Entropy - ứng dụng trong kinh tế và lối đi nào cho việt nam

MC LC

LI M U 1
CHNG 1
Entropy – Nhng hiu bit c bn 3
1.1. Ngun gc ra đi khái nim entropy 3
1.2. nh ngha entropy 4
1.2.1. Tìm hiu v nhit đng lc hc 4
1.2.2. nh ngha entropy 5
1.2.2.1. nh ngha entropy theo đng lc hc c đin 5
1.2.2.2.nh ngha entropy theo vt lý thng kê 6

CHNG 2
ng dng ý ngha ca entropy vào kinh t 8

CHNG 3
Vit Nam và con đng phía trc 15
3.1. Xu hng sp ti có th là gì? 15
3.2. Nhng gii pháp dành cho Vit Nam 27

KT LUN 40
TÀI LIU THAM KHO 41

1

LI M U
  
Cuc khng hong 2008 đã làm nn kinh t th gii chao đo. Tht nghip cao, phúc
li xã hi gim, tính minh bch và trung thc ca h thng tài chính tr thành mt
câu hi ln. Bên cnh đó là các nguy c v chính tr và li ích xut hin t sau cuc
khng hong này đã, đang và s đy cuc sng ca chúng ta vào tình cnh bt n

hn, khó khn hn. Kinh t hc hin đi đã tht bi trong vic d báo khng hong
và kim soát nhng hu qu xu. Phi chng ngành kinh t mà chúng tôi đang hc là
mt th vô b, hay nói mt cách tiêu cc nh Paul Krugman chng hn: “thng thn
cho rng môn kinh t hc v mô trong ba mi nm qua nh li nht thì có th nói là
cc k vô ích, còn tht nng li thì phi nói là tht s có hi!”. Bóng bóng tài chính
v đã ln, cái ln hn là uy tín ca các nhà kinh t. Vì sao li có kt qu nh vy?
Các nghiên cu gn đây đã cho thy rng, khng hong kinh t 2008 là h
qu ca 3 tht bi:
Th nht, sai lm trong vic vn dng các hc thuyt kinh t mt cách máy
móc.
Th hai, s t tin ca các nhà hoch đnh chính sách.
Th ba, nim tin vào th trng hiu qu và trí thông minh ca các cá th
tham gia th trng.
Các hc thuyt vn d đc khai sinh cùng vi nhng gi đnh và nhng gii
hn riêng. Vic đa ra các gi đnh t thân nó cng hàm cha nhiu hn ch. Tuy
nhiên, các nhà kinh t thng him khi nhc nh mi ngi v các gii hn đó cng
nh nguy c phá sn ca các hc thuyt. Thêm vào đó, s thông thái v mt toán
hc và chính xác đn tng con s ca các thut toán cao cp đã che đy nhng
khim khuyt ca các mô hình. Chính nhng điu này làm gia tng o nh kim soát
ca ngi s dng, đc bit là các nhà điu hành kinh t v mô. H t tin th phanh
nn kinh t vi nim tin th trng là hiu qu. Các chng khoán phái sinh ln lt
2

ra đi, nn kinh t th gii tr nên hn lon hn bao gi ht. Và kt qu tt yu là
qu bóng đc bm cng ti mc phát n: KHNG HONG!
Tu trung li ca ba sai lm này là s tht bi có h thng ca kinh t hc hàn
lâm. Kinh t hc hin đi đã bó buc nn kinh t vào vic nghiên cu các quyt đnh
ti u, hiu nôm na là các kinh t gia đáng kính ca chúng ta đang cho tt c các anh
béo mc chung mt chic qun. Mt tng lai đy bt n khin mi ngi hoang
mang và hong lon. Liu rng có gii pháp nào cho Vit Nam trong bi cnh hin

nay không? Nh mt s may mn tình c, bui hi tho ca GS Trn Ngc Th đã
mang đn cho chúng tôi mt gi m mi trong Kinh t hc, đó là Entropy. Tht thú
v là Entropy xut phát t vt lý hc, mt môn khoa hc đã có mi quan h khá lâu
đi vi kinh t hc k t thi ca Daniel Bernoulli. Entropy đã góp phn đa kinh t
hc tin lên trên con đng tr thành mt môn khoa hc ph thông và mang tính đa
dng cao vi nhng chi, nhng nhánh đc phát trin da trên mi liên kt gia
Kinh t hc vi các lnh vc. Liu entropy có giúp ta nhìn thy đc c hi nào gia
vô vàn thách thc nh hin nay không?














3

Chng 1. Entropy – Nhng hiu bit c bn:

1.1. Ngun gc ra đi khái nim entropy
Lch s ca entropy bt đu vi công trình ca nhà toán hc ngi Pháp
Lazare Carnot vi quyn “Các nguyên lý c bn ca cân bng và chuyn đng”
(1803). Trong tác phm này, ông đã đ xut nguyên lý cho rng tt c nhng s gia

tc và va chm ca các phn đang chuyn đng trong mi c cu đu có hin din
ca nhng hao tn v "moment hot đng". Nói cách khác, trong bt k mt quá
trình t nhiên nào đu tn ti mt xu hng c hu ca s tiêu tán nng lng hu
ích. Da trên công trình này, nm 1824 con trai ca Lazare là Sadi Carnot đã xut
bn cun “Nhng suy ngm v nng lng phát đng ca la”. Trong đó, ông nêu ra
quan đim rng trong mi đng c nhit, mi khi calo, mà ngày nay gi là nhit,
"ri" do mt s sai khác nhit đ, thì công hay nng lng phát đng có th đc
sinh ra t nhng tác dng ca "s ri calo" gia mt vt nóng và mt vt lnh. ây
là nhng nhn thc ban đu v nguyên lý th hai ca nhit đng lc hc.
Carnot đã xây dng quan đim v nhit ca mình mt phn da vào "Gi
thuyt Newton" (đu th k 18). Gi thuyt này cho rng c nhit và ánh sáng là
nhng loi khác nhau ca nhng dng vt cht không th phá hy, b hút và đy bi
nhng vt cht khác. Ông cng da vào quan nim ca Count Rumford, ngi đã
ch ra rng nhit có th đc sinh ra do ma sát nh khi các nòng đi bác nã đn. Do
đó, Carnot đã suy lun rng nu mt vt th cha vt cht sinh công, chng hn nh
mt vt cha hi nc, đc đa li điu kin ban đu ca nó (nhit đ và áp sut) 
cui ca mt chu trình máy, thì "không có thay đi nào trong trng thái ca vt sinh
công." Chú thích này sau đó đc thêm vào nh là nhng chú thích nh  cui trang
trong quyn sách ca ông, và chính nó đã dn đn s phát trin ca khái nim
entropy.
Trong thp niên 1950 và và thp niên 1960 sau đó, nhà vt lý ngi c
Rudolf Clausius đã phn đi mnh m gi thuyt trên ca Carnot. Clausius cho rng
4

phi có s thay đi trng thái ca vt sinh công và đa ra cách gii thích toán hc
cho s thay đi đó, bng cách nghiên cu bn cht ca s t hao tn nhit hu ích
khi thc hin công, chng hn nh khi nhit đc sinh ra do ma sát. ây là điu trái
ngc vi các quan đim trc đó, da vào lý thuyt ca Newton, rng nhit là ht
bn vng có khi lng. Sau đó, các nhà khoa hc nh Ludwig Boltzmann, Willard
Gibbs, và James Clerk Maxwell đã ch ra c s thng kê ca entropy; Carathéodory

đã kt hp entropy vi mt đnh ngha toán hc ca s bt thun nghch.
1.2. nh ngha Entropy
1.2.1. Tìm hiu v nhit đng lc hc
Thut ng nhit đng hc (hoc nhit đng lc hc) có hai ngha:
- Khoa hc v nhit và các đng c nhit (nhit đng hc c đin) : nghiên cu tt
c nhng hin tng chu s chi phi ca:
 Nhit
 S bin thiên ca nhit
- Khoa hc v các h thng  trng thái cân bng (nhit đng hc cân bng)
 Nhit đng hc cân bng làm vic vi các quá trình trao đi nng lng (và,
do đó, vt cht)  trng thái gn cân bng. Các quá trình nhit đng hc
không cân bng đc nghiên cu bi nhit đng hc phi cân bng.
 Trong mt h ln, và khi trng thái cân bng có th đt đc, ngi ta có th
d đoán chính xác "s phn" ca h ngay c khi "s phn" ca nhiu b phn
không th xác đnh đc.
- Các đnh lut:
nh lut 0 : Nu hai h có cân bng nhit đng vi cùng mt h th ba thì chúng
cng cân bng nhit đng vi nhau
nh lut 1 : Nhit nng truyn vào mt h bng thay đi ni nng ca h cng vi
công nng mà h sinh ra cho môi trng
nh lut 2 : Mt h ln và không trao đi nng lng vi môi trng s có entropy
luôn tng hoc không đi theo thi gian.
nh lut 3 : Trng thái ca mi h không thay đi ti nhit đ không tuyt đi
5

1.2.2. nh ngha Entropy
1.2.2.1 . nh ngha ca entropy theo đng lc hc c đin
Khó khn trong vic đa ra mt đnh ngha chính xác v entropy ca mt h
chính là vic entropy không có tính bo toàn. i lng này có th tng mt cách
đt ngt trong mt quá trình không thun nghch. Tht vy, theo đnh lut th hai

ca nhit đng hc, entropy ca mt h cô lp không th gim, mà ch có th tng
hoc gi nguyên giá tr trong trng hp quá trình bin đi là thun nghch.
- Nhng bin đi mang tính thun nghch - không thun nghch
Mt s bin đi mang tính thun nghch trong nhit đng hc khi nó mang
tính 'gn cân bng' và không gây ra ma sát dn đn s thoát nhit nào. Trong nhng
điu kin nh trên, s bin đi ca h có th coi nh cu thành t mt lot các trng
thái cân bng liên tip. Nu chúng ta đo ngc nhng điu kin ca môi trng bên
ngoài - yu t nh hng đn s bin đi ca h, ta s quay nguc li trng thái ban
đu qua nhng trng thái cân bng y ht nh trên nhng theo th t ngc li. S d
có điu này là vì không có hin tng tht thoát (nhit,vt cht ) Vì th, ta có th
mô phng đc s bin đi ca h và mô t chính xác trng thái cân bng ca h 
tng thi đim. Vì nhng gi thit đã đt ra nh trên, nhng bin đi mang tính
thun nghch đc coi là mt mô hình lí tng (ging nh mô hình khí lí tng, khi
chúng ta gi thit rng không có s va chm gia các phân t khí vi nhau ). T mô
hình này, chúng ta có th miêu t nhng quá trình bin đi thc bng cách đm bo
rng nhng quá trình đó đc thc hin vi tc đ rt chm, s tác đng làm mt
cân bng ca các hàm trng thái là rt ít và ma sát cng đc gim thiu ti đa.
Ngc li, mt s bin đi đc coi là không thun nghch nu nh không
tha mãn nhng điu kin nh  trên. iu này ging nh trng hp qu trng b
v khi va chm vi sàn nhà cng : chúng ta có th thy nu s bin đi là thun
nghch : qu trng s t ghép các mnh v li ri bay lên trên không, tr v trng
thái ban đu.  ví d này, chúng ta thy có s th hin ca mi tên thi gian.
- Công thc hóa c th Entropy trong thc t
6

Nhng s bin đi trong thc t thng là nhng bin đi không thun
nghch do luôn có s tht thoát. Do đó mà h không bao gi tr v mt cách tc thi
v trng thái ngay trc đó.
Nng lng b mt ca h di dng nhit lng s đóng góp vào s gia tng
ca s 'hn lon' chung, đo bng hàm trng thái entropy, kí hiu là S. Tt c các s

bin đi thc đu đc thc hin vi s tng lên ca s 'hn lon' chung ( bao gm
h + môi trng ngoài).  đây, chúng ta nói rng có s tng entropy. Phng trình
ca đnh lut th hai mô t s tng entropy:
+ Trong trng hp bin đi không thun nghch, có s tng entropy
* S(chung) = S(to ra) = S(h) + S(môi trng ngoài) > 0
+ Trong trng hp bin đi là lý tng (thun nghch), không có s to ra entropy
* S(to ra) = S(h) + S(môi trng ngoài) = 0
1.2.2.2. nh ngha ca entropy theo vt lý thng kê
- Thuyt đng hc ca các khí
Vt cht đc cu thành t các ht (phân t, nguyên t, electron ) chuyn
đng không ngng (tác đng nhit) to ra gia chúng mt loi lc tng tác hút
nhau mà cng đ ca loi lc này gim dn khi khong cách tng tác tng. Vi
th khí, khong cách gia các ht là tng đi ln, do đó, các tng tác thng yu
và các ht có th đc coi nh t do di chuyn trong không gian gii hn. Tuy nhiên
do không gian gii hn nên các ht này s chu nhng va chm gia chúng dn đn
s bin thiên nng lng.  th lng, khong cách gia các ht nh hn và các phân
t do đó ít t do di chuyn hn (có th di chuyn trong th tích ca cht lng nhng
không th thoát ra ngoài).  th rn, mi phân t liên kt đàn hi vi các phân t
bên cnh và dao đng quanh mt v trí c đnh. Trong tt c các trng hp, v trí và
nng lng ca các ht hoàn toàn phân b ngu nhiên.
- Công thc hóa c th Entropy trong thc t
Tng nng lng ca tt c các ht trong mt h đc gi là ni nng U ca
h. Mt h là cô lp, ngha là không có s trao đi nng lng cng nh vt cht vi
môi trng ngoài. Trng thái v mô ca h đc xác đnh bng th tích V và ni
7

nng U. Tuy nhiên, các ht có th đc sp xp trong cng mt th tích bng nhiu
cách khác nhau; tng t nh vy, ni nng cng có th đc phân b trên các ht
theo nhiu phng cách khác nhau. Mi cách đt các phân t vào mt th tích và
phân b ni nng cho các phân t đó đc gi là mt 'cu hình vi mô' ca trng thái

v mô xác đnh bi th tích V và ni nng U. S ht trong mt h v mô là rt ln (c
10
23
), s lng cu hình vi mô (U,V) cng rt ln. Chúng ta đnh ngha entropy S
(hàm s ca U và V) nh sau
S=k
B
.ln() (trong đó k
B
= 1,381 x 10
23
J.K
-1
đc gi là hng s Boltzmann).
ng thc này đc đa ra bi Ludwig Boltzmann vào nhng nm 1870 khi
mà khái nim v trng thái vi mô còn khá tru tng vì kin thc v nguyên t và
các tính cht lng t ca chúng còn cha đc hiu thu đáo. Boltzman đã b ch
nho khá nhiu bi nhiu nhà khoa hc đng thi và điu này đc coi là nguyên
nhân chính dn đn vic t sát ca ông. Ngày nay, ông đc coi là cha đ ca nhit
đng hc thng kê. M ca ông  Viên có khc công thc v ngun gc ca
entropy.
Mt h chuyn đi liên tc t cu hình vi mô này sang cu hình vi mô khác,
cho đn khi đt cân bng. Chúng ta tha nhn nguyên lý c bn sau đây: “Khi mt
h cô lp khi  trng thái cân bng, các trng thái vi mô có th đt đc ca h có
xác sut xut hin bng nhau.”
Tiên đ này là phát biu k nht ca nguyên lý th hai ca nhit đng hc.Do
entropy là đi lng có tính cht cng đc, ta có th vit:
S= S
1
+ S

2
= k
B
.ln(
1
) + k
B
.ln(
2
)
T đây, s lng cu hình vi mô ca h  = 
1
x 
2
.






8

Chng 2. ng dng ý ngha ca Entropy vào kinh t:

Trong phn trên chúng ta đã bit entropy là gì và ý ngha ca nó trong vt lý,
trong phn này chúng ta s nói v ý ngha ca Entropy trong kinh t hc. Tht ra
vic ng dng vt lý vào trong kinh t đã có t khá lâu, t thi Daniel Bernoulli, t
đó đã to ra mt nhánh mi ca kinh t hc đc gi là econophysics. Rt lâu sau,
ti lt mình, Georgescu-Reogen đã đ xut vic áp dng các đnh lut II ca nhit

đng lc hc hay còn gi là đnh lut entropy vào kinh t hc vào nm 1971. Sau đó,
ý tng này ca Reogen đc vào trong mt nhánh con mi econophysics vi tên
gi là thermoeconomics đã đc Myron Tribus đt ra trc đó vào nm 1962.
Trc tiên, chúng tôi s gii thiu cho bn mt ý tng tng quát v entropy
trong kinh t đc đa ra bi Alan Raine:
“Chúng tôi tranh lun rng khi các h thng kinh t tng trng và phát trin,
chúng cn gia tng tng khuch tán ca chúng, phát trin nhng cu trúc phc tp
hn vi nhiu nng lng đi vào hn, gia tng hot đng mang tính chu k ca
chúng, phát trin s đa dng ln hn và to ra nhng cp đ trt t hn, tt c dn
ti vic làm gim nng lng. Nhng qui lut tn ti trong các h thng kinh t là
vic thu hút nng lng vào vic sn xut và tái sn xut ca chúng và cung cp
nhng quá trình dn truyn làm tng tng khuch tán ca h thng… Chúng tôi tin
rng mô thc nhit đng lc hc làm cho nhng nghiên cu v h thng kinh t
đc phát trin t mt môn khoa hc mô t thành mt môn khoa hc tiên đoán da
trên nhng qui tc cn bn nht ca vt lý tr nên kh thi hn.”
Phát biu có v vn còn khá chung chung, chúng ta s đào sâu vn đ ngay
bây gi. Chúng ta bit rng khi mt h cô lp tin hành trao đi nng lng ca nó
gia các ht, thì phn nng lng hu ích (available energy) s ngày càng gim
xung và gia tng phn nng lng vô ích (unavailable energy) trong quá trình trao
đi, vic xut hin s hao phí đó là phân phi ngu nhiên gia các ht vt cht li ti
trong mt h cô lp và s hao phí ngu nhiên đó đc gi là entropy. C th sinh vt
9

ca chúng ta có th xem là mt h kín và vì th đn mt lúc nào đó khi ta già đi, kh
nng s dng nng lng hiu qu ca chúng ta cng gim dn. Các h vt cht hay
sinh vt khác cng chu chung s phn đó, hay nói cách khác là khi có s xut hin
ca mi tên thi gian và s không thun nghch thì entropy s ngày càng gia tng và
đt ti cc đnh. Khi entropy đt cc đnh, ngha là h đó đã ht nng lng, kt qu
là nó s dit vong.
Không may thay h thng kinh t ca chúng ta cng chu tác đng đó ca

đnh lut II. Các hot đng kinh t ca chúng ta luôn cn s dng nng lng, vy
phi chng ti mt lúc nào đó, các h thng kinh t ca chúng ta s s dng nng
lng kém hiu qu hn và cui cùng s là tàn li. May mn thay, câu tr li là
không, nhng ti sao? Trc khi có câu tr li chúng tôi xin đa ra câu hi v mc
tiêu ca kinh t hc là gì? Trc đây là tng trng còn bây gi là phát trin bn
vng và công bng xã hi. Có th nói đó là tôn ch cao th hai ca con ngi ch sau
vic đc tn ti. Do đó, theo ý ngha ca entropy mà chúng tôi đã nêu  trên thì khi
mà các h thng kinh t tng trng và phát trin, chúng ta có th nhn thy 6 đim
sau:
1. Mt s gia tng trong tng nng lng s dng.
2. S phát trin ca nhng cu trúc phc tp hn.
3. S gia tng trong hot đng có tính chu kì t dn truyn và s tham gia ca th
ch trong các quá trình này.
4. S ni lên ca tính đa dng hn.
5. S to ra tính th bc hn.
6. S gia tng v cu trúc ca kin thc và s hiu bit, và s quan trng ca nhng
mi quan h gia chúng.
Hãy tng tng v tr ca chúng ta là mt h ln và trong đó bao hàm rt
nhiu h con khác. Chúng ta có rt nhiu h đi t đn gin nh các phân t, t bào
Bernard cho ti các h phc tp hn nh sa mc, rng rm, các by thú hay xã hi
loài ngi. H thng kinh t đang vn hành ca chúng ta suy cho cùng cng ch là
mt h tn ti trong lòng xã hi loài ngi, xã hi loài ngi đi lên thì nó cng đi
10

lên, xã hi loài ngi trì tr thì nó cng trì tr. Có th nói đó là mt mi quan h hai
chiu mà trong đó s tn ti ca xã hi loài ngi giúp cho h thng kinh t tn ti,
và ti lt mình, h thng kinh t bng các lc th trng thúc đy xã hi con ngi
tip tc đi lên. Trong quá trình phát trin đó trình đ con ngi ngày càng đc m
rng và h qu là nhu cu s dng tng lên làm cho tng nng lng s dng gia
tng. Tht rõ ràng đ nói xã hi nguyên thy s dng nng lng ít hn thi trung

c, và thi trung c chc chn s s dng ít nng lng hn so vi thi đi công
ngh thông tin. Tt nhiên vic s dng nng lng còn ph thuc vào vn đ dân s,
tuy nhiên có mt thc t trái ngc rng tng s dng nng lng ca các nc châu
Phi cha bng mc s dng ti M, do vy có th có lý gii nào tt hn cho vic các
lc th trng làm gia tng nhu cu ca con ngi đa ti h qu là chúng ta cn sn
xut nhiu hn đ đáp ng các nhu cu đó.
Ngoài ra, vài ý kin khác trong thermoeconomics b sung rng h thng kinh
t ca chúng ta vn d là mt cu trúc khuch tán đã đc m rng thông qua mt
cht dn xut quan trng, đó là “s t t chc”. Chúng ta đu bit rng “cu trúc
khuch tán” và “s t t chc” là hai khái nim khá quen thuc trong nhit đng lc
hc. Tuy vy ng dng ca nó đc m rng sang các ngành khác nh hóa hc, sinh
hc và gi đây là xã hi hc và kinh t hc. “S t t chc” có v là mt khái nim
d hiu, đó là mt yu t khá quan trng đ mt h t mt cu trúc hn lon và mt
trt t tr nên có quy c hn, chúng ta gi đó là trt t trong hn lon. Tính đi lu
trong không khí là mt s thit lp trt t gia các lung gió hn lon trên b mt
đa cu, các loài chim và thú đu bit phát trin thành by đàn và luôn có con dn
đu đ to lp mt th trt t tng đi gia s hn lon trong h sinh thái. S t t
chc hàm ý nh mt cu trúc m hn ca nhit đng lc hc mà trong đó các h hp
thu, chuyn hóa và khuch tán nng lng. Tuy vy trong kinh t, t t chc là mt
quá trình phc tp hn và đòi hi nhiu nng lng đ hp thu, chuyn hóa và
khuch tán hn, do đó nó s khác bit hn so vi các h sinh vt khác. Chúng ta có
th thy t xã hi nguyên thy chúng ta tin dn qua các ch đ quân ch và bây gi
là nn dân ch cng hòa, đó là kt qu ca s t t chc trong xã hi loài ngi đ
11

thit lp trt t trong hn lon bi vì vn còn đâu đó nhng k ngoài vòng pháp lut.
Nh vào “s t t chc” mà các h hp thu, chuyn hóa và bc x nng lng tt
hn, và đ đáp ng điu đó các h s to ra mt cu trúc khuch tán phc tp hn.
Ví d nh các rng cây có kh nng hp th ánh sáng mt tri và chuyn hóa thành
nng lng tt hn nhng ni sa mc hay nhng vách đá khô cn, đ tip tc quá

trình đó, các rng cây m rng din tích ca nó, ln dn ra xa hn, nhiu cây xanh
hn và hp th cng nh chuyn hóa nng lng tt hn. iu này đã đc quan sát
bi Hatsopoulos và Keeman và gn hn na là Schneider và Kay trong bi cnh ca
mt s hp thu nng lng mt tri ròng ca mt h sinh thái. Sinh khi hp th
nng lng mt tri thông qua vic to ra nhiu sinh khi hn nh đã đc chng
minh bi s lng ca nng lng mt tri đc phn chiu bi rng rm và sa mc
là khác nhau. S t t chc là khá quan trng đ duy trì mt h, tuy vy chính cu
trúc khuch tán li giúp h m rng kh nng phát trin ca nó hay nói cách khác
các h trong t nhiên là nhng kt cu mà cu to ca nó nh nhng c xe s dng
nng lng, nu điu này không đúng, thì s không có mt cu trúc phân tán vi đc
tính dn truyn. Do đó, không có s xut hin ca nhng nn móng hóa hc thích
hp và môi trng tt, thì s không có s sng.
Lp lun trên đã phá v đc nhng gii hn ca hc thuyt v dân s do
Malthus đ ra. Dân s ngày càng gia tng không có ngha là chúng ta không còn các
ngun lc đ s dng, vn còn đây mt tia sáng v vic m rng các gii hn ca
vic s dng ngun lc ca mt xã hi phát trin. Nên lu ý rng tng vic s dng
nng lng hu ích là rt quan trng vì nó giúp ti thiu hóa entropy đ chng li s
sp đ ca chúng ta ngay trc khi chúng ta có th tìm ra con đng đ m rng các
gii hn ca vic “thâu tóm” nng lng và bin nó thành mt phn trong cu trúc
phc tp ca h thng kinh t. Kt qu ca mt cu trúc khuch tán vi đc tính là
s t t chc đa đn cho chúng ta nhng lý gii v vic ti sao các h thng kinh t
tng trng và phát trin thì đòi hi cu trúc phi phc tp hn, đa dng hn, có th
bc hn và đòi hi tính chu k cng nh s tham gia ca các th ch.
12

Nh vy chúng ta đã lý gii đc nm đim đu tiên, tuy vy vn còn đó
đim th sáu, đó là đim mà chúng tôi cho là bc ngot, là chìa khóa cho s phát
trin trin ca xã hi loài ngi và h thng kinh t so vi các h khác trong t
nhiên. Chúng ta đã lp lun rng nh vào cu trúc khuch tán có đc tính t t chc
mà các h s dng nng lng tt hn do đó phát trin hn nhng h khác, tuy vy

nhng lp lun đó không lý gii đc ti sao h thng kinh t li phát trin hn mt
rng cây. Nu xét v s t t chc chúng tôi e rng chúng ta khó mà có s phân tng
mt cách hài hòa và hiu qu nh s phân tng ca các rng cây. Tip đó kh nng
m rng ca chúng ta có l s khó bng rng cây, nên nh rng “dân s” ca rng
cây thì ln hn dân s loài ngi và nhng cây mi nm tui đã xem là trng
thành trong khi chúng ta thì vn còn là nhng đa tr. im th sáu chính là lý gii
hp lý nht cho phn bác này. H thng kinh t là nhng cu trúc có hiu bit và vì
th mà nó có th dùng s hiu bit đ gia tng sc cha nng lng ca nó ln hn
các h sinh vt khác. Các h thng kinh t luôn đi kèm vi kin thc v khoa hc và
công ngh giúp cho vic s dng các ngun lc hiu qu hn hay nói cách khác là
các h thng kinh t thì luôn “có kh nng” m rng gii hn s dng nng lng
ca nó. Ý chúng tôi mun nói “có kh nng” ngha là có s không chc chn  đây,
không phi lúc nào chúng ta cng thành công, vài nn vn minh v đi đã li tàn
trong lch s có th là mt bng chng cho s tht bi trong vic m rng các gii
hn nng lng. Nghe có v khá bi quan nhng đúng là vy. Phát minh v đi đu
tiên ca con ngi chính là la. ó không ch đn thun là vic con ngi có th
si m qua nhng mùa đông khc nghit hay là đ tn hng món tht nng ngon
lành mà đó là mt bc tin trong vic s dng nng lng ca chúng ta. Trc khi
có la chúng ta n trong nhng hang đá ti, cht vì tht và nc sng đy vi khun,
mt ngày làm vic ch bt đu khi mt tri ló dng và kt thúc trc khi màn đêm
v. Sau khi có la chúng ta không ch món tht nng ngon tuyt mà chúng ta còn
làm ra binh khí và đ dùng bng đng, st, làm ra gm s đ cha đ và gch đ xây
nhà. Lch s sang trang, chúng ta bt đu dy sm hn mt chút và ng tr hn mt
chút vì đã có ánh la soi sáng. Nh có la chúng ta đã tn dng đc ngun nng
13

lng xung quanh đ gia tng nng sut ch không quanh qun mãi vi hang ti.
Vài trm nm sau chúng ta bt đu có than đ dùng cho vic sn xut và ti cui th
k 19 là du m. Ri thay, qua 100 nm chúng ta vn cha s dng thêm mt ngun
nng lng mi đ m rng gii hn ca mình trong khi đó sc sn xut ca chúng

ta nhiu hn gp đôi các giai đon trc cng li nh vào vic phát trin các công
ngh khác nh đng c đt trong, cht bán dn, khoa hc vi tính. Tuy nhiên mi
vic ch dng li  mc chúng s dng hiu qu hn các ngun nng lng đang
hin hu ch cha phi là mt bc đt phá mi nh vic tìm ra la hay vic bit s
dng du m. Cho ti ngày hôm nay cht lng màu đen vn đang là ngun nng
lng chính và chiu theo entropy thì chúng ta cn gp rút tìm ra mt ngun nng
lng mi. Tuy vy đó s là phn tho lun  chng sau. Mt đim quan trng na
ca h thng kinh t đã đc Karl Marx đa ra khá lâu đó là kh nng tái sn xut
ca lao đng. Chúng ta may mn có đc kh nng đó nh vào mi liên kt ca tri
thc gia các th h, điu đó giúp cho th h sau sn xut ngày càng hiu qu hn
th h trc. Các h sinh vt không có đc đim này, chúng cn phi ngh ngi
nhiu hn, trong khi chúng ta có th to ra máy móc đ gim ti gánh nng sn xut.
Chúng tôi xin cô đng ý này qua mt ch: “Kinh nghim”. Tri thc là mt s k
tha kinh nghim t các th h và nh đó mà chúng ta đã tin hóa vt xa ngi h
hàng tinh tinh Phi châu.
Chúng tôi dám chc nhng ai đã tng hc qua kinh t hc đu bit câu nói
quen thuc: “Trong dài hn thì công ngh s thay đi” và kt qu là chúng ta s phát
trin đi lên. Tt nhiên chúng ta không ph nhn vai trò ca vn và lao đng nhng
trong dài hn thì chúng s đt ti đnh và khó có th gia tng. Máy hi nc là mt
ví d cho s gii phóng thành t lao đng trong hàm Cobb Douglas. Tuy vy s thay
đi công ngh li hàm cha mt điu gì đó khng chc chn bi vì thay đi ngha là
có ri ro và dài hn tc là không chc chn.  đây chúng ta li thy s cn thit ca
mt cu trúc khuch tán và s t t chc. S t t chc trong h thng to ra các
đnh ch, các t chc, các nhóm li ích cnh tranh ln nhau. “Kinh t th trng” là
mt kt qu ca s cnh tranh đó, ni mà các lc th trng thúc đy các t chc
14

nh trong lòng h thng kinh t buc phi đi mi đ tn ti. S t t chc này đa
ti cu trúc khuch tán nh vy mà chúng ta có mt s đa dng hóa “danh mc
khám phá công ngh mi”. Nói theo mt cách khác là chn lc t nhiên ch là la

chn hng hai mà kt qu t vic la chn đó đn t mt s đa dng các c hi đ
chn la, cái mà trong vt lý gi là tính không đng hng (anisotropy). Bây gi ta
có th kt lun s phc tp ca h thng kinh t chính là kt qu ca s sáng to ra
nhng kin thc và hiu bit mi trong mi tng tác ca các lc th trng t các
t chc bên trong nó vi yêu cu là s đa dng hóa các hng phát trin công ngh,
t đó phá v các gii hn cha đng nng lng ca h thng kinh t.




















15

Chng 3. Vit Nam và con đng phía trc:

3.1. Xu hng sp ti có th là gì?
Có th nhng lp lun trong phn trên ca chúng tôi đã đc nhiu ngi nói
t trc, tuy nhiên đó không phi là vic quan trng nht. Chúng tôi ngh các bn
đu bit v vic ci tin k thut, tuy nhiên cái mà chúng ta cn sp ti là mt cú sc
v mt công ngh, đó chính là yêu cu bc thit hin nay. Chúng tôi xin phép s
dng mt kt qu nghiên cu t giáo s John Behzad v tính chu k trong mi quan
tâm ca các kinh t gia:

Giai đon Tên gi Hot đng chính
1900 – 1920 Bigness: Business expansion
M rng: bành trng kinh
doanh

Các quc gia t bn phng
Tây m rng và tranh giành
thuc đa ln nhau do sn xut
hàng hóa tha ma, kt qu
dn đn cuc chin tranh th
gii th I. Tom Friedman gi
đây là giai đon Toàn cu hóa
2.0; Karl Marx d báo trc đó
v s san bng các khong
cách biên gii vùng min ca
Ch ngha t bn.
Thp niên 1930 Survival: Maintenance
Tn ti: duy trì kinh t

Trong khong thi gian t nm
1920 – 1940 xy ra 5 cuc
khng hong trong đó có i

suy thoái, các lý thuyt ca
Keynes và ca nhiu hc gi
khác.
16

Thp niên 1940 Efficiency: efficient use of
resources
Hiu qu: s dng hiu qu các
ngun lc
Chin tranh th gii và 2 cuc
suy thoái nm 1945 và 1949 đã
làm suy yu kinh t th gii, k
c M. Các cnh báo đu tiên
v ngun tài nguyên gii hn
đã thúc đy con ngi đi tìm
kim s hiu qu hn trong s
dùng ngun tài nguyên. Cuc
cách mng khoa hc – công
ngh ln II đã thúc đy quá
trình này. Lý thuyt th trng
hiu qu đc ngi ta đ cp
tr li, là nn tng cho nhiu lý
thuyt tài chính giai đon sau.
Thp niên 1950 Productivity: Managing assets
Nng sut : qun lý các tài sn
Tip bc giai đon trc, các
nhà kinh t nêu cao tm quan
trng ca vic nâng cao sn
lng da vào nhng tin b
khoa hc đu thp niên. H bt

đu chú tâm vào vic làm sao
doanh nghip s dng tài sn
hiu qu, các h thng đo
lng cht lng nh ISO,
TQC, Kaizen, EFQM đc
phát trin rng khp. Trong
lnh vc tài chính Harry
Markowitz nêu ra lý thuyt
qun lý danh mc tài sn. Các
17

lý thuyt kinh t phát trin hin
đi ra đi trong giai đon này
nh ca Lewis, Rostow,
Robert Solow đ cp vi vn
đ qun lý hiu qu các tài sn
kinh t v mô phc v cho phát
trin.
Thp niên 1960 Leverage: Managing liabilities
òn by: qun lý các ngha v
n
Các nhà kinh t cho rng bit
dùng n là mt điu tt, ai bit
dùng n mi là cao th. Lý
thuyt tài chính ni bt trong
giai đon này là lý thuyt MM
v nh hng ca n trong giá
tr doanh nghip, CAPM v
vic đi vay hay cho vay đ
đem li hiu qu cao hn cho

đu t. Ngoài ra còn có mô
hình Gordon đi lp vi MM
khi xem xét giá tr doanh
nghip.
Thp niên 1970 Portfolio: Risk return balance
Danh mc đu t: cân bng gia
ri ro và li nhun
Th gii b nh hng bi
chin tranh Vit Nam cùng vi
s sp đ ca Bretton Woods,
giá du và vàng lên cao 1973
làm các nhà tài chính suy ngh
v vic cân đi gia ri ro và
li nhun trong đu t. Vì th
cn phi có s đnh lng
18

chính xác v 2 đi lng này.
Các lý thuyt tài chính ni bt
trong giai đon này có là APT,
s phát trin ca C-CAPM và
I-CAPM t CAPM; mô hình
Black –Scholes v đnh giá
quyn chn và n doanh
nghip ni tip nh hng ca
giai đon trc và h tr thêm
cho vic m rng hiu qu ca
danh mc, phng trình
Hamanda ni tip MM v tác
đng ca cu trúc n đi vi

ri ro h thng ca c phiu
thng. Bên cnh đó là s
thng th ca phe kinh t trng
tin – chng Keynes.
Thp niên 1980 Growth: Merge and acquisitions
Tng trng: Sáp nhp và thâu
tóm
Thp niên này xy ra 2 ln suy
gim kinh t 1980 và 1981-
1982, cui thp niên là s kin
ngày th 2 đen ti 1987. Làn
sóng M&A th ba t nm 1965
đc đy mnh ti cui thp
niên này vì các công ty mun
m rng qui mô trong ngành
và hot đng đa ngành, nht là
s kt thúc ca chin tranh
lnh, các bt n chính tr th
19

gii và s thn kì Nht Bn
buc các công ty phng Tây
phi không ngng sáp nhp đ
nâng cao nng lc.
Thp niên 1990 Value: Valuation
Giá tr: đnh giá
Sau s kin ngày th hai đen
ti, s suy gim đt ngt ca
kinh t Nht, s sp đ ca
đng bng Anh, s sp đ ca

ngân hàng Barrings, Solomon
Brothers và cn bo bnh ca
kinh t châu Á cui thp niên
đt các nhà kinh t vào câu hi
“Giá tr thc” ca doanh
nghip và nn kinh t. Nhng
s sp đ k trên đc lý gii
do tình trng đu c giá tr o,
nhng mô hình đnh giá và lý
thuyt th trng hiu qu
đc phát trin t lâu b đt
du hi. Lnh vc marketing
đa ra vn đ v thng hiu
doanh nghip và thng hiu
quc gia vào đnh giá tài sn.
Cui cùng, trong giai đon này
các tác phm v kinh doanh tp
trung vào xây dng giá tr
trng tn nh ca Jim
Collins, Tom Peters phát trin
20

 t, ln át các lý thuyt chính
thng.
u th k 21 Bigness: Globalization
M rng: Toàn cu hóa

Khi Windows 95 đc tung ra,
đó là bc báo hiu đu tiên
cho quá trình toàn cu hóa 3.0

theo cách gi ca Tom
Friedman. Th gii xích li
gn nhau hn và đng thi là
s sp đ ca bong bóng
dotcom.

2008 - ? Survival: Maintenance
(Sinh tn: duy trì kinh t)
Khng hong kinh t toàn cu.
Vn đ mà mi ngi đang
quan tâm hin nay là làm sao
đ đa kinh t tr v qu đo
phát trin. Rt nhiu kch bn
đc đ ra nh mô hình V, W,
L…

Có th bn s đa ra rt nhiu phn bin vi nghiên cu này, tuy nhiên vn đ
là chúng tôi không ph nhn trong tng giai đon luôn có nhng lý thuyt đc phát
trin vi ni dung và ng dng khác hn tên gi ca giai đon đó. Vn đ mà chúng
tôi mun ch ra là mi quan tâm ln nht, xu hng ln nht ca mi giai đon.
Toàn cu hóa đã tng đc đa ra t rt lâu, ngay t nhng nm 80 nhng đó cha
hình thành mt xu hng ln, vào lúc đó ngi ta cho đó là mt o tng, là mt
trào lu nht thi nhng kt qu là nó đang là xu hng ln nht và mnh m nht
hin nay. Kt qu chúng tôi đa ra s có s sai lch v mt thi đim bi vì chúng ta
đu bit trong vòng na th k qua, công ngh ca chúng ta đã phát trin vt bc,
gn nh mi ngày có mt phát minh mi ra đi, chính điu đó là mt lc đy ln
21

(nhng không phi là duy nht) thúc đy chu kì này din ra nhanh hn, mnh hn.
iu quan trng là chúng tôi mun ch cho bn thy, đi xu hng sp ti sau cuc

khng hong này rt có th là mt cuc cách mng khoa hc công ngh ln th III,
hay nói mt cách khác đi là xu hng sp ti đt ra cho chúng ta câu hi phi làm
sao đ tng kh nng s dng ngun lc hiu qu vt bc hn hin nay.
Chúng ta bit rng khng khong tài nguyên đã đc đ cp ti t cui th k
20, và bc sang th k này tài nguyên tr thành mc đích chính ca tt c các cuc
chin tranh theo cách chính thc hay không chính thc. Trung Quc vi công cuc
phát trin kinh t đã bin quc gia này tr thành ni tiêu ngn tài nguyên và ô nhim
nht th gii. Mi nm hàng ngàn t tn qung và tài nguyên đc chuyên ch v
Trung Quc đ bôi trn cho c máy kinh t ca nó. Các chin lc gn đây ca
Trung Quc ti châu Phi cng ch nhm đm bo cho quc gia này có mt v th tài
nguyên vng chc ti lc đa đen – ni mà tài nguyên thiên nhiên cha b khai thác
nhiu.
Nh đã nói  trên, chúng tôi có mt nim tin vào chu k ca các mi quan
tâm ca các nhà kinh t. Sau khi giai đon suy thoái này qua đi, th gii s đi mt
vi mt hin trng là tài nguyên còn li trên th gii s không còn đ đ đáp ng
nhu cu phát trin ca con ngi. Sn lng đang và s trt dc, các bt n kinh t
mi s xut hin vì vn đ tài nguyên thiên nhiên. Do đó các nhà kinh t sau mi lo
v suy thoái qua đi s phi tp trung vào vic s dng hiu qu các ngun tài nguyên
và tìm ra các ngun tài nguyên thay th, hoc thm chí là c hai mi quan tâm này s
chng chéo lên nhau trong mt khong thi gian nht đnh. Lý thuyt v “đng
cong Hubbert” s quay tr li. Khi lý thuyt này đc đa ra cách đây na th k,
nhiu ngi đã ci nho Hubbert, nhng khi mà sn lng du thô ti M st gim
và không th phc hi tr li t sau nm 1975, nhng li ch trích đó đành phi lng
im. Theo nhng nghiên cu mi đây ca Jean Laherrere, da theo nhng phân tích
lý thuyt t Hubbert cho thy sn lng du thô đã st gim t đu thp k này. Sn
lng ca các tài nguyên khác nh than đá, kim loi quí, nc sch cng d báo s
đt đnh vào khong nm 2020. Tt nhiên các d báo này ch mang tính tham kho
22

vì chúng ta bit rng tng lai là bt đnh. Các d báo ca Hubbert cng đc chng

minh là s b sai lch khi có s tác đng ca chính sách t chính ph hoc t các vn
đ kinh t hoc là s khám phá ra mt m d tr mi. Mc dù đng cong Hubbert
không luôn đúng cho tt c các khu vc nhng xét v tng th nó cho kt qu chính
xác nht và đúng  đa s các khu vc, và do đó giá tr d báo ca nó là không th
ph nhn. Do vy trc khi chúng ta trông ch rng nhng yu t mi t tng lai
có th gây nh hng và làm kéo dài thi gian đt đnh đim ca sn lng thì tt
hn ht là nên có s chun b thay th.
Cn c theo nhng báo cáo mi gn đây ca các t chc trên th gii, rt có
th chúng ta đã đt đnh sn lng du m  đâu trong thp k va qua hoc thp k
ti. Các nc Opec mc dù vn còn kh nng gia tng sn lng nhng đim ti hn
là đang rt gn. Bahrain nhng nm gn đây đã gim dn vic xut khu du thô mt
phn vì ngun tr lng ca h không di dào nh trc na. Quc gia vùng vnh
này đang tin hành khá nhiu ci cách đ thoát dn khi s ph thuc vào xut khu
du m. Cng nh du m, các ngun tài nguyên nng lng khác nh than đá, khí
đt cng đang cn kit dn và li nm trong nhng khu vc đy bt n và tranh chp
đm máu nh châu Phi, và Trung ông.
Chúng tôi xin ly mt ví d khá đn gin cho tình trng thiu ht tài nguyên
hin nay liên quan ti sn xut đin. Ni nào duy trì đc đin liên tc thì ni đó
kinh t có kh nng bt phá tt hn, hãy th tng tng có 3 t ngi trên hành
tinh, tc là ½ dân s th gii cùng bt 1 bóng đèn compact loi tit kim đin ca
Philips có công sut 9W, s tiêu tn bao nhiêu watt đin? áp án là 27 t watt tng
đng vi 27 gigawatt. D án đin nguyên t có công sut ln nht trong tng lai
tính ti thi đim hin ti là 7276MW tong đng 7,276 GW, nh vy chúng ta
cn xây ít nht bn nhà máy nh vy ch đ phc v cho mt ln bt đèn. Tình hình
ti Vit Nam cng không khá hn là my. Dù là nc có ngun hàng xut khu khá
đa dng nhng xut khu du m vn là ngun to GDP ln nht cho đt nc. Bên
cnh đó, trong k hp quc hi va qua, nhiu d báo đáng báo đng v vic Vit
Nam s cn kit than đá vào thp k sau đang buc chính ph phi cân nhc v
23

chính sách phát trin kinh t ca mình. Bên cnh đó, ngun đin ch yu ca chúng
ta là thy đin và nhit đin. Thy đin làm thay đi h sinh thái dc theo các con
sông, tiêu tn nhiu tin ca và vt liu nhng khi hn hán thì đành chu bó tay.
Nhit đin thì quá ô nhim và lãng phí tài nguyên quc gia.
Cuc khng hong kinh t 2008 và khng hong n ti châu Âu đang tác
đng ti chin lc phát trin ca nhiu quc gia. Các nc mi ni nh Vit Nam,
Trung Quc không th duy trì mãi chin lc phát trin da vào xut khu đc.
Các quc gia này cn có mt cú sc v công ngh đ có th tip tc duy trì tc đ
tng trng mà vn đm bo phúc li xã hi. Do đó chúng tôi đ xut công ngh sp
ti mà Vit Nam nên hng ti chính là công ngh xanh, mt cuc cách mng thc
s. Nhng gì mà chúng ta đang làm hin nay nh tt bt bóng đèn, Earth hour ch là
nhng trò hot đng phong trào vui là chính, chúng không đi vào thc cht. Chúng
ta v c bn vn đang dùng th nng lng bn đ sn xut đin, các phong trào ng
ngn kia cng th. Chúng tôi đn c nh Earth hour chng hn, bn s tt ht bóng
đin ti khu trung tâm vào th 7 trong 1 gi. Nghe thì lý thú nhng th tính toán
xem, liu 8h ti th 7 (gi bt đu) có còn công s nào m đin không? Liu lng
đin tit kim có bù đp ni lng cây ci b ngã xung đ sn xut giy c đng
hay có bao nhiêu du m cn đc x lý đ sn xut nn cho chúng ta đt vào
nhng ngày đó. Các kt qu v phong trào ch nêu s lng đin tit kim đc, tc
là ch phn tit kim thun (chúng tôi dùng ch gross savings) ch cha tính ti các
chi phí ca vic tit kim (costs of savings) đ có th tính toán đc tit kim ròng
(net savings) và chúng tôi buc phi nghi ng rng tit kim ròng là mt s âm. Các
phong trào đó du sao cng có mt tt là giúp chúng ta duy trì thi gian mà nng
lng còn có th sn xut đc tip, chúng tôi gi đó là s câu gi trc thi đim
entropy đt đnh trong các h thng kinh t ca chúng ta. Nu mun m rng các
gii hn s dng nng lng chúng ta cn mt cuc cách mng thc s, mt s thay
đi thm chí là rt khc lit bi vì chúng ta s phi t b vic sn xut nng lng
nói chung và đin nói riêng t các ngun bn nh nng lng hóa thch và nng
lng ht nhân, nhng th đã gn bó vi chúng ta t vài ngàn nm. Nhng vn đ
24

khó khn ca chúng ta trong ngày hôm nay không ch đn thun là vic chúng ta đã
sn xut ra nng lng t nhng ngun bn trong mt thi gian quá lâu và ngày
càng ph thuc hn vào nó. Trc đây chúng ta có th đ li cho trình đ khoa hc
nhng khi trình đ khoa hc đã nâng cao và vn đ nng lng sch đã đc nhc
đn và có th sn xut đc thì chúng ta vn c sa ly bi vì mt nhn thc khá sai
lm trong mt b phn ca kinh t hc: “Tng trng đi cùng vi ô nhim”. Nhng
lí l bin h sai lm đã chin thng trong mt thi gian dài và dn ti hu qu nh
ngày hôm nay. Nhng khó khn là phi có, chúng tôi cha tng thy cuc cách
mng nào d dàng c. Luôn s có nhng tht bi trc khi chúng ta ti đích, vn đ
là làm sao chúng ta có th đt đc điu đó đy cm hng nh vic máy tính PC
chim lnh cuc sng hng ngày t ba mi nm trc.
Nên nh rng vn đ ca mt cuc ci cách s bt đu t ni nó có nhiu mâu
thun nht. Trung Quc hin là nc tiêu tn tài nguyên nht và khi mà sn lng
tng lai đt đnh đim, chính Trung Quc s phi cc kì n lc trong vic tìm kim
các ngun tài nguyên mi. Tuy nhiên nu các quc gia khác ngay t bây gi đu t
cho các ngun nng lng mi nh nng lng mt tri, gió thì s có c hi đt
đc v trí dn đu th gii. Ti sao nc M tr thành th lnh kinh t th gii và
k đó là Nga. Câu tr li là nh cuc cách mng khoa hc k thut ln II t nhng
nm 1940. Trc đó Anh, M và Nga gn nh cân bng v mt kinh t nu không
mun nói là Nga lép v hn Anh-M trong khi s khác bit gia Anh M là không
đáng k.
Có th bn nói do Anh b chin tranh th gii làm nh hng, nhng tht ra
h có eo bin Manche và thit hi vì th không quá nng nh Nga; hn na v th
ca Anh lúc đó đang là siêu cng s mt, còn M thì đang loay hoay khc phc
hu qu ca i suy thoái. im khác bit là t sau nm 1940 hu nh nhng phát
minh khoa hc mi nht đu đn t M và Nga, mt cuc chy đua thc s và M
có phn chim u th nh ít b chin tranh tàn phá hn, con ngi tài gii cng hi
t v nhiu hn và ngun vn thì khá ln. Sau này Nht Bn cng to đc điu
thn k tng t nhng M vn là s mt khi h kp thi to ra mt cú sc v công