Áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong kinh doanh, thương mại ở việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.93 MB, 170 trang )
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT
NGUYỄN THỊ HOÀI THƯƠNG
ÁP DỤNG ÁN LỆ ĐỂ GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP
TRONG KINH DOANH, THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
THỪA THIÊN HUẾ, năm 2021
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT
NGUYỄN THỊ HOÀI THƯƠNG
ÁP DỤNG ÁN LỆ ĐỂ GIẢI QUYẾT CÁC TRANH CHẤP
TRONG KINH DOANH, THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM
Ngành: Luật Kinh tế
Mã số: 938.01.07
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. NGUYỄN DUY PHƯƠNG
THỪA THIÊN HUẾ, năm 2021
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan, đây là cơng trình nghiên cứu của tơi, có sự hỗ trợ của các
đồng nghiệp. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học
của luận án chưa được ai cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào.
Thừa Thiên Huế, ngày 06 tháng 12 năm 2021
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Nguyễn Thị Hoài Thương
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, tác giả xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thầy
PGS. TS Nguyễn Duy Phương. Thầy đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn tác giả trong
suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận án.
Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn tới Quý Thầy, Cô giáo đã giảng dạy, phản
biện, đánh giá và nhận xét làm nền tảng cho tác giả hoàn thiện luận án.
Cuối cùng, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu Trường
Đại học Luật - Đại học Huế, Quý Thầy, Cơ giáo cùng gia đình, bạn bè, đồng nghiệp
đã động viên, khích lệ, ủng hộ nhiệt tình trong thời gian tác giả thực hiện luận án.
Trân trọng!
Thừa Thiên Huế, tháng 12 năm 2021
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Nguyễn Thị Hoài Thương
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ..................................................................... 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu luận án ........................................................... 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu luận án ............................................................ 4
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .................................................... 5
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án................................................................ 7
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án............................................................... 7
7. Cấu trúc của luận án ............................................................................................ 8
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................................ 9
1.1. Tổng quan về tài liệu trong nước ................................................................... 9
1.1.1. Nghiên cứu về án lệ ....................................................................................... 9
1.1.2. Nghiên cứu về án lệ với vai trò là một loại nguồn của pháp luật và mối quan
hệ giữa án lệ với pháp luật ................................................................................... 155
1.1.3. Những cơng trình nghiên cứu về hoạt động áp dụng pháp luật để giải quyết
các tranh chấp kinh doanh, thương mại ................................................................ 177
1.1.4. Những cơng trình nghiên cứu về việc áp dụng án lệ để giải quyết các tranh
chấp trong kinh doanh, thương mại ...................................................................... 177
1.2. Tổng quan về tài liệu nước ngoài ................................................................. 18
1.2.1. Các cơng trình nghiên cứu về án lệ .............................................................. 18
1.2.2. Những cơng trình nghiên cứu về hoạt động áp dụng pháp luật để giải quyết
các tranh chấp kinh doanh, thương mại ................................................................ 200
1.2.3. Những cơng trình nghiên cứu về việc áp dụng án lệ để giải quyết các tranh
chấp trong kinh doanh, thương mại ...................................................................... 211
1.3. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn
đề đặt ra cần được tiếp tục nghiên cứu............................................................. 222
1.3.1. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ..................... 222
1.3.2. Những vấn đề đặt ra cần được tiếp tục nghiên cứu ..................................... 233
1.4. Cơ sở lý thuyết, giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu.................. 255
1.4.1. Cơ sở lý thuyết........................................................................................... 255
1.4.2. Giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ............................................ 255
Kết luận Chương 1 ................................................................................................ 29
Chương 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ ÁP DỤNG ÁN LỆ
TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI
2.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về án lệ......................................................... 300
2.1.1. Khái niệm, đặc điểm của án lệ ................................................................... 300
2.1.2. Phân biệt khái niệm án lệ với một số khái niệm dễ gây nhầm lẫn ............... 344
2.1.3. Ưu điểm, nhược điểm của án lệ .................................................................. 366
2.1.4. Điều kiện bản án, quyết định trở thành án lệ................................................. 39
2.2. Tranh chấp kinh doanh, thương mại và vấn đề áp dụng án lệ giải quyết
tranh chấp trong kinh doanh, thương mại ......................................................... 42
2.2.1. Khái niệm, đặc điểm và phân loại tranh chấp kinh doanh, thương mại ......... 42
2.2.2. Khái niệm và đặc điểm của giải quyết tranh chấp trong kinh doanh, thương mại
.................................................................................................................................465
2.2.3. Nhu cầu khách quan của việc áp dụng án lệ để giải quyết tranh chấp trong kinh
doanh, thương mại ................................................................................................. 47
2.2.4. Nguyên tắc, điều kiện, thủ tục áp dụng án lệ trong giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại ................................................................................................. 47
Kết luận Chương 2 .............................................................................................. 600
Chương 3. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG ÁN LỆ ĐỂ GIẢI QUYẾT CÁC
TRANNH CHẤP TRONG KINH DOANH, THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM ... 62
3.1. Cơ sở pháp lý áp dụng án lệ giải quyết tranh chấp trong kinh doanh,
thương mại ở Việt Nam ....................................................................................... 62
3.1.1. Vị trí của án lệ trong hệ thống pháp luật Việt Nam ....................................... 62
3.1.2. Nguyên tắc, thẩm quyền áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong kinh
doanh, thương mại ở Việt Nam .............................................................................. 67
3.1.3. Điều kiện, thủ tục áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong kinh doanh,
thương mại ở Việt Nam ......................................................................................... 71
3.2. Thực tiễn áp dụng án lệ giải quyết tranh chấp trong kinh doanh, thương
mại ở Việt Nam .................................................................................................... 73
3.2.1. Thực tiễn áp dụng án lệ để giải quyết tranh chấp trong kinh doanh, thương mại
tại Tòa án nhân dân ở Việt Nam............................................................................. 73
3.2.2. Thực tiễn áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong kinh doanh, thương
mại tại Trọng tài thương mại.................................................................................. 85
3.3. Kết quả đạt được và bất cập trong áp dụng án lệ để giải quyết các tranh
chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam.......................................................... 95
3.3.1. Kết quả đạt được .......................................................................................... 95
3.3.2. Những tồn tại, hạn chế ................................................................................. 99
Kết luận Chương 3 .............................................................................................. 110
Chương 4. QUAN ĐIỂM VÀ CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO HIỆU QUẢ ÁP
DỤNG ÁN LỆ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TRONG KINH DOANH,
THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM ......................................................................... 113
4.1. Quan điểm đảm bảo áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong kinh
doanh, thương mại ở Việt Nam ......................................................................... 113
4.1.1. Áp dụng án lệ đảm bảo tính thống nhất của pháp luật................................. 113
4.1.2. Áp dụng án lệ hướng đến hoàn thiện hệ thống pháp luật ............................ 115
4.1.3. Áp dụng án lệ đáp ứng tính phong phú đa dạng và nhất quán trong việc giải
quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ............................................................ 116
4.1.4. Áp dụng án lệ phải đảm bảo sự tôn trọng, bảo vệ quyền, lợi ích chính đánh của
các cá nhân, tổ chức, quốc gia.............................................................................. 117
4.2. Giải pháp đảm bảo hiệu quả áp dụng án lệ giải quyết tranh chấp trong
kinh doanh, thương mại ở Việt Nam .............................................................. 1187
4.2.1. Nhóm giải pháp hồn thiện về pháp luật .................................................. 1187
4.2.2. Nhóm giải pháp đảm bảo việc thực thi có hiệu quả các quy định pháp luật về
áp dụng án lệ ....................................................................................................... 123
Kết luận Chương 4 .......................................................................................... 13635
KẾT LUẬN .................................................................................................... 13837
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ CỦA LUẬN
ÁN .................................................................................................................. 14039
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 1400
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
STT
Từ viết tắt
Nghĩa đầy đủ
1
CISG
Công ước Liên Hiệp Quốc về Hợp đồng mua
bán hàng hóa quốc tế
2
KDTM
Kinh doanh, thương mại
3
ICC
Phịng thương mại quốc tế Paris
4
Nxb
Nhà xuất bản
5
TAND
Tòa án nhân dân
6
TTTM
7
VIAC
8
XHCN
Trọng tài thương mại
Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam
Xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Án lệ là một nguồn luật thông dụng được áp dụng phổ biến trên thế giới đặc biệt
là những nước theo hệ thống Thông luật. Trong suốt thế kỷ XX cho đến nay, án lệ đã
ngày càng được khẳng định và đề cao trong hệ thống pháp luật trên thế giới nhờ tính
hiệu quả và cơ động của nó. Việc áp dụng án lệ giúp tạo ra được sự bình đẳng về mặt
pháp luật; giảm bớt chi phí về cơng sức, thời gian cũng như tiền của, mang lại hiệu
quả cao trong quá trình xét xử. Các quốc gia theo truyền thống Dân luật hay các nước
XHCN hiện hay đã và đang có sự tiếp nhận mạnh mẽ về nguồn luật án lệ. Mục đích
của việc chú trọng xây dựng và áp dụng án lệ là nhằm bổ khuyết cho nguồn luật thành
văn, đảm bảo sự kịp thời trong quá trình giải quyết các tranh chấp đang ngày càng
phát sinh phức tạp trong điều kiện phát triển của nền kinh tế - xã hội.
Ở Việt Nam trước đây, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, trong
một vài giai đoạn lịch sử, chúng ta không thừa nhận án lệ là một loại nguồn của pháp
luật. Hiện nay, cùng với quá trình hội nhập quốc tế, để góp phần hồn thiện hệ thống
pháp luật, đảm bảo tính tồn diện, tính đồng bộ, tính phù hợp, tính khả thi và đặc biệt
là xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, bên cạnh văn bản quy phạm pháp luật với vai trò là
nguồn luật chủ yếu thì án lệ được coi là nguồn bổ trợ. Đặc biệt, trong bối cảnh của
nền kinh tế thị trường, các tranh chấp trong KDTM ngày càng nhiều, đa dạng và phức
tạp. Khi giải quyết các tranh chấp trong KDTM tại TTTM hoặc Tòa án, cơ quan giải
quyết tranh chấp sẽ căn cứ vào các quy định của pháp luật để đưa ra phán quyết. Tuy
nhiên, trên thực tế ở Việt Nam hiện nay, có nhiều vụ tranh chấp rất phức tạp, có nhiều
vấn đề mới phát sinh mà pháp luật chưa thể điều chỉnh kịp thời hoặc có quy định
nhưng quy định chưa giải thích pháp luật rõ ràng, khơng có văn bản quy phạm pháp
luật hướng dẫn chi tiết hoặc có quy định khác nhau giữa các văn bản quy phạm pháp
luật về nội dung. Trong những trường hợp này, các cơ quan giải quyết tranh chấp có
thể áp dụng tập quán, tương tự pháp luật hoặc có thể áp dụng án lệ, lẽ cơng bằng để
giải quyết các tranh chấp được nhanh chóng và hiệu quả.
Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, khi mà các tranh chấp trong KDTM ngày
1
càng nhiều địi hỏi pháp luật phải khơng ngừng thay đổi để kịp thời điều chỉnh các
tranh chấp đó. Điều đó đương nhiên khơng hồn tồn dễ dàng, trong trường hợp này,
án lệ với tính chất là một nguồn luật linh động, rất thích hợp để giải quyết các tranh
chấp này, bởi lẽ án lệ được xây dựng hay nói cách khác là được rút ra từ việc giải
quyết các tranh chấp cụ thể nên chắc chắn sẽ bắt kịp được với sự thay đổi của các
tranh chấp trong KDTM hơn so với pháp luật thành văn. Chính vì thế đặt ra một yêu
cầu cấp bách là cần phải làm sao để áp dụng triệt để, áp dụng một cách có hiệu quả
nguồn án lệ, một loại nguồn luật có ý nghĩa rất quan trọng song trên thực tế ở Việt
Nam vẫn chưa thực sự được khai thác một cách có hiệu quả.
Thêm vào đó, cùng với q trình hồn thiện hệ thống tổ chức quyền lực của nhà
nước, hệ thống chính trị theo đó là sự phát triển kinh tế xã hội. Trên cơ sở đó, tạo ra
tính nhất qn của chính sách pháp luật, vai trị giải thích áp dụng pháp luật của hệ
thống tư pháp trong đó có Tịa án. Rõ ràng, việc áp dụng án lệ để giải quyết các tranh
chấp trong KDTM ở Việt Nam hiện nay là hoạt động có cơ sở pháp lý, cơ sở thực
tiễn, có tính khả thi và là nhu cầu khách quan hết sức cần thiết. Đặc biệt là trong điều
kiện hiện nay, chúng ta còn phải tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hơn nữa hệ thống
pháp luật. Mặt khác, việc áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong KDTM
cũng phù hợp với yêu cầu của hội nhập quốc tế, làm cho hệ thống pháp luật thực sự
có tính mở và tính năng động.
Việc thừa nhận vai trò của án lệ và coi án lệ như một loại nguồn của pháp luật
ở Việt Nam hiện nay được thể hiện rõ trong các văn kiện của Đảng và văn bản quy
phạm pháp luật của Nhà nước. Trong Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 2/6/2005 của
Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xác định: “Tịa án nhân
dân tối cao có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất
pháp luật, phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm”. Quy định về nhiệm vụ
của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, tại Điểm c khoản 2 Điều 22 Luật
tổ chức TAND năm 2014 ghi rõ: “Lựa chọn quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng
Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật, có
tính chuẩn mực của các Tịa án, tổng kết phát triển thành án lệ và công bố án lệ để
các Tòa án nghiên cứu, áp dụng trong xét xử”. Đặc biệt, Nghị quyết số 04/2019/NQ-
2
HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao đã quy định rất cụ thể về quy trình
lựa chọn, cơng bố và áp dụng án lệ tại Việt Nam.
Như vậy, Việt Nam hiện nay đã chính thức thừa nhận án lệ là nguồn luật chính
thống trong hệ thống pháp luật và vẫn đang khơng ngừng tích cực tìm cách khai thác
loại nguồn này bằng cách xây dựng một khung pháp lý hoàn chỉnh cho việc xây dựng
và áp dụng án lệ. Sự tham gia điều chỉnh các quan hệ pháp luật nói chung và các tranh
chấp KDTM nói riêng làm cho hệ thống pháp luật trở nên hoàn thiện hơn. Tuy nhiên,
cho đến nay lại chưa có một cơ chế đồng bộ, khoa học chặt chẽ để các quy định pháp
luật về áp dụng án lệ được đảm bảo thực thi hiệu quả trên thực tiễn, tạo sự thuận lợi
cho Tịa án và TTTM giải quyết nhanh chóng và hiệu quả các tranh chấp trong KDTM
ngày càng có xu hướng gia tăng trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế.
Xuất phát từ những lý do kể trên, tác giả đã chọn đề tài: “Áp dụng án lệ để giải
quyết các tranh chấp trong kinh doanh, thương mại ở Việt Nam” làm đề tài nghiên
cứu sinh của mình với mong muốn để áp dụng án lệ một cách hiệu quả nhất trong quá
trình giải quyết các tranh chấp trong KDTM tại Việt Nam.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu đề tài luận án là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực
tiễn về áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong kinh doanh, thương mại, phát
hiện, đánh giá những bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập
đó. Từ đó, đề xuất giải pháp nhằm đảm bảo hiệu quả áp dụng án lệ trong giải quyết
tranh chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu nêu trên, đề tài hướng đến giải quyết ba nhiệm
vụ nghiên cứu cơ bản sau:
-
Phân tích cơ sở lý luận về áp dụng án lệ giải quyết các tranh chấp trong
KDTM.
-
Phân tích, đánh giá thực trạng, từ đó chỉ ra các nguyên nhân của những
thành tựu và hạn chế khi thực hiện áp dụng án lệ giải quyết các tranh chấp trong
3
KDTM tại TTTM và TAND ở Việt Nam.
-
Xác định quan điểm và hệ thống giải pháp bảo đảm việc áp dụng án lệ giải
quyết các tranh chấp trong KDTM ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Việc nghiên cứu được thực hiện trên đối tượng là hoạt động áp dụng các án lệ
thương mại. Nguồn án lệ thương mại trong đó bao gồm các án lệ thương mại được
TAND tối cao công bố và cả các án lệ thương mại quốc tế. Án lệ thương mại được
TAND tối cao công bố hiện nay là 09 án lệ được đánh số thứ tự lần lượt là án lệ số
08; 09; 11; 12; 13; 21; 36; 37; 43. Án lệ thương mại quốc tế chủ yếu tập trung nghiên
cứu các án lệ về Công ước của Liên hợp quốc về Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc
tế (CISG).
Tranh chấp KDTM được đề cập trong đề tài là các tranh chấp KDTM trong
nước và tranh chấp KDTM có yếu tố nước ngồi. Chủ thể có thẩm quyền giải quyết
tranh chấp KDTM trong đó bao gồm TAND và TTTM.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
-
Về không gian nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu trên phạm vi không gian là ở
Việt Nam. Số liệu, dẫn chứng được trích dẫn, khảo sát khơng giới hạn địa phương.
Tuy nhiên, đề tài có sử dụng phương pháp nghiên cứu điều tra xã hội học bằng phiếu
thăm dò ý kiến, trong khi trên phạm vi toàn quốc hiện có TAND tối cao, TAND cấp
cao, 63 TAND cấp tỉnh và trong các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có nhiều
TAND cấp huyện nên việc khảo sát đối với tất cả các TAND trên cả nước là không
khả thi. Do đó, khi thăm dị ý kiến, đề tài sử dụng phương pháp chọn mẫu trong
nghiên cứu để giới hạn về khơng gian, nhằm đảm bảo tính tồn diện và đặc thù.
Khảo sát tại các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương: Việc chọn mẫu của đề
tài thực hiện theo nguyên tắc đảm bảo mỗi vùng, miền trong cả nước đều có địa
phương cấp tỉnh được lựa chọn. Tại các vùng: miền Bắc, miền Trung và Tây Nguyên,
miền Nam, đề tài lựa chọn từ 2 đến 3 tỉnh. Tại mỗi tỉnh, việc khảo sát thực hiện tại
các TAND tỉnh và ít nhất 2 đơn vị Tòa án cấp huyện, hai nhóm Thẩm phán là Thẩm
4
phán cấp huyện và Thẩm phán cấp tỉnh. Cụ thể:
+ Ở miền Bắc: khảo sát tại Hà Nội, Nam Định, Quảng Ninh;
+ Ở miền Trung và Tây Nguyên: khảo sát tại Đà Nẵng và Đắk Lắk;
+ Ở miền Nam: khảo sát tại Thành phố Hồ Chi Minh, Đồng Nai, Long An.
-
Về thời gian nghiên cứu:
Thời gian nghiên cứu của đề tài tập trung vào giai đoạn từ năm 2015 cho đến nay.
Năm 2015 là thời điểm mà án lệ được thừa nhận chính thức và cho phép áp dụng tại
Việt Nam trên cơ sở của Luật Tổ chức TAND năm 2014, Bộ luật Dân sự năm 2015 và
đặc biệt là Nghị quyết số 03/2015/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao
quy định về quy trình lựa chọn, cơng bố và áp dụng án lệ tại Việt Nam.
Ngoài thời gian nghiên cứu nêu trên, đề tài còn mở rộng nghiên cứu về các
khoảng thời gian trong lịch sử để có thêm số liệu đánh giá, so sánh, minh họa cho các
luận cứ khoa học trong luận án.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, trong quá trình nghiên
cứu các vấn đề của luận án, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây:
Phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của
chủ nghĩa Mác – Lênin. Đây là phương pháp chủ đạo xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên
cứu của đề tài luận án, để đưa ra những nhận định, kết luận khoa học đảm bảo tính khách
quan, chân thực. Từ phương pháp chung đó, luận án sử dụng các phương pháp nghiên
cứu cụ thể trong quá trình nghiên cứu các nội dung chi tiết của đề tài. Tùy thuộc vào nội
dung đối tượng nghiên cứu của từng chương, mục trong luận án mà tác giả vận dụng các
phương pháp khác nhau cho phù hợp.
Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau:
1.
Phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp hệ thống được
sử dụng trong chương 2 khi nghiên cứu những vấn đề lý luận về án lệ, lý luận về giải
quyết tranh chấp KDTM và vấn đề áp dụng giải quyết tranh chấp trong KDTM.
2. Phương pháp điều tra xã hội học: Phương pháp này sử dụng nhằm thăm dò
ý kiến của các Thẩm phán TAND về quan điểm, đánh giá thực trạng và đề xuất giải
5
pháp đối với việc áp dụng án lệ trong giải quyết các tranh chấp KDTM của TAND ở
Việt Nam hiện nay. Với nội dung này, đề tài xây dựng 01 mẫu phiếu điều tra.
Địa bàn điều tra: là các địa phương đã được xác định trong phần phạm vi nghiên
cứu.
Đối tượng điều tra: phiếu điều tra hướng tới đối tượng là Thẩm phán của TAND
cấp tỉnh và TAND cấp huyện.
Phương pháp chọn mẫu trong điều tra xã hội học: Với địa bàn điều tra như trên,
đề tài chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên kết hợp với chọn mẫu mặc định. Mặc
định chọn điều tra tại tất cả các TAND cấp tỉnh của mỗi địa bàn. Tổng số có 8 TAND
tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương được điều tra, phiếu điều tra gửi tới các
Thẩm phán của Tòa Kinh tế. Ngẫu nhiên chọn điều tra tại ít nhất 2 đơn vị TAND cấp
huyện của 6 tỉnh, mẫu điều tra gửi tới tất cả các Thẩm phán của TAND cấp huyện nơi
được chọn điều tra.
Phương pháp điều tra xã hội học được thực hiện với mục đích chính là phục vụ
các nội dung nghiên cứu về phần thực trạng và giải pháp cho luận án.
3. Phương pháp thống kê: Đề tài sử dụng phương pháp thống kê để hệ thống
hóa các tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu và đánh giá phần trả lời các phiếu
thăm dò ý kiến trong điều tra xã hội học. Ngoài ra, đề tài sẽ thu thập các báo cáo về
tình hình áp dụng pháp luật và áp dụng án lệ trong giải quyết các tranh chấp KDTM
TAND các cấp, từ đó thống kê để đưa ra những con số cụ thể minh chứng cho các
nhận định trong nghiên cứu.
Phương pháp này được thực hiện nhằm nghiên cứu Chương 1, Chương 2,
Chương 3 của đề tài.
Cách thức thu thập số liệu trong phương pháp thống kê gồm:
- Thu thập gián tiếp hay nghiên cứu tại địa bàn:
+ Kế thừa các cơng trình nghiên cứu trước đó;
+ Tổng hợp các nguồn số liệu thông qua các báo cáo, tổng kết của các nguồn
thông tin chính thức;
6
+ Tìm thơng tin thơng qua các phương tiện thơng tin đại chúng: Báo chí,
Internet...
- Thu thập dữ liệu trực tiếp hay nghiên cứu thực tế: Điều tra xã hội học
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Từ mục tiêu và nhiệm vụ đã xác định ở trên, luận án có những điểm mới sau
đây:
Thứ nhất, luận án đã phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn của việc áp dụng án lệ
giải quyết các tranh chấp trong KDTM. Đặc biệt, chỉ ra nhu cầu khách quan đòi hỏi
cần áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong KDTM. Trên cơ sở phân tích
hoạt động áp dụng án lệ giải quyết tranh chấp trong KDTM ở một số nước đặc biệt
là những nước theo hệ thống Thơng luật và Dân luật, từ đó đưa ra một số gợi mở cho
Việt Nam.
Thứ hai, luận án đã phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng án lệ để
giải quyết các tranh chấp trong KDTM tại TAND và TTTM ở Việt Nam hiện nay.
Trên cơ sở đó, tổng hợp các kết quả đạt được cũng như chỉ ra những bất cập trong
việc áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong KDTM ở Việt Nam, phân tích
các nhóm ngun nhân của những bất cập đó.
Thứ ba, luận án đã phân tích các quan điểm nhằm đảm bảo cho việc áp dụng án
lệ trong giải quyết tranh chấp trong KDTM của TAND và TTTM ở Việt Nam.
Thứ tư, luận án đã đề xuất hệ thống giải pháp nhằm đảm bảo cho việc áp dụng
án lệ trong giải quyết tranh chấp trong KDTM ở Việt Nam. Các giải pháp được phân
tích trên cơ sở và nhằm giải quyết những nguyên nhân của các bất cập trong hoạt
động giải quyết các tranh chấp KDTM của TAND và TTTM ở Việt Nam thời gian
qua, cụ thể bao gồm: nhóm giải pháp về lý luận; nhóm giải pháp hồn thiện pháp luật;
nhóm giải pháp đảm bảo việc thực thi có hiệu quả các quy định pháp luật về áp dụng
án lệ.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Về ý nghĩa lý luận:
Luận án được nghiên cứu nhằm góp phần hồn thiện cơ sở lý luận về áp dụng
án lệ trong giải quyết các tranh chấp KDTM ở Việt Nam.
7
Về ý nghĩa thực tiễn:
+ Luận án đã chỉ ra nhu cầu khách quan của việc áp dụng án lệ để giải quyết các
tranh chấp trong KDTM.
+ Luận án đánh giá khách quan, trung thực về thực tiễn áp dụng án lệ trong giải quyết
các tranh chấp KDTM ở Việt Nam hiện nay.
+ Luận án đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện các văn bản quy phạm
pháp luật đặc biệt là Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao về quy trình
lựa chọn, cơng bố và áp dụng án lệ.
+ Luận án đề xuất những giải pháp góp phần đảm bảo tính pháp lý và hiệu quả
của hoạt động áp dụng án lệ trong giải quyết các tranh chấp KDTM ở Việt Nam hiện
nay.
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung
luận án được kết cấu làm 4 chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề liên quan đến đề
tài luận án
Chương 2. Những vấn đề lý luận cơ bản về áp dụng án lệ trong giải quyết tranh
chấp kinh doanh, thương mại
Chương 3. Thực trạng áp dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp trong kinh
doanh, thương mại ở Việt Nam
Chương 4. Quan điểm và các giải pháp đảm bảo hiệu quả áp dụng án lệ giải
quyết các tranh chấp trong kinh doanh, thương mại ở Việt Nam
8
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ
NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Tổng quan về tài liệu trong nước
1.1.1. Nghiên cứu về án lệ
Xuất phát từ thực tiễn áp dụng án lệ và nhận thức được vai trò của án lệ trong
việc giải quyết các tranh chấp trong xã hội, có rất nhiều cơng trình nghiên cứu về loại
quy phạm đặc biệt này.
Tham khảo các cơng trình này giúp cho luận án có những góc nhìn đa chiều về
cách tiếp cận nguồn án lệ, về khái niệm, đặc điểm của án lệ, về những ưu điểm và
hạn chế đặt trong sự so sánh với pháp luật để từ đó làm hồn thiện hơn về mặt lý luận
và đề xuất các giải pháp. Các cơng trình loại này tiêu biểu phải kể đến gồm:
* Cơng trình sách:
Cuốn sách: “Lý luận và thực tiễn về án lệ trong hệ thống pháp luật của các nước
Anh, Mỹ, Pháp, Đức và những kiến nghị đối với Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn
Nam (2012, Nxb. Công an nhân dân). Trong cuốn sách này, tác giả đã sử dụng phương
pháp so sánh để nghiên cứu án lệ ở các nước theo hệ thống Thông luật (Anh, Hoa
Kỳ) và các nước theo hệ thống Dân luật (Pháp, Đức) nhằm rút ra những bài học kinh
nghiệm và kiến nghị cho Việt Nam. Nội dung chủ yếu của cuốn sách: Cung cấp các
vấn đề lý luận và thực tiễn của án lệ ở các nước theo hệ thống Thông luật và Dân luật
là Anh, Pháp, Mỹ, Đức; Xác định nhu cầu tiêp nhận pháp luật nước ngoài về án lệ
của hệ thống pháp luật Việt Nam; Chỉ ra điểm tương đồng và khác biệt giữa học
thuyết án lệ trong hệ thống Thông luật và hệ thống Dân luật; Đưa ra một số kiến nghị
đối với án lệ ở Việt Nam. Có thể nói đây là cơng trình nghiên cứu hết sức cơng phu
về án lệ ở Việt Nam. Những điểm nổi bật của cơng trình này bao gồm: Về lý luận,
phân tích mối quan hệ giữa học thuyết chứng thực pháp lý, chủ nghĩa pháp luật hiện
thực; so sánh và chỉ ra sự khác biệt giữa học thuyết án lệ ở nước theo hệ thống Thông
luật và học thuyết án lệ ở các nước theo hệ thống Dân luật; Về thực tiễn án lệ, cung
9
cấp rất nhiều các án lệ cụ thể ở các nước Anh, Mỹ, Pháp, Đức. Nội dung cơng trình
này cung cấp nhiều thông tin lý luận cũng như các án lệ cụ thể ở các nước Anh, Mỹ,
Pháp, Đức đều được tác giả luận án tiếp thu cho phần cơ sở lý luận về việc áp dụng
án lệ trình bày trong chương 2 của luận án.
Cuốn sách: “Án lệ và sử dụng án lệ trong đào tạo luật ở Việt Nam hiện nay” của
tác giả Nguyễn Bá Bình (2019, Nxb. Tư pháp). Trong cuốn sách này, tác giả nghiên
cứu các vấn đề cốt lõi và quan trọng về án lệ ở các nước thuộc hệ thống Thông luật,
hệ thống Dân luật và ở Việt Nam, bàn luận về cơ sở lý luận và pháp lý của việc sử
dụng án lệ trong đào tạo luật ở Việt Nam, khảo cứu thực tiễn sử dụng án lệ trong đào
tạo luật trên thế giới và ở Việt Nam, từ đó đưa ra các giải pháp đối với việc sử dụng
án lệ trong hoạt động đào tạo luật ở các cơ sở đào tạo luật tại Việt Nam. Với nội dung
từ cuốn sách này, giúp tác giả làm rõ các vấn đề cơ bản về án lệ theo quan niệm của
các nước theo truyền thống Thông luật và Dân luật được nghiên cứu trong chương 2
của luận án cũng như làm rõ các vấn đề pháp lý về áp dụng án lệ tại Việt Nam được
trình bày trong chương 3 của luận án.
Cuốn sách: “Chức năng tạo lập và áp dụng án lệ của Tòa án ở Việt Nam hiện
nay” của tác giả Đỗ Thanh Trung (2020, Nxb. Chính trị Quốc gia sự thật). Giá trị nổi
bật của cuốn sách là đã hệ thống hóa được các nguyên tắc, triết lý trong hoạt động tạo
lập và áp dụng án lệ của Tòa án ở các nước theo hệ thống Thông luật và Dân luật trên
thế giới. Trên cơ sở này, tác giả đã chỉ ra những hạn chế còn tồn tại trong chế định về
án lệ và chức năng tạo lập, áp dụng án lệ của Tòa án ở Việt Nam, đồng thời đề xuất
một số kiến nghị hợp lý, khoa học nhằm thay đổi các quy định pháp luật hiện hành
cũng như nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng tạo lập và áp dụng án lệ của Tòa án
ở Việt Nam hiện nay. Với những nội dung được trình bày trong cuốn sách, đã giúp
tác giả trong việc nghiên cứu các vấn đề lý luận về án lệ ở trong chương 2. Đồng thời,
giúp tác giả có những định hướng trong việc đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao
hiệu quả thực thi các quy định pháp luật về áp dụng án lệ được trình bay trong chương
4 của luận án.
Cuốn sách: “Án lệ Việt Nam – Phân tích và luận giải” tập 01 từ án lệ số 01 đến
10
án lệ số 43 của tác giả Lưu Tiến Dũng (2021, Nxb. Tư pháp). Cuốn sách đã phân tích
các án lệ xuất phát từ các quy định sẵn có của pháp luật nhằm góp phần hiểu rõ và
khái quát hơn nội dung các kết luận pháp lý của các án lệ đã được cơng bố. Khi phân
tích và luận giải từng án lệ, cuốn sách đã trích dẫn các quy định của pháp luật liên
quan đến án lệ đó. Điều này tạo thuận lợi trong việc soi chiếu nội dung từng án lệ đối
với các quy định của pháp luật có liên quan. Tiếp đến, dựa vào phần Nội dung án lệ,
cuốn sách đã khái quát các kết luận pháp lý của từng án lệ, phân tích các kết luận
pháp lý đó dựa trên các quy định liên quan sẵn có của pháp luật để hiểu rõ bản chất
nội dung của từng án lệ và làm sáng tỏ các nội dung sau: các án lệ đã bổ sung quy
phạm pháp luật nào cịn thiếu để giải quyết tình huống án lệ, đã giải thích quy định
nào của pháp luật cịn chưa rõ hoặc cịn có cách hiểu khác nhau, các quy định nào của
pháp luật đã có sẵn có thể áp dụng đối với tình huống án lệ… Ngồi ra, cuốn sách
cũng phân tích các tình tiết đặc trưng của tình huống án lệ, các vấn đề cần lưu ý khi
áp dụng án lệ. Với những nội dung được trình này trong cuốn sách, đã giúp tác giả
hiểu rõ hơn về bản chất, giá trị và cách thức áp dụng án lệ sẽ được phân tích nghiên
cứu ở chương 2 của luận án. Đồng thời, xác định được thực tiễn sử dụng các án lệ
được TAND tối cao công bố ở Việt Nam hiện nay để phục vụ cho việc nghiên cứu
thực tiễn áp dụng án lệ tại chương 3 của luận án.
* Các cơng trình là luận án, đề tài nghiên cứu, hội thảo khoa học:
Cơng trình nghiên cứu cấp Bộ của TAND Tối cao: “Triển khai án lệ vào cơng
tác xét xử của Tịa án Việt Nam” vào năm 2012. Nội dung đề tài gồm 3 nhóm vấn đề:
Các vấn đề lý luận chung về án lệ; thực trạng sử dụng án lệ ở các nước Thông luật,
các nước Dân luật và ở Việt Nam; đưa ra một số giải pháp triển khai án lệ tại Việt
Nam. Ở phần thứ ba, đề tài đã đưa ra các giải pháp nhằm triển khai án lệ tại Việt Nam
rất hợp lý, bao gồm: khẳng định tiếp thu thuyết án lệ ở nước ngồi vào Việt Nam là
khả thi và khơng làm ảnh hưởng đến các nguyên tắc cơ bản của hệ thống pháp luật
và chế độ chính trị xã hội; phát triển án lệ Việt Nam theo mơ hình án lệ ở các nước
Dân luật; học thuyết về sự bắt buộc phải tuân theo án lệ (the doctrine of stare decisis)
sẽ không thể áp dụng vào hệ thống pháp luật Việt Nam; tập trung phát triển án lệ của
11
TAND tối cao; cần trao thẩm quyền giải thích pháp luật cho TAND tối cao; cải tiến
cách viết quyết định giám đốc thẩm; cần phân biệt hoạt động công bố bản án, quyết
định thông thường với hoạt động công bố bản án, quyết định là án lệ thông qua việc
thành lập nên bộ phận chuyên trách lựa chọn và công bố án lệ chính thức. Trên cơ sở
kết quả nghiên cứu của đề tài này, Chánh án TAND tối cao ban hành Quyết định số
74/QĐ-TANDTC năm 2012 phê duyệt Đề án phát triển án lệ của TAND tối cao. Phần
đưa ra giải pháp triển khai án lệ tại Việt Nam của đề tài này là khá hợp lý, toàn diện
và chi tiết. Đáng tiếc là Luật Tổ chức TAND năm 2014 và Nghị quyết 04/2019/NQHĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao năm 2019 không đi theo những định
hướng phát triển án lệ trong Quyết định số 74/QĐ-TANDTC. Tác giả luận án đã
nghiên cứu và tiếp thu các giải pháp phát triển án lệ trong đề tài này bao gồm: dựa
vào lý thuyết tiếp nhận pháp luật nước ngoài để nghiên cứu trên cơ sở kết luận của
đề tài: “khẳng định tiếp thu học thuyết án lệ ở nước ngồi vào Việt Nam là có khả thi
và khơng làm ảnh hưởng đến các nguyên tắc cơ bản của hệ thống pháp luật, của chế
độ chính trị xã hội”; dựa theo mơ hình án lệ ở các nước Dân luật để đánh giá và kiến
nghị đối với các vấn đề cơ bản trong vai trò áp dụng án lệ của các cơ quan nhà nước
có thẩm quyền Việt Nam trong chương 3 và chương 4 của luận án.
Các báo cáo khoa học phản ánh lý luận và thực tiễn về án lệ của các quốc gia
điển hình trong lĩnh vực án lệ được đăng trong kỷ yếu hội thảo: “Án lệ - lý luận, thực
tiễn ở Việt Nam và một số nước” do Đại học Luật Hà Nội tổ chức ngày 4/7/2017.
Điển hình như bài viết của tác giả Nguyễn Thị Hồi, Trần Thị Quyên trình bày quan
niệm về án lệ ở một số nước trên thế giới và Việt Nam, tác giả Lại Thị Phương Thảo
trình bày về nguyên tắc xây dựng và áp dụng án lệ, kinh nghiệm một số nước và một
số gợi mở cho Việt Nam, bài viết của tác giả Nguyễn Văn Năm về án lệ và vấn đề
giải thích pháp luật của Tịa án, bài viết của tác giả Bùi Xuân Phái trình bày về mối
quan hệ giữa án lệ với các nguồn khác của pháp luật, bài viết của Đỗ Thị Ánh Hồng
trình bày về kinh nghiệm của Mỹ về án lệ - tham khảo cho việc sử dụng án lệ ở Việt
Nam hiện nay, bài viết của Hà Thị Út trình bày án lệ ở Úc và kinh nghiệm cho việc
sử dụng án lệ ở Việt Nam. Các bài viết đã giúp tác giả có góc nhìn tổng quan trong
12
cách tiếp cận về nguồn án lệ ở các nước trên thế giới. Từ đó, nghiên cứu đưa ra những
cơ sở lý luận trong việc áp dụng án lệ được trình bày trong chương 2 của luận án.
Luận án tiến sĩ luật học của Đỗ Thị Mai Hạnh: “Evaluation of The Applicability
of Common Law Approaches to Precdedent In Viet Nam”, Đại học Wollogong
Australia năm 2011- “Đánh giá khả năng áp dụng án lệ ở hệ thống pháp luật Thông
luật vào Việt Nam”. Phương pháp luận nghiên cứu của luận án này dựa trên lý thuyết
tiếp nhận pháp luật nước ngoài (legal transplant theory) nhằm thực hiện mục tiêu chủ
yếu là tiếp nhận các giá trị của nguyên tắc án lệ trong hệ thống Thông luật vào việc
xây dựng và áp dụng án lệ ở Việt Nam. Nội dung luận án này tập trung làm rõ các
vấn đề như: khảo sát về lý thuyết tiếp nhận nước ngồi; phân tích án lệ ở các nước
Thông luật; làm rõ các đặc trưng của hệ thống pháp luật và hệ thống Tòa án của Việt
Nam; đánh giá về việc áp dụng án lệ của Thông luật vào Việt Nam. Luận án này cũng
đã chỉ ra những điểm cơ bản hạn chế cản trở sự phát triển án lệ ở Việt Nam và đưa ra
một số kiến nghị khá hợp lý như sau: xây dựng yếu tố bắt buộc (ratio decidendi) trong
các quyết định giám đốc thẩm của TAND tối cao; cải cách hệ thống tổ chức Tịa án
khơng phụ thuộc vào các đơn vị hành chính; tập trung vào vai trị phát triển án lệ của
TAND tối cao; đào tạo pháp luật cần phải đi theo hướng phát triển tiếp thu các phương
pháp lập luận mới bên cạnh phương pháp lập luận theo hình thức logic diễn dịch. Tác
giả luận án tiếp thu chủ yếu ở phần thứ hai của luận án này gồm lịch sử của án lệ và
các nguyên tắc của án lệ ở các nước Thông luật để nghiên cứu phần cơ sở lý luận áp
dụng án lệ để giải quyết các tranh chấp KDTM trong chương 2 của luận án. Ngoài ra
những điểm hợp lý của các kiến nghị trong luận án này còn được tác giả tiếp thu để
hoàn thiện phần đề xuất một số giải pháp trong chương 4 luận án của mình.
* Các cơng trình đăng tạp chí, đăng báo:
Bài viết: “Án lệ Việt Nam: Một biến thể của văn bản quy phạm pháp luật?” của
tác giả Trịnh Thục Hiền đăng trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 5/2019 (373),
tr3-14. Nghiên cứu cho thấy, án lệ Việt Nam gần như là một biến thể của văn bản quy
phạm pháp luật do thể thức hình thành được tiêu chuẩn hóa ngồi hoạt động xét xử.
Từ đó, tác giả kiến nghị án lệ Việt Nam cần bỏ đi phần “Khái quát nội dung án lệ”;
13
khuyến khích tư duy pháp lý độc lập, trong đó, Tịa án dùng các phương pháp suy
luận khác ngồi diễn dịch để tự mình đánh giá, tiếp thu hay quyết định hiệu lực ràng
buộc của các bản án trước đó. Có như vậy mới phát huy được thế mạnh của án lệ là
nguồn luật thích ứng nhanh và sát với thực tế trong tương quan với văn bản quy phạm
pháp luật.
Bài viết: “Nâng cao hiệu quả hoạt động áp dụng án lệ trong điều kiện cải cách
tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam” của tác giả La Thị Quế đăng
trên tạp chí Quản lý nhà nước số 278/2019, tr.52-56. Trong bài viết này tác giả đã chỉ
ra vai trò quan trọng của án lệ trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt
Nam. Đồng thời, đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng án lệ trong
công cuộc cải cách tư pháp ở Việt Nam.
Bài viết: “Bàn về án lệ và việc áp dụng án lệ ở Việt Nam” của tác giả Phạm Thị
Thanh Xuân đăng trên tạp chí Nghề luật số 3/2017. Trong bài viết này, tác giả đã nêu
các án lệ có từ trước năm 1960 đã được sử dụng trong một số văn bản pháp luật công
khai trên các tạp chí chuyên ngành, đường lối xét xử của Tòa án về những vụ việc
cùng loại được tập hợp, phân tích, bình luận. Đồng thời, tác giả cũng đưa ra một số
đặc điểm cơ bản về án lệ và việc áp dụng án lệ ở Việt Nam kể từ thời điểm án lệ được
thừa nhận chính thức áp dụng ở Việt Nam.
Bài viết: “Tiêu chí nhận dạng và đề xuất xây dựng án lệ” của tác giả Nguyễn
Ngọc Điện được đăng trên tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 20/2017. Bài viết đã trình
bày khái niệm, bản chất của án lệ. Đồng thời, phân tích các tiêu chí nhận dạng án lệ,
tính chất lượng của giải pháp bao gồm chất lượng kỹ thuật, nhân văn.
Bài viết: “Án lệ và việc áp dụng án lệ trong xét xử” của tác giả Lê Mạnh Hùng
đăng trên tạp chí Kiểm sát số 6/2016. Trong bài viết này, tác giả đã phân tích rất cụ
thể khái niệm án lệ được quy định trong Nghị quyết số 03/2015/NQ-HĐTP về quy
trình lựa chọn, cơng bố và áp dụng án lệ.
Bài viết: “Cấu trúc và áp dụng án lệ ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Châu
Hồng Thân được đăng trên tạp chí Kiểm sát số 23/2016. Bài viết đã trình bày định
nghĩa, đặc điểm của án lệ. Đồng thời, nêu quan điểm của tác giả về cấu trúc và những
14
khó khăn trong việc áp dụng án lệ ở nước ta hiện nay. Ngồi ra, tác giả này cũng có
bài viết: “Thách thức và định hướng triển khai áp dụng án lệ ở Việt Nam” được đăng
trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 2/2016. Trong bài viết này, tác giả đã chỉ ra
những thách thức khi triển khai áp dụng án lệ ở Việt Nam. Đồng thời, phân tích một
số nội dung cơ bản trong Nghị quyết số 03/2015/NQ-HĐTP ngày 28/10/2015 của Hội
đồng Thẩm phán TAND tối cao về quy trình lựa chọn, cơng bố và áp dụng án lệ; So
sánh với định hướng phát triển án lệ tại Quyết định số 74/QĐ-TANDTC ngày
31/12/2012 về phê duyệt đề án phát triển án lệ của TAND tối cao.
Bài viết: “Nhận diện giá trị nội dung trong quyết định tạo lập án lệ” của tác giả
Đỗ Văn Đại được đăng trên tạp chí TAND số 12/2016. Trong bài viết, tác giả đã trình
bày về lịch sử phát triển án lệ ở nước ta. Đặc biệt, tác giả đã phân tích những yếu tố
có giá trị bắt buộc trong án lệ gồm: ngầm định và minh thị cùng những yếu tố có giá
trị tham khảo của án lệ gồm: từ khóa, quy định liên quan đến án lệ, khái quát nội dung
án lệ và thành tố khác.
Bài viết: “Quy định về án lệ trong Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 –
nhìn từ góc độ bản chất của án lệ” của hai tác giả Đậu Công Hiệp và Hà Thị Phương
Trà được đăng trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 4/2016. Bài viết đã đưa ra một
số phân tích quy định về án lệ trong Luật Tổ chức TAND hiện hành dựa trên lý luận
về bản chất của án lệ để từ đó chỉ ra những điểm hạn chế trong quy định này.
Bài viết: “Về áp dụng án lệ” của tác giả Ngô Cường được đăng trên tạp chí
TAND số 6/2016. Trong bài viết, tác giả đã nêu và phân tích khái niệm án lệ, các loại
án lệ. Đồng thời trình bày quá trình hình thành án lệ và việc áp dụng án lệ trong thực
tiễn Việt Nam hiện nay.
1.1.2. Nghiên cứu về án lệ với vai trò là một loại nguồn của pháp luật và mối
quan hệ giữa án lệ với pháp luật
* Các cơng trình là luận án, đề tài nghiên cứu, hội thảo khoa học:
Tài liệu hội thảo: “Án lệ trong hệ thống Thông luật và châu Âu lục địa: Hiến kế
cho việc xây dựng và áp dụng án lệ tại Việt Nam” của trường Đại học Luật Tp. Hồ
Chí Minh (2014). Tài liệu này đã trình bày, phân tích đặc điểm án lệ ở các nước theo
15
hệ thống Thông luật và châu Âu lục địa. Từ đó, chỉ ra kinh nghiệm cho việc xây dựng
và áp dụng án lệ ở Việt Nam.
* Các cơng trình đăng tạp chí, đăng báo:
Bài viết: “Một số ý kiến về nguồn luật ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Cao
Việt Thắng đăng trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 12/2019(380), tr.21-28. Bài
viết đã đưa ra quan điểm của tác giả về khái niệm nguồn luật. Trên cơ sở đó, tác giả
đã hệ thống các nguồn luật ở Việt Nam hiện nay, trong đó đề cập đến việc đẩy mạnh
phát triển nguồn luật bổ sung đó là án lệ.
Bài viết: “Mở rộng nguồn pháp luật đảm bảo quyền tiếp cận công lý tại Việt
Nam” của tác giả Nguyễn Văn Quân đăng trên tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 17
(369), tháng 9/2018, tr. 10-18. Bài viết khẳng định việc mở rộng và đa dạng hóa các
loại nguồn pháp luật là điều tất yếu phải tiến hành trong một nhà nước pháp quyền –
nhà nước bảo đảm quyền con người. Sự mở rộng nguồn pháp luật, trong đó nâng cao
hiệu quả áp dụng án lệ góp phần khỏa lấp những khoảng trống mà luật thành văn chưa
và không dự liệu được. Qua đó, góp phần nâng cao vị thế của Tịa án trong việc bảo
vệ cơng lý, quyền con người, quyền công dân.
Bài viết: “Bổ sung án lệ trở thành nguồn chính thức” của tác giả Vương Tuyết
Linh đăng trên tạp chí Luật sư Việt Nam số 5/2017, tr.79-87. Bài viết nêu và phân
tích việc pháp luật cơng nhận thêm các nguồn luật mới, trong đó có án lệ sẽ đem lại
nhiều lợi ích cho các tổ chức, cá nhân trong đảm bảo quyền dân sự, mang lại nguồn
lợi lớn trong giao dịch quốc tế; cần tuyên truyền, phổ biến nội dung này và sớm đưa
vào các chương trình giảng dạy.
Bài viết: “Án lệ trong hệ thống pháp luật Thơng luật Anh – kinh nghiệm cho
việc hồn thiện quy định về án lệ ở Việt Nam” của tác giả Trần Thị Diệu Hương đăng
trên tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 2/2017. Bài viết đã đề cập và phân tích một số
vấn đề cơ bản về án lệ trong hệ thống Thơng luật Anh. Từ đó đề xuất một số kinh
nghiệm cho Việt Nam trong q trình hồn thiện quy định về án lệ và hoàn thiện
nguồn hệ thống pháp luật Việt Nam.
16
