Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực trà

Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Nói đến văn hóa ẩm thực Việt Nam, người ta không chỉ nói về sự đa
dạng trong các cách thưởng thức món ăn hàng ngày của người Việt, và các
cách chế biến đến nguyên liệu của món ăn ra sao mà cách uống cũng có
nhiều sự quan tâm đến lạ kì! Uống là một nhu cầu cần thiết của con người
nhằm duy trì sự cân bằng trọng lượng cơ thể, đảm bảo nước cho sự phát
triển của con người, người ta có thể nhịn ăn ba ngày nhưng không thể
không uống nước được. Trong cách uống của người Việt Nam, phải kể đến
cái thú uống chè (trà) là một cái thú có từ lâu trên đất nước ta, cho đến nay
nó vẫn là một trong những điểm nổi bật trong văn hóa ẩm thực của dân tộc.
Cái thú uống nước chè để bắt đầu câu chuyện, bắt đầu của một ngày
mới, trong những buổi làm đồng áng vất vả có chén trà xanh, rồi lãng mạn
cao hứng thì vừa uống trà vừa ngâm thơ, âu đó là một cái nét đẹp trong
cách uống trà vậy. Mỗi khi cái tên Thái Nguyên được nhắc đến, gợi cho
nhiều người về một vùng đất có một bề dày truyền thống cách mạng, vốn
là một ATK của Đảng và Bác Hồ trước và sau cách mạng Tháng Tám. Với
Hồ Núi Cốc, Đền Đuổm, Hang Phượng Hoàng, Núi Voi…song cái đặc sắc
nhất đóng góp vào văn hóa của vùng là cây chè và các sản phẩm từ chè.
Để đi tìm hiểu rõ hơn về văn hóa của người Thái Nguyên và những văn
hóa ấy liên quan như nào tới cây chè và những sản phẩm từ chè, cùng với
đó là nghệ thuật pha và thưởng thức trà, nên tôi đã lựa chọn đề tài: “Tìm
hiểu bản sắc Văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực “Trà
Thái””, để làm đề tài nghiên cứu của tôi trong học phần này. Qua đó, đề
tài muốn góp phần nhỏ bé để tìm hiểu một vài nét văn hóa Thái Nguyên
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
với những cái hay - cái đẹp trong nghệ thuật thưởng trà và pha trà của
người Thái Nguyên nói riêng và của người Việt Nam nói chung.
2. Lịch sử nghiên cứu.

Lịch sử nghiên cứu văn hóa người Thái Nguyên nói chung và chè Thái nói
riêng đã được tìm hiểu và nghiên cứu trong một số tác phẩm. Nhưng trong các
tài liệu lưu trữ không cho phép ta tìm hiểu một cách kĩ lưỡng về cách uống trà,
uống chè và thưởng thức những cái tuyệt vời từ một thú vui tao nhã, chỉ thông
qua một vài ghi chép của một số người mà thôi.
Riêng chuyện uống trà thời nhà Lê đã có những trang sách khá hay viết về
thói quen này. Đó là những trang viết của Phạm Đình Hổ (1758 – 1839) trong
tác phẩm “Vũ trung tùy bút” (Tùy bút viết trong mưa):” Ta sinh trưởng đương
lúc thịnh thời Cảnh hưng, trong nước vô sự, các nhà quý tộc, các bậc công
thần, các con em nhà quý thích đều đua chuộng xa xỉ, có khi mua một bộ ấm
chén phí tổn đến vài mươi lạng bạc…thường có nhiều người đến chơi các hiệu
chè, thăm dò các phố buôn, vác tiền hết quan này đến chục khác để mua lấy
chè ngon. Lúc ngồi rỗi, pha chè uống với nhau, lại đánh cuộc với nhau xem chè
đầu xuân năm nay sớm hay muộn, giá chè năm nay cao hay hạ. Kẻ thì ưa thanh
hương, người thì thích hậu vị, kén hiệu trỏ tên, mua cho được chè ngon, bày
khay chén ra uống thử…Song cái thú uống chè Tàu có phải ở chỗ đó đâu? Chè
tàu thú vị ở chỗ tính nó sạch sẽ, hương nó thơm tho. Buổi sớm gió mát, buổi
chiều trăng trong, với bạn rượu làng thơ cùng làm chủ khách mà ung dung pha
ấm chè Tàu ra thưởng thức thì có thể tỉnh được mộng trần, rửa được lòng tục.
Ấy, người xưa chuộng uống chè tàu là vì vậy. Từ các đời gần đây trở xuống,
thưởng thức chè Tàu ngày càng tinh, vị chè nào khác, cách chế nào thì ngon,
đều phân biệt kĩ lắm. Lò, siêu, ấm, chén, lại chế ra nhiều kiểu thích dụng. Song
chế ra nhiều thứ chè, kẻ thức giả cũng cho làm phiền lắm, còn như nếm chè
trong đám ruồi nhặng, bầy ấm chè ở cửa chợ bụi lầm, lúc ồn ào đinh óc, vơ
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
vẩn rộn lòng, thì dẫu ấm cổ đẹp đẽ, chè ngon ngát lừng, ta chẳng biết uống chè
như thế có tác dụng gì không”.
Tuy vậy những tư liệu nghiên cứu đã có về văn hóa Thái Nguyên thể hiện
qua ẩm thực Chè Thái là những tư liệu hiếm hoi và quý báu để tôi có thể tham

khảo và đi đến hoàn thành đề tài này.
Ẩm thực văn hóa Chè Thái là một đề tài mang tính quy mô không lớn và
không phổ biến nhưng không phải vì thế mà tầm quan trọng của nó bị giảm đi
mà trái lại đề tài này sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về văn hóa người Thái và
những văn hóa đặc trưng xung quanh những cây chè.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là văn hóa của người Thái Nguyên, trong đó đi sâu
tìm hiểu về ẩm thực Chè Thái với những thú vui thanh tao của nghệ thuật pha
và thưởng trà. Đồng thời bên cạnh đó tôi cũng sẽ tìm hiểu những yếu tố văn
hóa phụ xung quanh những nét văn hóa đặc trưng của người Thái nguyên mà
nó đã hình thành và tồn tại hàng ngàn năm cùng với sự tồn tại và phát triển
của lịch sử văn hóa người Thái. Trên cơ sở đó có những so sánh về đặc điểm
của Chè Thái xưa và nay, những biến đổi nội tại, vai trò và vị trí của nó trong
sinh hoạt, ăn uống, lễ nghi…
Về phạm vi và không gian nghiên cứu: Do giới hạn về phạm vi một đề tài,
giới hạn về thời gian, giới hạn về khả năng nên trong đề tài này tôi chỉ đi tìm
hiểu về những nét văn hóa đặc trưng của người Thái Nguyên mà chủ yếu là
xoay quanh đề tài về Chè Thái và những văn hóa trong nghệ thuật thưởng
thức trà.
4. Phương pháp nghiên cứu
“Tìm hiểu bản sắc văn hóa Thái Nguyên qua ẩm thực Chè Thái” là
một đề tài mang tính khái quát và tổng hợp, do vậy quá trình nghiên cứu đòi
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
hỏi nhiều phương pháp, để có được kết quả đầy đủ, toàn diện, nhằm làm sáng
tỏ những vấn đề xung quanh “Trà Thái”.
Yêu cầu đầu tiên đối với tôi đó là phải có được những nhận thức ban đầu
về địa bàn nghiên cứu . Bởi vậy phương pháp thu thập thông tin qua các tư
liệu viết, các công trình nghiên cứu trước là rất cần thiết . Sau đó là quá trình
điền dã, khảo sát thực tế, thu thập thông tin tại địa bàn nghiên cứu, quá trình

đó đòi hỏi phải sử dụng nhiều phương tiện như máy ghi âm, máy chụp hình…
Ngoài phương pháp điền dã khảo sát, tôi còn tìm hiểu tư liệu thông qua
liên hệ với chính quyền địa phương, từ đó sử dụng phương pháp lịch sử, liên
kết, so sánh , phân tích tổng hợp các tư liệu có được , đồng thời không thể
thiếu hai phương pháp là phương pháp lịch sử và phương pháp logic.
Cuối cùng sau khi có được đầy đủ các tư liệu và các thông tin phục vụ
cho đề tài. Tôi sẽ tiến hành phân tích tổng hợp và đánh giá…Trên cơ sở đó đối
chiếu và so sánh nhằm làm sáng tỏ nền văn hóa Thái Nguyên thông qua ẩm
thực “Chè Thái”.
5. Bố cục
Chương I: Những khái quát chung về văn hóa, văn hóa ẩm thực
Chương II: Vài nét về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên- kinh tế-văn hóa- xã
hội của mảnh đất Thái Nguyên
Chương III: Trà(Chè) Thái- Nét đẹp của văn hóa ẩm thực Thái Nguyên
B. NỘI DUNG
Chương I: Những khái quát chung về văn hóa, văn hóa ẩm thực
1.1. Tổng quan sơ lược về văn hóa
1.1.1. Khái niệm về văn hóa
Theo tài liệu năm 1995 của UNESCO thì “văn hóa” có thể được hiểu theo
hai nghĩa: Thứ nhất, văn hóa của một nước là những sinh hoạt trong “lĩnh vực
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
văn hóa, hay là khu vực công nghiệp văn hóa” của nước ấy. Thứ hai nhìn theo
quan điểm nhân chủng học và xã hội học , văn hóa là tập hợp những phong
thái , tín ngưỡng là nền tảng , là chất keo không thể nào thiếu cho sự vận hành
nhuần nhuyễn của xã hội. Nó là hiện thân những giá trị được cộng đồng chấp
nhận, dù có biến đổi từ thế hệ này sang thế hệ khác
Văn hóa được chia thành hai lĩnh vực đó là văn hóa hữu thể và văn hóa vô
thể có thể hiểu văn hóa như là một thiên nhiên thứ hai, một môi trường thứ hai
nuôi dưỡng con người. Nền văn hóa được hình thành trong một quá trình và

được tích lũy qua nhiều thế hệ, mang tính lịch sử với một bề dày, một chiều
sâu. Có thể xem văn hóa là cái còn động lại, tinh túy nhất, không dễ thay đổi
của một dân tộc, đó là nếp sống của một dân tộc. Bản sắc là cái chảy ngầm
bên trong tạo nên tính cánh của dân tộc , trong khi phong cách là cái thể hiện
ra bên ngoài . Ăn uống là một khía cạnh của văn hóa, Cùng với quá trình lịch
sử dân tộc , ăn uống có những thay đổi và biến hóa , nhưng vẫn giữ được
những bản sắc của nó.
1.1.2. Bản sắc văn hóa
Bản sắc văn hóa là cái cốt lõi, đặc trưng riêng có của một cộng đồng
văn hóa trong lịch sử tồn tại và phát triển, giúp phân biệt dân tộc này với dân
tộc khác. Bản sắc văn hóa thể hiện trong tất cả các lĩnh vực của đời sống - ý
thức của một cộng đồng, bao gồm: cội nguồn, cách tư duy, cách sống, dựng
nước, giữ nước, sáng tạo văn hóa, khoa học - nghệ thuật... Khái niệm Bản sắc
văn hóa có hai quan hệ cơ bản: quan hệ bên ngoài là dấu hiệu để phân biệt các
cộng đồng với nhau quan hệ bên trong chỉ tính đồng nhất mà mỗi cá thể trong
một cộng đồng phải có.
1.2. Khái niệm về ẩm thực
Theo Nguyễn Văn Dương nghiên cứu về ẩm thực trong ngôn ngữ, thì từ
“ăn” trong tiếng việt có số lượng ngữ nghĩa và số lượng từ ghép rất phong
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
phú, có đến 15/20 ngữ nghĩa được nêu trong từ điển tiếng việt có liên quan
đến “ăn” .Sở dĩ từ ăn chiếm vị trí lớn ngôn ngữ và tư duy người việt vì từ xưa
đến đến đầu thế kỷ xx , nước ta đất hẹp, kỹ thuật chưa phát triển , mức sống
còn thấp do đó cái ăn luôn là yếu tố quan trọng nhất: “có thực mới vực mới
vực được đạo”, “dĩ thực vi tiên”..Bên cạnh ăn thì uống không chiếm vị trí
quan trọng trong ngôn ngữ Việt Nam. Ngoài nghĩa thông thường là uống cho
hết khát, từ “uống” trong từ ghép “ăn uống”có nghĩa là uống rượu. Hiện nay
trong ngôn ngữ đời thường dùng từ “nhậu” để chỉ việc uống rượu. Tuy nhiên
trong các từ điển của Huỳnh Tịnh Của (1895-1896) của Génibrel (1898), thì “

nhậu” chỉ có nghĩa là uống, không hỉ uống rượu . Trong Việt Nam tân từ điển
của Thanh nghị (1952) thì từ “nhậu”đã mang nghĩa rõ hơn là “uống, thường là
uống rượu”.
1.2.1. Văn hóa ẩm thực
Từ muôn đời xưa ông cha ta đã không hề xem nhẹ việc ăn uống, việc
dạy ăn như thế nào, học ăn như thế nào phải bắt nguồn từ chính gia đình. Đây
là cái nôi đầu tiên giúp con người hoàn thiện bản thân, hình thành nhân cách,
trau dồi kiến thức ứng xử, thể hiện được truyền thống văn hóa bao đời nay của
dân tộc ta. Có thể hiểu văn hóa ẩm thực là cách ăn, kểu ăn, món ăn đặc trưng
của từng dân tộc, từng địa phương mà qua đó ta biết được trình độ văn hóa, lối
sống, tính cách của con người và dân tộc đó.
Khi nói về văn hóa ẩm thực , trước hết ta phải nói đến nét văn hóa trong ăn
uống ở gia đình, từ đó rộng hơn, xa hơn là ở những bữa tiệc tùng…những dịp
gặp mặt giao lưu. Ta có thể xem văn hóa ẩm thực là một bộ “gien”đặc sản có
khả năng lưu truyền nhiều giá trị văn hóa của nhân loại mà gia đình chính là tế
bào lưu giữ và lưu truyền đời này sang đời khác. Ăn uống trong gia đình là ăn
uống phổ biến nhất của toàn nhân loại. Ở một mức độ nào đó thì lối ăn uống
này ở Việt Nam phổ biến hơn nhiều ở các nước khác, vì Việt Nam xuất phát
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
từ một nước nông nghiệp, phần lớn người dân sống bằng nghề nông và trồng
lúa nước , nên thời gian tụ họp ở nhà là chủ yếu trong suốt cả năm . Bữa ăn
gia đình và đặc biệt là bữa ăn của gia đình nhiều thế hệ là một môi trường văn
hóa và không gian văn hóa thể hiện quá trình tiếp nối và bảo lưu văn hóa của
người Việt. Ở đây mọi yếu tố văn hóa không chỉ được chuyền tải trong
chuyện ăn gì mà mà còn luôn luôn được gìn giữ trong khuôn khổ cổ truyền
một lối ăn theo truyền thống được thể hiện rất rõ qua những dụng cụ được
dung trong bữa ăn, cách ứng xử với mọi người trong khi ăn…Vậy tựu trung
lại ta có thể hiểu rằng , văn hóa ẩm thực là những phong tục, những thể thức
ăn uống từ nghìn xưa để lại, mang đậm sắc thái của một nước, tạo nên những

nét riêng biệt độc đáo của nước đó.
Các nhà văn hóa học đã có chung nhận định: ăn uống của mỗi dân tộc là
một hiện tượng văn hóa khi nó mang các giá trị chân, thiện , mỹ. Với người
Việt Nam ăn uống là cả một nghệ thuật, nó không chỉ nhằm đáp ứng yêu cầu
của con người mà còn có mối quan hệ mật thiết tới lối sống, truyền thống của
dân tộc . Ăn uống của người Việt được Đinh Gia Khánh nhận định như sau:
“món ăn, cách thức ăn uống của từng nước, từng quê hương, của từng làng
xóm, là biểu hiện của lối sống dân tộc, lối sống địa phương và bắt dễ sâu xa
vào truyền thống lịch sử, truyền thống văn hóa của dân tộc, của địa phương,
món ăn là nội dung góp phần tạo nên phong vị dân tộc, phong vị quê hương
và có tác động không nhỏ vào tâm tư tình cảm, vào cách ứng xử của mỗi tập
đoàn người và của riêng mỗi con người.
Như vậy có thể nói, ẩm thực, tức là ăn uống thể hiện lịch sử của một quốc
gia đó. Các món ăn qua từng giai đoạn sẽ nói lên được cuộc sống, con người
của giai đoạn đó và của vùng đất nơi đã sản sinh ra các món ăn mà không đâu
có thể làm giống hệt được. Văn hóa dân gian Việt nam là là một nền văn hóa
đậm đà bản sắc dân tộc, trong đó văn hóa ẩm thực là một nét đặc trưng, con
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
người đã dần phát triển việc ăn uống lên thành một lĩnh vực rộng rãi được
nhiều người quan tâm. Nghiên cứu về nghệ thuật ăn uống của người Việt nói
chung và việc ăn uống của từng miền nói riêng, mang lại nhiều điều lí thú và
hấp dẫn mọi người.
1.2.2. Những đặc trưng trong ẩm thực Thái Nguyên
Văn hóa ẩm thực Thái Nguyên rất đa dạng và phong phú, do có điều kiện
thuận lợi về vị trí địa lý nên Thái Nguyên đã tiếp thu được nhiều nền văn hóa
từ các tỉnh và thành phố lân cận, từ đó làm phong phú và đa dạng nền văn hóa
của tỉnh. Nếu như các tỉnh miền trung chủ yếu ăn những món ăn cay và mặn
thì trong bữa ăn thường ngày của người Thái Nguyên lại là những món ăn
nhạt và ít cay. Bên cạnh đó trong cơ cấu bữa ăn của người Thái Nguyên

thường có món luộc và xào, đây là hai món ăn mà hầu như không thể thiếu
được trong mỗi bữa ăn của người Thái, dù nhà ít người hay nhiều người thì
mâm cơm cũng phải thịnh soạn, đầy đủ các món ăn như khi có khách, đây
cũng là một nét văn hóa rất đặc trưng của người Thái Nguyên. Và trong bữa
ăn mọi người thường rất ý tứ, trước khi ăn phải mời nhau ăn, mời từ già tới
trẻ, người nhiều tuổi đến người ít tuổi, trong bữa ăn mọi người có thể nói
chuyện và trao đổi thoải mái. Thể hiện sự sum họp, đầm ấm của một đại gia
đình. Bên cạnh ăn thì uống cũng là một nét văn hóa không thể thiếu trong văn
hóa người việt nói chung và người Thái Nguyên nói riêng, và tất cả những nét
văn hóa đó đã tạo nên những đặc trưng trong văn hóa ẩm thực của người Thái
Nguyên.
Chương II: Vài nét về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên- kinh tế- văn hóa-
xã hội của mảnh đất Thái Nguyên
2.1. Sơ lược về mảnh đất Thái nguyên
2.1.1. Lịch sử hình thành
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
Từ một thị xã nhỏ bé gồm 4 khu phố, 2 thị trấn và 6 xã với 140.000 dân,
Thái Nguyên trở thành thành phố trực thuộc tỉnh ngày 19 tháng 10 năm 1962.
Trước kia đây là địa phận xã Đồng Mỏ, huyện Đồng Hỷ. Thị xã Thái Nguyên
từng là thủ phủ Khu tự trị Việt Bắc trong suốt thời gian tồn tại Khu tự trị này
(1956-1975). Đây cũng là tỉnh lỵ tỉnh Thái Nguyên. Khi thành lập tỉnh Bắc
Thái (1965 - 1996), Thái Nguyên là thành phố tỉnh lị tỉnh Bắc Thái. Từ ngày 6
tháng 11 năm 1996, Thái Nguyên lại là tỉnh lị tỉnh Thái Nguyên như cũ. Theo
cuộc Tổng điều tra dân số và nhà ở 1/4/2009, trong 10 năm (1999-2009), dân
số của thành phố Thái Nguyên tăng thêm 55.000 người, bình quân mỗi năm
tăng 2,23%.
2.1.2. Vị trí địa lý
Thái Nguyên là một tỉnh miền núi trung du, nằm trong vùng trung du và
miền núi Bắc bộ, có dịện tích tự nhiên 3.562,82 km2, dân số trung bình hiện

nay là: 1.046.000 người Thái Nguyên là một tỉnh không lớn, chỉ chiếm 1,13%
diện tích và 1,41% dân số so với cả nước.
Tỉnh Thái Nguyên phía Bắc tiếp giáp với Tỉnh Bắc Kạn, phía tây giáp
với Tỉnh Vĩnh Phúc và Tỉnh Tuyên Quang, phía đông giáp với các Tỉnh Lạng
Sơn và Bắc Giang và phía nam tiếp giáp với Thủ đô Hà Nội. Với vị trí địa lý
là một trong những trung tâm chính trị, kinh tế của khu Việt Bắc nói riêng,
của vùng trung du miền núi đông bắc nói chung, Thái Nguyên là cửa ngõ giao
lưu kinh tế xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc bộ.
Việc giao lưu đã được thực hiện thông qua hệ thống đường bộ, đường sắt,
đường sông hình rẻ quạt mà thành phố Thái Nguyên là đầu nút.
Cùng với vị trí trung tâm của Việt Bắc, Thái Nguyên còn là nơi hội tụ
nền văn hóa của các dân tộc miền núi phía Bắc, là đầu mối các hoạt động văn
hóa, giáo dục của cả vùng núi phía Bắc rộng lớn.
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
2.1.3. Địa hình
Thái Nguyên có nhiều dãy núi cao chạy theo hướng Bắc Nam và thấp
dần xuống phía Nam. Cấu trúc vùng núi phía Bắc chủ yếu là đa phong hóa
mạnh, tạo thành nhiều động và thung lũng nhỏ. Phía Tây Nam có dãy Tam
Đảo với đỉnh cao nhất 1.590m, các vách núi dựng đứng và kéo dài theo hướng
Tây Bắc - Đông Nam.Ngoài dãy núi trên còn có dãy Ngân sơn bắt đầu từ Bắc
Kạn chạy theo hướng Đông Bắc, Tây Nam đến Võ Nhai và dãy núi Bắc Sơn
chạy theo hướng Tây Bắc, Đông Nam. Cả ba dãy núi Tam Đảo, Ngân Sơn,
Bắc Sơn đều là những dãy núi cao che chắn gió mùa đông bắc.Thái Nguyên là
một tỉnh trung du miền núi nhưng địa hình lại không phức tạp lắm so với các
tỉnh trung du, miền núi khác, đây là một thuận lợi của Thái Nguyên cho canh
tác nông lâm nghiệp và phát triển kinh tế xã hội nói chung so với các tỉnh
trung du miền núi khác.
2.2. Điều kiện tự nhiên
2.2.1. Nguồn tài nguyên thiên nhiên

Thành phố Thái Nguyên có nguồn tài nguyên thiên nhiên đa dạng và
phong phú. - Tài nguyên đất: so với diện tích đất tự nhiên thì tổng diện tích
đất phù sa không được bồi hàng năm với độ trung tính ít chua là 3.125,35ha,
chiếm 17,65% so với tổng diện tích tự nhiên; đất phù sa không được bồi hàng
năm chiếm 0,75% tổng diện tích đất tự nhiên được phân bổ chủ yếu ở phường
Phú Xá; đất phù sa ít được bồi hàng năm trung tính ít chua có 379,84ha,
chiếm 2,35% tổng diện tích đất tự nhiên; đất bạc màu phát triển trên phù sa
cũ có sản lượng feralit trên nền cơ giới nhẹ có 271,3ha, chiếm 1,53%.
Tài nguyên rừng: rừng ở Thái Nguyên chủ yếu là rừng nhân tạo và
rừng trồng theo chương trình 327, rừng trồng theo chương trình PAM, vùng
chè Tân Cương cùng với các loại cây trồng của nhân dân như cây nhãn, vải,
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
quýt, chanh... Cây lương thực chủ yếu là cây lúa nước, ngô, đậu... thích hợp
và phát triển ở những vùng đất bằng trên các loại đất phù sa, đất mới phát
triển, đất glây trung tính ít chua. - Tài nguyên khoáng sản: 2 tuyến sông lớn
chảy qua (sông Cầu và sông Công), do đó cung cấp cho thành phố một lượng
cát, sỏi phục vụ xây dựng khá lớn, đủ đáp ứng nhu cầu xây dựng cho toàn
thành phố. Thành phố nằm trong vùng sinh khoáng đông bắc Việt Nam, thuộc
vành đai sinh khoáng Thái Bình Dương. Mỏ than nội địa Khánh Hoà thuộc xã
Phúc Hà có trữ lượng than rất lớn. - Nguồn nước: hai bên bờ sông của khu
vực Đồng Bẩm, Túc Duyên có lượng nước ngầm phong phú.
2.2.2. Đất đai, thổ nhưỡng
Tỉnh Thái Nguyên có tổng diện tích là 356.282 ha. Cơ cấu đất đai gồm các
loại sau:
Đất núi chiếm 48,4% diện tích tự nhiên, có độ cao trên 200m, hình thành
do sự phong hóa trên các đá Macma, đá biến chất và trầm tích. Đất núi thích
hợp cho việc phát triển lâm nghiệp, trồng rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ,
rừng kinh doanh nhưng cũng thích hợp để trồng cây ăn quả, một phần cây l-
ơng thực cho nhân dân vùng cao

Đất đồi chiếm 31,4% diện tích tự nhiên chủ yếu hình thành trên cát kết,
bột kết phiến sét và một phần phù sa cổ kiến tạo. Đây là vùng đất xen giữa
nông và lâm nghiệp. Đất đồi tại một số vùng như Đại Từ, Phú Lương... ở từ
độ cao 150 m đến 200 m có độ dốc từ 50 đến 200 phù hợp đối với cây công
nghiệp và cây ăn quả lâu năm.
Đất ruộng chiếm 12,4% diện tích đất tự nhiên, trong đó một phần phân bố
dọc theo các con suối, rải rác, không tập trung, chịu sự tác động lớn của chế
độ thủy văn khắc nghiệt (lũ đột ngột, hạn hán...) khó khăn cho việc canh tác
.Trong tổng qũi đất 356.282 ha, đất đã sử dụng là 246.513 ha (chiếm 69,22 %
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
diện tích đất tự nhiên) và đất chưa sử dụng là 109.669 ha (chiếm 30,78 % diện
tích tự nhiên).
Trong đất chưa sử dụng có 1.714 ha đất có khả năng sản xuất nông nghiệp
và 41.250 ha đất có khả năng sản xuất lâm nghiệp. Bảng 1 cho thấy tiềm năng
và tình hình sử dụng đất của tỉnh Thái Nguyên.
2.2.3. Khí hậu, sông ngòit
Khí hậu Thái Nguyên vào mùa đông được chia thành 3 vùng rõ rệt:
• Vùng lạnh nhiều nằm ở phía bắc huyện Võ Nhai.
• Vùng lạnh vừa gồm các huyện Định Hóa, Phú Lơng và phía Nam Võ
Nhai.
• Vùng ấm gồm các huyện: Đại Từ, Thành phố Thái Nguyên, Đồng Hỷ,
Phú Bình, Phổ Yên và Thị xã Sông Công.
Nhiệt độ chênh lệch giữa tháng nóng nhất với tháng lạnh nhất là 13,7o. Tổng
số giờ nắng trong năm dao động từ 1.300 đến 1.750 giờ và phân phối tơng đối
đều cho các tháng trong năm.
Khí hậu Thái Nguyên chia làm 2 mùa rõ rệt, mùa mưa từ tháng 5 đến
tháng 10 và mùa khô từ tháng 10 đến tháng 5. Lợng ma trung bình hàng năm
khoảng 2.000 đến 2.500mm; cao nhất vào tháng 8 và thấp nhất vào tháng 1.
Nhìn chung khí hậu tỉnh Thái Nguyên thuận lợi cho phát triển ngành nông,

lâm nghiệp.
Hệ thống sông ngòi dày đặc và tiêu biểu nhất là có hai con sông chính chảy
qua thành phố là sông cầu và sông công, sông công có lưu vực 951km2 bắt
nguồn từ vùng núi ba lá huyện Định Hóa, chạy dọc theo chân núi tam đảo
Ngoài ra tỉnh còn nhiều sông nhỏ khác, thuộc hệ thống sông kỳ cùng và hệ
thống sông lô. Trên các sông chảy qua tỉnh có thể xaay dựng nhiều công trình
thủy điện kết hợp với thủy lợi quy mô nhỏ, bên cạnh đó Thái Nguyên có trữ
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
lượng nước ngầm khá phong phú từ đó thuận lợ cho việc hệ thống tưới tiêu và
trồng cây lâu năm đặc biệt là cây chè
2.3. Đặc điểm xã hội và dân cư
Đặc điểm xã hội Thái Nguyên rất phong phú và phức tạp, bao gồm nhiều
thành phần dân tộc, và dân cư phân bố dải rác ở nhiều nơi. Đời sống cư dân
sống chủ yếu bằng nghề nông, tuy nhiên cũng có một bộ phận khá đông sống
bằng sản xuất công nghiệp và lâm nghiệp.
Dân số tỉnh Thái Nguyên theo điều tra dân số 01/04/2009 là 1.124.786
người. Trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên có nhiều dân tộc sinh sống, trong đó có
8 dân tộc chủ yếu đó là Kinh, Tày, Nùng, Sán dìu, H’mông, Sán chay, Hoa và
Dao. Dân cư phân bố không đều, vùng cao và vùng núi dân cư rất thưa thớt,
trong khi đó ở thành thị và đồng bằng dân cư lại dày đặc. Mật độ dân số thấp
nhất là huyện Võ Nhai 72 người/km ², cao nhất là thành phố Thái Nguyên với
mật độ 1.260 người/km ². Theo tổng điều tra dân số và nhà ở 1/4/2009, trong
10 năm (1999-2009) dân số tỉnh tăng bình quân 0,7%/năm, thấp hơn mức bình
quân của cả nước là 1,2% do có nhiều người di chuyển đi các tỉnh khác. 3
huyện: Định Hóa, Đại Từ, Phú Bình có mức tăng trưởng dân số âm
2.4.Tình hình kinh tế
Nền kinh tế của Thái Nguyên đang trên đà phát triển mạnh mẽ và là một
trong những khu công nghiệp trọng điểm của cả nước. Với một nền kinh tế đa
dạng về mọi mặt, không chỉ phát triển kinh tế công nghiệp, mà bên cạnh đó

kinh tế nông nghiệp cũng là thế mạnh của vùng,kết hợp với kinh tế lâm nghiệp
và chăn nuôi…Nên kinh tế Thái Nguyên ngày càng phát triển và trong đó
không thể không kể đến nền kinh tế nông nghiệp” trồng chè”, đã từ lâu Thái
Nguyên rất nổi tiếng với lịch sử trồng chè. Những đồi chè, nương chè xanh
mơn mởn, đó là nhờ vào bàn tay của những con người nơi đây, và trong đó
nổi tiếng hơn cả vẫn là chè Tân Cương, với sự thơm ngon đặc biệt, mà chè
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
không ở nơi nào có được, nên chè Tân Cương đã làm nên một thương hiệu và
trở thành nền kinh tế trọng điểm của của khu vực và Thành phố Thái Nguyên.
2.5. Đời sống văn hóa- xã hội và con người
Thái Nguyên là một tỉnh thuộc khu vực trung du miền núi phía bắc, với
điều kiện thuận lợi về vị trí địa lý, nên có thể nói đây là nơi hội tụ được nhiều
nền văn hóa của các dân tộc. Mỗi dân tộc lại có những nét văn hóa rất riêng và
độc đáo. Tập trung nhất vẫn là dân tộc kinh, bên cạnh đó những dân tộc khác
như: Mường, Tày, Nùng, Mèo, Dao,…Cũng chiếm một số lượng, nhưng
không đáng kể. Chính sự đa dạng về thành phần các dân tộc nên Thái Nguyên
đã hội tụ được nhiều sắc thái văn hóa, và mang những nét văn hóa đặc trưng
của một tỉnh thuộc khu vực trung du miền núi phía bắc. Do sự đa dạng về
nhiều thành phần dân tộc nên ở đây tập trung nhiều tín ngưỡng tôn giáo,
nhưng chủ yếu vẫn là những người theo lương giáo…Bên cạnh đó con người
nơi đây từ lâu đã nổi tiếng với lòng hiếu khách và sự thân thiện, có lẽ vì thế
mà mọi du khách khi du lịch về thăm mảnh đất Thái Nguyên không thể quên
được hình ảnh những con người nơi xứ Trà thân thiện, gần gũi và nhiệt tình.
Đây cũng là một nét văn hóa đẹp trong giao tiếp của người Thái Nguyên với
du khách gần xa.
Chương III: Trà(Chè) Thái- Nét đẹp của văn hóa ẩm thực Thái Nguyên
3.1. Giới thiệu về Trà Thái Nguyên
3.1.1. Khái niệm, phân loại Trà Thái Nguyên
Thoang thoảng hương cốm bay

Búp xanh non như ngọc
Chè Thái nguyên ngọt giọng
Ấm lòng khách tri âm"
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái

Chè (Trà) là sản phẩm chế biến từ búp (tôm), cuộng và các lá non thu hái từ
cây chè. Với những phương pháp chế biến khác nhau, người ta phân ra nhiều
loại chè như sau:
Chè xanh: Nước pha xanh vàng, vị đậm dịu, có hương thơm tự nhiên của
chè. Chè xanh được chế biến bằng cách đem nguyên liệu chè diệt men (men
có sẵn trong nguyên liệu chè) rồi vò, sau đó đem sấy.
Chè đen: Trong quá trình chế biến không diệt men ngay mà có thêm quá
trình lên men để tạo ra những biến đổi sinh hóa cần thiết làm cho sản phẩm có
màu sắc, hương vị đặc biệt. Màu nước pha chè đen có màu đỏ nâu sáng, vị
dịu, hương thơm nhẹ.
3.1.2. Lịch sử ra đời và phát triển của Trà Thái
Xưa nay, nói đến trà Việt, người ta nghĩ ngay đến trà Thái Nguyên. Mặc
dù diện tích trồng chè chỉ đứng thứ 2 cả nước (sau Lâm Đông), nhưng Thái
Nguyên nằm trong vùng chè lâu đời của Việt Nam, với sản phẩm chè có
hương vị đặc trưng mà không nơi nào khác có được. Từ rất lâu, chè Thái
Nguyên đã được tôn vinh là "đệ nhất danh trà" của đất nước.
Rời trung tâm Thành phố Thái nguyên chừng 10 km theo tỉnh lộ Đán - Núi
Cốc, du khách sẽ bắt gặp ngay trước mắt ngút ngàn một màu xanh của núi
rừng, của những đồi chè đang đơm lộc biếc.
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang:
Đề tài: Bản sắc văn hóa Thái Nguyên thể hiện qua ẩm thực Trà Thái
Đất nước ta có nhiều vùng chè ngon, nhưng xưa nay chè Tân Cương-Thái
nguyên là ngon hơn cả, nổi tiếng hơn cả.
"Không hẹn trước thế mà bất chợt

Chè Tân Cương khao khát vô chừng"
Đất Thái Nguyên không chỉ có tiềm năng phát triển kinh tế công nghiệp
mà nó còn có điều kiện cho cây chè phát triển và nó thực sự trở thành một sản
phẩm mang tính đặc thù của quê hương. Khác với các vùng đất trồng chè khác
của đất nước, chè Thái Nguyên đã trở thành một “thương hiệu” nổi tiếng được
người tiêu dùng đánh giá cao. Đất Thái Nguyên, đặc biệt là vùng chè đặc sản
Tân Cương được coi là một trong những vùng cung cấp những loại chè ngon
nổi tiếng. Đây chính là vùng đất chè truyền thống của tỉnh. Sản phẩm chè của
quê hương được đem đi khắp các vùng miền và cả thị trường nước ngoài,
được những người sành chè và nhiều thị trường khó tính chấp nhận. Để có
được điều hạnh phúc và tự hào đó, Chè Thái Nguyên đã thực sự tự mình làm
cho mình “đứng” được trong lòng người tiêu dùng.
Điều đặc biệt là khi các loại chè được nhập khẩu từ nước ngoài về đây
trồng như Bát tiên, Ô long… sau một thời gian dần dần bị “nội hóa”, trở thành
“chè Tân Cương” “chè Thái Nguyên”. Sở dĩ ở Tân cương có những loại chè
ngon cũng bởi một phần chất đất ở đây được trời phú cho tươi tốt và có
“duyên” với cây chè. Cũng chả vì thế mà mỗi khi người ta nhắc đến hai chữ
Thái Nguyên, đâu chỉ là vùng đất gang thép, đâu chỉ là một thành phố công
nghiệp, mà còn được biết đến một sản phẩm không có vùng đất nào của Tổ
quốc có được, đó chình là “chè xanh”. Khi vỡ lẽ, du khách mới “à” lên một
tiếng! “Có chè nữa”. và từ đó mọi du khách trong và ngoài nước biết đến Thái
Nguyên không chỉ là một thành phố công nghiệp mà còn là thành phố của cả
một thương hiệu Trà nổi tiếng, với những nét đẹp văn hóa Trà và thương hiệu
Trà Thái được mọi người biết đến từ đó.
SVTH: Trương Quang Phương Lớp: 08CVHH Trang: