tư tưởng hồ chí minh về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới

Bài 8: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
I. Đặt vấn đề
 !
"#$%&UNESCO'()*+,*-.*/0+12314+1233536789
:;<$0=*+,>237?@A>*;>BCD*E(“Anh hùng
giải phóng dân tộc và Nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam”?
F$00*/536+G*HIJ=*KLCML*5N9
OP5Q.R***=F>*;>BCS“Từ Nguyễn Ái Quốc tỏa ra
một nền văn hóa, không phải văn hóa châu Âu, mà có lẽ là 5*F
*EH(???T
1
?
.*U5Văn hóa và đổi mới*ED-5N9
VW;S“ Tư tưởng Hồ Chí Minh là một kho tàng đầy của báu, là di sản chứa
đựng bao giá trị, giá trị đó, nói cho cùng, là giá trị văn hóa mà chúng ta khai thác
chưa được bao nhiêu”
2
.
Q*Q0$XYZ[5\:EX9](
P^**5*YPJ_<$`a$(>BC
>BC*E*Eb^<$`:EX?
II. Mục đích, yêu cầu
1. Mục đích
cP0d!S
- Về kiến thức
e.fa0E"O<$]5>BCF$
5*Y%(\Z*]?
1
Hồ Chí Minh Biên niên Tiểu sử:La>#366G*Q3*.?+1,
2

-5Văn hóa và đổi mới:La>#366,*.?3+@
1
e.fa0E"<$]5>BCF*.g
5OU5R*5HaP$0!*hL^0Z
5?
e.fa0<$]5>BCFEX*.g
EX=(E"*.EX?
- Về thái độ
ecEi*fP5(gVB*.P5*Q(5*M*R5
EH\>*;>BC?
ejYaP[Of*$0O*.;^
*%*k>BCb[**lY*.*EH(?
- Về kỹ năng
ec=*!$*([$*$*QLm(`*J*5*V"
(`]($QP(5Y*l*E*Eb>BCFL^0
ZEX5D?
ec=*Q*E*Eb>BCFL^0Z
EX5D[*$Ei*[aP*^)*BZ[L^0
ZEX[*:55D*.[0?
2. Yêu cầu
n!*QD*fP5*.[5R*`**QP
!5*dR*%*Vo($Q*Mpa)0*BZ*P($Q
$aq
III. Nội dung và thời gian
1. Nội dung:5,)&*.*^5)rr*.]5+?+'
s-)rSE*Eb>BCF?
s-)rrSE*Eb>BCF?
s-)rrrSE*Eb>BCFL^0ZEX5D?
s-)rSQ*E*Eb>BCF
EXL^0ZEX[*:55D[0?

2
2. Thời gianS*a(@*=*
sX(!(DS
sX*P($QJ($0[S
IV. Phương pháp
s!S$0=**.f5*!$RF?
sn!S*([$Mp*P($Q?
V. Giáo trình, tài liệu
- Giáo trình:
ec*Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh &t_*.
*.EXW':La>#+11@&aP+117+131+133'?
- Tài liệu tham kho:
euva!Y*.f<$%Giáo trình tư tưởng Hồ Chí
Minh:La>#+11G&aP+117'?
e>B.;Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh:La#:t+11@?
en&>a!'Hồ Chí Minh nhà tư tưởng lỗi lạc:La>#+131
e>BCToàn tập,:La>#+133*Q343A?
3
I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HOÁ
1.1. Những quan điểm chung của Hồ Chí Minh về văn hoá
1.1.1. Định nghĩa văn hoá

Theo Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, 2011, tr.1406:
Văn hóa: 1. Tổng thể nói chung những giá trị vật chật và tinh thần do con
người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử. 2. Những hoạt động của con người nhằm
thỏa mãn nhu cầu đời sống tinh thần nói chung. 3. Tri thức kiến thức khoa học. 4.
Trình độ cao trong sinh hoạt xã hội…

Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của Liên Hợp Quốc
(UNESCO):

[5E"w:xn>yE.5366,?Mw:xn>y
E"]$*M\S\.\k?M\.*f
zVăn hóa là một phức hệ- tổng hợp các đặc trưng diện mạo về tinh thần, vật chất,
tri thức và tình cảm… khắc họa nên bản sắc của một cộng đồng gia đình, xóm
làng, vùng, miền, quốc gia, xã hội… Văn hóa không chỉ bao gồm nghệ thuật, văn
chương mà còn cả lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống
giá trị, những truyền thống, tín ngưỡng…T
G
{g]$*M\k*fzVăn hóa
là tổng thể những hệ thống biểu trưng (ký hiệu) chi phối cách ứng xử và giao tiếp
trong cộng đồng, khiến cộng đồng đó có đặc thù riêngT
,
q

Theo Hồ Chí Minh:
s:0*/O536,+s36,G*.aMục đọc sách E"=*
O*.$%$%Y*QNhật ký trong tù>BC9E.;
\FEY$S
“Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và
phát minh ra ngôn ngữ và chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học,
nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về ăn, mặc, ở và các phương
3
t|*MEHVăn hóa*.*.f:^EHc5J:^I}:
-?>C*([$50?
4
:J [Tộc người và văn hóa tộc người, :Ic#$%-?>C+11,*.?G3,?
4
thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là
sự tổng hợp của mọi phương thức sinh họat cùng với biểu hiện của nó mà loài người
đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”

5
.
s>BCE.A]5(D[L^0ZF^*S
eI^0Z*^5(`S**)(Q*ZEX
eI^0Z($^(`Sa=*0Y5f(5("<$)d
eI^0ZL9S(55EX$Y%R5dafW?
eI^0ZB*.;S*Z[<$0F^^^L^0Z
ED^^f^?
eI^0ZV*=?
:EQ0V[5*M>BCE"]$*MEY$S
s:$%StEXY*.?
s:$S*aO*.;Q*R***)?
sCBS~5$)$****.]
EX*X5B$Y%5f?
sc[L^0ZSC$%L^0ZF^**fP
L^0Z*R*P5•*SV*=B*.;L9*^5(`EX?
1.1.2. Vị trí, vai trò của văn hóa
* Văn hóa quan trọng ngang kinh tế, chính trị, xã hội
sE">BCL;(XY%**)L9*$
FV=*.d*E"*)?5%<$[5Q**=*DB*.;sV*=s
L9**a%RF0=$XY%L9?
s.c$0[*[*<$%()*rrr&36@+'
>BCVW;: “Dân tộc bị áp bức thì văn nghệ cũng mất tự do. Văn nghệ
muốn tự do, phải tham gia cách mạng”
6
?
5
>BCSToàn tập*QG.?,G3
6
>BCSToàn tập*Q31.?@,A

5
:EQ0[*$Q*VJ*]*.XXY%B*.;^*?
P[5B*.;*U0L^0Z**.]V*=S
“Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”.
s<$*.B*.;V*=L9?c%0=$*%05%
<$[5Q**=*D$**a%RF0=$XY%L9?
e>B*.;L9E"P*f5DE"P?
>B*.;P5bEX**.]?tED=*Z^
V=^^*a;J([*f[Na;VJ**.]
E"?n$V55*JB<$0FF*0^^
EXE"P*f[**.]55€Y^$P$
V=Y*^^?
eI^0ZV*=]*F$V[[L^0Z**.]?
*=*$HYb*)(F*P[L^0ZL^0ZV=
*.d*E"*)?fQ0>BC.~P*Q*.$**.]V*=]
F$V[L^0Z**.]?:EX^*BS“Cơ sở hạ tầng có
kiến thiết rồi văn hoá mới kiến thiết được và đủ điều kiện phát triển được”
7
.
* Văn hoá là một kiến trúc thượng tầng nhưng không thể đứng ngoài mà phải ở
trong kinh tế và chính trị. Văn hóa phải phục vụ nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng
kinh tế phát triển.
sM>BCS“Trình độ văn hóa của nhân dân nâng cao sẽ giúp cho
chúng ta đẩy mạnh công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân chủ, cần thiết để xây
dựng nước ta thành một nước hòa bình, thống nhất, độc lập dân chủ và giàu
mạnh”
8
.
sM>BC*.gY5*(DPEb*.b(
V*=B*.;?M:EXP[5B*.;*dU0

L^0Z**.]V*=?-**.]V*=(HYb]**.]
EVJ\(*XV*=**.].5D=
7
c>$<$%Y%.07231236,@
8
>BCSToàn tập*Q7.?+73
6
(E"*5f**.]?*B*BZ(5*(Z*(D*d
U0V*=B*.;**.]“văn hóa mở đường cho quốc dân đi”?
s>BCVW;S“Văn hóa – nghệ thuật cũng như mọi hoạt động
khác, không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị”
9
.
e“Văn hoá ở trong chính trị”*(P*5[5B*.;
*5V=L^0Z\L9?
e“Văn hoá ở trong kinh tế”*(P*dU0[L^0
Z**.]V*=?
e“Văn hoá ở trong kinh tế và chính trị”\((5V*=(5B
*.;P?
t:EX0!$)$S“Trong công cuộc kiến thiết nước nhà, có 4 vấn
đề cần chú ý đến, cùng phải coi trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn
hóa”
10
.
1.1.3. Tính chất của nền văn hoá mới
* Trong thời kỳ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân
s:0*/536,G*.Đề cương văn hóaP!$(!G*BR*
$QL^0ZF5DS^*Vd?
sn$VED[*:5^g.X>*;>BC
9F$()h(G*BR*0?

•.a$*=a]$‚0a(^5*Xchc0
826236,A:EXS “Cái văn hóa mới này cần phải có tính cách khoa học,
tính cách đại chúng thì mới thuận với trào lưu tiến hóa của tư tưởng hiện đại”
11
.
• . Báo cáo chính trị *rrP&36A3':EX
VW;S“Xây dựng một nền văn hóa Việt Nam có tính chất dân tộc, khoa
học và đại chúng”
12
.
9
>BCSToàn tập*Q@.?G@7
10
c>$<$%Y%.07231236,A
11
Hồ Chí Minh Biên niên Tiểu sử*QG*.?3G
12
>BCSToàn tập*Q@.?38G
7
eTính dân tộc&g(•*B^*%*^*'(**$`
a!*..R*•*.E^*]^a[*D^*V?
Tinh dân tộc của văn hóa là sự thể hiện của chủ nghĩa yêu nước và tinh thần độc
lập tự cường của dân tộc trong lĩnh vực văn hóa.tP*][
E"%**^5EX[*:5?B^*gE"
*][bf*EH*[ƒ*?:EXhbS“Nhân dân ta có
truyền thống kể chuyện ngắn gọn và có duyên”
13
…
eTính khoa họcS\(5DP_"D*.(E$*=
*E*Eb[?

:EXS“Nay nước ta đã được độc lập, tinh thần được giải phóng, cần
phải có một nền văn hóa hợp với khoa học và hợp cả với nguyện vọng của nhân
dân”
14
?BVglPR$*.%(Of*.DV
P*=aP*.$0Fa*E*Eb5LB*R$*.%$0*^5a*./5!
*B;q
e Tính đại chúng

 (P^^{P*^5*E
$0[`B^^?
;a]$OEX*BZ*.*.
<$)d&+236@1':EXS“Văn hóa phải thiết thực phục vụ nhân dân,
góp phần vào việc nâng cao đời sống vui tươi, lành mạnh của quần chúng”
15
.
* Trong thời kỳ cách mạng xã hội chủ nghĩa
sXV„)$>BC*BR*F5D(PL9
\F$^*Ff*?
s/rrr&36@1':EXF5D$L9
\*BR*^*?
eNội dung xã hội chủ nghĩa(*][*B*!*=V[
a=**=*$^(_"D*.(E$*=*.*X5D?
13
>BCSToàn tập*Q3+.?AAG
14
Hồ Chí Minh Biên niên Tiểu sử*QG*.?3@
15
>BCSToàn tập*Q31.?A6
8

eTính dân tộc(a=*OfV=*/**.]O*.$0F*%^*
_"D*X5D?
…Trong giai đoạn cách mạng hiện naySD*BR*Tiên tiến và Đậm
đà bản sắc dân tộcY€(5[*:5*5*F*)5*X
*BZ[*Z[*h("5*!$^$ED5L9
^Ja~5{*X)(5d*M5V
*~^(?NB(<$]5>BCFYZ*
*.]a[?
1.1.4. Chức năng của nền văn hoá mới
* Một là, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp
sE*Eb*fP5(RF0=$R*XY%**)
EX?E*Eb*]dh•Y()5*fP5*]k•
*R†?tPaEi*E*Ebdh*fP5k
(alYZY()5*R†*.*E*Eb*fP5EX?
sE*Ebdh(*M\Cs !EX(%<$]5
PV!;5*!$(Q^*\L9?fP5
k((g0!$ED0!$*EHEX(*B*.$*Z*W*h*$o
$F^*[5‡?
e.ƒV5;*<$%+,233236,@>B
C!$.ˆSVăn hoá phải làm thế nào cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự
do. Đồng thời văn hoá phải làm thế nào cho quốc dân có tinh thần vì nước quên
mình, vì lợi ích chung mà quên lợi ích riêng.
e.(XV!$^^%C‡$ED:$Xh((`*Eb
(Q*Za~5*5[F5DS“Không có gì quý hơn độc lập tự do”
(Q^*Ph(FD\L9*f5DaFO?
s>aEi*E*Ebdh*fP5kPE"
*=5**EXL$0!f*E*Eb*fP5EX($J$0]a=
*M**Z*ƒL9?[aEiP•a;!*<$*^5=
9
O*E*Eb*fP5(D`\%XY%**)5‰

EXP^*?
M>BCP(5*=*^5(`<$%^]
L^0Z*fP5(DE(0!$ED0!$>:I0!$*EHEX0!$
*[kY%$*Z^*{p**E*Q*LR$Ya=
R*5*_•q
* Hai là, nâng cao dân trí
s^0(0=$?t^*.B(*.f]$a=**.f
V=*EX^*.!5(\ZSB*.;V*=&*M
\|*EX_(*.fR'$0!5J[VV‡
*$Q*(;Ym*Z*ƒ[*:5*Z*ƒ*=Dq~55
*!$(Q^*>:I?
sR*ED9E"(Q>BCS“Một trong những công
việc phải thực hiện cấp tốc trong lúc này là nâng cao dân trí”
16
.cbfS“Một dân
tộc dốt là một dân tộc yếu”.
s5Fch<$(!\L9:EXS“Chúng ta phải
biến một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hoá cao và đời sống vui
tươi, hạnh phúc”
17
.
sRF^^*.B*ZYZv*]*Z[E"VB<$0F
F*0^^VB*.;9E"P?
->$.0!$ED)$*=VoII9F.*.EHSz
^*.BR^VBQ$^YT EH>5b*.EXJ\
*YVJ*]*Z[E"abYZ*Z^V=?t
g5*.ED55v(5$0]a=^
*.BE")?
snZ[L^0Z>:I.R*VV*(^$!^
^*.B(glVJ]5*Q_?

16
>BCSToàn tập*Q,.?G@
17
>BCSToàn tập*Q7.?,6,
10
* Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp, những phong cách lành mạnh,
luôn hướng con người tới chân, thiện, mỹ, không ngừng hoàn thiện mình
s-U5R**%*k&B(,U5R*5>BC!$.'
(5E"f**.(%Y%*<$M
**Q<$^?
sY€EDEXED*D^*[5‡(alO
(‰*X(Q$.VlXY%L9?
>BCv.ˆS“Phải làm thế nào cho văn hoá đi sâu vào trong tâm lý
quốc dân, nghĩa là văn hoá phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa
xỉ”
18
?:EX9!$.5*($Q]5V<$*“Văn hoá phải soi đường cho quốc
dân đi”.
1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về một số lính vực chính của văn hoá
5F$(\Z>BC9FQ=a(\ZB
(S[XY%?
1.2.1. Văn hoá giáo dục
s.*f5EX$EDEX9alF$*XJY]*f5
]$F*Z^V=?
e:FV=5*BV[YbVJ<$*^5
=*Z[5{v*.B*$[(V*5|$EX*.(VŠY‡
aQ<$^*maQ*.E"$*VDVŠaf^{EXOa;*ED
F$<$0Fv(5J[*0=$?
e:F*Z^(F$^aLP*.$0
]50EX(g*.$*ZP%Y_aVŠ5H5f?CB

F(*OEXB<$0F*Z^S*_0
*J!lq
s.!HYb>BC9(!$.5*[*%(`($Q
d*[FRF?
18
c>$<$%0+A233236,@
11
.aNhững nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa &G26236,A'>*;>BCv.ˆS“Chúng ta có nhiệm vụ cấp bách là
phải giáo dục lại cho nhân dân chúng ta. Chúng ta phải làm cho dân tộc chúng ta
thành một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng vơi
nước Việt Nam độc lập”
19
+ Mục tiêu của giáo dục (*Z[Paa~
\(a~0?
•Thứ nhất0]5b5^*.B^V=*aEX*E
*Eb*fP5dhOU5R**.Y(5
^^{*OEX*a=*(5R*ED
YZ[L^0Z\L9?
•Thứ haiVJP0*Ma~R5P*ZR*]
(5[(5aY$0(<$*.fzP**.*N**.*
5DT*Z[zJJ*.B**.B*JJTL^0ZN
*.B*0JP*.f?
+ Nội dung giáo dục: -Pa5PB*.;V4V‡
*$Q*$0!5JF[(q:O$P_"D
YZ**.]R*ED*P•**.5%<$[•*€D$
VJE"LM5k5•*?
+ Phương châm, phương pháp giáo dục
•Phương chấmSJD(`($Q(![D*Z*=*QV=*"
D(?-%"aV^$f*.EXL9{*Z[^af

W*.zVJaXgY%(gPT*.
[*Z*Z**(?b5H5(db5EX?
•Phương phápSD*/%*E"0*/ƒ=VV=*"*QD
$HBP_EH!$EHh(FD*$?
+ Quan tâm xây dựng đội ngũ giáo viên:
19
Q,*.?7
12
>BCVJ!*fVJPL^0Z
E"N!(g0!$F50!*^5J*
V=*lF$0!5J*$)*FEH?:EX)
E"P*QY$%*X?
+ Cải cách giáo dục: a5L^0Z5*[*%*.EX(DD
EH*.f$0*Q*V"(`_"D
5?PV=*"aV^$fs*.EXsL9*f5D
5([$<$P?
1.2.2. Văn hoá văn nghệ
* Vai trò của văn hóa văn nghệ.
s[(a]$[*Q*.$R*(vXY%
**)(fP*^5^*?
st^***.$0F*%0!$[?[9*.b*(€Y%(
$)$VJ*]*=$EX[*:59d^^*E"*<$
VVV]*=*D*h("$%_?
s>BC(EX9VY.5*F[5(
=Y‡*!*.Y*[S*.$0[V`V;*HB($Q
(`($Q[…&‹!$Y^^Œ:5JtEH>.*.M
>EXa=*5_$VfV]$ YHcP=*Z^
-EXV5[ … '?:EX9F$%=F[
EDE"*J(^*=D?
* Một số quan niệm chủ yếu của Hồ Chí Minh về văn nghệ:

- Văn nghệ là mặt trận, nghệ sỹ là chiến sỹ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc
bén trong đấu tranh cách mạng, trong xây dựng xã hội mới, con người mới.
.a*H>P5*Eb!*>BC9*][.ˆ
<$]50S
13
“Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp
Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông;
Nay ở trong thơ nên có thép,
Nhà thơ cũng phải biết xung phong.”
- Văn nghệ phải gắn bó với đời sống nhân dân.
eZ*ƒXY%^^*((YPL$R*=R$Y*
L^0Z$Y%5D?
e:P*Q*)N<$[5Q**p*D^^]h5
ah**^5*E*fP5^^P*.*U5[?
>BCv.ˆS“Chỉ có nhân dân mới nuôi dưỡng cho sáng tác của các
nhà văn bằng những nguồn nhựa sống. Còn nếu nhà văn quên điều đó nhân dân
cũng sẽ quên anh ta”.
- Văn nghệ phải có những tác phẩm hay phản ánh sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ đất nước.
e[*<$%()*rrr&323+236@+'>BC9
D[Y‡S“Quần chúng đang chời đợi những tác phẩm văn nghệ xứng
đáng vơi thời đại vẻ vang cuẩ chúng ta”
20
.
eU5[LD*X(*U55!$*P/0
/^*Q*YZ[5^^ED^^*DO(`
*Ebk?
:EQ0*M>BC[<$)dVJP(
*R[*$Q*5P*.O*U5*B[*$Q*?
1.2.3. Văn hoá đời sống

* Quan niệm về văn hóa đời sống.
s#$]50>BC*][.ˆY$VR*ED*E"
(Q?3236,@:EXV`Yh([*(Qwoa.$EHQ
20
Q31*.?@,@
14
L^0ZXY%5D?G236,8>BC=**U5Đời sống mới
];ED*.?
s#$]5L^0ZXY%5D>BC.R*ƒ]$
ƒY^$XY%L9?XY%5Da5đạo đức mới, lối sống mới,
nếp sống mới?c$05%<$[5Q**=*D$*.
5D(<$*.R*E"*][*.(%Y%5D=Y%5D?
* Nội dung của văn hóa đời sống mới.
- Đạo đức mới:
5DB(OU5R*EX[*:5*.*X
5D5>BC!$.?:EX=*S“Thực hành đời sống mới là cần,
kiệm, liêm, chính”
21
. &n€*.fa0.ˆHb)rra'?
- Lối sống mới:
%Y%5D5>BCL^0Z5EX*][0b
aP*^5f((%Y%(`*Eb5*!*=V=*"
*.$0F*%*%*k^**^(?
eSửa đổi những việc rất cần thiết, rất phổ thôngS5•b
((5[%D5‰EXNE%D5‰*Q*]
?^0B(Y%5‰EXg((%Y%5D0(%
Y%5?
ePhong cách sốngSV!5*%P;F$h[Y0!$(
a=*<$`*XB*(g55$%FQ*R*<$0F("*.
<$[Daa†B^^*fb5b^**=;$(g

0!$*EH<$`5=*.^*.EX•*€D5fV$
(E"DEXV?
ePhong cách làm việcSPa5*<$)d**Q
*]s^*V?
ePhong cách viết, nóiS^*Q**=;ƒ]$af^5VJ*J*]?
21
>BCSToàn tập*QA*.?6,
15
ePhong cách ăn mặc:PYY€PHR*D(E"**E"*L
Lv((k*?
R*!>BCVJQ$)$B5‰
EXS“Người ta ai cũng muốn ăn ngon mặc đẹp, nhưng muốn phải cho đúng thời,
đúng hoàn cảnh. Trong lúc nhân dân ta còn thiếu thốn mà một nguời nào đó muốn
riêng hưởng ăn ngon mặc đẹp như vậy thì không có đạo đức”
22
.
- Nếp sống mới
e:=Y%5D\(a=(%Y%5D**<$M5‰
Eg***Q<$P?[0*(=Y%
5D0=Y%5?
e:=Y%5D(P/V=*/**.]O*.$0F*%*%*k
^*/a=*P*O**Q<$(Q$?
>BC=*S“Đời sống mới, mới không phải cái gì cũng bỏ hết, không
phải cái gì cũng làm mới. Cái gì cũ mà xấu thì phải bỏ. Thí dụ: ta phải bỏ hết tính
lười biếng, tham lam. Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa lại
cho hợp lý. Thí dụ: đơm cúng, cưới hỏi qúa xa xỉ, ta phải giảm bớt đi. Cái gì cũ mà
tốt, ta phải phát triển thêm. Thí dụ: ta phải tương thân tuơng ái, tận trung với nước,
tận hiếu với dân hơn khi trước. Cái gì mà hay thì ta phải làm. Thí dụ: ăn ở cho hợp
vệ sinh, làm việc cho có ngăn nắp”
23

.
e<$M(.R*V*0!PV!*.f*Z[P*X
fQ0P^Q**.^^POEX(5
EH*.ED=*(OEX(9<$P(`OEX*$0!*.$0FL^0
ZXY%5D?
c=*S“Đời sống mới cũng cần có những người làm gương, những
nhà làm gương, những làng làm gương. Khi trông thấy hiệu quả tốt tươi, thì chắc
những nơi khác sẽ hăng hái làm theo. Nếu miệng thì tuyên truyền bảo người ta
22
TËp 8, tr. 392
23
>BCSToàn tập*QA*.?6,s6A
16
siêng làm mà tự mình thì ăn trưa ngủ trễ; bảo nguời ta tiết kiệm mà tự mình thì xa
xỉ, lung tung, thì tuyên truyền một trăm năm cũng vô ích”
24
.
II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC
* Khái niệm đạo đức
sMTừ điển Tiếng việt[JO:L$R*aP:•
+11+Sz(O$0!*hE"E($QL9*/Q<$;
<$[EX%D$%DL9Tz(U5R**%*k
EX*$Ei*MO$U5Z5T?
s#$[5*M(`($Q$0Q*(;YmSz(Of
*`*L9L$R*[YD5R**.(;Ym(EX?(*"
O<$[5F*[*.$*ZP%VM!???_D
O<$0*h_"DO<$[5~5F$v
EX%DL9%DR%DP%DEXVT?
sM>BCS
e.Báo cáo trước Hội nghị lần thứ 2 BCHTW khoá II (1953)S“Đạo

đức cách mạng là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, quyết tâm tẩy bỏ cho kỳ
hết bệnh quan liêu, tham ô, lãng phí” (T7, tr.19).
e.Đạo đức cách mạng (1958): “Đạo đức cách mạng là quyết tâm suốt
đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đó là điểu chủ chốt nhất” (T9, tr.285).
“Đạo đức cách mạng là tuyệt đối trung thành với Đảng, với nhân dân” (T9,
tr.285). “Đạo đức cách mạng là vô luận trong hoàn cảnh nào, cũng phải quyết tâm
đấu tranh, chống mọi kẻ thù, luôn cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu, quyết không chịu
khuất phục, không chịu cúi đầu” (T9, tr.287). “Đạo đức cách mạng là vô luận
trong hoàn cảnh nào, người đảng viên cũng phải đặt lợi ích của Đảng lên trên
hết”(T9, tr.289). “Đạo đức cách mạng là hoà mình với quần chúng thành một khối
thống nhất, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng”
(T9, tr.290).
24
>BCSToàn tập*QA*.?317
17
 5(SĐạo đức là một hình thái ý thức xã hội, là tổng hợp những qui
tắc, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội nhờ đó mà con người tự giác điều chỉnh hành vi
của mình sao cho phù hợp với lợi ích, hạnh phúc của con người và với tiến bộ xã
hội trong quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân với xã hội.
* Cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về Đạo đức
- Truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam:
e*.$0F*%^*[*:5*V$0!5EXY%
*f\*.EDY$*0$=$*Pq
et^*[*:5(5*^*F(`(5EX*.0!$
EDO;*.B*.$*^5?B(*f0!$(g*.$*%D<$%
^^?
e.$0F*%^*9*=>BC*<$
(%Lm)0*B^OEX**.fc?
- Tư tưởng đạo đức phương Đông, phương Tây:
>BCd*.h*(*^(*.

*$0=*:-Q*!d?(F$^*$
*:(*E*Eb*/a$V$-Q*(*E*Eb
ca$d!n$?
- Quan niệm Mác, Ăngghen, Lênin về đạo đức:
E*Eb>BCgah*$*/*E*EbC
ŽM !?>BCVJv*=*$*E*Eb<$]5
Y(Q.\L9V5g*R5EHk5
9](?M>BC%DEXEHJ*f5**R5EH
Y%g*.;H311aƒ*$0!*.$0F?
- Thực tiễn hoạt động cách mạng của Hồ Chí Minh:
>BC9*.P<$<$*.f*)0aa9*E.R*
([*Š?:EX9*R0E"YZ*aJ\
*Z^*.[J;aEX?f*=:EX9*f5=5*
18
*$0=*P**.]EXL^0Z5%<$[*%*kOEX
DEX5(R5*ZdJP^^4(
*$0=*\L9?
2.1. Quan niệm về vai trò của đạo đức cách mạng
.*U55&36AA'>BCv.ˆ: “Quan
tâm giúp đỡ loài người ngày càng tiến bộ và thoát khỏi ách áp bức, bóc lột, luôn
luôn giữ vững tinh thần chí công vô tư – đó là đạo đức cách mạng”
25
.
M>BC5(5D\
VJPf^5f("B$P^*
(EX?:VWFR*YDFNV=*.
a$^^(O(=*VhRV=?
:N*%(QDR*EYPVf595(5*
EX*.Y%*Zf*F*F(*R*Pq
>!545D*.g.R*<$*.%D

EXL9?
* Đạo đức là cái gốc của người cách mạng
sM>BC(%F*PEX5?
“Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải
có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo
đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”
26
.
sM>BC(55(]PRP
^*P^(?^0(5*[(5*(DŠ“mà tự mình
không có đạo đức cách mạng, không có căn bản, tự mình đã hủ hoá xấu xa thì còn
làm nổi việc gì”
27
.
:EXgR55(5*$R$*.*(^$
V?tEX5P54^0B(Y
25
Q8*.?A@7
26
>BCSToàn tập*QA*.?+A+
27
>BCSToàn tập*QA*.?+AG
19
5**)*(D]E"*<$5VV]5$0?:EXS“Sức có
mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách
mạng làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”
28
?
f*=536AA*.aNgười cán bộ cách mạng*.!c:^
^:EXv.ˆ“Mọi việc thành hay bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần

đạo đức cách mạng hay không”
29
.
sZ*=B0!$ED*EH^>BC((Z
*(D)(5!YZ[5\:EX?
M>BC=$*F*fYD55$fN*F
B*.;?f*=Y$%*$X*55f:EX($J<$
*^55(aEi5aP!^^?
:0*/536+8*.*U5Đường cách mệnh5b)$*.ED=*
EXFQ=“Tư cách người cách mệnh”*.EXR5P)
V[5;JJ*EVJ=$VJV!$)$(g0YB*(g
*55$%Q*R*q
*.EDV<$X*.td*!(!:EXg•S“Đảng
ta là một đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo
đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn đảng ta
thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, người đày tớ thật trung thành
của nhân dân”
30
.
* Ngoài ra đạo đức còn là động lựcgiúp chúng ta vượt lên khi khó khăn
cũng như lúc thuận lợi.M>BC*.R$*.5*.
J[(dd*•VV=$d*OE"5
*fY€VJY"Y[*VJ.*.†a<$PV*$Q("Y€VJ.H
V!$*Z59q
28
>BCSToàn tập*Q6*.?+7G
29
>BCSToàn tập*Q8*.?,71
30
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, tËp 12, tr.498

20
* Đạo đức còn là thước đo lòng cao thượng của con người và sự văn
minh tiến bộ của xã hội.
>BC.~5‰EXJ[*;;V
$E]LM5EX(g*E"0VJ*fP
?ŒOE"(*E"?
.L9N*=S“Một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm là một dân tộc
giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, là một dân tộc văn minh tiến bộ”
31
.
* Mối quan hệ giữa Đức và Tài:
s>BC(%F*PEXVJ
\(*$0[*%5•*k5•*?M:EXS“Có đức mà không
có tài làm việc gì cũng khó. Có tài mà không có đức không những vô dụng mà còn
có hại”?tP(%?
s$0!*.^EX5($J<$[
•*€D*?nZV=*"•*€OO>$0!
9*.b*0!$)$ah*a$%D5‰aP!?
:EX•S“Trong giáo dục không những phải có tri thức phổ thong mà
phải có đạo đức cách mạng. Có tài phải có đức. Có tài không có đức, tham ô hủ
hóa có hại cho nước. Có đức không có tài như ông Bụt ngồi trong chùa, không
giúp ích gì được ai”
32
.
* Liên hệ vấn đề đạo đức của cán bộ, đng viên hiện nay.
snZY$0*F(%Y%5*aQaP![
0q
s>)aEi^5aP
!^^q?
2.2. Quan điểm về những phẩm chất đạo đức cơ bản của con người Việt

Nam trong thời đại mới
2.2.1. Trung với nước, hiếu với dân
31
QA*.?@,+
32
Q7*.?37,
21
s.<$[*f<$[DR*EDD^^(<$
[(DR*“Trung với nước, hiếu với dân”($U5Z$
R*a*._5R*(U5R*)$5?D$U5Z
0>BC9(55*$5F?
stED*XV=trung, hiếu(OV[59*.*E*Eb
*.$0F*%[*:5EHJL$k?
“Trung với vua, hiếu với cha mẹ”PaQ^%D$%
D5k?:^(]YV=“dân như cỏ, đạo đức quân tử như
gió, gió lướt đến đâu cỏ rạp đến đó”?
s.5D>BC9*lO=F5
E$5DVWFR*YDNS:ED(^
g^^(R*ED?zc!$<$0FF$^a!$
("BF$f^T?t*.$DEDP(F=$D^?^0($U
5Z`\<$*.)$?
+ Trung với nước là:
•.$*DYZ[L^0ZaP[*<$%{DEX
^$ED5L9^Ja~5?
••*("BP<$%5(!*.!=*?
•#$0=**^5RR$*Z[5*!$5?
•Z[*%**.EHBYP:EDq
+ Hiếu với dân là:
•>a()0*D^VJP(<$5F)$i^?
•‹!$^VB*.^(R0^(5%?

•:!$**)^*.[5*.ED^?
•^(hM^^*Q^^_*Z[
*%*EX(%BYP:ED?
•>5(=XY%Q*R***)^^?
•-*$0<$0F^^^^^*.Bq
22
2.2.2. Yêu thương con người
s^0($U5ZkR**][5D<$[OEX
DEX*.L9?
s=*/*.$0F*%^\^*V=*"*.$0F*%^
\D\^YP*=*$**)^^(
<$F$*=Vo<$**Z*ƒ>BC9L;*f0!$
*EHEX(U5R*kR*EX5?f0!$
*EH^^0!$*EHEX5QQV0Y]M5(
H5R5(Q*ZEX?
s>EXb^0VJP(EX$$*./$*E"5(
^*EXa;aa(*$V{(OEXL$<$
*(aBaa†q‹!$*EH(FD*J*.^
EX(!P*EX*%*k*?
s>BC0!$*EHEXD5**fP5Y^$Yh/a(
.(D/)N*^*EH%D*/Y%QEX?
BS
3?c*Bác Hồ một tình yêu bao laY‡$Q0=S“Bác thương
các cụ già xuân về gửi biếu lụa…”
+?c*HcH%O$=*Y$Vc5R*S
Suốt mấy hôm rày đau tiễn đưa
Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa
Chiều nay con chạy về thǎm Bác
Ướt lạnh vườn cau, mấy gốc dừa!
Con lại lần theo lối sỏi quen

Đến bên thang gác, đứng nhìn lên
Chuông ôi chuông nhỏ còn reo nữa?
Phòng lặng, rèm buông, tắt ánh đèn!
23
…
Ôi, phải chi lòng được thảnh thơi
Nǎm canh bớt nặng nỗi thương đời
Bác ơi, tim Bác mênh mông thế
Ôm cả non sông, mọi kiếp người.
Bác chẳng buồn đâu, Bác chỉ đau
Nỗi đau dân nước, nỗi nǎm châu
Chỉ lo muôn mối như lòng mẹ
Cho hôm nay và cho mai sau
Bác sống như trời đất của ta
Yêu từng ngọn lúa, mỗi cành hoa
Tự do cho mỗi đời nô lệ
Sữa để em thơ, lụa tặng già
2.2.3. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư
@236,6Dad* !#$0=*h*.*U5z>)V[5
(!5BT>BC9P*B.ˆS
- CầnS*()_Y!5vŠ{(Y*V=
Y$R*?B(Y!Y!(5Y!Y$0\M5(
V=*<$P*(D?
.D>)((EXa=Sa=a=(5VJ;$9*E
$0?[ƒ*f5f[V*f*f5(U*.U0EX
V?C*EX(EXa=*]PEb*DEX?f
Q0(EXa=(*D<$%Da?
- Kiệm:*(“tiết kiệm, không xa xỉ, không lãng phí, không bừa bãi”
33
{

(*=*V[5*X*F{*=*V[5*/l=(D?=*V[5VJ
33
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, tËp 5, tr.636
24
P(aLvS“Khi không nên tiêu sài thì dù một đồng xu cũng không nên tiêu.
Khi có việc đáng làm, việc ích lợi cho đồng bào, cho Tổ quốc thì dù bao nhiêu
công, tốn bao nhiêu của cũng vui lòng. Như thế mới gọi là Kiệm”
34
.
.D[5(L(9Ba/a9(5*%*X*F5*
JB?
- LiêmS*(“trong sạch không tham lam”
35
; VJ5;;VJ5
*F*VJ5Y$YED; v5**5(55(55
*=a?
.D !5(zcR*(!5T*(*5(5•*("B5f(!*.!
("BP^*?z>Q0<$0FQ0*=5Vp*^d*
•*.5J(5*E|=L(9B*!$Ya/a9 …(5*
F$.R*LR$(*DEDD^T
G@
?
- Chính:“nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn”
37
.[f
NPJ5B*.Z{VJ*E^*E$[*E*_*E …
Đối với mìnhSVJ*Z*Z($J;$V*Q)$*=a($J
V]5]55f]*$0F$0YmF$b?
Đối với ngườiVJ;*EX*.!LM5VEXED{($JO
*^*V!5*%V=*VJ%*.(/(?

Đối với việc][J(!*.![*E(5[f=H=%
VJV$0]5%h(5[*%*^ED?
.D>B(*({(VJ*W*hVJh{(
LR$LV!$?
- Chí công vô tư:(VJ\=5f*.EDzP•*("B
5P^^(!*.!=**.ED=*TzVJV†5ZF5•*
Eb*T(*.ED*!$Y$*!Tz5ff5EXTPJ
*^5*.Y?
34
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, tËp 5, tr.637
35
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, tËp 5, tr.640
36
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, tËp 5, tr.640-641
37
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, tËp 5, tr.643
25