Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình sách giáo khoa địa lí lớp 8

Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

I. Phần mở đầu
1. Lí do chọn đề tài.
Qua thực tế giảng dạy môn Địa lý, dự giờ của đồng nghiệp, trao đổi chuyên môn,
tôi nhận thấy nhiều em học sinh cịn quan niệm mơn Địa lý là mơn học thuộc lịng.
Chính vì vậy trong những năm qua khi tiến hành cải cách giáo dục chúng ta đã cố gắng
trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động,
sáng tạo của học sinh, bằng cách phải chú ý rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng
kênh hình như: Tranh ảnh, biểu đồ, bản đồ... Bởi vì tất cả các kiến thức Địa lý khơng
được trình bày, phân tích, mơ tả một cách đầy đủ, mà cịn tiềm ẩn trong kênh hình có
trong bài học, trong khi tư duy của học sinh lứa tuổi này cịn thiên về tính cụ thể. Trong
việc dạy và học Địa lý ở cấp THCS khai thác kênh hình từ SGK có ý nghĩa hết sức
quan trọng, có thể coi đó là “cuốn sách giáo khoa Địa lý đặc biệt” mà nội dung của nó
được thể hiện bằng ngơn ngữ Bản đồ. Nhưng cho đến nay việc khai thác và vận dụng
kiến thức từ kênh hình vào học tập của học sinh cịn ít, nhiều em hiện nay chưa biết
khai thác hoặc còn rất lúng túng khi sử dụng các trang, ảnh trong SGK, trong khi các
câu hỏi kiểm tra liên quan đến phân tích kênh hình ngày càng nhiều.
Là một giáo viên giảng dạy môn Địa lý tôi luôn suy nghĩ làm sao để giúp các em
học sinh của mình khơng chỉ biết sử dụng mà cịn phải sử dụng thật tốt kênh hình SGK
mơn Địa lí nói chung và lớp 8 tơi nghiên cứu nói riêng. Vì vậy tôi đã chọn đề tài “Một
vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình
SGK địa lí 8”
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Mục tiêu: Giúp cho học sinh tự rèn luyện kĩ năng khai thác kiến thức tự nhiên từ
các kênh hình trong giờ học trên lớp, ở nhà và tự trả lời các câu hỏi về địa lý, từ đó đáp
ứng được yêu cầu của các kỳ thi và kiểm tra mơn Địa lý.
Nhiệm vụ: Tìm hiểu kiến thức qua kênh hình để giải quyết những vướng mắc,
lúng túng của học sinh.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1


Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài này thực hiện cho đối tượng là học sinh lớp 8
trong học tập môn địa lý và áp dụng cho một số bài học thuộc phần địa lý tự nhiên Việt
Nam, đặc biệt phần khí hậu, địa hình, sơng ngịi…
Với đề tài này hy vọng rằng sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích và thiết thực cho các
em học sinh trong học tập mơn Địa lý nói chung và học sinh lớp 8 nói riêng.
4. Giới hạn của đề tài: kĩ năng sử dụng , khai thác kiến thức từ kênh hình (Lớp
8)” qua các năm tôi dạy:
...........: Từ 8A1- 8A7
...........: Từ 8A1- 8A8
...........: Từ 8A1- 8A8

5. Phương pháp nghiên cứu:
a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu;
- Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập.
b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra;
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục;
- Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động;
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia;
- Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.

c) Phương pháp thống kê tốn học
II. Phần nội dung
1. Cơ sở lí luận
Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con người
tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại và biết vận
dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc rèn luyện các kĩ năng tư duy cho học
sinh đóng vai trị rất quan trọng.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2


Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Việc rèn luyện tư duy cho học sinh trong thực tế học tập là dựa vào việc tự trả lời
các câu hỏi và thực hiện các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập và từ thực tế môi
trường xung quanh đặt ra. Và khi đã có các kĩ năng tư duy tốt thì học sinh sẽ có khả
năng vận dụng chúng một cách linh hoạt để trả lời các câu hỏi .
Để rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh thì kênh hình trong sách giáo khoa là tài liệu
học tập hữu ích khơng chỉ đối với học sinh mà còn cả đối với giáo viên, do vậy việc rèn
kĩ năng sử dụng kênh hình cho học sinh là không thể thể thiếu trong học địa lý đặc biệt
đối với các em lớp 8,9
2. Thực trạng
Nhận thức được vai trị quan trọng của kênh hình đã có một số đề tài hướng dẫn
học sinh khai thác bản đồ, atlat nhưng mỗi đề tài đề cập tới một mảng riêng và chưa có
đề tài nào đi sâu vào một phần cụ thể. Với đề tài của tơi ngồi việc hướng dẫn học sinh
khai thác kênh hình nói chung tơi cịn đi sâu vào phần đất đai, sơng ngịi, khí hậu mà
chưa có đề tài nào đề cập đến một cách rõ ràng, và đây cũng là phần được xem là khó

khai thác nhất khi sử dụng mà học sinh gặp nhiều lúng túng khi khai thác. Nhà trường
có nhiều điều kiện thuận lợi để hỗ trợ cho giáo viên trong giảng dạy như trang bị phòng
máy chiếu, phòng bản đồ, sách tham khảo. Trong thực tế giảng dạy hầu như bài nào
cũng có yêu cầu sử dụng bản đồ, kênh hình sách giáo khoa. Giáo viên là người hướng
dẫn học sinh quan sát, khai thác từng đơn vị kiến thức, phát huy được khả năng khai
thác nội dung bài học của học sinh. Học sinh có lực học khá giỏi địi hỏi tìm hiểu các
đối tượng địa lí từ kênh hình sâu hơn.
Một số bản đồ phục vụ cho giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa nhiều, bản
đồ cũ số liệu khơng chính xác
Học sinh chưa thấy được tầm quan trọng của kênh hình nên chưa quan tâm đúng
mức đến việc học và khai thác kênh hình khi học môn Địa lý. Mức độ, sử dụng, khai
thác kiến thức của học sinh chưa sâu, chưa hiểu hết đối tượng địa lí trong từng nội
dung bài học. Học địa lí của một số học sinh cịn mang tính thuộc lịng, ít suy nghĩ, ghi
nhớ máy móc…
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3


Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Nội dung và hình thức của giải pháp
a. Mục tiêu của giải pháp
Những giải pháp, biện pháp được nêu trong đề tài nhằm mục đích giúp học sinh hiểu
sâu kiến thức hơn và mang lại hiệu quả cao trong môn học.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
b.1. Khái quát về kênh hình
- Kênh hình là tài liệu chủ yếu để giáo viên và học sinh tra cứu và giải quyết

những vấn đề bổ sung cho bài giảng ở lớp
- Kênh hình là cuốn sách địa lý phản ánh toàn bộ hay từng phần của Trái đất với
nội dung được trình bày bằng ngơn ngữ bản đồ.
- Trong dạy học Địa lý, kênh hình có chức năng vừa là phương tiện trực quan,
vừa là nguồn tri thức địa lý quan trọng đối với học sinh. Trong sách giáo khoa Địa lý 8,
kênh hình chiếm một tỷ lệ lớn và chiếm một nội dung quan trọng trong bài học. Kênh
hình ở đây bao gồm các bản đồ, tranh ảnh, các hình vẽ, biểu đồ… Ngồi việc hỗ trợ
kênh chữ, việc khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa sẽ dễ dàng giúp
cho học sinh nhận thức được các sự vật, hiện tượng địa lý và các mối quan hệ của
chúng theo thời gian và không gian. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình
trong dạy học mơn Địa lớp 8 có ý nghĩa rất lớn trong quá trình hình thành kiến thức và
kỹ năng địa lý cho học sinh.
b.2. Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp của đề tài
Số liệu thống kê ở 3 lớp 8A1;8A2; 8A3 trước khi hướng dẫn học sinh cách khai thác
kênh hình được thực hiện theo 3 mức đầu năm học ........... như sau:
Lớp

Sĩ số Chưa biết khai thác

Biết khai thác

Khai thác tốt

8A1

42

25

16

2

8A2

40

30

8

1

8A3

40

29

10

1

Tổng

122

84

34

4

Tỉ lệ (%)

100

68,8

27,9

3,3

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4


Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5