(Luận Án Tiến Sĩ) Hoàn Thiện Quản Lý Nhà Nước Đối Với Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam.pdf

! "#
%

" '

$

$
&

()

* +,--


2

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

NGUY N TH THANH HI U

HOÀN THI N QU!N LÝ NHÀ NƯ$C ð I V$I
TH TRƯ NG CH%NG KHOÁN VI T NAM
Chuyên ngành : Kinh t1 chính tr5
Mã s8

: 62.31.01.01

LU?N ÁN TI N SĨ KINH T

NGƯ I HƯ$NG DBN KHOA H C:
1. GS.TS PhDm Quang Phan
2. TS ðào Lê Minh

HÀ N I H 2011


3

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u đ c l p c a tơi. Các s# li$u
đư&c s' d)ng trong lu n án là trung th*c, có ngu-n g#c rõ ràng. Nh0ng k2t qu4 c a
lu n án chưa t5ng đư&c cơng b# trong b7t c cơng trình khoa h8c nào.
Tác gi4 lu n án

NguyIn Th5 Thanh Hi1u


4

M CL C
Trang
L;I CAM ðOAN
MAC LAC
DANH MAC THUET NGG VIIT TJT
DANH MAC BLNG BIMU, HÌNH VO, SƠ ðR
L;I MS ðTU

1

CHƯƠNG 1. NHGNG VWN ðX CƠ BLN VX QULN LÝ NHÀ NƯ\C ð]I
V\I TTCK VI_T NAM

11

1.1.

NHJNG VKN ðL CHUNG VL TH TRƯ NG CH%NG KHOÁN

11

1.2.

QU!N LÝ NHÀ NƯ$C ð I V$I TTCK

19

1.3.

KINH NGHI_M CaA MbT S] NƯ\C TRÊN THI GI\I VX
QLNN ð]I V\I TTCK VÀ BÀI HeC RÚT RA CHO VI_T NAM

51

CHƯƠNG 2. THhC TRiNG QULN LÝ NHÀ NƯ\C ð]I V\I TTCK
VI_T NAM

70

2.1.

KHÁI QUÁT Sh HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIMN CaA TTCK VI_T
NAM

70

2.2.

PHÂN TÍCH THhC TRiNG QULN LÝ NHÀ NƯ\C ð]I V\I TTCK
VI_T NAM

87

2.3.

ðÁNH GIÁ THhC TRiNG QLNN ð]I V\I TTCK VI_T NAM

104

CHƯƠNG 3: QUAN ðIMM VÀ GILI PHÁP HOÀN THI_N QULN LÝ NHÀ
NƯ\C ð]I V\I TTCK VI_T NAM

135

3.1.

TÁC ðbNG CaA HbI NHEP KINH TI QU]C TI ðIN QULN

LÝ NHÀ NƯ\C ð]I V\I TTCK

135

3.2.

MAC TIÊU VÀ QUAN ðIMM HOÀN THI_N QULN LÝ NHÀ NƯ\C ð]I
V\I TTCK VI_T NAM

144

3.3.

GILI PHÁP HOÀN THI_N QLNN ð]I V\I TTCK VI_T NAM

3.4.

MbT S] KIIN NGHq V\I CHÍNH PHa VÀ CƠ QUAN QULN LÝ
KIT LUEN
CƠNG TRÌNH CaA TÁC GIL
DANH MAC TÀI LI_U THAM KHLO
PHA LAC 1
PHA LAC 2

151
191
194
196
197
1t18

19t30


5

DANH M C CÁC THU?T NGJ VI T TMT
CK

Ch ng khoán

CK & TTCK

Ch ng khoán và thw trưxng ch ng khốn

CPH

Cy phzn hóa

CTCK

Cơng ty ch ng khốn

CTCP

Cơng ty cy phzn

CTNY

Cơng ty niêm y2t

CTQLQ

Công ty qu4n lý quĩ

DN

Doanh nghi$p

ðKGD

ðăng ký giao dwch

ðTCK

ðzu tư ch ng khốn

ðTNN

ðzu tư nư•c ngồi

GDCK

Giao dwch ch ng khoán

IOSCO

Ty ch c qu#c t2 các y ban ch ng khoán

KDCK

Kinh doanh ch ng khoán

KTQT

Kinh t2 qu#c t2

KTTT

Kinh t2 thw trưxng

LKCK

Lưu ký ch ng khốn

NHNN

Ngân hàng nhà nư•c

NYCK

Niêm y2t ch ng khốn

PHCK

Phát hành ch ng khốn

QLNN

Qu4n lý nhà nư•c

SCIC

Tyng cơng ty đzu tư kinh doanh v#n nhà nư•c

SGDCK

S€ giao dwch ch ng khốn

TCNY

Ty ch c niêm y2t

TPCP

Trái phi2u Chính ph

TTCK

Thw trưxng ch ng khoán

TTGDCK

Trung tâm giao dwch ch ng khoán

TTLKCK

Trung tâm lưu ký ch ng khoán

WTO

Ty ch c thương m„i th2 gi•i


6

DANH M C B!NG BINU, HÌNH VQ VÀ SƠ ðS
Trang

A. BTng biVu

B4ng 1.1.

Các tiêu chí đánh giá n i dung qu4n lý TTCK

45

B4ng 2.1.

Th#ng kê thw trưxng 2006t2010

79

B4ng 2.2.

Th#ng kê s# li$u v… các trưxng h&p vi ph„m ñã bw x' ph„t
năm 2009t2010

113

B4ng 3.1.

Cam k2t c) th‡ trong lĩnh v*c CK

133

Hình 1.1.

N i dung QLNN đ#i v•i TTCK

30

Hình 1.2.

Sơ đ- năm tr) c t c a QLNN đ#i v•i TTCK

35

Hình 1.3.

Mơ hình QLNN đ#i v•i TTCK Hoa Kỳ

55

Hình 1.4.

Mơ hình QLNN ủ#i vãi TTCK Hn Qu#c
Giỏ trw giao dịch trái phiÕu niªm t trªn SGDCK Hà N i

62

B. Hình vY

Hình 2.1.

năm 2005t2010

77

Hình 2.3.

Giá trw GDCK niêm y2t trên SGDCK TP HCM
năm 2000t2010
S# tài kho4n giao dwch

Hình 2.4

Quy mơ mua rịng c a v#n ngo„i trên hai sàn ch ng khốn

81

Hình 2.5.

Cơ c7u ty ch c b máy c a UBCKNN Vi$t Nam

92

Hình 2.2.

80
80

1
L I MZ ð[U

1. Tính c\p thi1t c^a đ` tài:
Q trình th*c hi$n cơng cu c đyi m•i, xây d*ng và phát tri‡n đ7t nư•c địi
hŠi ngày càng ph4i có nhi…u v#n. Nh n th c sâu s‹c v7n ñ… đó, Chính ph đã ti2n
hành hàng lo„t các bư•c chuŒn bw và ñ2n tháng 7/2000, Trung tâm giao dwch ch ng
khốn (TTGDCK) € nư•c ta đã chính th c ra ñxi và ñi vào ho„t ñ ng, m€ ra thxi kỳ
m•it thxi kỳ hình thành và phát tri‡n thw trưxng ch ng khoán (TTCK) € Vi$t Nam.
Sau 10 năm ho„t đ ng, TTCK Vi$t Nam có nh0ng bư•c ti2n b đáng k‡: ra
đxi ay ban ch ng khốn nhà nư•c (UBCKNN), v•i S€ Giao dwch ch ng khốn
(SGDCK) t„i thành ph# H- Chí Minh (HOSE) và SGDCK t„i Hà N i (HXN),
Trung tâm lưu ký ch ng khoán (TTLKCK) và hơn 100 cơng ty ch ng khốn
(CTCK). Dù bw 4nh hư€ng c a kh ng ho4ng và suy thoái kinh t2, m c v#n hóa tồn
thw trưxng tính đ2n cu#i tháng 12 t2009 là 620 nghìn t“ đ-ng, tương đương gzn 38%
GDP; so v•i thxi đi‡m cu#i năm 2008 (225 nghìn t“ đ-ng), m c v#n hóa đã tăng
g7p gzn 3 lzn; tính đ2n ngày 26/12/2010, giá trw v#n hóa thw trưxng đ„t 736,1 nghìn
t“ đ-ng. S# lư&ng tài kho4n năm 2009 tăng hơn 50% so v•i năm 2008 (đ„t 793
nghìn tài kho4n); tính đ2n ngày 20/11/2010, s# lư&ng tài kho4n nhà đzu tư là
1.031.490. S# lư&ng cơng ty niêm y2t (CTNY) năm 2009 tăng hơn 30% (453 công
ty) so v•i năm 2008; tính đ2n ngày 26/12/2010, s# lư&ng DN niêm y2t trên c4 hai
sàn là 622; so v•i năm 2009, s# DN niêm y2t m•i đã tăng 168 doanh nghi$p (37%),
m c tăng k“ l)c k‡ t5 khi ra ñxi c a TTCK Vi$t Nam. Tính ñ2n tháng 12/2009, giá
trw danh m)c c a nhà đzu tư nư•c ngồi (ðTNN) trên TTCK ñ„t kho4ng 6,6 t“
USD, tăng gzn 1,5 t“ USD so v•i đzu năm 2009. Th#ng kê chung c4 HNX và
HOSE v•i các giao dwch cy phi2u và ch ng ch–, khơng tính trái phi2u, tyng lư&ng
v#n mua rịng trong năm 2010 c a nhà ðTNN đ„t 16.145,87 t“ đ-ng; đây là quy mơ
v#n vào tăng r7t đáng chú ý so v•i m c 3.372,83 t“ đ-ng c a năm 2009; m c mua

rịng năm 2010 ch– đ ng sau k“ l)c hơn 23 nghìn t“ đ-ng c a năm 2007. Tính đ2n
ngày 30/11/2010 có tyng c ng 1608 cơng ty đ„i chúng, trong đó có 631 cơng ty ñã
niêm y2t trên hai S€.


2

Bên c„nh nh0ng thành t*u bư•c đzu, TTCK Vi$t Nam v˜n nhŠ bé, € d„ng sơ
khai, là lĩnh v*c ñzu tư h2t s c nh„y c4m, tính r i ro cao và dš phát sinh tiêu c*c, có
th‡ gây 4nh hư€ng x7u ñ2n n…n kinh t2 cũng như xã h i, czn đư&c qu4n lý.
Nh n rõ vw trí quan tr8ng c a TTCK và s* czn thi2t ph4i qu4n lý đ#i v•i
TTCK, nhœm tăng cưxng vi$c huy đ ng ngu-n v#n ñ‡ xây d*ng và phát tri‡n kinh
t2 trong nư•c và h i nh p kinh t2 qu#c t2 (KTQT), cơ quan qu4n lý ñã ch ñ ng ban
hành nhi…u văn b4n qui đwnh khn khy pháp lý, hồn thi$n ty ch c qu4n lý, yêu czu
cung c7p thông tin nhœm minh b„ch hóa TTCK, tăng cưxng thanh tra, giám sát, ñưa
ra ch2 tài x' ph„t các vi ph„m v… kinh doanh ch ng khốn (KDCK); nhưng ho„t
đ ng c a TTCK v˜n còn nhi…u b7t c p czn tháo g• như: ty ch c b máy qu4n lý
chưa hồn thi$n, khung pháp lý chưa đ-ng b , m c cung c a TTCK chưa phong
phú, giám sát ho„t ñ ng chưa phù h&p gây c4n tr€ ñ2n ho„t ñ ng c a TTCK.
Nh0ng h„n ch2 trên czn ñư&c kh‹c ph)c ñ‡ t„o ñi…u ki$n thúc ñŒy TTCK Vi$t
Nam phát tri‡n nhanh, yn ñwnh v0ng ch‹c, t„o kênh huy ñ ng v#n quan tr8ng cho n…n
kinh t2 qu#c dân, t5ng bư•c đưa TTCK Vi$t Nam h i nh p v•i TTCK qu#c t2.
Xu7t phát t5 tình hình th*c t2 và v•i mong mu#n kh‹c ph)c nh0ng h„n ch2
trên, tơi ñã ch8n v7n ñ…:” Hoàn thi n qu n lý nhà nư c ñ i v i th trư ng ch ng
khốn Vi t Nam ” làm đ… tài lu n án ti2n sŸ c a mình.
2. Tang quan tình hình nghiên ccu đ` tài:
CK, TTCK và qu4n lý TTCK là m t trong nh0ng ch ñ… dành ñư&c nhi…u s*
quan tâm c a các nhà nghiên c u lý lu n và th*c tišn € nư•c ta trong nh0ng năm
gzn ñây. Các tác gi4 ñ… c p ñ2n các v7n đ…: hình thành, t„o l p và phát tri‡n c a TTCK;
phát tri‡n các ty ch c tham gia TTCK; phát tri‡n hàng hóa c a TTCK; nh0ng ki2n

th c, thưxng th c v… CK; các bí quy2t v… KDCK, mô t4 c n k¡ nh0ng cá nhân c) th‡
thành cơng trong lĩnh v*c KDCK; khía c„nh qu4n lý TTCK Vi$t Nam.
Lu n văn “Vai trß cđa nh n−íc trong quá trình hình th nh v phát triển
TTCK ở ViƯt Nam” (2006) cđa Lª Mai Thanh cho rœng n i dung vai trị Nhà nư•c
đ#i v•i s* hình thành và phát tri‡n TTCK là đwnh hư•ng và xây d*ng k2 ho„ch phát
tri‡n TTCK; l p ra các chính sách h¢ tr& TTCK phát tri‡n; ty ch c, qu4n lý và giám
sát ho„t ñ ng kinh doanh và phát tri‡n TTCK; ñào t„o ñ i ngũ qu4n lý và KDCK;
tham gia phát hành trái phi2u trên TTCK. Tác gi4 lu n văn cũng đã phân tích th*c


3

tr„ng v… vai trị c a Nhà nư•c trong q trình hình thành và phát tri‡n TTCK Vi$t
Nam: chuŒn bw các ñi…u ki$n cho vi$c ra ñxi TTCK Vi$t Nam; ho„ch ñwnh chi2n
lư&c phát tri‡n TTCK Vi$t Nam; xây d*ng môi trưxng pháp lý phát tri‡n TTCK;
tham gia phát hành trái phi2u trên thw trưxng; qu4n lý và ty ch c các ho„t ñ ng c a
TTCK; l p ra các chính sách h¢ tr& đ‡ TTCK phát tri‡n (chính sách khuy2n khích
các CTCP ra niêm y2t, chính sách khuy2n khích các nhà đzu tư và các ty ch c
KDCK). Tác gi4 đ… xu7t 08 gi4i pháp hồn thi$n vai trị c a Nhà nư•c đ#i v•i phát
tri‡n TTCK Vi$t Nam là: đ4m b4o mơi trưxng kinh t2 vĩ mơ yn ñwnh và d* báo
ñư&c; gi0 v0ng yn ñwnh v… chính trwtxã h i; th*c hi$n đ-ng b và th#ng nh7t v… h$
th#ng qu4n lý và h$ th#ng tài chính; hồn thi$n khung pháp lý, s•m đưa Lu t CK
vào th*c tišn; phát tri‡n cung czu cho TTCK; m€ r ng quy mô, nâng cao ch7t lư&ng
cung c7p dwch v) trên thw trưxng; ñ4m b4o thw trưxng ti…n t$ ho„t ñ ng yn ñwnh và
lành m„nh; phát tri‡n các TTGDCK, tăng cưxng cơng tác giám sát và cư•ng ch2
th*c thi ho„t ñ ng TTCK.
Như v y, lu n văn ñã nêu đợc một số vấn đề về QLNN đối với TTCK Việt
Nam nhng cha có cái nhìn to4n diện, đầy ®đ vỊ kh¸i niƯm v4 c¸c néi dung QLNN
®èi víi TTCK ViƯt Nam; tác gi4 nghiên c u vai trị c a nhà nư•c đ#i v•i TTCK trên
góc đ ch c năng qu4n lý. S thxi ñi‡m tác gi4 b4o v$ lu n văn, Vi$t Nam chưa

chính th c tr€ thành thành viên c a WTO và Lu t CK Vi$t Nam chưa có hi$u l*c.
Có hơn 40 lu n án ti2n sŸ v… CK, TTCK; đ#i v•i v7n đ… QLNN đ#i v•i
TTCK có các lu n án ti2n sŸ sau:
“ Xây d ng và hoàn thi n khung pháp lu t th trư ng ch ng khoán

Vi t

Nam”(2002). Tác gi4 Ph„m Thw Giang Thu nghiên c u nh0ng v7n ñ… lý lu n v…
TTCK; cơ c7u, ñ c ñi‡m khung pháp lu t TTCK; vai trò khung pháp lu t và v7n ñ…
ñi…u ch–nh khung pháp lu t TTCK € Vi$t Nam.
Theo tác gi4, € thxi ñi‡m nghiên c u, đ c đi‡m cơ b4n c a q trình hình
thành khung pháp lu t TTCK Vi$t Nam là: khung pháp lu t TTCK Vi$t Nam đư&c
hình thành trong đi…u ki$n n…n kinh t2 chuy‡n ñyi t5 n…n kinh t2 k2 ho„ch hóa t p
trung sang n…n KTTT đwnh hư•ng XHCN; khung pháp lu t TTCK Vi$t Nam t„o
ñi…u ki$n hình thành và phát tri‡n TTCK Vi$t Nam; khung pháp lu t TTCK Vi$t
Nam hình thành trong đi…u ki$n Vi$t Nam chưa có mơt khung pháp lu t hồn thi$n


4

mang ñzy ñ ñ c trưng c a n…n KTTT; khung pháp lu t TTCK Vi$t Nam ñư&c xây
d*ng và hồn thi$n trên cơ s€ đang t p trung nh0ng quy ñwnh và tư duy c a n…n
kinh t2 k2 ho„ch hóa t p trung. Lu n án đã phân tích th*c tr„ng v… các nguyên t‹c
pháp lý cơ b4n c a khung pháp lu t TTCK Vi$t Nam và th*c tr„ng pháp lu t TTCK
Vi$t Nam và ñ… xu7t 05 gi4i pháp nhœm hoàn thi$n khung pháp lu t TTCK Vi$t
Nam: s'a ñyi, by sung m t s# lu t liên quan tr*c ti2p ñ2n TTCK; s'a ñyi, by sung
các quy đwnh v… PHCK; xây d*ng và hồn thi$n quy ñwnh v… ty ch c và GDCK t„i
thw trưxng t p trung; hồn thi$n các quy đwnh v… QLNN đ#i v•i TTCK; ban hành
Lu t CK&TTCK.
t “Hồn thi n pháp lu t v+ giao d ch ch ng khoán trên th trư ng giao d ch

t p trung” (2008). Tác gi4 T„ Thanh Bình phân tích nh0ng n i dung cơ b4n c a
pháp lu t Vi$t Nam hi$n hành v… GDCK trên thw trưxng giao dwch t p trung; ñánh
giá nh0ng ưu ñi‡m và như&c ñi‡m c a pháp lu t v… ty ch c thw trưxng giao dwch t p
trung (v… ph„m vi, mơ hình ty ch c c a thw trưxng giao dwch t p trung), v… ñ#i tư&ng
giao dwch, v… ch th‡ tham gia giao dwch (CTCK, nhà ñzu tư), v… cơ ch2 giao dwch,
v… x' lý vi ph„m và gi4i quy2t tranh ch7p liên quan đ2n GDCK; t5 đó đ… xu7t gi4i
pháp c) th‡ nhœm hoàn thi$n pháp lu t v… GDCK trên thw trưxng giao dwch t p trung
€ Vi$t Nam: hoàn thi$n pháp lu t v… ty ch c thw trưxng giao dwch t p trung, v… hàng
hóa là đ#i tư&ng c a SGDCK, v… ch th‡ tham gia giao dwch, v… cơ ch2 giao dwch, v…
x' lý vi ph„m và gi4i quy2t tranh ch7p liên quan t•i GDCK.
t “Pháp lu t v+ b/o v quy+n và l1i ích c3a nhà đ5u tư trên th trư ng ch ng
khoán t p trung

Vi t Nam”(2008) Hồng Thw Quỳnh Chi. Tác gi4 phân tích,

đánh giá th*c tr„ng qui ñwnh c a pháp lu t hi$n hành và th*c tišn áp d)ng pháp lu t
b4o v$ quy…n và l&i ích c a nhà đzu tư € Vi$t Nam, t5 đó đ… xu7t nh0ng gi4i pháp
hồn thi$n pháp lu t b4o v$ quy…n và l&i ích c a nhà đzu tư trên TTCK € Vi$t Nam:
hồn thi$n khung pháp lý (hoàn thi$n pháp lu t v… CK&TTCK, hồn thi$n các quy
đwnh v… x' lý các hành vi vi ph„m pháp lu t gây thi$t h„i cho nhà ñzu tư trên
TTCK); nâng cao năng l*c b4o v$ quy…n và l&i ích c a nhà đzu tư cho các ch th‡
(nâng cao năng l*c qu4n lý c a các cơ quan QLNN, các ty ch c t* qu4n, nâng cao
năng l*c t* b4o v$ c a các nhà ñzu tư).


5

“Hoàn thi n pháp lu t v+ các t7 ch c kinh doanh ch ng khoán trên th
trư ng ch ng khoán t p trung

Vi t Nam”(2009) Nguyšn Thw Thu n. N i dung

c a lu n án ñ… c p ñ2n: m t s# v7n ñ… chung v… TTCK, ty ch c KDCK (CTCK,
CTQLQ) và pháp lu t v… ty ch c KDCK trên TTCK t p trung; th*c tr„ng pháp lu t
v… ty ch c KDCK trên TTCK t p trung € Vi$t Nam (v… ñi…u ki$n thành l p; v… ty
ch c và ho„t ñ ng; v… quy…n và nghĩa v) c a các ty ch c KDCK; v… ty ch c KDCK
có y2u t# nư•c ngồi; v… giám sát, thanh tra, x' lý vi ph„m và gi4i quy2t các xung
ñ t, tranh ch7p, khi2u n„i ñ#i v•i các ty ch c KDCK; v… chia, tách, sát nh p, h&p
nh7t, chuy‡n ñyi, gi4i th‡, phá s4n ty ch c KDCK; v… qu4n trw công ty trong các ty
ch c KDCK; v… m#i quan h$ gi0a các ty ch c KDCK v•i các ch th‡ trên TTCK);
đwnh hư•ng và các gi4i pháp hoàn thi$n pháp lu t v… các ty ch c KDCK trên thw
trưxng t p trung € Vi$t Nam.
Do ph„m vi và gi•i h„n nghiên c u, trong khuôn khy c a lu n án ti2n sŸ lu t
h8c, các lu n án trên m•i ch– ñ… c p ñ2n m t n i dung c a QLNN đ#i v•i TTCK là
xây d*ng, hồn thi$n pháp lu t cho các ch th‡, các ho„t ñ ng c a TTCK mà chưa
ñ… c p ñ2n các m t khác c a QLNN đ#i v•i TTCK.
t Trong lu n án “Cơ ch; qu/n lý tài chính đ=i v>i ho?t đ@ng c3a th trư ng
ch ng khốn

Vi t Nam”(2002); tác gi4 Trzn Văn Quang nghiên c u nh0ng v7n ñ…

cơ b4n v… TTCK và cơ ch2 qu4n lý tài chính đ#i v•i ho„t đ ng c a thw trưxng này;
th*c tr„ng và gi4i pháp hoàn thi$n cơ ch2 qu4n lý tài chính đ#i v•i ho„t đ ng c a
TTCK € Vi$t Nam: hồn thi$n cơ ch2 chính sách tài chính vĩ mơ đ#i v•i ho„t đ ng
c a TTCK (hồn thi$n cơ ch2 chính sách thu2, phí, l$ phí); hồn thi$n cơ ch2 qu4n
lý tài chính đ#i v•i ho„t ñ ng c a TTCK (ñ#i v•i ho„t ñ ng c a TTGDCK và thi2t
l p cơ ch2 tài chính ñ#i v•i SGDCK; ñ#i v•i ho„t ñ ng phát hành và NYCK; đ#i
v•i ho„t đ ng ðTCK; hồn thi$n cơng tác ki‡m sốt tài chính đ#i v•i ho„t đ ng
kinh doanh trên TTCK).
Tuy cơ ch2 tài chính là n i dung r7t quan tr8ng đ#i v•i ho„t đ ng c a TTCK

nhưng cũng ch– là m t trong các khía c„nh czn gi4i quy2t c a QLNN đ#i v•i TTCK.
“Giám sát giao d ch ch ng khoán trên TTCK Vi t Nam”(2010)t Lê Trung
Thành. Lu n án h$ th#ng hóa nh0ng v7n ñ… lý lu n cơ b4n v… giám sát GDCK trên
TTCK; phân tích, đánh giá th*c tr„ng giám sát GDCK trên TTCK Vi$t Nam và rút


6

ra k2t lu n TTCK Vi$t Nam khơng đ„t m c hi$u qu4 d„ng y2u, thw trưxng bw tr)c l&i
b€i các giao dwch thao túng, n i gián, v•i nh ng m c ñ tr)c l&i khác nhau € các
thxi kỳ nghiên c u và nh0ng vi ph„m pháp lu t khác liên quan ñ2n GDCK. Tác gi4
ñã ñi sâu phân tích th*c tr„ng giám sát GDCK trên TTCK Vi$t Nam € c4 2 c7p là
UBCKNN và các ty ch c t* qu4n. ðánh giá chung, các ch th‡ giám sát m•i ch–
giám sát đư&c các vi ph„m tn th quy đwnh c a pháp lu t v… quy trình giao dwch,
cơng b# thơng tin liên quan; cịn giám sát các giao dwch n i gián, thao túng thw
trưxng chưa ñư&c th*c hi$n. Lu n án ñã ñ… xu7t nh0ng gi4i pháp tăng cưxng giám
sát GDCK trên TTCK Vi$t Nam: xác l p mơ hình giám sát GDCK và m#i quan h$
gi0a các ch th‡ giám sát, n i dung và phương th c giám sát GDCK c a m¢i ch
th‡ giám sát, trong đó chú tr8ng vai trị c a Hi$p h i KDCK trong ho„t ñ ng giám
sát GDCK. Các gi4i pháp v… nâng cao năng l*c nhân s* th*c hi$n giám sát GDCK,
xây d*ng cơ s€ d0 li$u ph)c v) giám sát và ñ… xu7t h$ th#ng ch– tiêu giám sát
GDCK cũng ñư&c lu n án ñưa ra và lu n gi4i m t cách có khoa h8c.
Nh0ng lu n án trên m•i ch– đ… c p ñ2n m t trong nh0ng n i dung c a QLNN
đ#i v•i TTCK như xây d*ng, hồn thi$n pháp lu t cho các ch th‡, các ho„t ñ ng
c a TTCK; ban hành chính sách, cơng c) qu4n lý TTCK; tăng cưxng giám sát đ#i
v•i ho„t đ ng GDCK.
t “Q trình hình thành và qu/n lý th trư ng ch ng khốn

m@t s= nư>c

và bài hHc kinh nghi m đ=i v>i Vi t Nam”(2005). Tác gi4 Nguyšn H4i Th p phân
tích lý lu n v… s* hình thành và qu4n lý TTCK; th*c tr„ng v… v7n ñ… này € m t s#
nư•c và đưa ra nh0ng ki2n nghw nhœm hồn thi$n vi$c hình thành và qu4n lý TTCK
€ Vi$t Nam.
ð c bi$t, tác gi4 lu n án phân tích quá trình hình thành, phát tri‡n và qu4n lý
TTCK € m t s# nư•c và rút ra nh0ng bài h8c kinh nghi$m v… vi$c hình thành
TTCK Vi$t Nam, v… qu4n lý TTCK đ#i v•i Vi$t Nam. Tác gi4 đã đưa ra 7 gi4i pháp
hồn thi$n vi$c hình thành và 7 gi4i pháp hoàn thi$n vi$c qu4n lý TTCK Vi$t Nam,
11 ki2n nghw đ#i v•i Chính ph và các cơ quan QLNN có liên quan nh0ng v7n đ…
czn thi2t cho vi$c phát tri‡n và qu4n lý TTCK Vi$t Nam.
Tuy nhiên ñây là nghiên c u khi Vi$t Nam chưa ph4i là thành viên c a
WTO, Lu t CK chưa ra ñxi. Hi$n nay, Vi$t Nam ñang ph4i th*c hi$n các cam k2t


7

v•i WTO, Lu t CK đã đư&c th*c hi$n hơn 3 năm và t-n t„i nhi…u v7n ñ… czn ñư&c
ñi…u ch–nh, hơn n0a kinh t2 th2 gi•i sau kh ng ho4ng đã b‹t đzu bư•c vào thxi kỳ
h-i ph)c.
t “M@t s= gi/i pháp nâng cao vai trò qu/n lý nhà nư>c đ=i v>i th trư ng
ch ng khốn t p trung

Vi t Nam hi n nay”(2006) t Vũ Xuân Dũng.

Tác gi4 khƠng ủwnh vai trũ c a Nh nãc trong vi$c qu4n lý các ho„t ñ ng
c a TTCK t p trung th‡ hi$n trên 04 m t: thi2t l p b máy QLNN đ#i v•i lĩnh v*c
CK & TTCK; xây d*ng, ban hành các chính sách, pháp lu t và công c) qu4n lý
khác; ty ch c qu4n lý, giám sát các ho„t ñ ng c a TTCK t p trung; đwnh hư•ng và
thúc đŒy TTCK phát tri‡n. Lu n án đã phân tích, đánh giá th*c tr„ng ho„t ñ ng
QLNN ñ#i v•i Vi$t Nam trên các m t cơng tác: thi2t l p và hồn thi$n b máy

QLNN đ#i v•i TTCK; xây d*ng và hồn ch–nh khung pháp lý; qu4n lý các ho„t
ñ ng cơ b4n trên TTCK t p trung (phát hành, niêm y2t, GDCK, công b# thơng tin,
LKCK,…). Các gi4i pháp đ‡ nâng cao vai trị QLNN đ#i v•i TTCK Vi$t Nam đư&c
xu7t phát t5 vi$c nghiên c u th*c tišn qu4n lý TTCK Vi$t Nam, cùng v•i vi$c tham
kh4o kinh nghi$m c a m t s# nư•c, đ-ng thxi g‹n v•i chi2n lư&c phát tri‡n TTCK
Vi$t Nam ñ2n năm 2010. Các gi4i pháp ñư&c ñ… xu7t là: hồn thi$n b máy QLNN
đ#i v•i TTCK; hồn ch–nh khung pháp lý CK & TTCK; tăng cưxng qu4n lý đ#i v•i
các ho„t đ ng PHCK ra cơng chúng; đŒy m„nh cơng tác qu4n lý, giám sát nhà nư•c
đ#i v•i ho„t đ ng niêm y2t và GDCK; tăng cưxng qu4n lý các ho„t đ ng cơng b#
thơng tin, đăng ký, lưu ký, bù tr5 và thanh tốn CK; hồn thi$n cơng tác QLNN đ#i
v•i ho„t đ ng ty ch c thw trưxng GDCK, ho„t ñ ng kinh doanh, dwch v) và ðTCK;
ti2p t)c t„o d*ng và phát tri‡n TTCK.
Theo tác gi4 Vũ Xuân Dũng, chi2n lư&c phát tri‡n TTCK Vi$t Nam ñ2n năm
2010 là m t trong nh0ng căn c ñưa ra gi4i pháp, hơn n0a, € thxi ñi‡m tác gi4 b4o
v$ lu n án, Lu t CK Vi$t Nam s‹p có hi$u l*c và Vi$t Nam lúc đó s‹p tr€ thành
thành viên c a WTO. Có th‡ th7y tác gi4 nghiên c u QLNN đ#i v•i TTCK t p
trung theo các ho„t ñ ng c a TTCK t p trung (phát hành, niêm y2t, GDCK, công b#
thông tin, LKCK,…). Trong lu n án c a mình, tơi nghiên c u QLNN đ#i v•i TTCK
Vi$t Nam theo ch c năng có k2t h&p € m c đ nh7t đwnh v•i qu4n lý theo các y2u
t# và qu4n lý theo ho„t ñ ng c a thw trưxng.


8

Như v y, tuy có m t s# cơng trình nghiên c u v… các khía c„nh khác nhau
c a QLNN đ#i v•i TTCK, nhưng chưa có cơng trình nào trong chun ngành kinh
t2 chính trw € c7p đ ti2n sŸ đ… c p tồn di$n, đzy đ đ2n QLNN đ#i v•i TTCK
trong đi…u ki$n Vi$t Nam s¡ có nh0ng thxi cơ m•i, v n h i m•i đ-ng thxi ph4i đ#i
m t v•i nhi…u thách th c to l•n khi th*c hi$n các cam k2t v•i WTO và Lu t CK đã
th*c hi$n đư&c hơn 3 năm. Vì v y czn có m t nghiên c u c) th‡, tồn di$n, sâu s‹c

hơn v… QLNN đ#i v•i TTCK, tìm ra s* th#ng nh7t v… nh n th c ñ‡ có th‡ v n d)ng
m t cách khoa h8c và hi$u qu4. Qua trình bày tình hình lwch s' nghiên c u v…
QLNN đ#i v•i TTCK, có th‡ đ4m b4o ñ… tài lu n án s¡ là ñ… tài phát tri‡n theo
hư•ng nghiên c u m•i đ c l p, khơng trùng l p v•i các đ… tài đã cơng b#.
Phzn tyng quan tình hình nghiên c u đ… tài s¡ đư&c trình bày r ng hơn trong
ph) l)c s# 1.
3. ð8i tưfng và phDm vi nghiên ccu
ð#i tư&ng nghiên c u là v7n ñ… lý lu n và th*c tišn v… QLNN đ#i v•i TTCK
Vi$t Nam.
Ph„m vi nghiên c u c a ñ… tài: nghiên c u QLNN ñ#i v•i TTCK € Vi$t Nam
t5 khi ra đxi (năm 2000), ñ c bi$t t5 khi Lu t CK có hi$u l*c và Vi$t Nam chính
th c tr€ thành thành viên c a Ty ch c thương m„i th2 gi•i (WTO) (2007) đ2n nay.
QLNN đ#i v•i TTCK đư&c th*c hi$n b€i nhi…u cơ quan qu4n lý khác nhau.
Tác gi4 gi•i h„n ph„m vi nghiên c u € ho„t ñ ng qu4n lý c a B Tài chính và
UBCKNN đ#i v•i TTCK t p trung, thw trưxng có s* qu4n lý c a Nhà nư•c, thw
trưxng mà Lu t CK đi…u ch–nh. Ho„t ñ ng qu4n lý c a SGDCK và Hi$p h i CK ch–
đư&c nghiên c u v•i tư cách by sung nhœm hồn thi$n v7n đ… nghiên c u.
QLNN có n i dung ph c t„p, r ng l•n, là đ… tài thu c chun ngành Kinh
t2 chính trw, lu n án ch– hư•ng vào nghiên c u nhLng vMn ñ+ chung, cơ b/n c3a
QLNN ñ=i v>i TTCK Vi t Nam theo ch c năng có k;t h1p

m c ñ@ nhMt ñ nh v>i

qu/n lý theo các y;u t= c3a th trư ng và qu/n lý theo ho?t ñ@ng nghi p vS c3a th
trư ng nhTm làm rõ n@i dung QLNN v+ các mVt: m)c tiêu qu4n lý; t„o l p môi
trưxng lu t pháp; ty ch c b máy qu4n lý; chính sách, cơng c) qu4n lý; thanh tra,
giám sát và đi…u hành mà khơng trình bày sâu v… qu/n lý các ho?t ñ@ng nghi p vS


9

c a TTCK b€i ñây là n i dung chuyên bi$t c a TTCK s¡ đư&c trình bày € nh0ng
đ… tài chuyên ngành.
4. Phương pháp nghiên ccu
Lu n án v n d)ng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi$n ch ng và duy
v t lwch s' làm cơ s€ phương pháp lu n cho nghiên c u, k2t h&p phương pháp phân
tích và tyng h&p ñ‡ làm rõ các n i dung khoa h8c và th*c tišn c a v7n đ… nghiên
c u. Ngồi ra phương pháp th#ng kê, kinh nghi$m và d* báo cũng ñư&c s' d)ng
trong quá trình nghiên c u.
5. Mkc tiêu và nhilm vk nghiên ccu
H H$ th#ng hóa cơ s€ lý lu n v… QLNN đ#i v•i TTCK Vi$t Nam. Trong đó
tác gi4 s¡ cung c7p cách nhìn tồn di$n v… n i dung QLNN đ#i v•i TTCK.
H Phân tích th*c tr„ng QLNN đ#i v•i TTCK Vi$t Nam trong thxi gian qua,
trên cơ s€ phân tích tồn di$n tình hình QLNN ñ‡ rút ra k2t lu n khoa h8c làm cơ s€
đ… xu7t các gi4i pháp hồn thi$n.
H ð… xu7t các quan đi‡m, đwnh hư•ng cơ b4n và các gi4i pháp phù h&p nhœm
hồn thi$n QLNN trong q trình h i nh p KTQT.
6. Nhmng đóng góp moi c^a luqn án
t Lu n án làm rõ khái ni$m QLNN ñ#i v•i TTCK v… ch th‡, đ#i tư&ng, m)c
tiêu và phương pháp qu4n lý. Ch– ra tính đ c thù QLNN ñ#i v•i TTCK v… n i dung
bao g-m qu4n lý hành chính và qu4n lý nghi$p v) CK đ c thù v… phương pháp qu4n
lý tr*c ti2p và phương pháp t* qu4n; ñ c thù v… thanh tra , giám sát và ñi…u hành
TTCK
t Lu n án ñã nghiên c u tồn di$n QLNN đ#i v•i TTCK theo 3 giác ñ : qu4n
lý theo ch c năng, theo các y2u t# c a TTCK và qu4n lý các ho„t ñ ng nghi$p v)
KDCK.
t K2t qu4 nghiên c u cho th7y ñ‡ xác ñwnh “li…u lư&ng” QLNN phù h&p
trong t5ng giai ño„n c) th‡ czn ph4i phân tích nh0ng n i dung cơ b4n, quan tr8ng
c a QLNN đ#i v•i TTCK ñó là: xác ñwnh m)c tiêu qu4n lý, t„o l p môi trưxng lu t
pháp; ty ch c b máy qu4n lý; chính sách, cơng c) qu4n lý; thanh tra, giám sát và

ñi…u hành TTCK.
t By sung thêm quan ñi‡m cơ b4n v… QLNN đ#i v•i TTCK trong thxi kỳ h i


10

nh p KTQT: Quan đi‡m qu4n lý tồn di$n đ-ng b các ho„t ñ ng nghi$p v)
KDCK, s' d)ng ñ-ng b các công c), các phương pháp qu4n lý, các lĩnh v*c liên
quan ñ2n TTCK như b7t ñ ng s4n, ti…n t$…
t ð… xu7t gi4i pháp c) th‡ trong xác đwnh m)c tiêu QLNN đ#i v•i Chính ph ,
B Tài chính, UBCKNN; Quan đi‡m, ngun t‹c, n i dung c) th‡ v… hoàn thi$n
Lu t CK; Hoàn thi$n ty ch c b máy QLNN theo“ mơ hình đ c l p” và có s* phân
c7p v… ch c năng nhi$m v) gi0a các cơ quan v•i nhau; Ban hành ngay các cơng c)
c4nh báo, phịng ng5a r i ro và tăng cưxng trang thi2t bw cho thanh tra, giám sát
TTCK.
7. K1t c\u c^a luqn án
Ngồi phzn m€ đzu, k2t lu n, ph) l)c, danh m)c cơng trình c a tác gi4, danh
m)c tài li$u tham kh4o; lu n án ñư&c k2t c7u g-m 3 chương:
Chương 1: Nh0ng v7n ñ… cơ b4n v… QLNN đ#i v•i TTCK Vi$t Nam
Chương 2: Th*c tr„ng QLNN đ#i v•i TTCK Vi$t Nam
Chương 3: Quan đi‡m và gi4i pháp hồn thi$n QLNN đ#i v•i TTCK Vi$t Nam.


11

CHƯƠNG 1. NHJNG VKN ðL CƠ B!N VL QU!N LÝ NHÀ NƯ$C
ð I V$I TH TRƯ NG CH%NG KHOÁN VI T NAM
1.1. NHJNG VKN ðL CHUNG VL TH TRƯ NG CH%NG KHỐN
1.1.1. BTn ch\t, phân loDi và đtc điVm c^a th5 trưung chcng khoán
1.1.1.1. Khái ni m và phân lo%i ch ng khoán

CK là bœng ch ng xác nh n quy…n và l&i ích h&p pháp c a ngưxi s€ h0u đ#i
v•i tài s4n ho c phzn v#n c a ty ch c phát hành CK.
Trong ñi…u ki$n c a cách m„ng khoa h8c cơng ngh$, tin h8c hóa, n#i m„ng
đi$n t', CK đư&c th‡ hi$n dư•i hình th c ch ng ch–, bút toán ghi sy ho c d0 li$u
ñi$n t', bao g-m các lo„i: cy phi2u, trái phi2u, ch ng ch– quŸ, quy…n mua cy phzn,
ch ng quy…n, quy…n ch8n mua, quy…n ch8n bán, h&p ñ-ng tương lai, nhóm CK
ho c ch– s# CK và h&p đ-ng đzu tư, ch ng ch– lưu ký…ðó là nh0ng ch ng thư dư•i
d„ng gi7y tx, bút tốn ho c ghi trên h$ th#ng ñi$n t', xác nh n quy…n s€ h0u tài
chính, có th‡ đư&c mua bán, chuy‡n như&ng trên TTCK.
Theo tính chMt, CK có th‡ phân thành ba lo„i cơ b4n là CK v#n (cy phi2u) và
CK n& (trái phi2u) và các công c) phái sinh (công c) d˜n xu7t).
Theo kh/ năng chuyWn như1ng, CK ñư&c phân thành CK ghi danh (ghi tên)
và CK vô danh (không ghi tên).
Theo kh/ năng thu nh p, CK đư&c chia thành: CK có thu nh p c# đwnh, CK
có thu nh p bi2n ñyi và CK h¢n h&p.
CK là m t tài s4n tài chính, có các đ&c đi'm cơ b4n: tính thanh kho4n/ tính
lŠng, tính r i ro, tính sinh l&i.
Tính lXng (liquidity) c a tài s4n là kh4 năng chuy‡n tài s4n đó thành ti…n m t.
CK có tính lŠng cao hơn so v•i các tài s4n khác.
Tính r3i ro (risk) là vi$c khơng thu đư&c lãi và (ho c) v#n ñã bŠ ra ban ñzu,
có nh0ng r i ro chung cho t7t c4 các lo„i CK (r i ro h$ th#ng), cũng có nh0ng r i ro
riêng g‹n li…n v•i t5ng lo„i CK nh7t ñwnh (r i ro phi h$ th#ng).
Tính sinh l i (yield): v•i CK, nhà đzu tư mong mu#n nh n đư&c m t thu
nh p l•n hơn trong tương lai, thu nh p này ñư&c ñ4m b4o bœng l&i t c ñư&c phân
chia hàng năm và vi$c tăng giá CK trên thw trưxng.


12

1.1.1.2. B n ch*t và ñ&c ñi'm c+a TTCK

Trong n…n kinh t2 hi$n ñ„i, TTCK ñư&c quan ni$m là nơi dišn ra các ho„t
ñ ng giao dwch mua bán các lo„i CK trung và dài h„n.
Vi$c mua bán này ñư&c ti2n hành € thw trưxng sơ c7p khi ngưxi mua mua
ñư&c CK lzn ñzu t5 nh0ng ngưxi phát hành và € thw trưxng th c7p khi có s* mua đi
bán l„i các CK ñã ñư&c phát hành. Như v y, xét v+ mVt hình th c, TTCK là nơi dišn
ra các ho„t ñ ng trao ñyi, mua bán, chuy‡n như&ng các lo„i CK, qua đó thay đyi các
ch th‡ n‹m gi0 CK.
Còn xét v+ mVt b/n chMt: TTCK là nơi t p trung và phân ph=i các ngu[n v=n
ti;t ki m: t p trung các ngu-n ti2t ki$m ñ‡ phân ph#i l„i cho nh0ng ai mu#n s' dung
các ngu-n ti2t ki$m đó theo giá mà ngưxi s' d)ng s§n sàng tr4 và theo phán đốn
c a thw trưxng v… kh4 năng sinh lxi t5 các d* án c a ngưxi s' d)ng; chuy‡n t5 tư
b4n s€ h0u sang tư b4n kinh doanh.
TTCK là đ nh ch; tài chính tr c ti;p: c4 ch th‡ cung và czu v#n ñ…u tham
gia vào thw trưxng m t cách tr*c ti2p. Nh0ng ngưxi có v#n, khi có đ đi…u ki$n v…
mơi trưxng tài chính, pháp lý,…s¡ tr*c ti2p đzu tư vào s4n xu7t kinh doanh khơng
czn qua trung gian tài chính, mà thơng qua TTCK. V•i vi$c đzu tư qua TTCK, kênh
d˜n v#n tr*c ti2p, các ch th‡ ñzu tư ñã th*c s* g‹n quy…n s' d)ng v•i quy…n s€
h0u v… v#n, nâng cao ti…m năng qu4n lý v#n.
TTCK th*c ch7t là quá trình v n đ ng c a tư b4n ti…n t$ sang tư b4n kinh doanh.
TTCK là nơi mua bán các quy…n v… s€ h0u tư b4n, là hình th c phát tri‡n cao c a n…n
s4n xu7t hàng hóa.
Căn c vào hàng hóa trên th trư ng, TTCK đư&c phân thành các thw trưxng:
thw trưxng cy phi2u, thw trưxng trái phi2u, thw trưxng các công c) phái sinh.
Căn c vào s luân chuyWn các ngu[n v=n, TTCK ñư&c chia thành thw trưxng
sơ c7p và thw trưxng th c7p.
Căn c vào hình th c t7 ch c và phương th c ho?t ñ@ng c3a th trư ng,
TTCK ñư&c phân thành thw trưxng t p trung (SGDCK) và thw trưxng phi t p trung
(OTC).
Căn c vào phương th c giao d ch, TTCK ñư&c chia thành thw trưxng giao
ngay, thw trưxng giao dwch kỳ h„n và thw trưxng giao dwch tương lai.

13

ðtc trưng c^a TTCK tqp trung [ 43]
t CK ñư&c giao dwch trên TTCK t p trung ph4i tho4 mãn các tiêu chuŒn nh7t
đwnh do Chính ph ho c cơ quan ty ch c thw trưxng quy ñwnh. ði…u này s¡ t„o ra s*
an tồn trong ho„t đ ng thw trưxng và h„n ch2 r i ro cho các nhà đzu tư.
t TTCK t p trung có trình đ ty ch c cao, giao dwch t p trung theo phương
th c kh•p l$nh là ch y2u. Các GDCK trên TTCK t p trung ñư&c ty ch c t p trung
t„i sàn giao dwch ho c thông qua m„ng thông tin liên l„c višn thơng, theo thxi gian
bi‡u quy đwnh trư•c và tuân th nghiêm ng t các nguyên t‹c giao dwch. V•i s* phát
tri‡n c a cơng ngh$ thơng tin, các giao dwch c a TTCK t p trung € nhi…u nư•c đư&c
ty ch c qua m„ng máy tính k2t n#i gi0a các thành viên c a thw trưxng mà khơng czn
có sàn giao dwch.
t Ho„t đ ng c a TTCK t p trung ln có s* qu4n lý và giám sát c a Nhà nư•c
đ‡ đ4m b4o quy…n l&i h&p pháp c a m8i ch th‡ tham gia thw trưxng, ñ4m b4o s* tuân
th t#t nh7t các nguyên t‹c nhœm t„o ra s* ho„t ñ ng hi$u qu4 c a thw trưxng.
TTCK ho„t ñ ng theo ba nguyên t\c cơ b4n: cơng khai, trung gian, đ7u giá.
Ngưxi đzu tư không th‡ ki‡m tra tr*c ti2p các CK mà ph4i d*a trên các thơng
tin có liên quan. Vì vây, TTCK ph4i đư&c xây d*ng trên cơ s€ h$ th#ng cơng b#
thơng tin t#t. Theo lu t đwnh, các bên phát hành CK có nghĩa v) cung c7p đzy đ ,
trung th*c và kwp thxi nh0ng thơng tin có liên quan t•i ty ch c phát hành, đ&t phát
hành. Cơng b# thơng tin đư&c ti2n hành khi phát hành lzn đzu cũng như theo các
ch2 ñ thưxng xuyên và ñ t xu7t, thơng qua các phương ti$n thơng tin đ„i chúng, s€
giao dwch, các CTCK và các ty ch c có liên quan. Vi$c công khai thông tin v… thw
trưxng ph4i thŠa mãn các yêu czu: chính xác, kwp thxi, dš ti2p c n.
Theo nguyên t‹c trung gian, trên TTCK các giao dwch đư&c th*c hi$n thơng
qua ty ch c trung gian là các CTCK. Trên thw trưxng sơ c7p, các nhà đzu tư thưxng
khơng mua tr*c ti2p c a nhà phát hành mà mua t5 các nhà b4o lãnh phát hành. Trên

thw trưxng th c7p, thông qua các nghi$p v) mơi gi•i, kinh doanh, các CTCK mua
bán CK giúp các khách hàng, ho c k2t n#i các khách hàng v•i nhau qua vi$c th*c
hi$n các giao dwch mua bán CK trên tài kho4n c a mình.
M8i vi$c mua bán CK trên TTCK ñ…u ho„t ñ ng trên nguyên t‹c ñ7u giá.
Nguyên t‹c này do m#i quan h$ cung czu trên thw trưxng quy2t ñwnh. Căn c vào


14

hình th c, có đ7u giá tr*c ti2p và đ7u giá gián ti2p. Căn c vào phương th c, có ñ7u
giá ñwnh kỳ và liên t)c. Khi th*c hi$n nguyên t‹c ñ7u giá bao gix cũng tuân th theo
các th t* ưu tiên v… giá (giá ñ t mua cao nh7t, giá chào bán th7p nh7t), v… thxi
gian, v… khách hàng (ưu tiên các nhà đzu tư cá nhân trư•c), v… quy mô l$nh (cùng
m t m c giá, ưu tiên các l$nh có kh#i lư&ng l•n hơn).
1.1.2. Các ch^ thV tham gia và các hoDt ñyng cơ bTn c^a TTCK
1.1.2.1. Các ch+ th' tham gia ho„t ñ ng trên TTCK thưxng bao g-m: nhà phát
hành, nhà ñzu tư, các ch th‡ kinh doanh và dwch v) CK trên TTCK, các ty ch c có
liên quan đ2n TTCK. Các ch th‡ này là đ#i tư&ng QLNN đ#i v•i TTCK
Nhà phát hành là các ty ch c th*c hi$n huy ñ ng v#n thông qua TTCK. Nhà
phát hành là ngưxi cung c7p hàng hóa cho TTCK, bao g-m: chính ph và chính
quy…n đwa phương, cơng ty, các ty ch c tài chính. S* gia tăng c a s# lư&ng nhà phát
hành có ý nghĩa quy2t đwnh đ2n vi$c tăng lư&ng cung hàng hóa CK trên thw trưxng
và góp phzn phát tri‡n TTCK.
Nhà ðTCK là nh0ng cá nhân, ty ch c, DN trong và ngồi nư•c tham gia
ðTCK trên TTCK. Nhà đzu tư có ty ch c (các đwnh ch2 đzu tư) thưxng xuyên mua
bán CK v•i s# lư&ng l•n trên thw trưxng. M t s# nhà đzu tư chun nghi$p chính
trên TTCK là các cơng ty đzu tư, các cơng ty b4o hi‡m, các quŸ lương hưu và các
quŸ b4o hi‡m xã h i khác. M t b ph n quan tr8ng c a các ty ch c ñzu tư là các
cơng ty tài chính, các ngân hàng thương m„i cũng có th‡ tr€ thành nhà đzu tư
chun nghi$p, khi h8 mua CK cho chính mình. Nhà đzu tư cá nhân là nh0ng ngưxi

có v#n nhàn r¢i t„m thxi, tham gia mua bán trên TTCK v•i m)c đích ki2m lxi. Nhà
ðTCK là các ch th‡ ñ„i di$n cho s c czu trên TTCK ñ-ng thxi là ch th‡ cung ng
v#n cho TTCK, là y2u t# quy2t ñwnh ñ2n s* m€ r ng và phát tri‡n c a TTCK.
Các ch3 thW kinh doanh, d ch vS CK trên thw trưxng là các cá nhân, ty ch c,
DN th*c hi$n các ho„t ñ ng kinh doanh và dwch v) CK m t cách chuyên nghi$p
trên TTCK nhœm thu l&i nhu n. H8 là các CTCK, các ngân hàng thương m„i,
CTQLQ, công ty môi gi•i, cơng ty đwnh m c tín nhi$m, nhà mơi gi•i CK. CTCK là
nh0ng cơng ty ho„t đ ng trong lĩnh v*c CK, có th‡ đ4m nh n m t ho c nhi…u trong
s# các nghi$p v) chính là b4o lãnh phát hành, mơi gi•i, t* doanh và tư v7n ðTCK.


15

Các ch th‡ này có th‡ tr*c ti2p và gián ti2p tác ñ ng ñ2n hành vi c a ngưxi
bán, ngưxi mua và tr€ thành tác nhân quan tr8ng trong vi$c k2t n#i gi0a cung v•i czu
CK trên thw trưxng. Vì v y, ho„t đ ng c a các ch th‡ này czn ph4i đ t dư•i s* qu4n
lý, thanh tra, giám sát c a các cơ quan QLNN, c a cơ quan ty ch c TTCK và c a các
hi$p h i ngh… nghi$p đ‡ đ4m b4o tính h&p pháp và ngăn ch n các vi ph„m gây tác
ñ ng x7u ñ2n TTCK, b4o v$ quy…n l&i c a các nhà ñzu tư trên thw trưxng.
Các t7 ch c có liên quan đ;n TTCK (đơn vw ty ch c TTCK và các ty ch c
ph) tr&): cơ quan QLNN, SGDCK, hi$p h i các nhà KDCK, ty ch c lưu ký và
thanh tốn bù tr5 CK, cơng ty dwch v) máy tính CK. ðơn vw ty ch c thw trưxng có
ch c năng ty ch c và đi…u hành các ho„t ñ ng c a TTCK. Các ty ch c ph) tr& cung
c7p các ho„t ñ ng tr& giúp cho s* ho„t đ ng trơi ch4y c a TTCK.
1.1.2.2. M/t s ho%t ñ/ng nghi p v1 cơ b n trên TTCK: phát hành, niêm y2t,
GDCK, công b# thông tin; ñăng ký, lưu ký, thanh toán bù tr5 CK.
PHCK là ho„t ñ ng chào bán CK c a ty ch c phát hành trên TTCK. Có hai
hình th c PHCK trờn thw trxng s c7p: phỏt hnh riờng lă v phỏt hnh ra cụng
chỳng. Phỏt hnh riờng lă l vi$c phát hành trong đó CK đư&c bán trong ph„m vi
m t s# ngưxi nh7t đinh v•i nh0ng đi…u ki$n h„n ch2. Phát hành ra công chúng là

vi$c phát hành r ng rãi ra cho m t s# lư&ng l•n cơng chúng đzu tư, trong đó m t t“
l$ nh7t đwnh CK ph4i ñư&c phân ph#i cho các nhà ñzu tư nhŠ. PHCK làm gia tăng
lư&ng cung CK và giúp ty ch c PHCK th*c hi$n m)c tiêu huy ñ ng v#n trên
TTCK. Ho„t đ ng này có liên quan ch t ch¡ đ2n quy…n l&i c a cơng chúng đzu tư
và s* yn ñwnh, lành m„nh c a thw trưxng; vì v y chính ph các nư•c đ…u quy đwnh
khá ch t ch¡ các ñi…u ki$n, th t)c phát hành, trách nhi$m công b# thông tin c a ty
ch c PHCK. Các cơ quan QLNN czn thưxng xuyên ñi…u ch–nh các qui đwnh này cho
phù h&p v•i tình hình dišn bi2n c a TTCK.
NYCK là th t)c cho phép m t CK nh7t ñwnh ñư&c phép giao dwch trên
SGDCK, là q trình mà SGDCK ch7p thu n cho cơng ty phát hành có CK đư&c
phép niêm y2t và giao dwch trên SGDCK n2u cơng ty đó đáp ng đzy đ các tiêu
chuŒn v… đwnh lư&ng cũng như đwnh tính mà s€ giao dwch ñ… ra. M)c tiêu c a vi$c
niêm y2t là h¢ tr& thw trưxng ho„t đ ng yn đwnh, xây d*ng lịng tin c a cơng chúng
đ#i v•i TTCK bœng cách l*a ch8n các CK có ch7t lư&ng cao ñ‡ giao dwch.


16

Ho„t đ ng mua bán CK trên TTCK có th‡ dišn ra trên thw trưxng t p trung
(trung tâm, s€ GDCK) và thw trưxng phi t p trung. M8i GDCK ñã niêm y2t ñ…u ph4i
qua h$ th#ng t„i s€, trung tâm GDCK theo phương th c kh•p l$nh ho c phương th c
thŠa thu n. GDCK là ho„t ñ ng dišn ra thưxng xuyên và t„o nên s* s#ng ñ ng c a
TTCK.
Công b= thông tin: m t trong nh0ng nguyên t‹c ho„t ñ ng c a TTCK là
nguyên t‹c cơng khai, minh b„ch trong đó cơng khai thơng tin là v7n đ… h2t s c
quan tr8ng. Thơng tin thw trưxng đư&c ví như m„ch máu, ngu-n năng lư&ng ni
s#ng thw trưxng. H$ th#ng thơng tin thw trưxng đzy đ chính xác đ#i v•i nhà đzu tư
là đi…u ki$n czn thi2t đ‡ thành cơng trong ðTCK; đ#i v•i ngưxi kinh doanh, là cơ
s€ ñ‡ xây d*ng k2 ho„ch kinh doanh, k2 ho„ch phát tri‡n cơng ty; đ#i v•i cơ quan
qu4n lý, là cơ s€ ñ‡ ñi…u hành và qu4n lý ñ4m b4o thw trưxng công khai và hi$u qu4

và là cơ s€ đ‡ hồn thi$n quy trình quy ch2.
H th=ng thanh tốn bù trb, lưu ký và đăng ký CK là m t h$ th#ng c) th‡ các
trang thi2t bw, con ngưxi, các quy ñwnh và ho„t ñ ng v… thanh tốn, bù tr5, lưu ký và
đăng ký CK. Nhx có h$ th#ng này, các GDCK m•i đư&c th*c hi$n. H$ th#ng này có
vai trị by tr& cho ho„t đ ng c a TTCK: thanh tốn các GDCK, đ4m b4o các giao
dwch đư&c hồn t7t; giúp qu4n lý TTCK; gi4m chí phí cho các đ#i tư&ng tham gia thw
trưxng; gi4m r i ro cho ho„t ñ ng ñzu tư trên thw trưxng; th*c hi$n vi$c thanh tốn
nhanh góp phzn giúp các đ#i tư&ng c a h$ th#ng tăng vịng quay v#n.
1.1.3. Tác ñyng c^a TTCK trong n`n KTTT
1.1.3.1. Các tác ñ/ng tích c7c
Th nh7t, TTCK là m@t kênh huy ñ@ng v=n trung và dài h?n quan trHng
trong n+n kinh t;, chuyWn hóa các ngu[n v=n ng\n h?n thành ngu[n v=n trung và
dài h?n nhTm ñáp ng nhu c5u v=n cho xây d ng và phát triWn đMt nư>c.
Nhà nư•c và các DN có th‡ PHCK r ng rãi ra cơng chúng ñ‡ huy ñ ng v#n.
TTCK như m t trung tâm thu gom m8i ngu-n v#n ti2t ki$m l•n nhŠ c a t5ng h dân
cư, các ngu-n v#n t„m thxi nhàn r¢i trong các DN, các ty ch c tài chính và t5 nư•c
ngồi,…t„o thành m t ngu-n v#n khyng l- tài tr& cho n…n kinh t2.. Nhà nư•c thơng
qua phát hành trái phi2u có th‡ gi4i quy2t thi2u h)t ngân sách, t„o và tăng thêm ngu-n
v#n ñ‡ xây d*ng các cơng trình cơ s€ h„ tzng, các ngành kinh t2 mũi nh8n,…DN có


17

v#n ñ‡ m€ r ng s4n xu7t kinh doanh và có cơ h i thu đư&c l&i nhu n nhi…u hơn. Vi$c
huy đ ng v#n trên TTCK có th‡ làm tăng v#n ch s€ h0u c a các công ty và giúp h8
thốt khŠi các kho4n vay có chi phí cao cũng như s* ki‡m soát ch t ch¡ c a các ngân
hàng thương m„i.
Th hai, TTCK cung cMp nơi đ5u tư cho cơng chúng, khuy;n khích dân
chúng ti;t ki m.
Bên c„nh các kênh ñzu tư truy…n th#ng như g'i ti2t ki$m, kinh doanh vàng,

ngo„i t$, b7t đ ng s4n,…cơng chúng có th‡ đzu tư sinh l&i trên TTCK. Ngu-n ti2t
ki$m trong dân chúng có kh4 năng sinh lxi cho b4n thân ngưxi ti2t ki$m, đóng góp
cho q trình phát tri‡n kinh t2. V#n ñzu tư càng sinh lxi càng kích thích ý th c ti2t
ki$m và đzu tư trong dân chúng.
Th ba, TTCK đi+u hịa, phân b7 v=n đ5u tư giLa các DN, các lĩnh v c, các
ngành ngh+ trong n+n kinh t;., góp ph5n thúc đey sf dSng v=n hi u qu/ hơn.
Nhà ñzu tư chuy‡n dwch v#n c a mình t5 lo„i CK (danh m)c đzu tư) kém hi$u
qu4 sang lo„i CK (danh m)c ñzu tư) khác có hi$u qu4 hơn trên cơ s€ s* lên xu#ng
c a giá CK và m c l&i nhu n kỳ v8ng. Các DN làm ăn có hi$u qu4 s¡ tăng kh4 năng
huy ñ ng v#n và tăng s c h7p d˜n đ#i v•i các nhà đzu tư. ði…u này t„o ra áp l*c bu c
lãnh ñ„o các TCNY ph4i chú tr8ng nâng cao hi$u qu4 kinh doanh; hi$u qu4 s' d)ng
các ngu-n v#n c a xã h i.
Th tư, TTCK là cơ ch; ñ nh giá các DN niêm y;t, là tMm gương ph/n ánh
th c tr?ng ho?t ñ@ng và tương lai c3a các TCNY và c3a c/ n+n kinh t;.
Giá trw DN đư&c ph4n ánh thơng qua trw giá cy phi2u trên TTCK. Các m c
giá CK trên TTCK ph4n ánh th*c tr„ng ho„t ñ ng và tương lai c a các TCNY. Th*c
tr„ng c a TTCK ph4n ánh th*c tr„ng và tương lai chung c a các DN cũng như c a
c4 n…n kinh t2. TTCK là hàn thf biWu cho bi;t thW tr?ng c3a DN và n+n kinh t; c3a
m@t nư>c
Th năm, TTCK thúc ñey DN sf dSng v=n linh ho?t hơn. Thơng qua TTCK,
các DN có th‡ s' d)ng v#n ti…n t$ t„m thxi nhàn r¢i ñ‡ ðTCK và ngư&c l„i, các CK
ñó s¡ ñư&c chuy‡n thành ti…n khi czn thi2t. Hơn n0a, TTCK còn giúp DN xâm nh p
l˜n nhau thông qua vi$c mua bán cy phi2u. Vi$c sát nh p, m€ r ng ho„t ñ ng s4n
xu7t kinh doanh c a các DN ñ…u có th‡ th*c hi$n thơng qua TTCK.


18

Th sáu, TTCK tham gia phân ph=i l?i thu nh p trong n+n kinh t; d*a trên
quy…n s€ h0u và thơng qua bi2n đ ng giá c4. Thu nh p t5 chênh l$ch giá CK chính

là m t hình th c phân ph#i l„i thu nh p đ#i v•i cá nhân và ty ch c tham gia TTCK.
Th b4y, TTCK là m@t trong nhLng kênh giao lưu v=n ñ5u tư qu=c t; linh
ho?t. S* m€ c'a c a TTCK cho phép các nhà ðTNN đzu tư vào thw trưxng trong
nư•c và t„o ñi…u ki$n cho các nhà ñzu tư trong nư•c có th‡ đzu tư vào các DN nư•c
ngồi. Các cụng ty cú th huy ủ ng ngu-n v#n ră hơn, tăng cưxng đzu tư t5 ngu-n
ti2t ki$m bên ngồi ñ-ng thxi tăng cưxng kh4 năng c„nh tranh qu#c t2 và m€ r ng
các cơ h i kinh doanh c a các cơng ty trong nư•c.
Th tám, TTCK t?o đi+u ki n cho vi c tách bi t giLa s hLu và qu/n lý. Khi
quy mô c a DN tăng lên, môi trưxng kinh doanh tr€ nên ph c t„p hơn, nhu czu v…
qu4n lý chuyên trách cũng tăng theo. TTCK t„o ñi…u ki$n cho vi$c ti2t ki$m v#n và
ch7t xám. TTCK cũng t„o đi…u ki$n thúc đŒy q trình CPH DN nhà nư•c.
Th chín, TTCK t?o cơ h@i cho chính ph3 huy đ@ng các ngu[n l c tài chính
mà khơng t„o áp l*c v… l„m phát, đ-ng thxi t„o các cơng c) cho vi$c th*c hi$n
chính sách tài chính ti…n t$ c a chính ph .
1.1.3.2. Các tác đ/ng tiêu c7c
M c dù TTCK có tác d)ng tích c*c, song bên c„nh đó nó cịn có nh0ng mtt
hDn ch1, nhmng tác ñyng tiêu czc làm 4nh hư€ng ñ2n ho„t ñ ng c a n…n kinh t2,
n2u không bi2t cách kh#ng ch2, nó s¡ làm r#i lo„n n…n kinh t2 và gây ra nh0ng dišn
bi2n tiêu c*c khó có th‡ lưxng h2t.
Th nhMt, TTCK luôn ti…m Œn kh4 năng lũng ño„n thw trưxng và có th‡ gây
nên kh ng ho4ng theo dây chuy…n. ði…u này nhi…u lúc gây nên nh0ng tác h„i khơn
lưxng đ#i v•i thw trưxng, làm cho c4 khu v*c thw trưxng s)p ñy. Tác ñ ng c a suy
thối kinh t2 MŸ năm 2008 t•i c4 th2 gi•i là minh ch ng rõ ràng nh7t.
Th hai, TTCK có th‡ t„o ra các giao dwch n i gián c a cá nhân, ty ch c khi
n‹m đư&c thơng tin c a ty ch c phát hành ñ‡ tr)c l&i cho mình. Lu t pháp v… TTCK
dù có nh0ng ñi…u kho4n nghiêm c7m hành vi giao dwch n i gián, nhưng trên th*c t2
r7t khó ki‡m sốt hành đ ng này, b€i vì trong đi…u ki$n hi$n nay cơng ngh$ thơng
tin đã phát tri‡n khá m„nh, các hành vi giao dwch cũng như cung c7p thông tin n i
b r7t tinh vi, ph c t„p, khó phát hi$n ngay ñư&c..

19

Th ba, TTCK có th‡ phát sinh các thơng tin khơng đúng v… ho„t đ ng c a
DN ho c m t lo„i CK. Vi$c tung tin sai s* th t ñ‡ gây th7t thi$t cho các nhà ñzu tư
chân chính thưxng đư&c g‹n li…n v•i các hành vi khác như ñzu cơ, tr)c l&i, lũng
ño„n thw trưxng…
Các ưu như&c ñi‡m trên làm cho TTCK tr€ nên lĩnh v*c nh„y c4m, sơi đ ng
tác đ ng nhi…u m t t•i TTCK nói riêng và xã h i nói chung, b€i v y nhà nư•c czn
ph4i qu4n lý.
1.2. QU!N LÝ NHÀ NƯ$C ð I V$I TH TRƯ NG CH%NG KHOÁN
1.2.1. Sz c{n thi1t và vai trị QLNN đ8i voi TTCK
1.2.1.1. Khái ni m QLNN đ i v i TTCK
QLNN đ#i v•i TTCK là s* tác đ ng có ty ch c, có đwnh hư•ng c a các cơ
quan QLNN vào đ#i tư&ng qu4n lý bœng các phương th c qu4n lý khác nhau nhœm
b4o ñ4m TTCK phát tri‡n yn ñwnh, b…n v0ng, ph)c v) m)c tiêu nh7t ñwnh c a n…n
kinh t2 qu#c dân [94].
T5 quan ni$m QLNN đ#i v•i TTCK như trên có th‡ rút ra nh n xét cơ b4n sau:
t Ch th‡ QLNN đ#i v•i TTCK là các cơ quan nhà nư•c: t5 Qu#c h i là cơ
quan l p pháp thông qua và ban hành Lu t t„o l p căn c pháp lý cho qu4n lý;
Chính ph là cơ quan hành pháp ban hành Nghw ñwnh, Quy2t đwnh c) th‡ hóa các văn
b4n dư•i lu t và ty ch c các cơ quan chun mơn đ‡ th*c hi$n ch c năng qu4n lý.
S Vi$t Nam, B Tài chính, UBCKNN là cơ quan tr*c ti2p thay m t Chính ph th*c
hi$n ch c năng QLNN đ#i v•i TTCK. Bên c„nh đó Chính ph đã giao cho các B ,
ngành có liên quan như B K2 ho„ch và ðzu tư, NHNN… th*c hi$n nh0ng nhi$m
v) liên quan ñ2n QLNN đ#i v•i TTCK.
t ð#i tư&ng qu4n lý là các cá nhân, ty ch c, các ch th‡ tham gia ñzu tư,
kinh doanh, liên quan ñ2n TTCK và ho„t ñ ng c a các cơ quan này.
t M)c tiêu c a QLNN đ#i v•i TTCK là nhœm b4o đ4m phát tri‡n thw trưxng
yn đwnh, v0ng ch‹c đ‡ góp phzn hi$u qu4 vào phát tri‡n kinh t2 theo nh0ng m)c tiêu

nh7t ñwnh.
t Các phương pháp QLNN ñ#i v•i TTCK thưxng s' d)ng là phương pháp
kinh t2, phương pháp hành chính, phương pháp giáo d)c thuy2t ph)c và k2t h&p
gi0a các phương pháp đó.