Khảo sát nhóm động vật không xương cỡ lớn ở đáy để đánh giá chất lượng môi trường nước sông đồng nai đoạn chảy qua thành phố biên hòa tỉnh đồng nai 2011

HUTECH
1
M U
Tính cn thit ca đ tài
 đánh giá cht lng môi trng nc, ngoài vic da vào các thông s hóa lý, vi sinh còn có th da trên kt
qu kho sát các nhóm thy sinh. Ti ng Nai, t nm 1998, trm quan trc môi trng ng Nai (tin thân ca
trung tâm Quan trc và K thut Môi trng ng Nai) đã tin hành kho sát khu h thy sinh vt trên sông, h
chính  tnh ng Nai. Tuy nhiên, các kt qu kho sát thy sinh này ch mi dng li  vic tham kho và duy trì
s liu.
 có c s trong vic đ xut nhng bin pháp quan trc cht lng nc s dng đng thi c hai mng quan trc
trên, tác gi thc hin nghiên cu da trên mt nhóm đng vt không xng sng c ln vi đ tài: “Kho sát nhóm
đng vt không xng sng c ln  đáy đánh giá cht lng nc ca sông ng Nai đon chy qua thành
ph Biên Hòa, tnh ng Nai nm 2011”.
Mc đích nghiên cu
 tài đc thc hin nhm góp phn vào vic hoàn thin các phng pháp quan trc, phc v cho vic quan trc
môi trng nc trên đa bàn tnh ng Nai.
Ni dung
- ánh giá hin trng cht l
n sông thông qua các yu t môi trng (kt qu
).
- Cu trúc thành phn loài kho sát đc: s loài, mt đ, loài u th
 s u th g.
-
.
Phm vi nhiên cu:
i tng:  tài kho sát nhóm VKXS c ln  đáy sng vùi bên trong hoc trên b mt các trm tích ti đáy
ca sông.
Thi gian kho sát: t tháng 04/ 2011 đn tháng 08/2011.
Khu vc kho sát: Sông ng Nai chy qua TP. Biên Hòa bt đu t cu Hóa An - xã Hóa An, TP. Biên Hòa đn
cu ng Nai - phng Long Bình Tân, TP. Biên Hòa. ây là đon sông b nh hng bi nhiu yu t nh hot
đng x thi ca dân c, khu công nghip, hot đng nuôi cá bè công nghip, nhng cng là đon cung cp nc

cho nhà máy nc Biên Hòa.
HUTECH
2
CHNG 1. TNG QUAN
1.1. C s la chn nhóm VKXS c ln  đáy đ kho sát
i tng kho
sát là nhóm VKXS c ln sng  đáy sông. Là tp hp nhng VKXS thy sinh sng trên hoc
trong nn đáy ca thy vc, mt s sng bám vào các giá th, chu nhiu tác đng t các yu t hóa lý trong nc
và s tích t, lng đng các cht đáy.
S tn ti và phát trin ca chúng ph thuc vào môi trng nc rt nhiu. Tùy theo mc đ ô nhim s có tng
nhóm phát trin, hoc s không thích ng hay s mt đi mt nhóm sinh vt nào đó trong khu h cng là du hiu
cho thy xu hng din bin ca môi trng.
Chu kì sng ca chúng thng kéo dài hn 1 đn 2 tun, do đó chúng có th cho ta nhìn thy cht lng môi
trng nc trong khong thi gian này. Nhng loài khác nh u trùng ca côn trùng, các loài sâu, giun, nhuyn
th, và các loài không xng sng c ln khác thng có vòng đi dài hn mt tháng, thm chí có th ti mt vài
nm, cho ta mt cái nhìn v cht lng môi trng nc xa hn v quá kh (G.Friedrich; D.Chapman;
A.Beim,1992 : Water Quality Assessments).
i vi các trang thit b dng c ngoài hin trng yêu cu ch yu là cp bùn sao cho có th ly đc mt din
tích bùn đáy yêu cu là 0,1m
2
.
Vi các trang thit b yêu cu trong phòng thí nghim đ phân tích, đnh loi cn có kính lúp cm tay, kính hin vi
soi ni, nhíp gp, kim và tài liu đ đnh loi.
im khó khn khi kho sát nhóm này là c s đnh danh loài. Vì công tác kho sát và đnh loi các nhóm loài
đc tin hành  Vit Nam cho nhóm này ch mi bt đu t nhng nm gn đây, và mi chuyên gia ch có th
chuyên nghiên cu cho 1 ging hoc mt h nên tài liu phâ
n loi bng ting Vit khá hn ch.
1.2. 
ng dng VKXS c ln  đáy quan trc sinh hc trên th gii
1.2.1. Trên th gii

1.2.2. Anh
1.2.3. M
1.2.4. B
1.2.5. Châu Á
1.2.6. Lu vc sông Mê Công
T nhng nm 1980, y hi sông Mê Công, (Mekong river commission-MRC) đã quan tâm đn quan trc Sinh hc
trong qun lý tài nguyên nc. Nm 2010, NMC xut bn “Phng pháp quan trc sinh hc cho h lu vc Mê
Công”. ây là tài liu mô t chi tit v chng trình quan trc và các trình t phi tuân th trong vic đánh giá v
trí, ly mu thc đa, công vic trong phòng thí nghim, phân tích d liu và vit báo cáo.
1.2.7. Vit Nam
1.2.7.1. Min Bc
1.2.7.2. Min Nam
1.2.7.3. Tnh ng Nai
T nm 1998, trm quan trc môi trng ng Nai (tin thân ca Trung tâm Quan trc và K thut Môi trng
ng Nai) đã quan tâm kho sát v khu h thy sinh đ b sung vào các kt qu quan trc cht lng nc đnh k
mi nm trên đa bàn tnh ng Nai. Ti mi thy vc, các nhóm đc kho sát v cu trúc, thành phn loài, loài
u th, các ch s nh ch s H’, ch s tng đng. Công tác quan trc, kho sát đc tin hành hai đt: mùa khô
và mùa ma. Các kt qu kho sát có đa ra nhn đnh đánh giá cht lng môi trng nc ti mi v trí da trên
kt qu tính toán đc ca ch s H’. Tuy nhiên vn có nhng tn ti thông qua quá trình kho sát. Do đó, cho đn
nay các kt qu kho sát khu h thy sinh vt hng nm vn còn mang tính cht tham kho và duy trì s liu, cha
xâu chui, gn kt vi nhau.
1.3.
Các ch s sinh hc thng đc s dng trong quan trc sinh hc
1.3.1. Các ch s sinh hc
1.3.1.1. Ch s sinh hc Trent (Cairns) (1968)
1.3.1.2. Ch s sinh hc Chandler (Chandler, 1970)
1.3.1.3. Ch s sinh hc BMWP (Biological Monitoring Working Party Score)
1.3.1.4. Ch s th hin s đa dng ca qun xã sinh vt
1.3.1.5.
, 1948 (Similarity index)

1.3.1.6. Ch s u th
1.3.1.7. ánh giá sc khe sinh thái sông
CHNG 2. IU KIN T NHIÊN
2.1. iu kin thy vn - sông ngòi tnh ng Nai
2.1.1. iu kin thy vn
2.1.1.1. Tình hình thy vn mùa khô
2.1.1.2. Tình hình thy vn mùa l
2.1.2. H thng sông ngòi
HUTECH
3
2.1.2.1. Sông ng Nai
2.1.2.2. Sông Th Vi
2.2. Hin trng các khu công nhip trên đa bàn tnh ng Nai
2.3. iu kin đa lý t nhiên TP. Biên Hòa
2.4. Thc trng môi trng nc sông ng Nai
2.4.1. Các ngun gây ô nhim nc
2.4.2. Din bin cht lng nc sông ng Nai giai đon 2006 - 2010
Xét v tng th, nc sông ng Nai có th s dng cho mc đích cp nc sinh hot nu có bin pháp x lý phù
hp và các mc đích khác ti khu vc thng ngun (đon 1) và có xu hng gim đn khu vc bn đò Bà Miêu xã
Thnh Phú (đon 2). Cht lng nc sông ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa (đon 3) có mt s ch tiêu, có
thi đim cha hoàn toàn đm bo yêu cu cho mc đích cp nc sinh hot.
2.4.3. Các khu vc b ô nhim trên sông ng Nai
CHNG 3. PHNG PHÁP NGHIÊN CU
3.1. Mc đích
3.1.1. Mc đích nghiên cu
- Cht lng nc sông ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa mùa khô và mùa ma.
- Kh nng đánh giá cht lng nc da trên nhóm VKXS c ln  đáy.
- u, nhc đim ca tng ch s sinh hc trong đánh giá hin trng và cht lng môi trng nc mt
sông ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa.
3.1.2. Kt qu thu đc ca đ tài

- Hin trng cht l
n sông thông qua các yu t môi trng (kt qu
).
- Cu trúc thành phn loài kho sát đc: s loài, mt đ, loài u th
 s u th .
-
.
3.1.3. Phm vi kho sát ca đ tài
3.1.3.1. V trí thu mu
Bng 3-1: V trí kho sát
(Ngun: Trung tâm Quan trc và K thut Môi trng ng Nai)
STT V trí kho sát, thu mu Ký hiu mu
Ta đ VN 2000
X
Y
1
Cu Hóa An
N-SN-8
0396503
1210837
2
Nhà máy nc Biên Hòa
N-SN-9
0396336
1210613
3 Cu Rch Cát, v trí đu ngun nc ca làng cá bè Tân
Mai
N-SN-10 0398696 1209361
4
n –ình Tân Mai, v trí gia làng cá bè

Tân Mai, là ni tip nhn nc t các sui, rch nh nh

sui Sn Máu, rch 6A, cng thi Tân Mai (CT-TM),
Rch cu bào.
N-SN-11
040065
1210965
5
Khu vc gn C.ty Proconco,v trí cui làng cá bè, tip
nhn nc t rch Cu Ông Gia.
N-SN-12
0401058
1209001
6
Gn C.ty Ajinomoto, v trí hp lu li ca sông ng
Nai
N-SN-13
0400434
1208554
7
Cu ng Nai
N-SN-14
0400255
1205392
HUTECH
4

Hình 3-1: Bn đ v trí thu mu
3.1.3.2. c đim ca v trí kho sát
3.1.4. Thi gian kho sát

 tài kho sát nhóm VKXS c ln  đáy đc thc hin làm hai đt trong nm 2011 tng ng vi hai mùa
trong nm: mùa khô và mùa ma.
3.1.5. Các yu t môi trng kho sát
26 thông s hóa lý – vi sinh/1 mu. Các thông s môi trng do Trung tâm Quan trc và K thut Môi trng ng
Nai thc hin.
3.2. Phng pháp thc hin
3.2.1. Phng pháp đo đc nhanh ti hin trng
3.2.2. Phng pháp thu mu nc ti hin trng
3.2.3. Phng pháp thu mu VKXS c ln  đáy và kho sát b mt nn đáy.
M
bùn kiu Petersen (gàu đáy) 0,025m
2
ri ghép thành mt mu đn, ph tng din
tích thu mu 0,1m
2
. (Hình 3-2)
Kho sát b mt nn đáy: Thành phn c hc  đáy sông đc mô t nh bng 3-3.
Bng 3-3: Mô t đc đim ca b mt đáy sông
(Ngun: Lê Vn Khoa)
Loi
Kích thc
ht
Mô t
Bùn/sét <0,06mm
Cu trúc mm và không gây try da tay khi chà
xát
Cát 0,06 – 2mm
Ht nh, có cm giác ráp khi xoa bóp gia các
ngón tay
á cui/si 2 – 64mm

T cát thô đn đá, khong na kích thc ca
nm tay
á cui/si
>64mm
Kích thc bng mt na nm tay hoc ln hn
Nn đá

Phn tri lên ca đá nn.

HUTECH
5


Gàu thu mu VKXS c ln  đáy

H gàu thu mu xung đáy sông
Kéo gàu lên, th tt c vào sang
Kim tra tính cht b mt nn đáy
Thu tt c mu vào l

Mu đc
b sung
formande
hyde đ
bo qun
Kính hin vi soi ni phân tích trong
phòng thí nghim
Namalycastis longicirris (chp
di kính hin vi)
Hình 3-2: Quá trình thu và phân tích mu VKXS c ln  đáy.

3.2.4. Phng pháp bo qun mu
Mu VKXS c ln  đáy đc bo qun bng formandehyde có nng đ cui là 5% hoc phi thay th bng
ethanol 95% (nng đ ethanol không đc thp hn 70%). Dng c bo qun là h nha 500ml.
Phng pháp bo qun mu nc ti hin trng thc hin theo TCVN 6663-3:2008
3.2.5. Phng pháp phân tích ti phòng thí nghim
3.2.5.1.
- vi sinh
Các phng pháp phân tích hóa lý - vi sinh đc thc hin ti trung tâm Quan Trc và K Thut Môi trng tnh
ng Nai.
HUTECH
6
3.2.5.2. Phng pháp phân tích VKXS c ln  đáy
Toàn b cá th đã thu đc đnh danh và đm bng kính hin vi soi ni có đ phóng đi 10 - 45 ln. Các nhóm
Oligochaeta, Gastropoda, và Bivalvia nói chung đc đnh danh ti mc loài. Các nhóm côn trùng và Crustacea
(đi vi cua) đc đnh danh ti mc ging.
3.3. Phng pháp phân tích s liu
3.3.1. S liu kt qu hóa lý, vi sinh xác đnh hin trng môi trng nc
S liu các kt qu phân tích hóa lý, vi sinh đc chuyn v kt qu trung bình ca tng thông s ti mi v trí. Sau
đó so vi Quy chun Vit Nam (QCVN 08:2008/BTNMT) ct A2.
Biu din các thông s hóa lý và vi sinh gia hai mùa: mùa khô (tháng 04/2011) và mùa ma (tháng 08/2011) bng
cách lp đ th. i vi các thông s vi sinh, biu din bng đ th da trên kt qu đã chuyn đi sang s logarit
đ thy đc din bin ti tng v trí.
Tính ch s WQI và lp đ th biu din gia hai mùa.
3.3.2. S liu kt qu VKXS c ln  đáy
Xác đnh s lng và cu trúc, mt đ thành ph
. S thay đi  mi mùa. S lng các cá th
trong mi mu đc nhân vi 10 đ tính s lng con/m
2
. Tính các ch s sau:
Ch s u th Berger – Parker

D = N
max
/ N
(3.4)
Ch s tng đng: Soresen
S = 2Nc/Ni + Nj (3.5)
Ch s đa dng Simpson






S
i
ii
NN
nn
1
)1(
1(
1D

(3.6)
Ch s đa dng Shannon –
Wienner (H’)
1948
N
ni
N

ni
n
i
H
log
2
1
'




(3.7)
Ch s đa dng Margalef (d)

(3.8)
Trong đó :

n
i



N
max
: tng s cá th ca loài có s lng cao nht
.
Ni, Nj
, j.

3.3.3. Phân tích mi tng quan
Mi tng quan gia các bin đc xác đnh thông qua h s tng quan bình phng R
2

Trong đ tài này h s R
2
đc tính bng cách v đ th dng phân tán (Scatter Diagram) trong phn mm Excel
2007, sau đó chn hin th đng biu din hi qui tuyn tính (regression line) và giá tr R
2
.
Bng 3-7: Các giá tr tng quan theo R
2

Giá tr R
2
Mi tng quan
R
2
< 0,3
Tng quan  mc thp
0,3 ≤ R
2
< 0,5
Tng quan  mc trung bình
0,5 ≤ R
2
< 0,7
Tng quan khá cht ch
0,7 ≤ R
2

< 0,9
Tng quan cht ch
0,9 ≤ R
2
≤1
Tng quan rt cht ch

LnN
S - 1
d


HUTECH
7
CHNG 4. KT QU VÀ THO LUN
4.1. c đim lý, hóa hc ca môi trng nc ti các đim kho sát
4.1.1. Din bin các thông s
Thông qua kt qu quan trc cht lng nc sông cho thy cht lng nc lu vc sông ng Nai đon chy
qua TP. Biên Hòa là thy vc đang chu tác đng ô nhim nng. Cht lng nc mùa khô (ti thi đim thu mu)
tt hn mùa ma. Càng v cui dòng chy cht lng nc càng kém.
4.1.2. Ch s WQI
Kt qu tính WQI ca tng v trí qua các đt kho sát đc th hin  bng 4-2.
Bng 4-2: Ch s WQI ca mi v trí
(Ngun: Hoàng Th Hip)
V trí thu mu
Ký hiu mu
WQI Tháng 4
WQI Tháng 8
Cu Hóa An
N-SN-8

68
73
Nm nc Biên Hòa
N-SN-9
72
84
Cu Rch Cát
N-SN-10
92
32
Bn đò Long Kin N-SN-11 54 30
C.ty Proconco N-SN-12 33 18
C.ty Ajinomoto
N-SN-13
56
17
Cu ng Nai N-SN-14 35 17

Hình 4-2: Biu đ ch s cht lng nc WQI
Ngun: Hoàng Th Hip
c đim th hin ca ch s WQI gia hai mùa cho thy cht lng nc có xu hng gim dn theo dòng chy.
 2 v trí phía đu ngun, cht lng nc  mc cao, gn ngng s dng cho mc đích cp nc sinh hot
nhng cn các bin pháp x lý phù hp.
4.2 Kt qu kho sát b mt nn đáy
Kt qu kho sát b mt nn đáy đc mô t theo bng 4-4. Kt qu kho sát b mt nn đáy cho thy không có s khác
bit nhiu v tính cht đáy gia hai mùa. Nn đáy kho sát ch yu mang tính cht nn cát.
Bng 4-4: Kt qu kho sát b mt nn đáy
V trí thu mu
Ký hiu mu
Tháng 4

Tháng 8
Cu Hóa An
N-SN-8
Cát, mùn bùn
Cát, mùn bùn, v, r cây
Nm nc Biên Hòa
N-SN-9
Cát, mùn bùn, v cây
Cát, mùn bùn
Cu Rch Cát
N-SN-10
Si, cát
Si, mùn bùn, r cây
Bn đò Long Kin
N-SN-11
Cát, bùn, mùn bùn
Bùn, cát, mùn bùn
C.ty Proconco
N-SN-12
Cát, mùn bùn
Bùn, cát, mùn bùn
C.ty Ajinomoto
N-SN-13
Cát, si, mùn bùn
Bùn, mùn bùn
Cu ng Nai N-SN-14
Si, cát, đá mi xanh
(đá xây dng)
Si, đá mi, đá xanh (đá xây
dng)

HUTECH
8
4.3. Kt qu kho sát VKXS c ln  đáy
4.3.1. Cu trúc thành phn loài, mt đ và loài u th
4.3.1.1. Cu trúc thành phn loài
Tng s loài sau khi kho sát qua hai đt đã ghi nhn đc 28 loài, trong đó có 19 loài xut hin vào mùa khô và
23 loài xut hin vào mùa ma. Thành phn các nhóm đc lit kê ti bng 4-5. Các loài xut hin tp trung ch
yu trong 3 ngành chính: thân mm (Mollusca), giun đt (Annelida), chân khp (Arthropoda).

Bng 4-5: Thành phn các nhóm VKXS c ln
Ngành
(Phyllum)
Mùa khô
Mùa ma
Lp
(Class)
Mùa khô
Mùa ma
S
lng

T
l
(%)
S
lng

T
l
(%)

S
lng

T
l
(%)
S
lng
T
l
(%)
MOLLUSCA
11
58
11
48
Gastropoda
03
16
02
9





Bivalvia
08
42
09

39
ANNEILIDA
04
21
05
22
Polychaeta
02
10,5
03
13





Oligochaeta
02
10,5
02
9
ARTHROPODA
04
21
07
30
Insecta
03
16
06

26





Crustacea
01
5
01
4
Tng cng
19
100
23
100

19
100
23
100
Có s khác bit v s loài gia các ngành  hai mùa:
- Mùa khô s loài thp hn mùa ma.
- Có s thay đi v thành phn loài:
S khác bit v thành phn loài phn ánh rõ rt s thay đi v cht lng ngun nc hai mùa Mùa ma tp trung
nhiu loài a ô nhim hu c, phù hp vi cht lng ngun nc thi đim này hàm lng ô nhim hu c cao
thun li cho s sinh trng, phát trin ca thy sinh.
S loài thu đc trong mu ít (<13 loài/1 mu). S loài mùa khô  các v trí ít hn mùa ma, thành phn loài mùa
ma kho sát đc ch yu là nhng loài có kh nng chng chu vi ô nhim hu c cho thy cht lng nc
sông ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa mùa ma có mc đ ô nhim cao hn mùa khô. iu này phù hp vi

các kt qu phân tích hóa lý, vi sinh trong nc.
Kt qu kho sát thành phn loài mùa khô cng nh mùa ma cho thy có đim đáng lu ý là nhng v trí tp trung
đc s loài nhiu nht li là nhng v trí có mc đ ô nhim hu c cao.
4.3.1.2. Mi tng quan gia s loài và các đc đim lý hóa - vi sinh
V s lng, giá tr R
2
mùa ma th hin nhiu mi tng quan cht ch hn mùa khô. V mc đ, các giá tr
tng quan mùa ma cht ch hn mùa khô. iu này th hin mc đ ô nhim hu c ca dòng nc mùa ma
cao hn mùa khô.
Mùa khô, thông s tng quan cht ch vi s loài là BOD
5
, nhng thông s này không có tng quan vào mùa ma.
im khác bit này là du hiu cho thy có s khác nhau v đc tính sinh thái các loài hai mùa.
Các mi tng quan th hin đc yu t môi trng v hàm lng cht hu c có tng quan thun vi s xut
hin ca nhóm VKXS c ln  đáy.
áng lu ý  mi tng quan gia s loài vi hàm lng oxy hòa tan DO  c hai mùa là mi tng quan tuyn
tính nghch, tng ng vi hàm lng DO tng thì s loài thu đc gim và ngc li. Vào mùa ma mi tng
quan tr nên cht ch hn.
4.3.2. Mt đ - loài u th
4.3.2.1. Mt đ
Mt đ cá th VKXS c ln  đáy phân b ti các đim dao đng t 70 ÷ 6.860 con/m
2
. Mùa khô (tháng
04/2011), mt đ cá th có s phân b dao đng t 70÷760 con/m
2
. Thp nht là ti v trí N-SN-13 gn C.ty
Ajinomoto (70 con/m
2
), cao nht  v trí N-SN-9, khu vc nhà máy nc Biên hòa (760 con/m
2

). S lng cá th
có xu hng gim dn v cui dòng chy, cao  2 v trí đu do s lng loài c Thiara scabra trong mu thu đc
cao.
Chính s bin đng ca các loài ti tng v trí to nên xu th bin đng khác bit v s lng cá th gia hai mùa 
hình 4-5, vào mùa khô, s lng cá th gim dn t đu ngun (N-SN-8  N-SN-14). n mùa ma s lng
bin đi ngc li.
HUTECH
9

Hình 4-5: Biu đ biu din xu th bin đi s lng loài gia 2 mùa
4.3.2.2. Mi tng quan gia mt đ và các yu t môi trng
Có s khác bit rõ rt v mi tng quan gia mt đ cá th gia hai mùa vi các thông s hóa lý - vi sinh môi
trng: v mc đ và chiu hng.
Mc đ: mi tng quan mùa ma cht ch hn.
Chiu hng: ngc nhau  hai mùa. Cht lng môi trng nc đon sông mùa khô ch ô nhim nh thì mt đ
tng quan thun vi pH và tng quan nghch vi đ dn đin, đ mn, nhit đ, đ đc và N-NO
2
-
. Mùa ma,
chiu hng ngc li, đon sông b ô nhim nng hn thì mt đ tng quan thun vi N-NO
2
-
P-PO
4
3-
, đ dn
đin, đ mn, COD, N-NH
4
+
, và tng quan nghch vi pH, DO.

Loài Thiara scabra
Loài Limnodrilus hoffmeisteri
Hình 4-8: Loài u th Limnodrillus hoffmeisteri và Thiara scabra
Kt hp vi mi tng quan v s loài vi các yu t môi trng cho thy đon sông  hai mùa có cht lng môi
trng khác nhau, to điu kin cho hai h qun xã sinh vt tn ti. H mùa khô thích hp vi điu kin ít ô nhim
vi loài ch đo là Thiara scabra và các loài khác. H mùa ma thích hp vi điu kin ô nhim hu c vi loài
ch đo là Limnodrilus hoffmeisteri và các loài khác.(Hình 4-8)
4.3.2.3. Loài u th
Loài u th mùa khô tp trung trong 3 lp: lp chân bng (Gastropoda), lp hai mnh v (Bivalvia) và lp giun
nhiu t (Polychaeta) thuc hai ngành chính là thân mm (Mollusca) và giun đt (Annelida). H Thiaridae (c)
phân b  hu ht tt c các v trí thu mu, loài c Thiara scabra chim u th  hai v trí đu ngun kho sát, cao
nht  v trí nhà máy nc Biên Hòa (N-SN-9).
Loài u th mùa ma tp trung trong 3 lp: lp hai mnh v (Bivalvia), lp giun nhiu t (Polychaeta) và lp giun
ít t (Oligochaeta) thuc hai ngành chính: thân mm (Mollusca) và giun đt (Annelida). Loài giun ít t Limnodrilus
hoffmeisteri chim u cao hn so vi các loài khác và chim u th cao nht ti v trí bn đò Long Kin (N-SN-
11). Xét đc tính môi trng, ti v trí này bùn đáy nhiu, hàm lng dinh dng nit và phot pho cao, hàm lng
DO thp điu kin thun li cho s sinh trng và phát trin ca loài này. Do đó có th xem s phát trin u th
ca loài này ch th cho nn thy vc ô nhim hu c.
4.3.3. Ch s u th Berger (D)
Ch s Berger có th tính toán nhanh chóng khi bit s lng loài u th và tng cá th  mi v trí. Thêm vào đó,
ch s Berger cao còn có th ch ra đc loài có kh nng ch th cho đc tính môi trng ca mi loài. C th, vào
mùa khô có loài Thiara scabra cao và mùa ma có loài Limnodrilus hoffmeisteri cao.
Khi s dng ch s Berger cn lu ý đc tính sinh thái ca loài u th.
4.3.4.
Ch s tng đng Soresen
ây là ch s th hin s ging nhau v loài gia 2 v trí vi nhau.
HUTECH
10

Hình 4-11: Các nhóm v trí tng đng v loài mùa khô

Hình 4-12: Các nhóm v trí tng đng v loài mùa ma
Mùa ma đon sông đc phân vùng rõ ràng hn mùa khô. Nhng nhc đim ca ch s Soresen áp dng trong
các v trí kho sát này th hin  kt qu phân vùng nc vào mùa khô. C s phân vùng nc ca ch s da trên
s loài ging nhau ti các v trí mà không đ cp đn s lng ca chúng dn đn kt qu đánh đng các v trí đu
ngun tng đng vi cui ngun vào mùa khô.
4.3.5. Ch s đa dng sinh hc
Các ch s đa dng la chn trong d tài này có ch s Shannon –Wienner (H’) đã và đang đc áp dng rng rãi
và 2 ch s thông dng khác là ch s Simpson và Margalef (d).
4.3.5.1. Ch s Simpson
Ch s Simpson tính toán mc đ u th cho tng loài trong qun xã nên có th đánh giá khách quan cho tng v
trí.
Nh vy, ch s Simpson tuy khc phc đc nhc đim khi đánh giá c t l các loài trong qun xã so vi ch s
Berger, nhng cng b nh hng bi loài chim u th vt tri. Do đó, khi ch s Simpson đt giá tr thp nht
cng phi xem xét li đc tính sinh thái ca loài u th đ kt qu đánh giá đc khách quan hn.
4.3.5.2. Ch s đa dng H’ Shannon - Wienner
Kt qu đánh giá cht lng nc theo ch s đa dng sinh hc H’ cho thy cht lng nc sông ng Nai đon
chy qua TP. Biên Hòa  tình trng ô nhim nh đn ô nhim nng.
Loài u th cng có nh hng trc tip đn ch s H’.
Nu so sánh vi ch s Berger và Simpson thì c ba ch s đu b nh hng khi có loài u th cao gn vi giá tr
tuyt đi và c hai ch s đu không phân bit kh nng ch th (sc chng chu) ô nhim ca loài u th.
Do đó, ch s Simpson và ch s Shannon - Wienner có kh nng s dng đ đánh giá cht lng môi trng nc
đc. Tuy nhiên, khi ch s thp phi xem xét thêm đc tính sinh thái ca loài u th và thành phn các loài còn li.
Vì khi nc sông  trng thái ô nhim nh và ô nhim nng thì ch s đu thp.
4.3.5.3. C
h s đa dng Margalef (d)
Ch s d din bin tng đi ging nhau gia hai mùa.
Xét mc đ đa dng v loài theo ch s d Margalef cho thy vào mùa ma đa dng hn mùa khô. Mc đ đa dng
tng  gia dòng và thp  đu ngun cng nh cui ngun.

u đim ca ch s Margalef so vi ch s Shannon - Wienner là có th tính đc mt cách nhanh chóng khi đã có
s lng loài và tng s lng cá th trong mu. Nhng cng bc l nhc đim khi trong mu có s mt cân đi
gia s lng cá th ca mi loài.
4.3.6. Mi tng quan gia các ch s vi các yu t môi trng nc
Trong các ch s u th và các ch s đa dng đc la chn, hai ch s Simpson và Shannon - Wienner có u đim
trong cách đánh giá cht lng nc vì chúng tính toán da trên t l thành phn và s lng mi loài đng thi hai
ch s này cng chu nh hng ca loài u th. Kt qu các ch s có din bin ging nhau  các v trí tng mùa.
HUTECH
11
Do đó vic xác đnh thêm mi tng quan thông qua ch s R
2
đ tìm hiu quan h gia các ch s có tng t nhau
hay không.
4.3.6.1. Mi tng quan gia ch s H’ vi các đc đim hóa lý, vi sinh
Có s khác bit gia mi tng quan hai mùa. Mùa khô, các mi tng quan đu là mi tng quan tuyn tính
thun. Mùa khô, các mi tng quan đu là mi tng quan tuyn tính nghch. T đó có th thy đc s thy
đc s thay đi ca s đa dng trong nm 2011. C th khi đon sông đc kho sát vào mùa khô, cht lng
nc  mc đ ô nhim ít hn mùa ma.  thi đim này mc đ ô nhim hu c tng thì mc đ đa dng tng
tng ng vi mi quan h tuyn tính thun. Nhng đn mt thi đim tng nht đnh thì s gia tng ca cht hu
c trong nc s làm gim đ đa dng, tng ng vi mi quan h tuyn tính nghch mùa ma.
4.3.6.2. Mi tng quan gia ch s Simpson vi các yu t môi trng
Mi
tng quan gia ch s Simpson vi các yu t môi trng cho thy mc đ ô nhim hu c ca nc sông
nh hng rt ln đn mc đ da dng ca nhóm VKXS c ln  đáy, th hin rõ nht  các mi tng quan vào
mùa ma.
So sánh vi ch s H’ cho thy có s ging nhau gia hai ch s này trong nm 2011. C th khi đon sông đc
kho sát vào mùa khô, cht lng nc ô nhim nh hn mùa ma.  thi đim này khi nng đ đinh dng tng
(ô nhim hu c tng) thì mc đ đa dng tng tng ng vi mi quan h tuyn tính thun. Nhng đn mt thi
đim tng nht đnh thì s gia tng ca cht hu c trong nc li làm gim đ đa dng, tng ng vi mi quan h
tuyn tính nghch trong mùa ma.

Nh vy, ngoài vic ng dng ch s H’ (Shannon-Wienner) đ đánh giá cht lng môi trng nc sông ng
Nai còn có th s dng thêm ch s Simpson đ thay th.
Tuy nhiên, trong ng dng các ch s cng cn lu ý đn trng hp các ch s thp, vì trong trng hp này có s
phát trin vt tri ca loài u th. Loài u th ch đc trng cho ngun nc  mc đ ô nhim nh thì không th
kt lun cht lng ngun nc b ô nhim nng dù kt qu các ch s thp (vì các ch s không tính toán da trên
kh nng chng chu ca mi loài). ây cng là nguyên nhân chính dn đn hin tng các k
t q
u quan trc cht
lng nc mt và quan trc thy sinh không trùng khp vi nhau. T đó, dn đn tình trng vic quan trc khu h
thy sinh vt ti ng Nai ch mi dng li  vic tham kho và duy trì s liu trong các nm trc đây

4.3.7. Nhn xét v v trí N-SN-11
Da trên các kt qu kho sát 7 v trí trên đon sông ng Nai chy qua TP. Biên Hòa hai mùa trong nm 2011 cho
thy đim N-SN-11 là đim đc bit.
Nu ch nhìn nhn trên kt qu quan trc hóa lý thì đây là v trí b ô nhim bi nhiu ngun thi. Nhng khi xét
thêm v kt qu kho sát nhóm VKXS c ln  đáy thì có nhng đim đáng lu ý nh sau:
- Nn đáy tp trung lng trm tích, lng bùn ln nht.
- Tp trung nhiu v s lng và mt đ các loài có kh nng chng chu ô nhim  hai mùa.
- S thay đi ca s loài và thành phn. S bin thiên các ch s quanh v trí này. iu đó cho thy có s di
chuyn ca các loài dn v đây theo hai hng:
Mt t thng ngun: t phía dòng chính sông ng Nai tìm xung.
Mt t h ngun: t phía cu ng Nai tìm lên.
Khi đt gi thit v hng di chuyn ca các sinh vt có liên quan đn hng chy ca dòng sông và nhìn nhn kt
hp vi các kt qu quan trc hóa lý và hin tng bùn đáy tích t nhiu to điu kin cho loài u th Limnodrillus
hoffmeisteri phát trin, thì v trí N-SN-11 hi t nhiu yu t đ đc xác đnh là mt “đim giáp nc” (ni dòng
chy dng hay có tc đ bng 0).

KT LUN -
KIN NGH
Kt lun

1. Hin trng môi trng nc sông ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa là đon sông chu tác đng khá
nhiu ngun thi có nng đ và thi lng ô nhim rt cao nh: ngun thi công nghip ca KCN Biên Hòa 1, 2,…
và các c s sn xut kinh doanh đan xen khu vc dân c k cn lu vc sông thông qua cht lng nc các sui
đ vào vào sông ng Nai. Cht lng nc thng xuyên không n đnh có xu hng gim dn theo dòng chy.
2.
Nn đáy ca đon sông là nn cát, s khác bit v tính cht nn đáy do thành phn lng đng (trm tích:
lng bùn, mùn bùn, mùn bã thc vt) quyt đnh. Thành phn lng đng mùa ma nhiu hn mùa khô. V trí tp
trung nhiu bùn nht là v trí bn đò Long Kin (N-SN-11).
3. Kt qu kho sát đã đnh danh đc 28 loài, tp trung trong 3 ngành chính: thân mm (Mollusca), giun đt
(Annelida), chân khp (Arthropoda).
Ngành thân mm (Mollusca) có s lng loài cao nht trong tng s 23 loài,
vào mùa khô chim 58% và chim 48% vào mùa ma. Tip đn là ngành chân khp (Arthropoda) có 7 loài chim
21% vào mùa khô và 30% vào mùa ma. Thp nht là ngành giun đt (Annellida) có 5 loài, chim 21% vào mùa
khô và 22% vào mùa ma.
HUTECH
12
4. Nhóm VKXS c ln  đáy có kh nng đánh giá cht lng nc da trên cu trúc, thành phn loài, mt
đ và loài u th. Các kt qu kho sát th hin đc cht lng nc sông ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa
mùa ma kém hn mùa khô, kt qu này phù hp vi hin trng môi trng nc.
5. S loài thu đc trong mu ti mi v trí ít (<13 loài/1 mu). Kt qu kho sát v thành phn, cu trúc loài
cho thy các loài kho sát đc ch yu là nhng loài có phân b trên nn đáy cát và bùn. S loài mùa khô  các v
trí ít hn mùa ma.
. Mc đ ô nhim
hu c nng nht tp trung  v trí N-SN-11, bn đò Long Kin Nhng v trí tp trung đc s loài nhiu nht là
nhng v trí có mc đ ô nhim hu c nng nht. in hình là ti khu vc làng cá bè (v trí N-SN-11 và N-SN-
12) có mc đ ô nim nng do chu nhiu nh hng ca các ngun thi nhng li có s loài cao.
6. Mt đ cá th đng vt đáy phân b ti các đim dao đng t 70 ÷ 6.860 con/m
2
. Mùa khô, s lng cá th
có xu hng gim dn v cui dòng chy, mùa ma xu hng ngc li.

7. Loài u th có vai trò quyt đnh đn mt đ loài ti các v trí, nht là các v trí có mt đ cao. Mùa khô,
loài u th thuc v loài c Thiara scabra ti khu vc t cu Hóa An đn khu vc cu Rch Cát, th hin đc mc
đ ô nhim nh do các tác đng ô nhim còn thp và tính cht nc chy ca đon sông. Mùa ma, loài u th
thuc v loài giun ít t Limnodrilus hoffmeisteri ti khu vc làng cá bè th hin mc đ ô nhim hu c cao.
8. Mi tng quan gia s loài vi các thông s môi trng cho thy có s khác bit gia hai mùa. Mùa ma,
các mi tng quan tr nên cht ch hn. S loài có tng quan tuyn tính nghch vi thông s DO và tng quan
thun vi các thông s BOD, COD, PO
4
3-
, NO
2
.
9. Mi tng quan gia mt đ vi các thông s môi trng cng có s khác bit gia hai mùa. Mùa ma, các
mi tng quan tr nên cht ch hn. Thêm vào đó, các mi tng quan tuyn tính thay đi đo chiu hai mùa.
10. Kt qu áp dng kho sát ch s tng đng Soresen th hin đon sông đc phân vùng rõ ràng hn mùa
khô. Nhng nhc đim ca ch s Soresen là ch da trên s loài ging nhau ti các v trí mà không đ cp đn s
lng ca chúng dn đn kt qu đánh đng các v trí đu ngun tng đng vi cui ngun vào mùa khô.
11. Kho
sát 4 ch s đánh giá cht lng môi trng nc da trên s loài và mt đ đc áp dng nhiu nht
cho thy:
- Ch s đa dng Margalef tính toán nhanh da trên tng s loài và tng s cá th nên kt qu không th hin
mc đ nh hng ca loài u th và t l các loài.
- Cn lu ý đc tính sinh thái ca loài u th khi s dng ch s u th Berger.
- Ch s Simpson và ch s đa dng Shannon-Wienner có u đim trong đánh giá cht lng nc.
12. C hai ch s có u đim trong đánh giá cht lng nc: ch s Simpson và ch s Shannon-Wienner đu
chu nh hng khi loài u th có giá tr cao gn giá tr truyt đi. Do đó khi ch s xung mc thp cn phi xem
xét thêm đc tính sinh thái ca loài u th đ đa ra kt lun. Giá tr 2 ch s thp nht  mùa khô  v trí Nhà máy
nc Biên Hòa (N-SN-9) do loài c Thiara scabra chim u th nên cht lng nc  đây đc đánh giá là ô
nhim nh. Ngc li, khi giá tr 2 ch s thp nht  mùa ma  khu vc làng cá bè, v trí
(N-

SN-11) do loài giun ít t Limnodrilus hoffmeisteri chim u th nên lng nc  đây đc đánh giá là ô nhim
hu c nng.
13. Mi tng quan gia hai ch u th Simpson và ch s đa dng Shannon-Wienner cho thy các ch s có
s bin thiên cùng vi hàm lng các cht dinh dng. Khi hàm lng dinh dng tng thì mc đ đa dng và cân
bng v loài tng, nhng khi hàm lng cht dinh dng tng cao (v hàm lng phot pho và nit) thì ch s đa
dng gim do b nh hng bi loài u th.
14. V trí bn đò Long Kin (N-SN-11) hi t nhiu tính cht ca mt “đim giáp nc” (ni dòng chy
đng hay có tc đ bng 0). Vì có đc đim ca “đim giáp nc” nên đây là ni có tc đ lng đng sa bi cao
nht trên dòng sông Cái.
Kin ngh
1.  tài đã tìm hiu v các mi tng quan đn và xác đnh đc các nhân t có tng quan vi nhau. Cn
có nhng nghiên cu sâu v mi tng quan gia các mi tng quan này trong tng th chung đ có th đánh giá
mc đ nh hng ca tng nhân t vi nhau.
2.  tài ch mi thc hin trong mt phm vi đon ngn ca sông ng Nai, cn tin hành kho sát trên
phm vi ln hn đ tìm hiu s thay đi thành phn loài và các ch s trên mt phm vi thy vc ln hn.
3. Kt qu kho sát cht lng nc sông ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa cho thy có s thay đi cht
lng nc gia hai mùa to ra mt đ các nhóm loài khác nhau  hai mùa. Trong đó, mi mùa đu có loài u th
và loài phân b rng. Các loài này đu có mi liên h vi các yu t hóa lý môi trng nc. Cn có nghiên cu
sâu hn v mi liên h này đ tìm ra các ngng gii hn cho mi loài đ làm c s d báo v s thay đi ca các
nhân t, cng nh lit kê thêm danh sách các loài ch th cho tng đc trng cho môi trng nc.
4.  hoà
n thin thêm các ch s và tìm ra các loài ch th trên c s loài u th cn phi quan trc và áp dng
thng xuyên cùng vi quan trc cht lng nc đ có th ci tin, loi b nhng sai sót trong h thng các ch s

và nâng cao ý ngha ca các kt qu cng nh s liu, làm cho chúng tr nên có ích hn trong tng chng trình v
giám sát cht lng nc sông.
HUTECH
13
TÀI LIU THAM KHO
11.Ting Vit

1. B Tài nguyên và Môi trng - Tng cc Môi trng. Quyt đnh s 879/Q –TCMT. Quyt đnh v vic ban
hành s tay hng dn tính toán ch s cht lng nc, pp.2-6.
2. Clive Pinder, Nguyn Xuân Quýnh, Steve Tilling, Mai ình Yên. Giám sát sinh hc môi trng nc ngt
bng đng vt không xng sng c ln,2000, pp.13-46.
3.  tài nghiên cu khoa hc cp ngành. Xây dng Atlas ng vt giun nhiu t (Polychaeta), ng dng trong
vic phân tích mu đng vt không xng sng, nhm giám sát ô nhim môi trng bin khu vc có hot
đng du khí phía nam Vit Nam. Mã s : 01/ATSKMT/2009/H- NCKH, p.73.
4. ng Ngc Thanh. Thy sinh hc đi cng. NXB i Hc và Trung Hc Chuyên Nghip. (1974), pp.30-52.
5. ng Ngc Thanh, H Thanh Hi. ng vt chí Vit Nam 5- Giáp Xác nc ngt. NXB Khoa Hc và k
thut 2001, pp.55-70.
6. ng Ngc Thanh. nh loi đng vt không xng sng nc ngt Bc Vit Nam, pp.81-87, 172-174, 440-
451, 493-506.
7. Lê Vn Khoa, Nguyn Xuân Quýnh, Nguyn Quc Vit. Ch th Sinh Hc Môi Trng. NXB Giáo Dc 2007.
pp. 44-60.
8. Nguyn Xuân Quýnh, Clive Pinder, Steve Tilling. ng vt không xng sng nc ngt thng gp  Vit
Nam, 2001, pp.15-63.
9. Nguyn Vn Tun. Lâm sàng thng kê - Phân tích tng quan. Chng trình hun luyn y khoa. Ykhoa.Net,
pp.1-5.
10. Phm Anh c, Nguyn Th Mai Linh, Lê Phát Qui, Lê Phi Nga (2010). Thit lp mng li quan trc sinh
hc cho h thng sông rch khu vc TP. H Chí Minh. Tp chí Khoa hc & ng dng. S 12-2010.
11. Phm
Vn Miên (2003). Nghiên cu đ xut các ch tiêu sinh hc đ giám sát h sinh thái thy sinh thuc lu
vc sông Mê công ca Vit Nam, pp.24-32.
12. Thái Trn Bái. ng vt hc không xng sng. NXB Giáo dc Vit Nam, pp.170-187, 221-224.
13. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Báo cáo tng hp nhim v quan trc cht lng môi trng nc
sông ng Nai trên đa bàn tnh ng Nai nm 2010, pp.31-65.
14. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Quyt đnh s 16/2010/Q-UBND. Quyt đnh v vic phân vùng
môi trng tip nhn nc thi và khí thi công nghip trên đa bàn tnh ng Nai, Công báo s 25-08-04-
2010, pp.1441-1447.
15. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Quan trc môi trng nc sông ng Nai – Khu h thy sinh vt

nm 2011, pp.32-47.
16. y hi sông Mê Công. Phng pháp quan trc sinh hc cho H lu sông Mê Công. NXB Nông nghip 2010.
17. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Báo cáo hin trng môi trng tnh ng Nai 5 nm 2006-1010,
pp.19-63.
18. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Thit k k thut và d toán nhim v quan trc tài nguyên nc mt
trên đa bàn tnh ng Nai nm 2011,pp 10-13.
19. Vin Môi trng và phát trin Bn vng (2004). Nghiên cu hoàn thin các ch tiêu sinh hc đ đánh giá cht
lng và phân vùng, phân loi môi trng nc các thy vc Tp.H Chí Minh. pp.1_1 – 1_12.
2.Ting nc ngoài
20. David M.Rosenberg and Vincent H.Resh. Freshwater biomonitoring and benthic macroinvertebrates.
Chapman & hall, pp. 234-275.
21. Deborah Chapman. Water Quality Assessments. Chapman & Hall, pp.171-229.
22. L.Janssen de Bisthoven, Biomonitoring with Morphological Deformities in Aquatic Organisms. Environment
Science Forum Vol.96 (1996), pp.65-75.
23. Mekong River Commission (2006). Identification of Freshwater Invertebrates of the Mekong River and its
Tributaries, pp. 54-73, 79-82, 231-243.
24. Mekong River Commission (2004). Biomonitoring of the lower Mekong River and selected tributaries, pp. 37-
45
25. Niels De Paw. Biological indicators of aquatic pollution, pp. 60-86.
26. Rolf A. M. Brandt, The non-marine aquatic Mollusca of Thai Lan (1974). Frankfurt am Main.pp. 162-166,
201, 254, 256.
27. Raywadee Vongprasert. Application of biotic index for water quality assessment of rivers in tropical countries:
case studies in Thailan and Indonesia. Centre of Enviromental Sanition, 1990, pp. 5-11.
28. Standard Methods for the examination of water and wastewater, 2005, pp. 10_63 – 10_117.

HUTECH
KHO SÁT NHÓM NG VT KHÔNG XNG SNG C LN  ÁY ÁNH GIÁ CHT
LNG NC SÔNG NG NAI ON CHY QUA TP. BIÊN HÒA - NG NAI, 2011
SURVEY THE APPLICATION OF BENTHIC MACROINVERTEBRATES FOR ASSESSING
THE WATER QUALITY OF THE DONG NAI RIVER IN BIEN HOA CITY, DONGNAI

PROVINCE 2011
Lê Th Lm, Phm Vn Miên
(a)
, Hoàng c Huy
(b)

Trng i hc K Thut Công Ngh TPHCM, Vit Nam
(a) Vin Môi Trng và Phát Trin Bn Vng TP.HCM, Vit Nam
(b) Trng i Hc Khoa Hc T Nhiên TP.HCM, Vit Nam


Tóm tt
Nhm đánh giá cht lng nc thông qua nhóm VKXS c ln  đáy trên sông ng Nai đon chy
qua thành ph Biên Hòa mùa khô và mùa ma nm 2011, đ tài áp dng li các bin pháp thu mu và các ch
s đã v
à đang đc ng dng trên th gii. Kt qu cho thy kh nng đánh giá cht lng nc thông qua
nhóm này là phù hp vi hin trng cht lng nc. Trong các ch s áp dng, 2 ch s Simpson và Shannon-
Wienner tuy đc đánh giá cao v mt ng dng và có s bin thiên theo hàm lng cht dinh dng trong
nc nhng vn có nhc đim.  khc phc nhc đim khi
áp dng 2 ch s trên cn lu ý đc tính sinh
thái ca loài u th. 2 loài u th có nh hng ln đn các ch s trong đ tài này là Thiara scabra đc trng
cho ngun nc chy ít b ô nhim và Limnodrilus hoffmeisteri đc trng cho ngun nc b ô nhim hu c.
Thêm vào đó, đ tài còn xác đnh thêm v trí N-SN-11  bn đò Long Kin là đim giáp nc trên sông
Cái.
Abstract
For assessing water quality by benthic macroinvertebrates at the Dong Nai River (running through the Bien
Hoa City during the dry season and rainy season 2011), there are the application of sampling methods and
indicators have been applied in the world. The results show the ability to assess water quality by this group is
consistent with the current status of water quality. Two indices Simpson and Shannon-Wienner have various
trophic levels in the water. It is necessary to intergrate two indicators with the ecological character of the

dominant species. Two dominant species can influence the index in this area is Thiara scabra characterize
the water source is less polluted and Limnodrilus hoffmeisteri for organic contaminated water. Futhermore,
the survey had discovered the site N-SN-11 in LongKien pier was determined “metting point” in the Cai
river
HUTECH
Gii thiu
ng dng kho sát là nhóm VKXS c ln
sng  đáy trong quan trc sinh hc đã đc nghiên
cu nhiu ni trên th gii và Vit Nam. Cho đn
nay các kt qu kho sát khu h thy sinh nói chung
và nhóm VKXS c ln  đáy nói riêng ti ng
Nai vn còn mang tính cht tham kho và duy trì s
liu, cha xâu chui, gn kt vi các kt qu quan
trc cht lng nc thông qua các thông s hóa lý-
vi sinh.

Thc trng trên đt ra vn đ cn phi xâu
chui hai mng quan trc này li vi nhau. Vì ch có
lng ghép chúng đc vi nhau thì vic quan trc
cht lng nc mi mang đy đ ý ngha.
Ni dung nghiên cu
- Kho sát VKXS c ln  đáy ti 7 v trí trên
sông ng Nai đon chy qua thành ph Biên Hòa .
-  thu mu VKXS c ln  đá
y, thu 4 gàu đáy
có din tích 0,025m
2
ri ghép thành mt mu đn,
ph tng din tích thu mu 0,1m
2

.
 Toàn b cá th đã thu đc đnh danh và đm bng
kính hin vi soi ni có đ phóng đi 10 - 45 ln. Các
nhóm Oligochaeta, Gastropoda, và Bivalvia nói
chung đc đnh danh ti mc loài. Các nhóm côn
trùng và Crustacea (đi vi cua) đc đnh danh ti
mc ging.
- Xác đnh s lng và cu trúc, mt đ thành phn
loài, loài u th. S thay đi  mi mùa .Tính các
ch s: Ch s u th Begger – Parker, ch s th
hin s tng đng: Soresen,
ch s đa dng
Simpson, Shannon – Wienner (H’) 1948 và Margalef
(d)
- Tìm hiu mi tng quan gia nhng thông s hóa
lý – vi sinh thông qua kt qu quan trc đnh k cht
lng nc sông ng Nai vào tháng 4 và tháng 8
nm 2011ca s trung tâm Quan trc & KTMT
ng Nai thông qua h s xác đnh bi R
2
.
Kt qu kho sát
1. Hin trng môi trng nc sông ng Nai
đon chy qua TP. Biên Hòa là đon sông chu tác
đng khá nhiu ngun thi có nng đ và thi lng
ô nhim rt cao nh: ngun thi công nghip ca
KCN Biên Hòa 1, 2,… và các c s sn xut kinh
doanh đan xen khu vc dân c k cn lu vc sông
thông qua cht lng nc các sui đ vào vào sông
ng Nai. Cht lng nc thng xu

yên không n
đnh có xu hng gim dn theo dòng chy.
2.
Nn đáy ca đon sông là nn cát, s khác
bit v tính cht nn đáy do thành phn lng đng
(trm tích: lng bùn, mùn bùn, mùn bã thc vt)
quyt đnh. Thành phn lng đng mùa ma nhiu
hn mùa khô. V trí tp trung nhiu bùn nht là v trí
bn đò Long Kin (N-SN-11).
3. Kt qu kho sát đã đnh d
anh đc 28 loài,
tp trung trong 3 ngành chính: thân mm
(Mollusca), giun đt (Annelida), chân khp
(Arthropoda).
Ngành thân mm (Mollusca) có s
lng loài cao nht trong tng s 23 loài, vào mùa
khô chim 58% và chim 48% vào mùa ma. Tip
đn là ngành
chân khp (Arthropoda) có 7 loài
chim 21% vào mùa khô và 30% vào mùa ma.
Thp nht là ngành giun đt (Annellida) có 5 loài,
chim 21% vào mùa khô và 22% vào mùa ma.
4. Nhóm VKXS c ln  đáy có kh nng
đánh giá cht lng nc da trên cu trúc, thành
phn loài, mt đ và loài u th. Các
kt qu kho
sát th hin đc cht lng nc sông ng Nai
đon chy qua TP. Biên Hòa mùa ma kém hn
mùa khô, kt qu này phù hp vi hin trng môi
trng nc.

5. S loài thu đc trong mu ti mi v trí ít
(<13 loài/1 mu). Kt qu kho sát v thành phn,
cu trúc loài cho thy các loài kho sát đc ch yu
là nhng loài
có phân b trên nn đáy cát và bùn. S
loài mùa khô  các v trí ít hn mùa ma. Ti mi v
trí thành phn loài khác nhau, mc đ ô nhim cng
khác nhau. Mc đ ô nhim hu c nng nht tp
trung  v trí N-SN-11, bn đò Long Kin Nhng
v trí tp trung đc s loài nhiu nht là nhng v
trí có mc đ ô nhim hu c nng nht. in hìn
h
là ti khu vc làng cá bè (v trí N-SN-11 và N-
SN-12) có mc đ ô nim nng do chu nhiu nh
hng ca các ngun thi nhng li có s loài cao.
6. Mt đ cá th đng vt đáy phân b ti các
đim dao đng t 70 ÷ 6.860 con/m
2
. Mùa khô, s
lng cá th có xu hng gim dn v cui dòng
chy, mùa ma xu hng ngc li.
7. Loài u th có vai trò quyt đnh đn mt đ
loài ti các v trí, nht là các v trí có mt đ cao.
Mùa khô, loài u th thuc v loài c Thiara scabra
ti khu vc t cu Hóa An đn khu vc cu Rch
Cát, th hin đc mc đ ô nhim nh do các t
ác
đng ô nhim còn thp và tính cht nc chy ca
đon sông. Mùa ma, loài u th thuc v loài giun
ít t Limnodrilus hoffmeisteri ti khu vc làng cá bè

th hin mc đ ô nhim hu c cao.
8. Mi tng quan gia s loài vi các thông
s môi trng cho thy có s khác bit gia hai
mùa. Mùa ma, các mi tng quan tr nên cht ch
hn. S loài có tng quan tuyn tính nghch vi
thông s D
O và tng quan thun vi các thông s
BOD, COD, PO
4
3-
, NO
2
.
9. Mi tng quan gia mt đ vi các thông
s môi trng cng có s khác bit gia hai mùa.
Mùa ma, các mi tng quan tr nên cht ch hn.
Thêm vào đó, các mi tng quan tuyn tính thay
đi đo chiu hai mùa.
10. Kt qu áp dng kho sát ch s tng đng
Soresen th hin đon sông đc phân vùng rõ ràng
hn mùa khô. Nhng nhc đim ca ch s
HUTECH
Soresen là ch da trên s loài ging nhau ti các v
trí mà không đ cp đn s lng ca chúng dn đn
kt qu đánh đng các v trí đu ngun tng đng
vi cui ngun vào mùa khô.
11. Kho sát 4 ch s đánh giá cht lng môi
trng nc da trên s loài và mt đ đc áp
dng nhiu nht cho thy:
- Ch s đa dng Margalef tính toán

nhanh
da trên tng s loài và tng s cá th nên kt qu
không th hin mc đ nh hng ca loài u th và
t l các loài.
- Cn lu ý đc tính sinh thái ca loài u th
khi s dng ch s u th Berger.
- Ch s Simpson và ch s đa dng Shannon-
Wienner có u đim trong đánh giá cht lng
nc.
12. C hai ch s có u đim
trong đánh giá
cht lng nc: ch s Simpson và ch s Shannon-
Wienner đu chu nh hng khi loài u th có giá
tr cao gn giá tr truyt đi. Do đó khi ch s xung
mc thp cn phi xem xét thêm đc tính sinh thái
ca loài u th đ đa ra kt lun. Giá tr 2 ch s
thp nht  m
ùa khô  v trí Nhà máy nc Biên
Hòa (N-SN-9) do loài c Thiara scabra chim u
th nên cht lng nc  đây đc đánh giá là ô
nhim nh. Ngc li, khi giá tr 2 ch s thp nht
 mùa ma  khu vc làng cá bè, v trí Bn đò Long
Kin (N-SN-11) do loài giun ít t Limnodrilus
hoffmeisteri chim u th nên lng nc  đây
đc đánh giá là ô nhim hu c nng.


Loài Thiara scabra

Loài Limnodrilus hoffmeisteri

13. Mi tng quan gia hai ch u th
Simpson và ch s đa dng Shannon-Wienner cho
thy các ch s có s bin thiên cùng vi hàm lng
các cht dinh dng. Khi hàm lng dinh dng
tng thì mc đ đa dng và cân bng v loài tng,
nhng khi hàm lng cht dinh dng tng cao (v
hàm lng phot pho và nit) thì ch s đa dng gim
do b nh
hng bi loài u th.
14. V trí bn đò Long Kin (N-SN-11) hi t
nhiu tính cht ca mt “đim giáp nc” (ni dòng
chy đng hay có tc đ bng 0). Vì có đc đim
ca “đim giáp nc” nên đây là ni có tc đ lng
đng sa bi cao nht trên dòng sông Cái.
Kin ngh
1.  tài đã tì
m hiu v các mi tng quan
đn và xác đnh đc các nhân t có tng quan vi
nhau. Cn có nhng nghiên cu sâu v mi tng
quan gia các mi tng quan này trong tng th
chung đ có th đánh giá mc đ nh hng ca

tng nhân t vi nhau.
2.  tài ch mi thc hin trong mt phm vi
đon ngn ca sông ng Nai, cn tin hành kho
sát trên phm v
i ln hn đ tìm hiu s thay đi
thành phn loài và các ch s trên mt phm vi thy
vc ln hn.
3. Kt qu kho sát cht lng nc sông
ng Nai đon chy qua TP. Biên Hòa cho thy có
s thay đi cht lng nc gia hai mùa to ra mt
đ các nhóm loài khác nhau  hai mùa. Trong đó,
mi mùa đu có loài u th và loài phân b rng.
Các loài này đu có mi li
ên h vi các yu t hóa
lý môi trng nc. Cn có nghiên cu sâu hn v
mi liên h này đ tìm ra các ngng gii hn cho
mi loài đ làm c s d báo v s thay đi ca các
nhân t, cng nh lit kê thêm danh sách các loài
ch th cho tng đc trng cho môi trng nc.
4.  hoàn thin thêm các ch s và tìm ra các
loài ch th trên c s loài u th cn phi quan trc
và áp dng
thng xuyên cùng vi quan trc cht
lng nc đ có th ci tin, loi b nhng sai sót
trong h thng các ch s và nâng cao ý ngha ca
các kt qu cng nh s liu, làm cho chúng tr nên
có ích hn trong tng chng trình v giám sát cht
lng nc sông

Tài liu tham kho

1. B Tài nguyên và Môi trng - Tng cc Môi
trng. Quyt đnh s 879
/Q –TCMT. Quyt
đnh v vic ban hành s tay hng dn tính
toán ch s cht lng nc, pp.2-6.
2. Clive Pinder, Nguyn Xuân Quýnh, Steve
Tilling, Mai ình Yên. Giám sát sinh hc môi
trng nc ngt bng đng vt không xng
sng c ln,2000, pp.13-46.
3. ng Ngc Thanh. Thy sinh hc đi cng.
NXB i Hc và Trung Hc Chuyên Nghip.
(1974), pp.30-52.
4. ng Ngc T
hanh, H Thanh Hi. ng vt chí
Vit Nam 5- Giáp Xác nc ngt. NXB Khoa
Hc và k thut 2001, pp.55-70.
HUTECH
5. ng Ngc Thanh. nh loi đng vt không
xng sng nc ngt Bc Vit Nam, pp.81-87,
172-174, 440-451, 493-506.
6. Lê Vn Khoa, Nguyn Xuân Quýnh, Nguyn
Quc Vit. Ch th Sinh Hc Môi Trng. NXB
Giáo Dc 2007. pp. 44-60.
7. Nguyn Xuân Quýnh, Clive Pinder, Steve
Tilling. ng vt không xng sng nc ngt
thng gp  Vit Nam, 2001, pp.15-63.
8. Phm Anh c, Nguyn Th Mai Linh, Lê Phát
Qui, Lê Phi Nga (2010). Thit lp mng li
quan trc sinh hc cho h thng sông rch khu
vc TP.

H Chí Minh. Tp chí Khoa hc & ng
dng. S 12-2010.
9. Phm Vn Miên (2003). Nghiên cu đ xut các
ch tiêu sinh hc đ giám sát h sinh thái thy
sinh thuc lu vc sông Mê công ca Vit Nam,
pp.24-32.
10. Thái Trn Bái. ng vt hc không xng sng.
NXB Giáo dc Vit Nam, pp.170-187, 221-224.
11. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Báo cáo
tng hp nh
im v quan trc cht lng môi
trng nc sông ng Nai trên đa bàn tnh
ng Nai nm 2010, pp.31-65.
12. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Quyt
đnh s 16/2010/Q-UBND. Quyt đnh v vic
phân vùng môi trng tip nhn nc thi và
khí thi công nghip trên đa bàn tnh ng
Nai, Công báo s 25-08-04-2010, pp.1441-
1447.
13. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Quan
trc môi trng nc sông ng Nai – Khu h
thy sinh vt nm 201
1, pp.32-47.
14. y hi sông Mê Công. Phng pháp quan trc
sinh hc cho H lu sông Mê Công. NXB Nông
nghip 2010.
15. y ban nhân dân tnh ng Nai (2010). Báo cáo
hin trng môi trng tnh ng Nai 5 nm
2006-1010, pp.19-63.
16. Vin Môi trng và phát trin Bn vng (2004).

Nghiên cu hoàn thin các ch tiêu sinh hc đ
đánh giá cht lng và phân vùng, phân loi
môi trng nc các thy vc Tp.H Chí Minh.
pp.1
_1 – 1_12.
2.Ting nc ngoài
17. David M.Rosenberg and Vincent H.Resh.
Freshwater biomonitoring and benthic
macroinvertebrates. Chapman & hall, pp. 234-
275.
18. Deborah Chapman. Water Quality Assessments.
Chapman & Hall, pp.171-229.
19. L.Janssen de Bisthoven, Biomonitoring with
Morphological Deformities in Aquatic
Organisms. Environment Science Forum Vol.96
(1996), pp.65-75.
20. Mekong River Commission (2006).
Identification of Freshwater Invertebrates of the
Mekong River and its Tributaries, pp. 54-73, 79-
82, 231-243.
21. Mekong River Commission (2004).
Biomonitoring of the lower Mekong River and
selected tributaries, pp. 37-45
22. Niels De Paw. Biological indicators of aquatic
pollution, pp. 60-86.
23. Rolf A. M. Brandt, The non-marine aquatic
Mollusca of Thai Lan (1974). Frankfurt am
Main.pp. 162-166, 201, 254, 256.
24. Raywadee Vongprasert. Application of biotic
index for water quality assessment of rivers in

tropical countries: case studies in Thailan and
Indonesia. Centre of Enviromental Sanition,
1990, pp. 5-11.
HUTECH
V trí thu mu
STT V trí kho sát, thu mu Ký hiu mu
Ta đ VN 2000
X Y
1 Cu Hóa An N-SN-8 0396503 1210837
2 Nhà máy nc Biên Hòa N-SN-9 0396336 1210613
3 Cu Rch Cát N-SN-10 0398696 1209361
4 Bn đò Long Kin –ình Tân Mai N-SN-11 040065 1210965
5 Khu vc gn công ty Proconco N-SN-12 0401058 1209001
6 Gn Công ty Ajinomoto N-SN-13 0400434 1208554
7 Cu ng Nai N-SN-14 0400255 1205392


Bn đ v trí thu mu






HUTECH


Gàu thu mu VKXS c ln  đáy

H gàu thu mu xung đáy sông

Kéo gàu lên, th tt c vào sàng

Kim tra tính cht b mt nn đáy

Thu tt c mu vào l

Mu đc b sung
formandehyde đ
bo qun

Kính hin vi soi ni phân tích trong phòng thí nghim

Namalycastis longicirris(chp di kính hin vi)
Quá trình thu và phân tích mu VKXS c ln  đáy.


HUTECH
LÊ TH LM
KHOSÁTNG VT KHÔNGKHOSÁTNG VT KHÔNG
KHO

SÁT

NG

VT

KHÔNG

KHO

SÁT

NG

VT

KHÔNG

XNG SNG C LN  ÁY XNG SNG C LN  ÁY
ÁNH GIÁ CHTLNG NCÁNH GIÁ CHTLNG NC
ÁNH

GIÁ

CHT

LNG

NC

ÁNH

GIÁ

CHT

LNG

NC

SÔNG NG NAI ON CHY QUA SÔNG NG NAI ON CHY QUA
TP BIÊN HÒA 2011TP BIÊN HÒA 2011
TP
.
BIÊN

HÒA

2011TP
.
BIÊN

HÒA

2011
LU

N
V
N TH

C S


Chuyên ngành: CÔNG NGH MÔI TRNG
MÃ S: 608506
HNG DN KHOA H


C: TSKH. HOÀNG C HUY

TP. HCM, Tháng 07/2012
HUTECH
Nhóm

VKXS c ln  đáy
sng vùi bên trong hoc
trên
b
mt
các
trm
tích
ti
trên
b
mt
các
trm
tích
ti
đáy ca sông.
S
t
t i

hú
h
S


t
n
t

i
c

ac
hú
ng p
h
n
ánh đcchtlng nc
vì
chúng
ph
thuc
vào
tính
vì
chúng
ph
thuc
vào
tính
cht ngunnc, s tích t,
lng đng các cht đáy.
HUTECH
Vic đánh giá chtlng nc sông ng Nai

đãvàđang đctin hành, nhng chtlng
ngun
nc
đc
đánh
giá
ch
yu
da
trên
ngun
nc
đc
đánh
giá
ch
yu
da
trên
các ktqu phân tích hóa lý –vi sinh
HUTECH
on 1: bn đò Nam
Cát Tiên – bn đò Xã
N
g
c nh
on 2: sau ca đp H Tr
An – cu Hóa An
g
 tài chn đonchy qua TP.

Biê
Hò
(
đ
3
)
đ
kh
át
on 4: di Cu ng
Nai – ngã 3 sông Cái Mép
Biê
n
Hò
a
(
đ
on
3
)
đ
kh
os
át
.
on 3: Cu Hóa An – Cu
ng Nai
HUTECH
Hn
g

th

chi

nca đ tài
g




ánh giá ch

tlng nc
Hóa lý – vi sinh VKXS c ln  đáy
Hin
trng
Ch
s
Hin
trng
Hin
trng
chtlng nc
Ch s WQI
Ch
s
sinh hc
Hin
trng
chtlng nc

Mitn
g
q
uanMitn
g
q
uan
g
q
g
q
HUTECH
Mctiêu-phmvi khosát
1
Phng pháp thchin
2
Kt
q
u khosát
3
q
Kt
lun
-
Kin
ngh
4
Kt
lun
Kin

ngh
4