dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực

Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
A. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Môn Ngữ văn ở trường phổ thông là một môn học bắt buộc đối với học sinh. Nếu môn
Toán dạy cho các em cách tính toán, tư duy bằng các con số thì môn Ngữ văn dạy các em
cách làm người. Trong chương trình học của các em, mảng đề tài văn học dân gian, đặc
biệt là truyện cổ tích đã phát huy tối đa nhiệm vụ giáo dục nhân cách cho các em. Nhưng
hiện nay, tâm lý của một số học sinh là không thích học môn văn nói chung và truyện cổ
tích nói riêng vì cho rằng nó quá khuôn khổ, lại dông dài và nhàm chán. Nguyên nhân là
do đâu?
Có thể khẳng định rằng, một phần nguyên nhân là do phương pháp dạy của người giáo
viên chưa được đảm bảo, không lôi cuốn được học sinh. Vậy, làm thế nào để có những giờ
học đầy hứng thú của các em, làm thế nào để phát huy đúng giá trị và ý nghĩa của môn
học? Điều này đòi hỏi người giáo viên cần đổi mới trong phương pháp giảng dạy của mình.
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết Trung
ương 4 khóa VII (1/1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12/1996), được thể chế
hóa trong Luật Giáo dục (12/1998), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và
Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 15 (4/1999). Luật Giáo dục, điều 24.2, đã ghi: "Phương pháp
giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh;
phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn
luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,
hứng thú học tập cho học sinh".
Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động,
chống lại thói quen học tập thụ động. Vậy, dạy học Ngữ văn thế nào cho tích cực, đặc biệt
là giảng dạy truyện cổ tích như thế nào cho đáp ứng được yêu cầu của cả người dạy và
người học, tìm hiểu vấn đề này, tôi nghiên cứu đề tài: “Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy
học tích cực”.
2. Mục đích nghiên cứu
Làm sáng tỏ bản chất, nắm được vai trò và nội dung cơ bản của một số phương pháp
dạy học tích cực. Thực hiện được phương pháp dạy học tích cực trong bài giảng truyện cổ

tích (môn Ngữ văn THPT).
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 1 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
- Đối tượng nghiên cứu: Các phương pháp dạy học tích cực.
- Phạm vi nghiên cứu: Giảng dạy truyện cổ tích (phần văn học dân gian, Ngữ văn
THPT).
4. Phương pháp nghiên cứu
Bài này sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như nghiên cứu lý luận, phân tích, so
sánh, tổng hợp, đánh giá.
5. Đóng góp của đề tài nghiên cứu
Khẳng định sự cần thiết để qua đó có ý thức tự giác và sáng tạo áp dụng phương pháp
dạy học tích cực trong giảng dạy truyện cổ tích.
6. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, tiểu luận còn có phần nội gồm 3 chương sau:
- Chương 1: Giới thuyết phương pháp dạy học tích cực và truyện cổ tích Việt Nam.
- Chương 2: Dạy truyện cổ tích theo phương pháp dạy học tích cực.
- Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 2 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1 : GIỚI THUYẾT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC VÀ
TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT NAM
1.1. Phương pháp dạy học tích cực
1.1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học
Như đã nói ở phần đầu, định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được coi trọng

và đã được xác định rõ ràng từ nhiều năm trước. Cụ thể là trong Nghị quyết Trung ương 4
khóa VII (1 - 1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12 - 1996), được thể chế hóa
trong Luật Giáo dục (12 - 1998), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào
tạo, đặc biệt là chỉ thị số 15 (4 - 1999). Luật Giáo dục, điều 24.2, đã ghi: "Phương pháp
giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh;
phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn
luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,
hứng thú học tập cho học sinh".
Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động,
chống lại thói quen học tập thụ động. Vậy thế nào là tính tích cực học tập?
1.1.2. Thế nào là tính tích cực học tập
Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người, bởi vì để tồn tại và phát triển con
người luôn phải chủ động, tích cực cải biến môi trường tự nhiên, cải tạo xã hội. Vì vậy,
hình thành và phát triển tính tích cực xã hội là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo
dục.
Tính tích cực học tập - về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng
hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. Tính tích
cực nhận thức trong hoạt động học tập liên quan trước hết với động cơ học tập. Động cơ
đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo
nên tính tích cực. Tính tích cực sản sinh nếp tư duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm
mống của sáng tạo. Ngược lại, phong cách học tập tích cực độc lập sáng tạo sẽ phát triển tự
giác, hứng thú, bồi dưỡng động cơ học tập. Tính tích cực học tập biểu hiện ở những dấu
hiệu như: hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích
phát biểu ý kiến của mình trước vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ
những vấn đề chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 3 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản

trước những tình huống khó khăn…
Tính tích cực học tập thể hiện qua các cấp độ từ thấp lên cao như:
- Bắt chước: gắng sức làm theo mẫu hành động của thầy, của bạn…
- Tìm tòi: độc lập giải quyết vấn đề nêu ra, tìm kiếm cách giải quyết khác nhau về một
số vấn đề…
- Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới, độc đáo, hữu hiệu.
Nên lên vấn đề này để người làm giáo viên có thể nhận biết từ đó có phương pháp khơi
dậy tính tích cực học tập của các em thông qua các giờ lên lớp của mình.
1.1.3. Phương pháp dạy học tích cực
1.1.3.1. Khái niệm
Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ
những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng
tạo của người học.
"Tích cực" dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ
động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực.
Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động
nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ
không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học
theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ
động.
Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách học, nhưng
ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy của thầy. Chẳng hạn, có
trường hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhưng giáo viên chưa đáp ứng
được, hoặc có trường hợp giáo viên hăng hái áp dụng phương pháp dạy học tích cực nhưng
không thành công vì học sinh chưa thích ứng, vẫn quen với lối học tập thụ động. Vì vậy,
giáo viên phải kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phương
pháp học tập chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới phương pháp dạy
học phải có sự hợp tác cả của thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với hoạt
động học thì mới thành công. Như vậy, việc dùng thuật ngữ "Dạy và học tích cực" để phân
biệt với "Dạy và học thụ động".

============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 4 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
1.1.3.2. Đặc trưng
- Dạy và học không qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh
Trong phương pháp dạy học tích cực, người học - đối tượng của hoạt động "dạy", đồng
thời là chủ thể của hoạt động "học" - được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên
tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải
thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống
của đời sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết
vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kĩ năng mới, vừa nắm
được phương pháp "làm ra" kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mâu sẵn
có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo.
Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà còn hướng
dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học sinh biết hành động và tích
cực tham gia các chương trình hành động của cộng đồng.
- Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học
Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ
là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học.
Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người
học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học,
khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì
vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra
sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay
trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học
có sự hướng dẫn của giáo viên.
- Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác
Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tư duy của học sinh không thể đồng đều tuyệt
đối thì khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hóa về cường độ,

tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học được thiết kế thành một chuỗi
công tác độc lập. Việc sử dụng các phương tiện công nghệ thông tin trong nhà trường sẽ
đáp ứng yêu cầu cá thể hóa hoạt động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi học sinh.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 5 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
Mặc khác, thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc
lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận
dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của người thầy giáo.
- Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò
Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng
và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng
và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy.
1.1.3.3. Một số phương pháp dạy học tích cực cần phát triển ở trường Trung học phổ
thông
- Phương pháp vấn đáp
Vấn đáp ( đàm thoại ) là phương pháp trong đó giáo viên đặt ra câu hỏi để học sinh trả
lời, hoặc học sinh có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên; qua đó học sinh lĩnh hội
được nội dung bài học.
- Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề
Là phương pháp giúp cho học sinh phát hiện, đặt ra và giải quyết những vấn đề gặp phải
trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và cộng đồng không chỉ có ý nghĩa ở
tầm phương pháp dạy học mà phải được đặt như một mục tiêu giáo dục và đào tạo.
- Phương pháp hoạt động nhóm
Là phương pháp hoạt động giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn, kinh
nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều
đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy
mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không
phải là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên.

- Phương pháp đóng vai
Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành một số cách ứng xử nào đó
trong một tình huống giả định.
1.1.4. Mối quan hệ giữa dạy và học, tích cực với dạy học lấy học sinh làm trung tâm
Từ thập kỉ cuối cùng của thế kỷ XX, các tài liệu giáo dục ở nước ngoài và trong nước,
một số văn bản của Bộ Giáo dục và Đào tạo thường nói tới việc cần thiết phải chuyển dạy
học lấy giáo viên làm trung tâm sang dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Dạy học lấy học
sinh làm trung tâm còn có một số thuật ngữ tương đương như: dạy học tập trung vào người
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 6 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
học, dạy học căn cứ vào người học, dạy học hướng vào người học… Các thuật ngữ này có
chung một nội hàm là nhấn mạnh hoạt động học và vai trò của học sinh trong quá trình dạy
học, khác với cách tiếp cận truyền thống lâu nay là nhấn mạnh hoạt động dạy và vai trò của
giáo viên.
Một khi đã coi trọng vị trí hoạt động và vai trò của người học thì đương nhiên phải phát
huy tính tích cực chủ động của người học. Tuy nhiên, dạy học lấy học sinh làm trung tâm
không phải là một phương pháp dạy học cụ thể. Đó là một tư tưởng, quan điểm giáo dục,
một cách tiếp cận quá trình dạy học chi phối tất cả quá trình dạy học về mục tiêu, nội dung,
phương pháp, phương tiện, tổ chức, đánh giá… chứ không phải chỉ liên quan đến phương
pháp dạy và học.
1.1.5. Phương pháp dạy học tích cực với việc đổi mới quá trình dạy - học Văn
Khác với các giờ giảng của các môn học khác, giờ giảng văn là giờ học đem đến cho
học sinh những xúc cảm, rung động về một tác phẩm văn chương. Vì vậy, việc giảng dạy
môn Văn có những đặc trưng riêng biệt. Trong một thời gian dài, người thầy được trang bị
phương pháp để truyền thụ tri thức cho học sinh theo quan hệ một chiều.
Thật ra, những khó khăn của giáo viên khi giảng dạy bộ môn Ngữ văn không phải là ít.
Có thể là do học sinh không chú trọng môn học, thậm chí còn có tâm lý coi thường; hoặc
do một số tác phẩm đưa vào giảng dạy còn khó so với sự tiếp nhận của học sinh Vậy làm

thế nào để khắc phục tình trạng trên? Bản thân mỗi giáo viên cần trang bị phương pháp phù
hợp với từng đối tượng học sinh. Từ đó thầy cô sẽ truyền cho các em niềm yêu thích văn
chương, dẫn dắt các em nhận thức tác phẩm văn học một cách hứng thú. Không nên áp đặt
học sinh cảm nhận và tuyệt đối hóa các giá trị văn học, bởi hành trình đến với cái đẹp
không phải một sớm một chiều. Thầy cô nên gắn việc dạy và học văn với việc nhận thức
thế giới xung quanh. Như vậy, trong quá trình đổi mới dạy và học môn Văn, giáo viên cần
tiếp cận với những phương pháp dạy học mới.
1.2. Truyện cổ tích Việt Nam
1.2.1. Khái niệm
Truyện cổ tích là những truyện truyền miệng dân gian kể lại những câu chuyện tưởng
tượng xoay quanh một số nhân vật quen thuộc như nhân vật tài giỏi, nhân vật dũng sĩ,
người mồ côi, người em út, người con riêng, người nghèo khổ, người có hình dạng xấu xí,
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 7 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
người thông minh, người ngốc nghếch và cả những câu chuyện kể về các con vật nói năng
và hoạt động như con người.
1.2.2. Đặc trưng nội dung
- Những xung đột cơ bản trong gia đình và xã hội
Truyện cổ tích phản ánh và lý giải những xung đột, mâu thuẫn trong gia đình. Những
mâu thuẫn này mang tính chất riêng tư nhưng lại phổ biến trong toàn xã hội có giai cấp:
xung đột giữa anh em trai (Cây khế, Hầm vàng hầm bạc), xung đột giữa chị em gái (Sọ
Dừa, Chàng Dê), xung đột giữa dì ghẻ con chồng, giữa chị em cùng cha khác mẹ (Tấm
Cám), xung đột giữa con ruột và con nuôi (Thạch Sanh), xung đột có tính bi kịch về hôn
nhân, gia đình (Trầu cau, Ba ông Bếp, Sao hôm - sao mai, Ðá vọng phu). Những xung đột
xã hội diễn ra bên ngoài gia đình được phản ánh muộn hơn, ít tập trung hơn. Do vậy ít tác
phẩm tiêu biểu hơn (Cái cân thủy ngân, Của trời trời lại lấy đi, Diệt mãng xà). Một số
truyện chứa đựng cả xung đột gia đình và xung đột xã hội (Thạch Sanh).
Dù gắn với đề tài gia đình hay đề tài xã hội, ý nghĩa xã hội của truyện cổ tích cũng rất

sâu sắc. Nó phản ánh được những xung đột, mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác, xung đột
giữa các tầng lớp trong một xã hội phân chia giai cấp. Mâu thuẫn giai cấp trong xã hội phụ
quyền thể hiện qua xung đột giữa nhân vật bề trên và bề dưới, đàn anh và đàn em.
Truyện cổ tích có khuynh hướng ca ngợi, bênh vực nhân vật bề dưới, đàn em , lên án
nhân vật bề trên, đàn anh (trong thực tế không phải người em, người con nào cũng tốt ,
người mẹ ghẻ , người anh trưởng nào cũng xấu) nghĩa là chống cái bất công, vô lý của xã
hội phụ quyền nói chung (không đi vào từng số phận riêng) , thể hiện tinh thần nhân đạo
cao cả.
- Lý tưởng xã hội thẩm mỹ của nhân dân
Truyện cổ tích cho thấy sự bế tắc của tầng lớp nghèo khổ trong xã hội cũ. Nhân vật đàn
em, bề dưới càng có đạo đức bao nhiêu, càng thật thà bao nhiêu thì càng thiệt thòi bấy
nhiêu. Ðây là thực trạng của xã hội có giai cấp và có áp bức giai cấp.
Tác giả dân gian, trong cổ tích, đã giải quyết vấn đề bằng tưởng tượng. Họ nhờ vào lực
lượng thần kỳ và nhân vật đế vương. Lực lượng thần kỳ là phương tiện nghệ thuật giúp tác
giả dân gian đạt tới một xã hội lý tưởng , một xã hội có đạo lý và công lý. Lực lượng thần
kỳ đứng về phía thiện, trợ giúp cho nhân vật đau khổ, đưa họ tới hạnh phúc. Trong quá
trình đó, lực lượng thần kỳ cũng giúp nhân vật cải tạo xã hội. Nhân vật đế vương vừa là
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 8 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
phương tiện nghệ thuật vừa là biểu tượng cho lý tưởng xã hội của nhân dân. Vua Thạch
Sanh, hoàng hậu Tấm là hiện thân của một xã hội tốt đẹp , xã hội lý tưởng.
- Triết lý sống, đạo lý làm người và ước mơ công lý của nhân dân
Triết lý sống của tác giả dân gian trong truyện cổ tích trước hết là chủ nghĩa lạc quan.
Tinh thần lạc quan trong cổ tích chính là lòng yêu thương quý trọng con người, từ đó mà
yêu đời, tin vào cuộc đời (cho dù cuộc sống hiện tại đầy khổ đau, người ta vẫn luôn hướng
về cuộc sống ngày mai tốt đẹp).
Kết thúc có hậu là biểu hiện dễ thấy của tinh thần lạc quan, nhưng không phải là biểu
hiện duy nhất.

Kết thúc bi thảm vẫn chứa đựng tinh thần lạc quan. Nhân vật chính chết hoặc ra đi biệt
tích. Nhưng cái chết hoặc ra đi của nó để lại niềm tin vào phẩm giá con người, niềm tin vào
cuộc đời.
Hầu hết truyện cổ tích đều gián tiếp hoặc trực tiếp nêu lên vấn đề đạo đức. Ðạo đức
luôn gắn với tình thương , lấy tình thương làm nền tảng (Ðứa con trời đánh , Giết chó
khuyên chồng )
Niềm tin ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác vừa là triết lý sống lạc quan vừa là đạo lý, ước mơ
công lý của nhân dân trong cổ tích.
Việc định hướng cho học sinh tìm hiểu hết được những ý nghĩa về nội dung và nghệ
thuật là hết sức khó khăn, đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp phương pháp giảng dạy.
Giảng dạy thế nào cho hiệu quả, ta thử cùng tìm hiểu một số cách sau đây.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 9 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
CHƯƠNG 2 : DẠY TRUYỆN CỔ TÍCH THEO PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH
CỰC
2.1. Đối với giáo viên
2.1.1. Giáo viên tạo tâm thế cho học sinh khi vào giờ dạy cổ tích
Với lứa tuổi học sinh lớp THPT, các em rất hiếu động, thích tò mò khám phá, không
thích áp đặt, phê bình. Vì vậy khi truyền thụ kiến thức cho các em, giáo viên phải chọn lựa
phương thức cho phù hợp. Giáo viên có thể tạo tâm thế bằng cách giới thiệu bài. Cụ thể
giới thiệu bài trực tiếp, cũng có thể giới thiệu bài gián tiếp. Ví dụ dạy truyện Thạch Sanh
có thể vào bài: “Trong kho tàng truyện cổ tích Việt Nam, Thạch Sanh là truyện được nhân
dân ta yêu thích bởi vì truyện thể hiện được ước mơ và niềm tin của nhân dân ta vào đạo
đức công lý của xã hội. Truyện đã xây dựng được nhân vật Thạch Sanh - một nhân vật với
nhiều chiến công. Vậy để hiểu rõ hơn về truyện và nhân vật Thạch Sanh chúng ta cùng
nhau đi vào bài học”.
Cũng có thể vào bài bằng cách so sánh: “Nếu như truyện truyền thuyết là loại truyện
dân gian kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ thì truyện cổ

tích là loại truyện dân gian kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật. Truyện Thạch Sanh
được nhân dân ta yêu mến bởi đã xây dựng được nhân vật Thạch Sanh bằng trí tưởng
tượng phong phú. Vậy để hiểu rõ hơn về truyện chúng ta cùng nhau đi nghiên cứu bài
học.”
Giáo viên cũng có thể tạo tâm thế cho học sinh bằng cách đặt ra những câu hỏi gợi tìm.
2.1.2. Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc, kể
Đọc là một việc rất quan trọng trong dạy học cổ tích. Thông qua việc đọc mà học sinh
có thể cảm thụ được truyện. Vậy muốn đọc tốt thì cần làm gì?
- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc to, rõ ràng, đúng từ ngữ, ngắt nghỉ đúng chỗ, biết
đọc đúng ngữ điệu, không đọc vội vàng, hấp tấp hoặc đọc quá chậm.
- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc diễn cảm. Đây là mức độ cao trong nghệ thật đọc.
Cách đọc đó đã tái hiện lại nội dung phong phú, đa dạng và đầy cảm xúc của truyện. Đó là
sựu miêu tả bằng giọng nơi trên cơ sở người đọc đã thấm nhuần truyện. Chỉ có khi nào
hiểu được tính cách nhân vật trong truyện thì người đọc mới có thể đọc đúng và đọc diễn
cảm ngôn ngữ của nhân vật.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 10 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
Sau khi đọc truyện, giáo viên hướng dẫn học sinh kể chuyện. Kể chuyện có thể bằng
nhiều hình thức khác nhau như để nguyên lời kể của tác giả để tóm tắt, hoặc dùng ngôn
ngữ của nhân vật. Dù kể theo cách nào cũng phải giữ được cốt truyện.
2.1.3. Giáo viên dùng lời để giảng bình
Khi dạy truyện cổ tích rất cần giảng bình. Bằng ngôn ngữ giáo viên giảng giải, học sinh
sẽ nắm được vấn đề. Giáo viên phải khám phá được ý nghĩa của hiện tượng nghệ thuật,
nhấn mạnh được phương pháp nghệ thuật mà tác giả đã dùng hoặc rút ra những điểm cơ
bản về tính cách nhân vật, ý nghĩa của truyện Việc bình giảng đó đảm bảo sự phân tích
tác phẩm một cách sâu sắc và thấy được bản chất của tác phẩm văn học.
2.1.4. Giáo viên nêu vấn đề khi dạy truyện cổ tích
Giáo viên cần xây dựng hệ thống câu hỏi để học sinh tìm hiểu văn bản. Các truyện cổ

tích đều có cốt truyện, nhân vật nên khi đưa câu hỏi cần có những câu hỏi phát hiện nhân
vật, tái hiện nhân vật, phân tích nhân vật, đánh giá ý nghĩa nhân vật, tỏ thái độ đối với nhân
vật hoặc các câu hỏi mang tính gợi tìm, phát huy tính độc lập sáng tạo của bốn đối tượng
học sinh là giỏi, khá, trung bình và yếu.
Một điều cần chú ý là câu hỏi không được đặt một cách tùy tiện mà phải đặt trong giáo
án, phải biết kết hợp với những câu hỏi cụ thể, chi tiết với những câu hỏi khái quát. Cần
chú ý nếu học sinh không trả lời được thì giáo viên đưa ra những câu hỏi gợi mở. Tìm hiểu
truyện là giáo viên hướng cho học sinh tìm thấy những cái hay, cái đẹp về nôi dung và
nghệ thuật của truyện. Giáo viên vừa cho học sinh đọc, vừa tìm hiểu. Giáo viên có thể chọn
những hình thức tổ chức hoạt động cho học sinh, đó là:
- Làm việc độc lâp.
- Làm việc theo nhóm.
- Làm việc theo tập thể lớp.
Thông thường, khi gặp những yêu cầu có tính chất phát hiện nhân vật, tái hiện nhân vật
thì nên chọn hình thức làm việc độc lập, còn những câu hỏi mang tính chất khái quát , tổng
hợp thì chọn hình hức hoạt động nhóm.
2.1.5. Giáo dục tư tưởng, tình cảm cho hoc sinh qua giờ dạy truyện cổ tích
Khi tìm hiểu truyện ngoài việc phát huy tính tích cực của học sinh, giáo viên vẫn phải
phân tích thâu tóm vấn đề, khái quát vấn đề. Qua giờ học cổ tích, giáo viên khiến cho các
em biết yêu, biết ghét rõ ràng. Cụ thể là biết cần cù lao động, biết căn ghét bọn áp bức bóc
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 11 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
lột, biết ước mơ về một tương lai tươi sáng. Đây là những điều cần thiết để cho các em
hình thành nhân cách nhìn nhận con người một cách đúng đắn.
Giáo dục tư tưởng tình cảm của học sinh qua giờ học cổ tích sẽ có ảnh hưởng tốt đến sự
phát triển nhân cách của học sinh.
2.1.6. Khắc sâu truyện cổ tích cho các em bằng nhiều hình thức
- Chuyển thể một đoạn truyện thành kịch, cho các em nhập vai

- Thi đọc diễn cảm
- Thi kể chuyện
- Tổ chức những buổi ngoại khóa giới thiệu về truyện cổ, xem băng hình
2.1.7. Dạy truyện cổ tích cần tích hợp với hai phân môn tiếng Việt, tập làm văn và
một số phân môn khác
Cụ thể là hình thành cho học sinh năng lực phân tích, bình giá và cảm thụ văn học với
việc hình thành bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết. Cụ thể là:
Bổ sung và làm rõ thêm phần danh từ, cách sử dụng danh từ chung và danh từ riêng,
luyện câu, xây dựng đoạn văn tự sự Ngoài ra học sinh rèn luyện thêm kỹ năng vẽ, giáo
dục tư tưởng tình cảm, tich hợp chương trình chính kháo và ngoại khóa, tích hợp kiến thức
đã học và thực tiễn
2.2. Đối với học sinh
Học sinh phải đảm bảo một số yêu cầu sau:
- Chuẩn bị bài trước khi đến lớp, cụ thể học sinh phải soạn bài và học bài cũ. Nếu hư
học sinh không làm tốt khâu này thì sự tiếp hu bài mới sẽ kém hiệu quả. Học sinh phải trả
lời tất cả những câu hỏi vào vở luyện và và làm những bài tập giờ trước giáo viên yêu cầu.
Có như vậy học sinh mới nhanh hiểu bài mới.
- Trong giờ học, học sinh phải chú ý nghe giảng, hăng hái phát biểu xây dựng bài, thực
hiện tốt những yêu cầu mà giáo viên đưa ra, ngoài ra, học sinh còn cần đưa ra những thắc
mắc cần giáo viên giải đáp.
- Học sinh phải thực sự yêu môn văn cũng như yêu những câu truyện cổ tích trong
chương trình. Các em cần tự tìm đến những câu chuyện cổ Việt Nam hoặc nước ngoài.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 12 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
CHƯƠNG 3 : THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
3.1. Mô tả thực nghiệm
3.1.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm
* Mục tiêu

- Nâng cao năng lực cho giáo viên về thiết kế bài học theo hướng tích cực.
- Giúp học sinh nắm được vấn đề và có khả năng vận dụng những kỹ năng đã học trong
phạm vi đặc thù môn học.
* Nhiệm vụ
+ Kiến thức:
• Giúp học sinh hiểu được cuộc đấu tranh giữa thiện và ác, ước mơ thiện thắng
ác, tinh thần lạc quan và nhân đạo của nhân dân thể hiện trong truyện.
• Hiểu được đặc trưng của một truyện cổ tích thần kỳ.
+ Kỹ năng
• Nâng cao khả năng nhận biết và phân tích một truyện cổ tích theo đặc trưng
thể loại.
• Thấy được nghệ thuật sử dụng yếu tố kỳ ảo, lối kể chuyện hấp dẫn tạo nên giá
trị nghệ thuật đặc sắc của truyện “ Tấm Cám” nói riêng và truyện cổ tích thần kỳ nói
chung.
• Vận dụng những kiến thức đọc hiểu tác phẩm vào tiếng Việt và tập làm văn.
+ Thái độ, tình cảm:
Có được tình yêu với người lao động, củng cố niềm tin vào sự chiến thắng của cái thiện,
cái chính nghĩa trong cuộc sống.
3.1.2. Đối tượng của thực nghiệm
3.1.3. Yêu cầu chuẩn bị
* Giáo viên:
- Tài liệu tham khảo: những sách vở liên quan đến truyện cổ tích nói chung và “Tấm
Cám” nói riêng:
+ Sách giáo khoa, sách giáo viên, thiết kế bài học ngữ văn lớp 10.
+ Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam ( Nguyễn Đổng Chi).
+ Sơ bộ tìm hiểu những vấn đề của truyện cổ tích Việt Nam qua truyện "Tấm Cám" ,
NXB văn học, Hà Nội, 1968.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 13 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên

=====================================================================
+ Truyện cổ tích dưới mắt các nhà khoa học, khoa ngữ văn trường Đại học tổng hợp
TP Hồ Chí Minh, 1989.
+ Dạy học tác phẩm văn chương theo loại thể (Nguyễn Viết Chữ)
- Phương tiện: Máy chiếu, bảng phụ và những tranh ảnh liên quan đến truyện cổ tích
"Tấm Cám”
* Chuẩn bị của học sinh:
- Đọc tác phẩm trong sách giáo khoa.
- Chuẩn bị bài học theo hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa.
- Tìm hiểu những vấn đề liên quan đến tác phẩm: tài liểu, tranh ảnh, phim…
3.1.4. Thời gian và qui trình tiến hành thực nghiệm
- Thời gian: Trong phạm vi hai tiết học (90 phút), thầy và trò sẽ tìm hiểu nội dung
truyện cổ tích Tấm Cám.
- Quy trình tiến hành: Bài học được tìm hiểu theo tiến trình được soạn trong bài giảng.
3.1.5. Phương pháp dạy học
- Do đặc trưng thể loại truyện cổ tích cần chú ý đến phương pháp tái tạo, phương pháp
gợi tìm. Ngoài ra cần chú ý kết hợp với những phương pháp dạy học khác như: Phương
pháp nghiên cứu, phương pháp đọc sáng tạo.
- Nhấn mạnh vào những câu hỏi hình dung tưởng tượng tái tạo và tái hiện.
- Trong quá trình phân tích tác phẩm, GV cần dẫn dắt HS theo sự phát triển của mâu
thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám, nghĩa là phải theo sát tiến trình phát triển của cốt truyện.
3.2. Nội dung thực nghiệm
TẤM CÁM
(SGK Ngữ văn, lớp 10 tập 1, trang )
* Dẫn dắt vào bài học mới: truyện cổ tích “Tấm Cám"
Nguyễn Khoa Điềm – nhà thơ của “Đất nước” đã viết những câu thơ rất xúc động như
sau:
Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật
Biết bao nhiêu hạnh phúc có trên đời
Dẫu phải khi cay đắng dập vùi

Rằng cô Tấm cũng về làm hoàng hậu
Cây khế chua có đại bang đến đậu
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 14 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta
Đất đai cỗi cằn thì người sẽ nở hoa
Hoa của đất, người trồng cây dựng của…
(Đất nước, trích trường ca “Mặt đường khát vọng”)
Những câu truyện cổ tích từ lâu đã thấm nhuần và trở thành tâm hồn người Việt. Chúng
ta sinh ra và trưởng thành từ những câu chuyện rất đỗi thân quen nhưng cũng rất thiêng
liêng đó của dân tộc. Chắc hẳn trong các em, mỗi em đều có riêng trong trí tưởng tượng
của mình một chị Tấm, một chàng Thạch Sanh với những yếu tố thần kỳ rất hấp dẫn.
Nhưng những cảm quan ban đầu của các em về truyện cổ tích chưa hẳn đầy đủ bởi truyện
dân gian dù được lưu truyền trong quần chúng nhưng cũng ẩn chứa những đặc trưng nghệ
thuật rất đặc thù. Hôm nay, cô cùng các em sẽ đi tìm hiểu một văn bản truyện cổ tích rất
quen thuộc – truyện cổ tích "Tấm Cám" , để các em có thể khám phá được những đặc điểm
tiêu biểu nhất trong nội dung và nghệ thuật của thể loại tác phẩm này.
* Thiết kế bài học
Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung cần đạt
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 15 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
I. Tìm hiểu chung:
1. Tìm hiểu chung về thể loại truyện cổ
tích và " Tấm Cám”
GV hướng dẫn HS đọc phần tiểu dẫn
trong sách giáo khoa và vận dụng những

kiến thức của HS về thể loại truyện cổ tích
qua bài “ Khái quát về văn học dân gian
Việt Nam” đã được học.
" Tấm Cám" là một truyện cổ tích tiêu
biểu, em hãy cho biết thế nào là truyện cổ
tích? Hãy kể tên một số truyện cổ tích Việt
Nam và thế giới mà em biết?
- HS trả lời, có bổ sung.
- GV gợi ý giúp HS nhớ những truyện cổ
tích tiêu biểu nhất của Việt Nam và nước
ngoài.

Truyện cổ tích được chia làm mấy loại?
Truyện cổ tích "Tấm Cám" thuộc loại nào?
GV thuyết trình trước lớp những đặc
điểm cơ bản và những ví dụ minh họa cho
những tiểu loại truyện cổ tích cho HS có
những hiểu biết toàn diện về những tiểu
loại này.
GV: - Truyện cổ tích loài vật là những
truyện kể chủ yếu giải thích theo cách dân
I. Tìm hiểu chung:
1. Tìm hiểu chung về thể loại truyện cổ
tích và " Tấm Cám”
• Khái niệm truyện cổ tích
- Truyện cổ tích là tác phẩm tự sự bằng
văn xuôi mà cốt truyện và hình tượng
được hư cấu có chủ định, kể về số phận
con người bình thường trong xã hội, thể
hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của

nhân dân lao động.
- Một số truyện cổ tích Việt Nam quen
thuộc : Thạch Sanh, Sọ Dừa, Em bé thông
minh…
- truyện cổ tích nước ngoài: Cô bé lọ
lem (Pháp), Truyện cổ Grim (Đức), Công
chúa và hạt đậu, Con mèo đi hia (Đan
mạch)
• Phân loại truyện cổ tích
- Truyện cổ tích được chia làm 3 loại:
+ Truyện cổ tích loài vật.
+ Truyện cổ tích sinh hoạt
+ Truyện cổ tích thần kỳ
- "Tấm Cám" thuộc loại truyện cổ tích
thần kỳ
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 16 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
gian về đặc điểm và quan hệ của các con
vật trong thế giới loài vật. (Vd: Quạ và
công, Trí khôn của ta đây, Con thỏ thông
minh…)
- Truyện cổ tích sinh hoạt: là những
truyện phản ánh sinh hoạt đời thường, gần
gũi với người bình dân, phản ánh hiện thực,
đề cao đạo đức, lí trí sáng suốt và tinh thần
thực tế của nhân dân (Vd: Làm theo vợ
dặn, cái cân thủy ngân, thằng ngốc, em bé
thông minh…)

- Truyện cổ tích thần kỳ: Là những
truyện kể chủ yếu phản ánh ước mơ,
nguyện vọng, lý tưởng xã hội của nhân dân
thông qua chiến thắng tất yếu của cái đẹp,
cái thiện. Yếu tố kì ảo tham gia như một
phần không thể thiếu trong cốt truyện (Vd:
Thạch Sanh, Lọ nước thần, Cây tre trăm
đốt…)
GV chiếu trước lớp một đoạn video phim
“ Tấm Cám”, cho HS có hình dung sinh
động bước đầu về tác phẩm
2. Đọc văn bản – tác phẩm:
GV: "Tấm Cám" là một truyện cổ tích
khá quen thuộc với chúng ta, tuy nhiên hầu
hết các em chỉ được tiếp xúc với tác phẩm
này dưới dạng truyền miệng dân gian. Vì
vậy hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu văn bản
tác phẩm của câu truyện này.
- GV gọi HS đọc văn bản.
2. Đọc và tóm tắt văn bản – tác phẩm.
- Yêu cầu: đọc diễn cảm, thâm trầm, nhẹ
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 17 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
- Yêu cầu HS kể tóm tắt lại truyện. nhàng, thay đổi ngữ điệu theo diễn biến
câu chuyện.
- HS kể lại chuyện, bám sát các ý chính
của câu chuyện:
+ Ngày xửa, ngày xưa có cô Tấm hiền

lành, xinh đẹp, mồ côi cha mẹ từ nhỏ, phải
sống với dì ghẻ và Cám – cô em cùng cha
khác mẹ.
+ Tấm luôn bị mẹ con Cám ghen ghét và
ngược đãi. Một lần đi hớt tép Tấm bị Cám
lừa lấy hết tép, Bụt hiện lên khuyên Tấm
nuôi chú cá bống còn sót lại. Biết Tấm
nuôi cá bống, mẹ con Cám lừa bắt bống ăn
thịt. Ngày hội, mẹ con Cám trộn thóc lẫn
gạo bắt Tấm nhặt, không cho đi xem hôi.
Bụt hiện lên giúp Tấm làm việc và biến
chỗ xương của bống thành quần áo đẹp
cho Tấm đi hội
+ Tấm đi xem hội đến chỗ lội, đánh rơi
chiếc giầy xuống nước. Nhờ chiếc giầy,
Tấm được làm vợ vua.
+ Tấm về giỗ cha, bị mẹ con Cám hại
chết và đưa Cám thế chỗ Tấm trong cung
vua.
+ Tấm chết hóa thành chim vàng anh,
cây xoan đào, con ác trên khung cửi và khi
thành quả thị thì được một bà lão đem về
+ Mỗi khi bà lão đi vắng, Tấm hiện ra
don dẹp nhà cửa. Sau đó bà lão phát hiện
ra Tấm.
+ Một hôm nhà vua đi qua, ghé vào
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 18 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================

GV cho HS nhìn một số tranh ảnh bám
sát những diến biến chính của cốt truyện cổ
tích “ Tấm Cám”.
3. Nhan đề và bố cục
a. Nhan đề
Nhan đề “ Tấm Cám” có ý nghĩa gì?
GV gợi ý: Vận dụng những quan niệm
của nhân dân vào việc gọi tên nhân vật,
nhan đề đó bản thân nói đến nhân vật nào.
HS phát biểu, bổ sung.
Theo em bố cục tác phẩm có thể chia
thành mấy phần? Nội dung của từng phần?
GV: Như vậy xoay quanh cuộc đời nhân
vật Tấm, tác giả dân gian đã xây dựng nên
nhiều tình tiết li kì và hấp dẫn với mục đích
cuối cùng là trả lại sự công bằng cho xã hội
nói chung và cho nhân dân lao động nói
chung.
Sau đây chúng ta sẽ đi tìm hiểu nội dung
cụ thể của tác phẩm.
Qua những hiểu biết của bản thân và qua
phần tìm hiểu trong sách giao khoa ở nhà.
Các em hãy cho biết:
Các nhân vật được giới thiệu như thế
quán nước của bà cụ. Nhận ra Tấm qua
miếng trầu, đem Tấm về cung.
+ Tấm hạnh phúc bên vua còn mẹ con
Cám bị chết.
3. Nhan đề và bố cục
a. Nhan đề

Ý nghĩa nhan đề “ Tấm Cám”
- Cách gọi dân dã, gợi thân phận.
- Thể hiện xung đột chính của tác phẩm.
- Thể hiện nhân cách chưa toàn vẹn.
b. Bố cục
Truyện “Tấm Cám” có thể bố cục thành
3 phần:
- Tấm ở nhà và đi dự hội
- Tấm vào cung vua và hoá thân
- Tấm trở lại cuộc đời và gặp lại nhà
vua.
II. Phân tích tác phẩm:
1. Mâu thuẫn – xung đột giữa hai tuyến
nhân vật chủ yếu trong tác phẩm:
a. Nhân vật
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 19 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
nào trong tác phẩm?
Theo em trong tác phẩm ta thấy nổi lên
những mâu thuẫn giữa các nhân vật nào?
Và mâu thuẫn nào là mâu thuẫn chủ
yếu? Vì sao?
GV cho HS tự do phát biểu từ đó khái
quát thành đáp án chính xác nhất: Mâu
thuẫn cơ bản là mâu thuẫn giữa Tấm và
Cám nhưng một cách khái quát nhất đó là
mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám.
Mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám

được triển khai theo hướng nào? Hãy kể
tóm tắt sự phát triển của mâu thuẫn đó?
Gợi ý: Chú ý đến những biểu hiện của
mâu thuẫn và chỉ ra mức độ của mâu thuẫn
theo từng chặng?
Gv thuyết trình trước lớp: Một trong
những đặc trưng cơ bản của truyện cổ tích
là mượn những thân phận, hoàn cảnh cụ thể
của nhân vật để thể hiện những vấn đề
chung mang tính xã hội đặc biệt khi xã hội
đã bắt đầu có sự phân hóa giai câp.
Mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám
+ Tấm: mồ côi, phải làm lụng vất vả,
hiền lành, chịu khó
+ Mẹ con Cám: lười biếng, tham lam,
độc ác xấu xa, tàn nhẫn.
b. Mâu thuẫn – xung đột trong tác
phẩm
Căn cứ vào quan hệ gia đình, có 2 mâu
thuẫn chủ yếu:
- Tấm – Cám (hai chị em cùng cha khác
mẹ)
- Tấm - mẹ Cám (con chồng – dì ghẻ)
→ Mâu thuẫn giữa Tấm - Cám là mâu
thuẫn chủ yếu, xuyên suốt toàn truyện.
Mâu thuẫn dì ghẻ - con chồng bổ sung và
không liên tục.
⇒ Mâu thuẫn khái quát : Tấm - Mẹ
con Cám
∗ Hướng phát triển của mâu thuẫn

trong tác phẩm
Mâu thuẫn phát triển từ thấp đến cao và
trở thành xung đột gay gắt, qua 2 chặng:
→ Chặng 1: từ đầu đến Tấm đi xem hội:
Mâu thuẫn xoay quanh những hơn thua về
vật chất, sự bắt ép làm việc cực nhọc và sự
ghanh ghét nhỏ mọn của mẹ con Cám.
Tấm chỉ biết khóc, nhận thua thiệt về
mình
→ Chặng 2: Tấm làm vợ vua đến cuối
truyện: Mâu thuẫn biến thành xung đột
một mất một còn, Tấm đã đứng lên đấu
tranh cho hạnh phúc của mình.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 20 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
phản ánh những mối xung đột nào trong
gia đình và trong xã hội?
- Hướng giải quyết chung cho những
truyện cổ tích là gì?
GV thuyết trình: Truyện đã xây dựng
được hai tuyến nhân vật cực tuyến (cực tốt
– cực xấu) tác động mạnh mẽ vào tâm thức
người đọc tạo nên một xúc cảm mạnh mẽ.
Những ấn tượng này hun đúc tinh thần đấu
tranh chống lại cái ác, cái xấu trong xã hội.
GV thuyết trình:
Trong dân gian ta từ lâu đã có câu:
Mấy đời bánh đúc có xương

Mấy đời dì ghẻ lại thương con chồng
Ta sẽ thấy sự nghiệt ngã trong quan hệ dì
ghẻ - con chồng một cách cụ thể nhất trong
mối quan hệ giữa Tấm và mẹ con Cám.
Hãy trình bày sự bất công và cay nghiệt
trong mối quan hệ dì ghẻ - con chồng trong
tác phẩm?
GV tổ chức cho HS tiến hành thảo luận
và làm việc theo nhóm.
Gợi ý: Bám sát vào những hành động và
sự đối xử giữa các tuyến nhân vật
* Bản chất và ý nghĩa xã hội của mâu
thuẫn
- Phản ánh mâu thuẫn trong gia đình phụ
quyền phong kiến: Dì ghẻ - con chồng.
- Phản ánh mâu thuẫn căn bản trong xã
hội: Cái thiện – cái ác
→ Xung đột thiện ác được tác giả
truyện cổ tích giải quyết theo hướng thiện
thắng ác.
2. Quá trình vươn lên đấu tranh của
Tấm:
Quá trình vươn lên đấu tranh của Tấm
trải qua hai chặng:
a. Tấm trước khi vào cung làm hoàng
hậu
BẢNG ĐỐI SÁNH
Sự
kiện
trong gia

đình
Tấm Mẹ con
Cám
Đi bắt
cá
- Chăm chỉ
bắt cá
- Bị lừa mất
hết cá
- Khóc
- Lười biếng
- Ăn trộm cá
của Tấm
- Tranh mất
yếm đỏ.
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 21 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
Qua sự đối sánh của những hành động
trên đã nói gì về con người của Tấm và mẹ
con Cám ở phần đầu tác phẩm?
GV thuyết trình về hai tuyến nhân vật:
- Tấm là cô gái thảo hiền, ngoan ngoãn,
chân thật, cả tin và có phần yếu đuối đã để
Cá
bống
Đi xem
hội
- Nuôi cá

bống
- Bị bắt đi
chăn trâu ở
đồng xa
- Bị mất cá
→ Khóc
-Chôn
xương cá ở
đầu giường
- Nhặt thóc
lẫn gạo
- Được Bụt
giúp, có
quần áo đẹp
→ Đi xem
hội → Rơi
giày → Thử
giày →
Thành
hoàng hậu
- Rình trộm cá
- Lừa Tấm,
bắt cá giết
thịt.
- Trộn thóc
lẫn gạo bắt
Tấm nhặt
- Sắm sửa
quần áo đi hội
- Thử giày →

không được
→ bẽ bàng
⇒
Tấm: Cô gái bất hạnh, bị hắt hủi, thụ
động, chăm chỉ, ngoan hiền nhưng cũng
rất có khát khao được yên vui, hạnh phúc.
Ở giai đoạn này Tấm chưa có ý thức đấu
tranh chống lại cái ác
⇒ Mẹ con Cám: Độc ác, xảo quyệt, lười
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 22 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
lại ấn tượng khó phai và biểu cảm trong
lòng bạn đọc. Tuy đây vẫn là nhân vật chức
năng, thiếu cá tính cá nhân.
- Mẹ con Cám cay nghiệt và độc ác gợi
lên sự phản cảm gây nên sự phẫn nộ, căm
giận, đáng bị trừng trị ở người đọc, người
nghe.

Tấm đã trải qua mấy lần hóa thân? Hãy
chỉ ra sự phát triển tự giác của Tấm để
chống lại cái ác qua những lần hóa thân
đó?
nhác, tham lam, dối trá.
Mẹ con Cám là hiện thân của cái ác.,
cướp đoạt của Tấm cả vật chất và tinh
thần.
b. Tấm vào cung và hóa thân

- Tấm đã trải qua 4 lần hóa thân để trở
lại cuộc sống con người:
- Cuộc đấu tranh giữa Tấm và mẹ con
Cám:
BẢNG ĐỐI SÁNH
Tấm Mẹ con Cám
1 - Về giỗ cha,
trèo cau, ngã
chết đuối
- Hóa thành
chim vàng anh
hót mắng Cám:
“Phơi áo chồng
ta, phơi lao phơi
sào, chớ phơi bờ
rào, rách áo
chồng tao
- Bày mưu chặt
gốc cau giết
Tấm
- Đưa Cám thế
chân Tấm
trong cung
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 23 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
Hãy chỉ ra ý nghĩa qua những lần hóa
thân của nhân vật Tấm?
2 - Chim vàng anh

bị giết
- Lông chim
biến thành 2 cây
xoan đào, cành
lá xòa xuống che
bóng mát cho
vua
- Giết chim,
cho mèo ăn
thịt, vứt lông
chim ra vườn
3 - Xoan bị chặt,
đóng khung cửi
- Tiếng cót két
của con ác trên
khung cửi: “
Cót ca cót két,
lấy tranh chồng
chị, chị khoét
mắt cho”
- Sai chặt xoan
làm khung cửi
- Sợ hãi, vứt
thoi đi
4 - Khung cửi bị
đốt.
- Từ đống tro
mọc lên cây thị.
- Đốt khung
cửi, đổ tro bên

lề đường xa
hoàng cung
5
- Tấm từ quả thi
bước ra, xinh
đẹp hơn trước.
- Gặp vua, vua
nhận ra, trở về
cung
- Muốn xinh đẹp như
Tấm
- Chết
• Ý nghĩa những lần hóa thân
- Chứng minh sức sống mãnh liệt của
Tấm, không thể bị đè nén mãi, Tấm đã đấu
tranh để giành lại cuộc sống
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 24 -
Dạy truyện cổ tích theo hướng dạy học tích cực SVTH: Phạm Thị Vân Quyên
=====================================================================
GV: Dù trải qua 4 lần hóa thân nhưng chỉ
đén lần hóa thân cuối cùng, Tấm mới trở lại
thành người và có cuộc sống hạnh phúc bên
người thân yêu.
Theo các em đâu là vẻ đẹp của lần hóa
thân cuối cùng?
GV: Tác phẩm kết thúc bằng cái chết đau
đớn của mẹ con Cám, Tấm được trở lại vị
trí xứng đáng của mình. Nhưng xung quanh
sự trả thù của Tấm có nhiều ý kiến khác

nhau.
Tấm đã trừng phạt mẹ con Cám như thế
nào?
(Câu hỏi tái hiện thảo luận chỉ giành cho
một nhóm)
Em có suy nghĩ như thế nào về sự trừng
phạt của Tấm? Theo em hành động này có
man rợ và thâm độc không? Cần hiểu vấn
đề này như thế nào?
Cho HS tự do thảo luận nhưng phải định
- Thể hiện triết lí: “ở hiền gặp lành”
trong quan niệm của nhân dân
- Thể hiện ước mơ của người lao động
về một xã hội công bằng, công lí được
thực hiện: Người lao động chăm chỉ hiền
lành sẽ được hưởng hạnh phúc.
* Hình thức hoá thân cuối cùng của
cô Tấm:
- Vẻ đẹp bình dị: cô gái thôn quê bước
ra từ quả thị
- Vẻ đẹp tươi mới, tràn trề nhựa sống:
quả thị “ mùi thơm ngát”
- vẻ đẹp nhân văn: ở hiền gặp lành
- Vẻ đẹp trí tưởng tượng phong phú của
nhân dân
c. Sự trừng phạt đối với mẹ con Cám
- Tấm sai Cám đào hố thật sâu và ngối
dưới rồi gọi người đem nước sôi giội
xuống hồ. Cám chết còng queo. Mụ dì ghẻ
uất quá, chết theo.

⇒ Hành động trả thù của Tấm phù hợp
với quan niệm dân gian: ở ác gặp ác
- Quan điểm của dân gian về cái ác: Cái
ác phải diệt trừ tận gốc, phải bị xóa bỏ
triệt để
============================================================
GVHD: Th.S Lê Ngọc Bảy - 25 -