xa xó Mùåt Trùng sệ àẩt tiïu chín 5 sao, gưìm 10.000 phông
vâ rưång hún 1 km2, trong àố cố mưåt khu sông bẩc Moon Casino àưì sưå, vúái cấc
phông game àa dẩng à mổi kđch cúä vâ v trûúâng Metropolis Discotheque hoẩt
àưång thêu àïm.
Trung têm toâ nhâ lâ bïí búi Crater
Wave, chu vi 152 m, cố mùåt nûúác vưỵ vïì nhû
nhûäng lân sống àẩi dûúng. Bao quanh nố lâ
mưåt loẩt cấc bïí búi nhỗ vâ bïí nûúác khoấng,
àûúåc bưë trđ nhû nhûäng miïång hưë lưìi lộm trïn
mùåt trùng. Khấch tham quan cố thïí vui àa
tẩi Trung têm vui chúi dûúái nûúác (Sea of
Serenity Aquatic Center) rưìi trûúåt qua nhûäng
mấng trûúåt vâo thùèng bưìn nûúác trung têm.
Du khấch cng cố thïí ài vâo bìng nghó ngúi Lunar Lander Lounge nùçm úã giûäa
bïí búi, bùçng cấch ài xun qua nhûäng con àûúâng bổc kđnh trong sët úã dûúái

nûúác.
Ngoâi ra, khấch du lõch cố thïí thû giận tẩi sëi nûúác khoấng Tranquility
Spa vâ chùm sốc sûác khoễ tẩi trung têm Wellness. Tẩi khu vûåc thùỉng cẫnh
Moon Buggy Activity Landscape, bẩn cố thïí trêo lïn võ trđ ca mưåt trong nhûäng
nhâ thấm hiïím mùåt trùng nưíi tiïëng trïn con tâu Apollo. Dûâng chên tẩi ni àấ
Rock Climbing Mountain, nhûäng ngûúâi leo ni lêìn àêìu hay cấc tay k cûåu àïìu
cố thïí àẩt àûúåc têìm cao múái vúái mưn leo ni àêìy mẩo hiïím. Nưíi bêåt tẩi quấn
bar nhẩc sưëng Moon River Jazz lâ mưåt cưåt thấc nûúác 2 têìng ën lûúån ngoẩn
mc qua chiïìu dâi ca quấn vâ àưí vâo mưåt dông sưng.

Crater Wave Pool.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 12

Vâ àïí xûáng àấng lâ mưåt cưng trònh têìm
cúä, sệ khưng thïí thiïëu cấc gian hâng, trung
têm hưåi nghõ khưíng lưì, khu vûåc thïí thao ma
àưng, sên golf vâ sên tennis cố mấi che, cng
nhû mưåt khu sinh thấi nhên tẩo.
Tuy nhiïn, cho d khu du lõch Mùåt
Trùng sệ cố mùåt trïn Trấi Àêët, liïåu nố cố à
sûác nêng cao sûå hûáng th ca cưng chng àưëi
vúái viïåc di cû lïn Mùåt Trùng? Wendell
Mendell, mưåt quan chûác ca Nasa cho biïët,
nhiïìu nùm qua àậ cố mưåt vâi dûå ấn mư phỗng
Mùåt Trùng trïn Trấi Àêët nhûng àïën nay
khưng mưåt dûå ấn nâo côn tưìn tẩi.
Tuy vêåy, Hendersen trân àêìy niïìm tin vúái dûå ấn ca mònh. Ưng khùèng
àõnh àậ cố rêët nhiïìu ngûúâi àùåt phông vâ cấc phông sệ kđn chưỵ trûúác khi cấnh
cûãa Mùåt Trùng múã ra.

Khu sinh thấi nhên tẩo cố
à mổi khđ hêåu trïn Trấi Àêët vúái
nhûäng hïå àưång vêåt vâ thûåc vêåt
tûúng ûáng.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 13


Nûúác hoa cố mi hûúng v tr


Hoa hưìng vưën nưíi danh vò mi thúm ngổt ngâo
ca chng. Nhûng liïåu trïn qu àẩo, chng cố côn lâm
say àùỉm lông ngûúâi nhû vêåy khưng? Hậng nûúác hoa
danh tiïëng M IFF àậ àûa mưåt bưng hưìng tđ hon lïn
qu àẩo, nhùçm tòm ra mưåt loẩi nûúác hoa cố mi hûúng
múái: mi hûúng v tr.
Nùm 1998, IFF húåp tấc vúái Trung têm Ngûúâi
mấy vâ Tûå àưång hốa v tr Wisconsin (WCSAR), àậ chïë ra mưåt hưåp ni thûåc
vêåt trong qu àẩo, cố tïn gổi lâ ASTROCULTURETTM. Chiïëc hưåp nây cố

kđch cúä 53x43x22 cm, àẫm bẫo cung cêëp à nhiïåt àưå, àưå êím, ấnh sấng vâ chêët
dinh dûúäng cho cêy trong sët chuën bay.
Ngây 28/10/1998, mưåt bưng hưìng tđ hon cố tïn gổi Overnight Scentsation
do IFF lûåa chổn àậ rúâi mùåt àêët trïn tâu con thoi Endeavour, thûåc hiïån chuën
bay 10 ngây trong v tr.
Cấc nhâ nghiïn cûáu nhêån thêëy, trong mưi trûúâng hêëp dêỵn ëu, hoa hưìng
giẫi phống đt tinh dêìu hún, nhûng mi hûúng ca nố “àêåm àùåc vâ thanh khiïët”
hún nhiïìu so vúái trïn trấi àêët. Khưng chó ngûãi mi trûåc tiïëp, hổ côn thu thêåp 4
mêỵu hûúng ca hoa hưìng bùçng mưåt súåi silicon nhỗ xđu, cố thïí dïỵ dâng dđnh bấm
cấc phên tûã chêët thúm. Khi con tâu trúã vïì trấi àêët, cấc nhâ nghiïn cûáu àậ phên
lêåp vâ tẩo ra loẩi mi trung bònh ca 4 lêìn lêëy mêỵu nây, bưí sung vâo nûúác hoa
Zen do cưng ty Shiseido ca Nhêåt Bẫn sẫn xët.
Sùỉp túái, IFF vâ WCSAR sệ tiïëp tc mưåt dûå ấn múái trïn chuën bay STS-
107 ca tâu con thoi, dûå kiïën cêët cấnh vâo thấng 1/2003. Kïë hoẩch ca hổ lâ gûãi
hai loâi thûåc vêåt khấc nhau: mưåt bưng hoa hưìng vâ mưåt loâi hoa la chêu Ấ, vâo
cng chiïëc hưåp ASTROCULTURETM Viïåc àùåt chng cẩnh nhau trong hưåp sệ

Dng que thûã lêëy
mêỵu hûúng hoa hưìng.
KHAM PHA NHNG Bẹ ấN KHOA HOC 14

laõm thay ửới thaõnh phờỡn muõi hỷỳng cuóa mửợi loaõi, vaõ coỏ thùớ cho ra mửồt hỷỳng
thỳm hửợn hỳồp mỳỏi.

KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 15













Tïë bâo gưëc cố thïí chuín thânh tïë bâo ung thû?

Cấc nhâ nghiïn cûáu M vûâa cho biïët, khẫ nùng phên
chia vư hẩn àõnh ca cẫ tïë bâo gưëc vâ tïë bâo ung thû dûúâng
nhû àïìu do mưåt loẩi protein kiïím soất. Phất hiïån nây gip
chng ta hiïíu àûúåc quấ trònh tấi bẫn mậnh liïåt ca chng,
àưìng thúâi cng cẫnh bấo vïì hiïím hổa tïë bâo gưëc àûúåc cêëy
ghếp cố thïí lâ mêìm mưëng ca ung thû.
Bònh thûúâng, trong cú thïí ln cố sùén mưåt sưë loẩi tïë
bâo gưëc, cố khẫ nùng tấi tẩo àïí thay thïë nhûäng tïë bâo giâ ëu,

Cêëy ghếp
tïë bâo gưëc cố thïí
gieo mêìm ung
thû.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 16

lậo hốa. Mưåt trong nhûäng nhấnh nghiïn cûáu lúán ca khoa hổc hiïån nay lâ khai
thấc cấc tïë bâo gưëc nây, dng àïí àưíi múái hóåc sûãa chûäa cấc mư hû hẩi trong cú
thïí. Cấc tïë bâo ung thû cng cố àùåc tđnh tûúng tûå: nghơa lâ chng cố thïí phên
chia nhiïìu lêìn, tẩo thânh khưëi u.
Lêìn àêìu tiïn, cấc nhâ khoa hổc àậ tòm ra mưëi liïn quan giûäa hai loẩi tïë
bâo nây, úã cêëp àưå phên tûã. Trong mưåt nghiïn cûáu múái àêy, Robert Tsai, Viïån
Àưåt qu vâ Rưëi loẩn thêìn kinh qëc gia úã Bethesda, Maryland (M) vâ cưång sûå
àậ phất hiïån thêëy, protein nucleostemin xët hiïån vúái sưë lûúång lúán trong cấc tïë
bâo cố khẫ nùng tấi tẩo nhû tïë bâo gưëc phưi chåt, tïë bâo gưëc thêìn kinh, vâ mưåt
vâi dông tïë bâo ung thû úã ngûúâi. Ngûúåc lẩi, loẩi protein nây rêët hiïëm gùåp trong
nhûäng tïë bâo àậ biïåt hốa vâ khưng thïí phên chia àûúåc nûäa.
Khi nhốm nghiïn cûáu bưí sung hóåc rt búát hâm lûúång nucleostemin
trong cấc tïë bâo gưëc thêìn kinh vâ cấc tïë bâo dẩng ung thû, thò khẫ nùng phên

chia ca chng giẫm hùèn. Mùåc d chûa biïët rộ chûác nùng chđnh xấc ca protein
nây, nhûng theo phỗng àoấn ca cấc nhâ khoa hổc, dûúâng nhû nucleostemin
àống vai trô lâ mưåt cưng tùỉc phên tûã, àiïìu khiïín quấ trònh phên chia ca tïë bâo.
Nghiïn cûáu cho thêëy, àïí kiïím soất àûúåc quấ trònh phên chia ca tïë bâo
gưëc (sao cho khi cêëy ghếp vâo cú thïí, chng khưng biïën thânh cấc tïë bâo ung
thû ấc tđnh), cấc nhâ khoa hổc sệ phẫi tòm hiïíu sêu hún nûäa nhûäng quấ trònh
phên tûã úã giai àoẩn súám ca tïë bâo gưëc.









KHAÁM PHAÁ NHÛÄNG BÑ ÊÍN KHOA HOÅC 17

KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 18


Ni lûãa Kilauea àậ phun trâo trôn 20 nùm


Vâo ngây 3/1 túái, mưåt trong nhûäng ngổn ni lûãa
hoẩt àưång mẩnh nhêët thïë giúái sệ k niïåm 20 nùm phun
trâo liïn tc, gốp phêìn mang lẩi hún 2 km2 búâ biïín
nham thẩch vâ cất àen cho bậi biïín àưng nam ca hôn
àẫo Hawaii.
Àưëi vúái cû dên sưëng tẩi ngưi lâng Volcano trïn
àónh ngổn ni nây, hoẩt àưång giẫi trđ khưng lâ gò khấc
ngoâi hânh trònh ài vïì phđa bïn kia dậy ni nham nhúã,
vûúåt qua cấc dông nham thẩch tưìn tẩi hâng thêåp k àïí xem mưåt mân trònh diïỵn
lûãa ngoẩn mc nhêët trong thiïn nhiïn.
Nham thẩch liïn tc lùång lệ trâo ra tûâ Kilauea, thónh thoẫng lẩi bùỉn tung
lïn nhûäng khưëi àấ nống chẫy hûúáng ra biïín. Qua 2 thêåp k, nham thẩch àậ chưn
vi 111 km2, tẩo ra nhûäng bậi biïín àen vâ mưåt àûúâng búâ biïín ln thay àưíi.
Nhûng àưìng thúâi nố cng phấ hu cấc ngưi nhâ vâ tiïu diïåt nhûäng ai tòm cấch

bến mẫng túái. "Nguy cú vïì mưåt thẫm hổa ln hiïån hûäu nhûng chng tưi cưë
gùỉng khưng nghơ túái àiïìu àố. Àưëi vúái chng tưi àố lâ cåc sưëng", Kii Morse,
mưåt ngûúâi dên Volcano nối.
Khấch tham quan àïën àêy cng ngây câng nhiïìu, cố ngây lïn túái hâng
nghòn ngûúâi. Mưåt sưë côn tûå gổi lâ ngûúâi nghiïån ni lûãa vâ khưng bao giúâ biïët
chấn vúái nhûäng cẫnh tûúång siïu thûåc àố. "Vễ àểp ca trấi àêët chđnh lâ àûúåc sinh
ra tẩi àêy", Michael Matsumoto phất biïíu sau mưåt chuën ài thùm vâo thấng 7.

Nham thẩch
Kilauea phi xëng Thấi
Bònh Dûúng.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 19

Vâo thấng 5, mưåt miïång ni lûãa múái àûúåc
múã ra úã phđa têy Kilauea vâ tẩo nïn mưåt khu
rûâng lûãa lúán nhêët trong 15 nùm trúã lẩi. Àïën thấng
7, cấc dông nham thẩch chẫy ra túái biïín vâ thu
ht túái 4.000 khấch tham quan mưỵi ngây àïí xem
bậi lûãa chẫy vâo Thấi Bònh Dûúng.
"Bẩn cố thïí xem trïn TV nhûng àïën xem
têån mùỉt múái lâ àiïìu phi thûúâng. Bẩn khưng thïí
tûúãng tûúång cẫ trấi àêët di chuín vâ sûác nống
ca mẫnh àêët bưëc lïn. Khố cố thïí tin àûúåc rùçng
rêët nhiïìu phêìn ca hôn àẫo nây àûúåc tẩo ra tûâ nham thẩch", John Bayliss, mưåt
khấch du lõch nối.
Àúåt phun trâo hiïån tẩi trïn àónh Pu'u 'O'o-Kupaianaha lâ àúåt thûá 55 ca
Kilauea, vâ àûúåc àấnh giấ lâ phun ra lûúång nham thẩch lúán nhêët trïn dậy ni
phđa àưng trong 6 thïë k qua. Bùỉt àêìu tûâ nùm 1983, cấc àúåt phun trâo nham
thẩch ngùỉn àậ bưìi àùỉp nïn ngổn Pu'u' O'o mâ bêy giúâ cố thïí nhòn rộ tûâ biïín.
Àêy àûúåc coi lâ mưåt sûå biïën àưíi àõa chêët k th. Cấc nhâ khoa hổc vêỵn chûa

biïët chùỉc khi nâo thò àúåt phun trâo nây chêëm dûát.
Vâo thûá 7 túái, tẩi Cưng viïn qëc gia cấc ni lûãa Hawaii, cấc quan chûác
dûå àõnh múã nhûäng chuën tham quan àùåc biïåt àïí k niïåm 20 nùm ngổn ni lûãa
hoẩt àưång. Nhâ khoa hổc Don Swanson nối: "Àiïìu nây lâ rêët quan trổng cho
têm linh ca chng ta khi àûúåc chûáng kiïën nhûäng hiïån tûúång siïu nhiïn nhû
vêåy. Nố mang àïën cú hưåi tòm hiïíu tûúâng têån vïì mưi trûúâng chng ta àang sinh
sưëng".







Nhâ khoa hổc Don
Swanson àang khẫo sất hiïån
trûúâng.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 20

Tòm thêëy hốa thẩch bô sất biïín khưíng lưì


KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 21

Cng vúái ngûúâi Àûác, cấc nhâ cưí sinh vêåt
Mexico vûâa khai qåt àûúåc tẩi àêët nûúác Trung M nây
mưåt bưå xûúng ngun vển ca loâi bô sất lúán nhêët tûâng
tưìn tẩi trïn trấi àêët - khng long biïín Liopleurodon
ferox - loâi dậ th àậ thưëng trõ biïín cẫ vâo khoẫng 150
triïåu nùm trûúác àêy.
Bưå xûúng dâi túái 20 mết, tđnh tûâ mi àïën chốt
ài, cố biïåt danh lâ “Quấi vêåt vng Aramberri”, theo
tïn vng Aramberri, àưng bùỉc Mexico, núi nố àûúåc tòm thêëy. Cho túái nay,
ngûúâi ta àậ khai qåt àûúåc nhiïìu xấc Liopleurodon, nhûng chûa cố con nâo
ngun vển nhû úã Mexico.
Bưå xûúng vơ àẩi àậ àûúåc vêån chuín bùçng tâu thy túái Àûác àïí trûng bây
tẩi Bẫo tâng Lõch sûã Tûå nhiïn úã Karlsruhe. Cấc nhâ khoa hổc dûå kiïën sệ sûã
dng nố àïí nghiïn cûáu cåc sưëng ca Quấi vêåt vng Aramberri dûúái biïín sêu
vâ bûäa ùn cëi cng ca nố. Ngoâi bưå xûúng to lúán nây, ngûúâi ta côn tòm thêëy
hốa thẩch ca nhûäng con bô sất biïín nhỗ hún nhû ichthyosaurs, cố thïí àậ bõ
Liopleurodon ùn thõt.
Liopleurodon lâ cha tïí ca àẩi dûúng sêu thùèm thúâi tiïìn sûã. Chng lâ
loâi lúán nhêët trong nhốm khng long àêìu rùỉn, vúái nhûäng chiïëc rùng to bùçng con
dao rûåa, vâ quai hâm khỗe àïën nưỵi à àïí nhai nất àấ granite. Khng long àêìu
rùỉn xët hiïån vâo àêìu k Jura vâ nhanh chống phên tấch thânh hai nhốm lúán:
nhốm cưí dâi nhû Cryptoclidus vâ nhốm cưí ngùỉn nhû Liopleurodon. Cẫ hai àïìu

sưëng úã biïín, vâ lâ hổ hâng ca cấc loâi khng long sưëng trïn mùåt àêët vâo
khoẫng 208 àïën 65 triïåu nùm trûúác àêy.







Kng long àêìu
rùỉn Liopleurodon ferox
(thåc nhốm cưí ngùỉn).
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 22



Giẫi àấp bđ êín vïì ngưi mưå võ vua Ai Cêåp trễ


Tûâ lêu, cấc nhâ khẫo cưí àậ phỗng àoấn KV39,
ngưi mưå àûúåc khấm phấ cấch àêy 100 nùm, lâ núi
chưn cêët Amenhotep I, võ vua trễ con vâ lâ ngûúâi sấng
lêåp nghơa àõa Thung lng ca cấc ưng Hoâng (Ai Cêåp).
Nhûng nay, ngûúâi ta múái tòm thêëy bùçng chûáng chùỉc
chùỉn cho giẫ àõnh àố.
ÚÃ KV39, cố quấ nhiïìu loẩi bùçng chûáng khiïën
cấc nhâ khẫo cưí bưëi rưëi: Khu hêìm mưå côn giûä dêëu êën
ca mưåt v cûúáp bốc tûâ xa xûa. Nố cng cố thïí àậ àûúåc múã cûãa àïí chưn cêët
mưåt nhâ qu tưåc khấc. Thêåm chđ, hêìm mưå dûúâng nhû côn àûúåc sûã dng lâm núi
lûu giûä tẩm thúâi cấc xấc ûúáp hoâng gia trûúác khi àem chưn cêët. Trong nhûäng

cåc khai qåt gêìn àêy, ngûúâi ta àậ àâo àûúåc hún 1.300 ti cưí vêåt, àưì trang sûác
vâ cấc mẫnh xûúng ngûúâi.
Múái àêy, Joann Fletcher, mưåt nhâ Ai Cêåp hổc tẩi Anh àậ bêët ngúâ tòm
thêëy trong hêìm mưå mưåt mẫng tốc giẫ vâ mưåt chiïëc sổ. Àố lâ sổ mưåt ngûúâi ph
nûä, hêìu nhû côn ngun vển vúái mưåt chiïëc rùng khïính. Cố thïí lâ àêy chđnh mể
hóåc ngûúâi thên ca Amenhotep I, nhâ nghiïn cûáu suy lån.
Amenhotep I lïn ngai vâng vúái sûå hêåu thỵn ca mể, Hoâng hêåu Ahmose
Nefertari. “Chng tưi biïët rùçng Amenhotep lâ mưåt cêåu bế, vâ cêåu ln xët hiïån
trûúác dên chng cng vúái mêỵu thên ca mònh" - Tiïën sơ Fletcher nối - "Vò thïë,
mưåt cấch logic cố thïí kïët lån rùçng, Amenhotep I cố lệ àậ àûúåc chưn chung mưå
vúái mể ca cêåu cng nhû vúái cấc thânh viïn nûä khấc trong gia àònh”. Vâ nhû
vêåy, ngưi mưå nây cố thïí chđnh lâ ca Amenhotep I - võ vua Ai Cêåp àêìu tiïn àậ
chổn ngúi an nghó cëi cng tẩi Thung lng cấc ưng Hoâng.

Thung lng ca
cấc ưng Hoâng (Ai
Cêåp).
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 23









Linh miïu tai nhổn cố thïí bõ tuåt diïåt nhû hưí rùng
kiïëm

Cấc nhâ tûå nhiïn hổc cẫnh bấo rùçng, loâi linh miïu tai
nhổn, cû tr trong cấc cấnh rûâng bêìn úã Têy Ban Nha vâ Bưì
Àâo Nha, cố thïí trúã thânh loâi àêìu tiïn trong hổ nhâ mêo bõ
tuåt chng, kïí tûâ sau cấi chïët ca hưí rùng kiïëm cấch àêy
hâng triïåu nùm. Ngun nhên lâ vûúng qëc ca chng àang
bõ thu hểp lẩi.
Tûâ lêu, nhu cêìu dng bêìn àïí lâm nt chai truìn thưëng
cho ngânh cưng nghiïåp sẫn xët rûúåu vang vâ champagne úã Têy Ban Nha vâ
Bưì Àâo Nha àậ giẫm mẩnh, thay vâo àố lâ cấc loẩi nt chai tưíng húåp. Nhûäng
ngûúâi nưng dên àậ chùåt bỗ cấc rûâng bêìn, thay thïë bùçng cấc loẩi cêy lûúng thûåc
kinh tïë hún. Àiïìu nây trúã thânh tai hổa cho linh miïu.
“Phẫi cố nhûäng thay àưíi hoân toân àïí bẫo vïå loâi linh miïu, nïëu khưng
chng sệ chïët hïët trong thêåp k nây, vâ trúã thânh loâi mêo àêìu tiïn bõ tuåt

Linh miïu
tai nhổn.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 24

chng, tiïëp theo hưí rùng kiïëm”, Eduardo Goncalves, tấc giẫ cën “The Algarve
Tiger”, viïët vïì loâi linh miïu Têy Ban Nha, cho biïët.
Loâi mêo sưëng vïì àïm nây khoấc lïn mònh bưå lưng vâng, àiïím nhûäng
chêëm nêu vâ cố kđch cúä tưëi àa bùçng mưåt con chố nhâ. Cho àïën gêìn àêy, ngûúâi ta
vêỵn chùỉc mêím rùçng côn khoẫng 1.000 con àang lang thang trïn cấc àưìng cỗ úã
miïìn trung vâ miïìn nam Bưì Àâo Nha, Têy Ban Nha. Tuy nhiïn, múái àêy, cấc
nhâ khoa hổc àậ lo ngẩi khi phất hiïån ra rùçng, con sưë nây thûåc tïë chó chûa àêìy
200. Qu Th hoang Thïë giúái cho biïët, trong sưë àố chó côn khoẫng 30 cấ thïí cấi
cố khẫ nùng sinh sẫn. Nhiïìu loâi àưång vêåt qu khấc nhû hûúu vâ àẩi bâng cng
cố thïí bõ ẫnh hûúãng tûâ viïåc chùåt phấ cấc rûâng bêìn nây.

Tốc cố thïí dûå bấo tuët?


Mưåt ph nûä ngûúâi Somerset (Anh) tun bưë rùçng bâ cố thïí biïët trûúác khi
nâo thò tuët rúi, búãi tốc ca bâ lc àố sệ dûång àûáng lïn. Theo cấc nhâ khoa
hổc, hiïån tûúång nây lâ do tốc àậ phẫn ûáng vúái nhûäng ion àûúåc tđch t trong
khưng khđ lẩnh hanh khư trûúác khi trúâi bùỉt àêìu àưí tuët.
KHẤM PHẤ NHÛÄNG BĐ ÊÍN KHOA HỔC 25

Carole Pearse, 52 tíi vâ lâ mể ca 3 àûáa con, cho biïët, da àêìu bâ bùỉt àêìu
nhûác ngûáa khi tuët chín bõ rúi. Carole nối: "Tưi cẫm thêëy tốc tưi nhiïỵm àiïån
vâ nưí lấch tấch khi chẫi àêìu. Àiïìu àố côn ph thåc vâo ấp sët khđ quín vâ
tưëc àưå tuët rúi, nhûng thûúâng xẫy ra àưi ba ngây trûúác khi tuët àưí xëng".
"Ngây Boxing Day lêìn trûúác àậ cố tuët vâ tưi àậ dûå bấo àûúåc àiïìu àố.
Côn ngay bêy giúâ thò tốc tưi hoân toân phùèng lùång", Pearse nối. Bâ nhêån thêëy
hiïån tûúång nây lêìn àêìu tiïn vâo nùm 1963 khi cẫ gia àònh àốn tuët trong 3
thấng úã trang trẩi.