Bài giảng môn vi sinh vật đại cương

TRNG I HC NÔNG NGHIP
KHOA CÔNG NGH THC PHM
*******











Bài ging môn hc
VI SINH VT I CNG




Thi lng : 2 Tín ch (1.5 LT-0.5 TH)
Ging viên: TS. Nguyn Th Thanh Thu

Hà ni, 2009

BÀI M U

Mc đích
: Gii thiu đi tng và nhim v ca môn hc, nhng đóng góp ca các nhà khoa
hc trong lch s phát trin VSVH. Làm rõ 4 vn đ chính đã đy các nghiên cu ti giai đon
“hoàng kim ca vi sinh vt hc”. Mô t các đc đim chung ca vi sinh vt và cách phân loi
chúng.
1. i tng và nhim v ca vi sinh vt hc
Vi sinh vt (microorganisms) là tên chung đ ch tt c các sinh vt nh bé mà mun thy rõ
chúng ngi ta phi s dng kính hin vi.
Vi sinh vt hc (Microbiology) là khoa hc nghiên cu v hình thái, cu to, đc tính sinh lý,
sinh hoá, di truyn và phân loi ca các vi sinh vt.
Gia các nhóm vi sinh vt khác nhau hu nh ch thy có s ging nhau v tính cht nh bé và
s thng nht trong phng pháp nghiên cu. Tuy nhiên chúng thuc v các nhóm phân loi
khác nhau và hu nh có rt ít quan h đi vi nhau.
Các nhóm vi sinh vt ch yu bao gm:
- Vi khun (Bacteria): theo ngha rng, nó là tên chung đ ch nhiu loi vi sinh vt thuc các b
khác nhau trong ngành Bacteria nh x khun (Actinomycetes), niêm vi khun
(Myxobacteriales), xon th (Spirochaetales), Rickettsias và Mycoplasmas. Vi khun (theo ngha
hp) không bao gm các nhóm trên.
- Nm men (Yeast, Levure) - Nm mc (Molds)
- Mt s to (Algae) - Mt s đng vt nguyên sinh (Protozoa) - Virus
2. Lc s nghiên cu vi sinh vt hc (bài đc thêm)
Có th chia lch s ca vi sinh vt hc làm 3 giai đon chính: Giai đon phát trin sm (trc
1857), giai đon hoàng kim (1857-1907) và giai đon đng thi ca VSVH (1907-nay) .
2.1. Giai đon phát trin sm ca VSVH
Giai đon này đc tính t 1857 tr v trc, đó là nhng đóng góp ca Leeuwenhoek (vi khun
hc, nguyên sinh đng vt hc, nm hc, ký sinh trùng hc và to hc)

(bài đc thêm); Linnaeus (h
thng phân loi) (bài đc thêm); Semmelweis (kim soát bnh nhim trùng); Snow (dch t hc).
2.2. Thi k hoàng kim ca vi sinh vt hc
Trong nhng nm 1857-1907, các nhà khoa hc đã gii quyt đc 4 vn đ chính và đa giai
đon này tr thành giai đon hoàng kim ca VSVH. Bao gm:
- u tranh và ph nhn thuyt t sinh (thí nghim ca Redy, Needham, Spallanzani,
Pasteur)
(bài đc thêm).
- Gii thích v hin tng lên men (thí nghim ca Pasteur, Buchner) (bài đc thêm).
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
2

- Nguyên nhân bnh tt (thí nghim ca Koch)
(bài đc thêm).
- Phng pháp đ ngn nga s nhim trùng và bnh tt (bt đu t nhng nghiên cu cu
các tin bi nh Semmelweis vi bin pháp ra tay, Lister vi k thut sát trùng,
Nightingale vi vic chm sóc sc kho, Jenner vi vaccin, Gram vi vic nhum vi
khun, cui cùng Ehrlich (1854-1915) làm ni bt giai đon này bi nhng viên “thn
dc”, có th phá hu các tác nhân gây bnh mà không gây đc vi ngi.
2.3. Giai đon đng thi ca vi sinh vt hc
(bài đc thêm và SV t tham kho).
- C s khoa hc ca các phn ng hoá sinh
- Hot đng ca gen
- Sinh hc phân t
- K thut AND tái t hp
- Liu pháp gen
3. c đim chung ca vi sinh vt
Vi sinh vt có các đc đim chung sau đây:
Kích thc nh bé
Vi sinh vt thng đc đo kích thc bng đn v

micromet (1µm= 1/1000mm hay 1/1000 000m). Virus
đc đo kích thc đn v bng nanomet
(1nn=1/1000 000mm hay 1/1000 000 000m).
Kích thc càng bé thì din tích b mt ca vi sinh
vt trong 1 đn v th tích càng ln. Chng hn
đng kính ca 1 cu khun (coccus) ch có 1µm,
nhng nu xp đy chúng thành 1 khi có th lích là 1cm3 thì chúng có din tích b mt rng
ti 6 m
2
!
Hp thu nhiu, chuyn hoá nhanh
Tuy vi sinh vt có kích thc rt nh bé nhng chúng li có nng lc hp thu và chuyn hoá
vt xa các sinh vt khác. Chng hn 1 vi khun lactic (Lactobacillus) trong 1 gi có th phân
hn 100-10 000 ln so vi khi lng ca chúng.
u kin ti u nh vy (vì thiu thc n, thiu oxy,
gii đc mt lng đng lactose ln
Sinh trng nhanh, phát trin mnh
Chng hn, 1 trc khun đi tràng (Escherichia coli) trong các điu kin thích hp ch sau 12-20
phút li phân ct mt ln. Nu ly thi gian th h là 20 phút thì mi gi phân ct 3 ln, sau 24
gi phân ct 72 ln và to ra 4 722 366,5 x10
18
t bào, tng đng vi 1 khi lng 4722 tn.
Tt nhiên trong t nhiên không có đc các đi
d tha các sn phm trao đi cht có hi ).
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
3

Có nng lc thích ng mnh và d dàng phát sinh bin d
Trong quá trình tin hoá lâu dài vi sinh vt đã to cho mình nhng c ch điu hoà trao đi cht
đ thích ng đc vi nhng điu kin sng rt khác nhau, k c nhng điu kin ht sc bt li

mà các sinh vt khác không th tn ti đc. Có vi sinh vt sng đc  môi trng nóng đn
130
0
C, lnh đn 0-5
0
C, mn đn nng đ 32% mui n, ngt đn nng đ mt ong, pH thp đn
0,5 hoc cao đn 10,7, áp sut cao đn trên 1103 at. hay có đ phóng x cao đn 750 000 rad.
Nhiu vi sinh vt có th phát trin tt trong điu kin tuyt đi k khí, có loài nm si có th
n ra acid glutamic ch
/ml dch lên men (VEDAN-Vit Nam).
núi cao, di
un hoàn C, vòng tun hoàn N, vòng tun hoàn P, vòng tun
ông (limnetic zone)
hn rt nhiu so vi các vùng khác (không khí trên mt bin,
rotrophy), t dng cht sinh
t sinh trng (auxoheterotroph)
phát trin dày đc trong b ngâm t thi vi nng đ formol rt cao
Vi sinh vt đa s là đn bào, sinh sn nhanh, s lng nhiu, tip xúc trc tip vi môi trng
sng do đó rt d dàng phát sinh bin d. Ch sau mt thi gian ngn đã có th to ra mt s
lng rt ln các cá th bin d  các h h sau. Nhng bin d có ích s đa li hiu qu rt ln
trong sn xut. Nu nh khi mi phát hin ra penicillin hot tính ch đt 20 đn v/ml dch lên
men (1943) thì nay đã có th đt trên 100 000 đn v/ml. Khi mi phát hi
đt 1-2g/l thì nay đã đt đn 150g
Phân b rng, chng loi nhiu
Vi sinh vt có mt  khp mi ni trên Trái đt, trong không khí, trong đt, trên
bin sâu, trên c th, ngi, đng vt, thc vt, trong thc phm, trên mi đ vt
Vi sinh vt tham gia tích cc vào vic thc hin các vòng tun hoàn sinh-đa-hoá hc
(biogeochemical cycles) nh vòng t
hoàn S, vòng tun hoàn Fe
Trong nc vi sinh vt có nhiu  vùng duyên hi (littoral zone), vùng nc n

và ngay c  vùng nc sâu (profundal zone), vùng đáy ao h (benthic zone).
Trong không khí thì càng lên cao s lng vi sinh vt càng ít. S lng vi sinh vt trong không
khí  các khu dân c đông đúc cao
không khí  Bc cc, Nam cc )
Hu nh không có hp cht carbon nào (tr kim cng, đá graphít ) mà không là thc n ca nhng
nhóm vi sinh vt nào đó (k c du m, khí thiên nhiên, formol. dioxin ). Vi sinh vt có các kiu dinh
dng khác nhau: t dng quang nng (photoautotrophy), d dng quang nng (photoheterotrophy),
t dng hoá nng (chemoautotrophy), d dng hoá nng (chemohete
trng (auxoautotroph), d dng ch
4. Phân loi vi sinh vt
T trc đn nay có rt nhiu h thng phân loi sinh vt. Các đn v phân loi sinh vt nói
chung và vi sinh vt nói riêng đi t thp lên cao. n v c bn trong phân loi là Loài
(Species). Trên LOÀI có Chi (Genus), H (Family), B (Order), Lp (Class), Ngành
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
4

(Phylum), và Gii (Kingdom). Hin nay trên gii còn có mt mc phân loi na gi là lnh
gii
(Domain). y là cha k đn các mc phân loi trung gian nh Loài ph (Subspecies),
Chi ph (Subgenus), H ph (Subfamily), B ph (Suborder), Lp ph (Subclass), Ngành
ph (Subphylum). Di LOÀI gm có Th (Variety), Dng (Type), Nòi hay Chng (Strain)
i ngi ta còn ghi
(bài đc thêm).
Mi loài vi khun cng nh các sinh vt khác đu đc mang mt tên khoa hc riêng. Tên này
đc đt theo danh pháp kép ca Lineaus. Trong tên này t th nht đ ch Ging, t th hai ch
tên loài. Ví d: Staphylococcus aureus.  tin theo dõi, đôi khi sau tên loà
thêm tên tác gi và nm xác đnh, ví d Staphylococcus aureus Bergey, 1939.
Th (đn v sát sau loài), dùng đ ch mt nhóm nht đnh trong mt loài nào đó, ví d
Mycobacterium tuberculosis var. bovis (vi khun lao  bò).
Dng: ch mt nhóm nh hn di th, ví d cn c vào phn ng huyt thanh mà ngi ta chia

ph cu khun Diplococcus pneumoniae thành 80 dng khác nhau, trong đó các dng I, II, III là
các dng có đc tính mnh nht.
Chng: là thut ng riêng đ ch mt loài vi sinh vt mi phân lp thun khit t mt c cht
nào đó. Lu ý các cá th trong cùng mt loài phân lp  nhng ni khác nhau cng không bao
gi hoàn toàn ging nhau, chúng có th đc coi là nhng nòi khác nhau. Các nòi thng đc
ký hiu bng nhng con s, nhng ch vit tt theo quy c riêng ca ngi nghiên cu, ví d
m, có thêm hàng nghìn loài sinh vt mi đc phát hin, trong đó có
c k đn trong s 200 000
loài vi sinh vt nói trên. S virus đã đc đt tên là khong 4000 loài.
Bacillus subtilis B.F 7687…
Ngi ta c tính trong s 1,5 triu loài sinh vt có khong 200 000 loài vi sinh vt (100 000
loài đng vt nguyên sinh và to, 90 000 loài nm, 2500 loài vi khun lam và 1500 loài vi
khun). Tuy nhiên hàng n
không ít loài vi sinh vt.
Virus là mt dng đc bit cha có cu trúc c th cho nên cha đ
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
5

BÀI C THÊM CA CHNG M U
LCH S PHÁT TRIN CA VSVH
T c xa, mc dù cha nhn thc đc s tn ti ca vi sinh vt, nhng loài ngi đã bit khá nhiu v các tác
dng ca vi sinh vt gây nên. Trong sn xut và trong đi sng, con ngi đã tích ly đc nhiu kinh nghim và
các bin pháp li dng các vi sinh vt có ích và phòng tránh các vi sinh vt có hi.
Trên nhng vt gi li t thi c Hy Lp ngi ta đã thy minh ha c quá trình nu ru. Nhng tài liu kho c
cho bit cách đây trên 6000 nm ngi dân Ai Cp  dc sông Nile đã có tp quán náu ru. Các hình v trên Kim
T Tháp cng cho thy ngh nu ru và làm bia  Ai Cp cng rt ph bin. Trong Kinh thánh cng có đon miêu
t cnh say ru ca Noé sau khi sng sót qua cn đi hng thy (cách đây trên 5000 nm).  Trung Quc ru đã
đc sn xut t thi đi vn hóa Long Sn (cách đây trên 4000 nm). Trong các ch khc trên xng, trên mai rùa
(ct giáp vn t) t thi Ân Thng (th k 17-11 TCN) ngi ta đã thy ch “tu”. Vic lên men lactic (mui da)
đc thc hin vào khong nm 3500 TCN.

Mui da, làm gim, làm tng, làm mm, làm mt, làm sa chua, p tht, p cá… đu là nhng bin pháp hu
hiu đ hoc s dng, hoc khng ch vi sinh vt phc v cho vic ch bin và bo qun thc phm. Theo sách
“Lnh nam chích quái” thì nhân dân ta t thi Hùng Vng dng nc đã bit “làm mm bng cm thú, làm ru
bng ct go”.
Vic sáng to ra các hình thc  phân, ngâm phân, ngâm đay, ngâm gai, xp i, trng luân canh các cây h đu…
đu là nhng bin pháp tài tình mà t tiên ta t lâu đã bit phát huy tác dng ca vi sinh vt trong nông nghip
V phng din phòng tr bnh tt loài ngi cng sm tích ly đc nhiu kinh nghim phong phú. Ngay t trc
Công nguyên nhng tài liu ca Hippocrate (460 – 373 TCN), ca Veron (116 – 27 TCN) ca Lucrèce (98 – 55
TCN)… đã đ cp đn bn cht sng ca các tác nhân gây ra bnh truyn nhim.
Ngi có công phát hin ra th gii vi sinh vt và cng là ngi đu tiên miêu t hình thái nhiu loi vi sinh vt là
mt ngi Hà Lan vn là ngi hc ngh trong mt hiu buôn vi. ó là Antonie van Leeuwenhoek (1632 – 1723).
Ông đã t ch to ra trên 400 kính hin vi, trong đó có cái phóng đi đc đn 270 ln. Vi nhng chic kính hin
vi cm tay, có gng hi t ánh sang, có c điu chnh đ cho vt đnh quan sát ri đúng vào tiêu đim và bng cách
ghé mt vào khe nh có gn thu kính mài ly nh xíu, Leerwenhoek đã ln lt quan sát mi th có xung quanh
mình. Nm 1674 ông nhìn thy các vi khun và đng vt nguyên sinh, ông gi là các “đng vt vô cùng nh bé”.
Ông thy các “đng vt” này có rt nhiu trogn ba rng và ông vit rng trong ming ca ông s lng ca chúng
còn đông hn c dân s ca nc Hà Lan. Nh s gii thiu ca regnier de Graaf ông đã gi đn Hc hi Hoàng gia
Anh 200 bc th, qua đó ông đã miêu t hình thái và dng chuyn đng ca nhiu loi vi sinh vt. Nhiu bài báo
ca ông đã đc dng trên tp chí Trit hc ca Hc hi Hoáng gia Anh và nm 1680 ông đã đc bu làm thành
viên ca Hc hi này. Tt c các quan sát và miêu t ca ông đã đc in thành mt b sách gm 4 tp có nhan đ
“Nhng bí mt ca gii t nhiên nhìn qua kính hin vi”.
Ch ti đu th k 19 nhng chic hin vi quang hc hoàn chnh mi ra đi vi các cng hin to ln ca G. Battista
Amici (1784 – 1860) Ernes Abbe ( 1840 – 1905), Karl Zeiss (1816 – 1888)… nm 1934 chic kính hin vi đin t
đu tiên ra đi. ó là loi kính hin vi không dùng ánh sang khuch đi nh các thu kính mà dùng 1 chùm đin t
khuch đi lên nh các đin t trng.
T thp k 60 ca th k 19 bt đu thi kì nghiên cu v sinh lí hc ca các loi vi sinh vt. Ngi có công to ln
trong vic này, ngi v sau đc coi là ông t ca vi sinh vt hc là nhà khoa hc ngi Pháp Louis Pasteur (1822
– 1895). Khó mà tóm tt đc khi lng các phát hin đ s mà L. Pasteur đã cng hin cho nhân loi.
Vit v L. Pasteur, nhà khao hc ngi Nga K.A.Timiriazev đã phân tích nh sau: “Công trình ca ông đã đem li
nhng bin đi quan trng trong c 3 b môn khoa hc ng dng kinh đin ca nhân loi. V công nghip, ông đã

đ ra các c s hp lí, vng chc cho ht thy các quá trình lên men. V nông nghip, lí lun ca ông cùng vi s
phát trin ca T.Schloesing, H. Hellriegel, S.N. Vinogradskii… đã vch ra cho các nhà nông hc nhng ánh sáng
mi v các nhim v và phng pháp c bn. V y hc… t sau khi loài ngi nuyên thy thoát đc ra khi s uy
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
6

hip ca các dã thú trong rng sâu thì trong lch s cha tng thy có s tin b nào có ý ngha quyt đnh nh các
công trình nghiên cu ca L. Pasteur.”
""Nhà bác hc c Robert Koch (1843- 1910) là ngi đã cng s mt thit vi Pasteur. Ngoài công lao to ln
phát hin ra vi khun lao, vi khun t, ông còn tìm ra phng pháp phân lp thun khit vi sinh vt trên các môi
trng đc. Hc trò ca ông là J.R. Petri (1852 – 1921) đã phát kin ra loi hp lng làm bng thy tinh. R. Koch
đã phát hin ra phng pháp nhum màu t bào vi sinh vt. V sau các k thut nhum tiêu bn đã đc ci tin bi
Ehrlich (1881), Ziehl và Neelsen (1883). Loeffler (1884), Gram (1884)… R.Koch đc nhn gii Nobel nm
1905. Ngi có công đu tiên trong vic chng minh có s tn ti ca loi vi khun nh bé hn vi khun nhiu ln
là nhà sinh lí hc ngi Nga D.I. Ivanovskii (1864 – 1920). Ông chng minh có s tn ti ca loi vi sinh vt siêu
hin vi gây ra bnh khm (mosaic)  lá thuc lá nm 1892. n nm 1897 nhà khoa hc Hà Lan M.W. Beijerinck
(1851 - 1931) gi loi vi sinh vt này là virut (virus) theo ting La tinh có ngha là “nc đc”. n nm 1917 thì
F.H. d’ Hérelle (1873 – 1949) phát hin ra các virut ca vi khun và đt tên là th thc khun (Bacteriophage).
Mc du L.Pasteur là ngi đu tiên chng minh c s khoa hc ca vic ch to vacxin (Vaccin, t gc La Tinh
Vaccinae có ngha là bnh đu mùa bò) li do bác s nông thôn ngi Anh Edward Jenner (1749-1823) đt ra. Ông
là ngi đu tiên ngh ra phng pháp chng m đu bò cho ngi lành đ đ phòng bnh đu mùa ht sc nguy
him cho tính mng con ngi.
Ngi đt nn móng cho khoa Min dch hc (Immunology) là nhà khoa hc Nga Ilya Ilitch Metchnikov (1845-
1916). Ông đã đn Paris nm 1887 đ gp L.Pasteur t nhng ngày đu xây dng Vin Pastuer Paris. Vi lý thuyt
“thc bào” ni ting ông đã nhn đc gii thng Nobel nm 1908 (cùng vi P.Ehrlich).
Cn phi nói lên công lao ca nhà khoa hc ngi Anh J.Lister (1827-1912), ngi đã đ xut ra vic s dng các
hóa cht dit khun và vic s dng phng pháp vô trùng trong phu thut.
Nhà khoa hc Pháp gc Nga S.N.Vinogradskii (1856-1953) là ngi đu tiên phát hin ra vi khun st (1880), vi
khun lu hunh (1887), vi khun nitrat hóa (1890). Nhà khoa hc Hà Lan M.W.Beijerinck (1851-1931) là ngi
đu tiên phân lp đc vi khun nt sn Rhizobium (18880, vi khun c đnh đm hiu khí Azotobacter (1901), vi

khun lên men butilic, vi khun phân gii pectin và nhiu nhóm vi khun khác.
Ngi đu tiên phát hin ra cht kháng sinh là bác s ngi Anh Alexander Fleming (1881-1955). Nm 1928 ông
là ngi đu tiên tách đc chng nm sinh cht kháng sinh penixilin, m ra mt k nguyên mi cho kh nng đy
lùi nhanh chóng các bnh nhim khun . Ông đc nhn gii thng Nobel nm 1945 (cùng vi B.E.chain và
H.W.Florey). Nm 1944 nhà khoa hc M gc Nga S.A.Waksman phát hin ra Streptomixin và đc nhn gii
thu7ng3 Nobel vào nm 1952. Hàng lot các cht kháng sinh quan trng khác đã đc lien tip phát hin và ng
dng vào các nm tip sau: baxitraxin (1945), cloramphenicol (1947), polimixin (1947), clotetraxiclin (1948),
xephalosporin (1948), neomixin (1949), eritromixin (1952), grizeofulvin (1959), gentamixin (1963), kasugamixin
(1964), bleomixin (1965), valiđaxin (1970)…
Nm 1897 Eduard Buchner (1860 – 1917) ln đàu tiên chng minh đc vai trò ca enzyme trong quá trình lên
men ru. Ông đã nghin nát t bào nm men bng cát thch anh và ly cht dch vô bào chit rút t men đa vào
mt dung dch cha 37% đng, sau na gi đã th sn sinh CO2 và ru etylic. Khoa hc v enzyme hình thành
và phát trin nh hang lot thành công tip theo: Nm 1897 B. Bertrand phát hin ra và đt tên cho nhóm coenzyme;
A. Haeden và Young cô đc đc mt nhóm coenzyme gi là cozimaza ( sau này đc xác đnh là NAD –
nicotinamid adenin dinucleotid) vào nm 1905; Sorensen chng minh nh hng ca pH đn hot đng ca enzyme
(1909); Neuberg đ xut con đng hóa hc ca quá trình lên men (1912); Betalli và Stern khám phá ra
dehidrogenaza (1912) ; Warburg nghiên cu v enzyme tham gia vào quá trình hô hp; Michaelis và Mentan đ
xut ra đng hc ca hot đng ca enzyme (1913) ; J.B. Sumner (1887 – 1955) đot gii Nobel nm 1946, ln đu
tiên kt tinh đc mt enzyme và chng minh bn cht protein ca enzyme ureaza này (1929), tripsin (1931),
chimochipsin (1933) ; Kelin phân lp đc xitocrom c (1933) ; H.A.Krebs và Henselei khám phá ra chu trình ure
(1933) ; Embden và Meyerhof chng minh quá trình phân gii đng (1933), Kuhn xác đnh vitamin B2 là 1 thành
phn ca enzyme vàng (1935) ; H.A.Krebs tìm ra chu trình axit citric (1937), gii Nobel 1953 cùng vi F.A.
lipmann; Lipmann xác đnh vai trò trung tâm ca ATP trong quá trình vn chuyn nng lng (1939 – 1941) ; G.W.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
7

Beadle và E.L. Tatum chng minh lý thuyt “1gen – 1 enzyme” (1940, gii Nobel 1958 cùng vi J. lederberg) ; A.
Kornberg khám phá ra ADN polimeraza (gii Nobel 1959 cùng vi S.Ochoa).
Tính đn nm 1984 ngi ta đã bit đn 2477 loi enzyme khác nhau và enzyme đã có mt trong rt nhiu hot
đng sn xut và đi sng ca con ngi. Cùng vi vic s dng enzyme bt đng, công ngh enzyme đã tr thành

mt trong các mi nhn ca Công ngh sinh hc…
Nm 1970 mt s nhà bác hc (H.O. Smith, K.W.Wilkox, T.J. Kelly ln đàu tiên tách đc loi emzyme có kh
nng ct ADN  nhng v trí xác đnh. Nm 1972 nhóm bác hc M H. Boyer, P. berg, S.N. Cohen ln đu tiên
tng hp ra đc mt ADN theo ý mun, ngi ta gi là ADN tái t hp. Trong khong 1975 – 1977 nhóm bác hc
M F. Sanger, và W. Gilbert (gii Nobel 1980) và A. Maxam phát hin ra mt k thut cho phép xác đnh nhanh
chóng trt t các nucleotit trong AND.
Nm 1978 ln đ tiên sn xut ra insulin ( cha bnh tiu đng) bng công ngh gen (dùng vi khun đã đc ghép
gen mã hóa vic sinh tng hp ra insulin. Nm 1982 thuc insulin tái t hp đc M và Anh cho phép ng dng
rng rãi. Cng vào nm này ngi ta đã ch to thành công kích t sinh trng ngi . Nm 1988 J.D. Watson nhn
ch trì D án h gen ngi vi kinh phí đc Chính ph M đàu t là 3 t USD. Nm 1996 hoàn thành vic khám
phá h gen ca men ru (Saccharomyces cerevisiae). Nm 1997 Jan Wilmut và các cng s  Vin nghiên cu
Roslin, gn Edinburg (Scotland) ln đu tiên cho ra đi cu Dolly bng k thut sinh sn vô tính không cn ti quá
trình th tinh.
Ngày 26/6/2000 cùng mt lúc các nhà khoa hc thuc hai nhóm nghiên cu đc lp là nhóm Consortium ca F.
Collins và nhóm Celera Genomics ca Vainter đã công b vic khám phá ra hu nh toàn b gen ca
ngi.""(Theo sách Vi sinh vt hc ca Nguyn Lân Dng)
Vi sinh vt hc là mt ngành khoa hc có tc đ phát trin mnh m, nhiu gii thng Nobel đã đc trao cho các
nhà vi sinh vt hc hoc nhng công trình nghiên cu trên đi tng vi sinh vt.
Ngày nay, vi sinh vt hc đã phát trin rt sâu vi hàng trm nhà bác hc có tên tui và hàng chc ngàn ngi tham
gia nghiên cu. Các nghiên cu đã đi sâu vào bn cht ca s sng  mc phân t và di phân t, đi sâu vào k
thut cy mô và tháo lp gene  vi sinh vt và ng dng k thut tháo lp này đ cha bnh cho ngi, gia súc, cây
trng và đang đi sâu vào đ gii quyt dn bnh ung th  loài ngi.

Mt s các mc quan trng

1546- Girolamo Fracastoro (1478, 1553). cho rng các c th nh bé là tác nhân gây ra bnh tt. Ông vit bài th
Syphilis sive de morbo gallico (1530) và t ta đ ca bài th đó, ngi ta dùng đ đt tên bnh
1590-1608- Zacharias Janssen ln đu tiên lp ghép kính hin vi.
1676- Antony van Leeuwenhoek (1632-1723) hoàn thin kính hin vi và khám phá ra th gii vi sinh vt (mà ông
gi là anmalcules).

1688- Nhà vn vt hc ngi Ý Francisco Redi công b nghiên cu v s phát sinh t nhiên ca giòi.
1765-1776- Spallanzani (1729-1799) công kích thuyt Phát sinh t nhiên
1786- Müller đa ra s phân loi đu tiên v vi khun
1798-
Edward Jenner ngh ra phng pháp chng m đu bò đ phong nga bnh đu mùa
1838-1839- Schwann và Schleiden công b Hc thuyt t bào.
1835-1844- Basi công b bnh ca tm do nm gây nên và nhiu bnh tt khác do vi sinh vt gây nên.
1847-1850- Semmelweis cho rng bnh st hu sn lây truyn qua thy thuc và kin ngh dùng phng pháp vô
khun đ phòng bnh.
1849- Snow nghiên cu dch t ca bnh t  vùng London.
1857-
Louis Pasteur
(1822-1895) chng minh quá trình lên men lactic là gây nên bi vi sinh vt.
1858- Virchov tuyên b t bào đc sinh ra t t bào.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
8

1861- Pasteur chng minh vi sinh vt không t phát sinh nh theo thuyt t sinh.
1867- Lister công b công trình nghiên cu v phu thut vô khun.
1869- Miescher khám phá ra acid nucleic.
1876-1877- Robert Koch (1843-1910) chng minh bnh than do vi khun Bacillus anthracis gây nên.
1880- Alphonse Laveran phát hin ký sinh trùng Plasmodium gây ra bnh st rét.
1881- Robert Koch nuôi cy thun khit đc vi khun trên môi trng đc cha gelatin.
Pasteur tìm ra vaccin chng bnh than.
1882- Koch phát hin ra vi khun lao - Mycobacterium tuberculosis.
1884- Ln đu tiên công b Nguyên lý Koch.
Elie Metchnikoff (1845-1916) miêu t hin tng thc bào (phagocytosis)
- Trin khai ni kh trùng cao áp (autoclave)
- Trin khai phng pháp nhum Gram.
1885- Pasteur tìm ra vaccin chng bnh di.

Escherich tìm ra vi khun Escherichia coli gây ra bnh tiêu chy.
1886- Fraenkel phát hin thy Streptococcus pneumoniae gây ra bnh viêm phi.
1887- Richard Petri phái hin ta cách dùng hp lng (đa Petri) đ nuôi cy vi sinh vt.
1887-1890- Winogradsky nghiên cu v vi khun lu hunh và vi khun nitrat hoá.
1889- Beijerink phân lp đc vi khun nt sn t r đu.
1890- Von Behring làm ra kháng đc t chng bnh un ván và bnh bch hu.
1892- Ivanowsky phát hin ra mm bnh nh hn vi khun (virus) gây ra bnh khm  cây thuc lá.
1894- Kitasato và
Yersin khám phá ra vi khun gây bnh dch hch (Yersina pestis).
1895- Bordet khám phá ra B th (complement)
1896- Van Ermengem tìm ra mm bnh ng đc tht (vi khun Clostridium botulinum).
1897- Buchner tách ra đc các men (ferments) t nm men (yeast).
Ross chng minh ký sinh trùng st rét lây truyn bnh qua mui.
1899- Beijerink chng minh nhng ht virus đã gây nên bnh khm  lá thuc lá.
1900- Reed chng minh bnh st vàng lây truyn do mui.
1902- Landsteiner khám phá ra các nhóm máu
1903- Wright và cng s khám phá ra Kháng th (antibody) trong máu ca các đng vt đã min dch.
1905- Schaudinn và Hoffmann tìm ra mm bnh giang mai (Treponema pallidum).
1906- Wassermann phát hin ra xét nghim c đnh b th đ chn đoán giang mai.
1909- Ricketts chng minh bnh St ban núi đá lan truyn qua ve là do mm bnh vi khun (Rickettsia rickettsii).
1910- Rous phát hin ra ung th  gia cm.
1915-1917- D’Herelle và Twort phát hin ra virus ca vi khun (thc khun th)
1921-
Fleming khám phá ra lizôzim (lysozyme).
1923-Xut bn ln đu cun phân loi Vi khun (Bergey’s Manual)
1928- Griffith khám phá ra vic bin np (transformation)  vi khun.
1929- Fleming phát hin ra penicillin.
1931- Van Niel chng minh vi khun quang hp s dng cht kh nh ngun cung cp electron và không sn sinh ôxy.
1933- Ruska làm ra chic kính hin vi đin t đu tiên.
1935- Stanley kt tinh đc virus khm thuc lá (TMV).

Domag tìm ra thuc sulfamide.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
9

1937- Chatton phân chia sinh vt thành hai nhóm: Nhân s (Procaryotes) và Nhân tht (Eucaryotes).
1941- Beadle và Tatum đa ra gi thuyt mt gen- mt enzym.
1944- Avery chng minh ADN chuyn thông tin di truyn trong quá trình bin np.
1946- Lederberg và Tatum khám phá ra quá trình tip hp (conjugation)  vi khun.
1949- Enders, Weller và Robbins nuôi đc virus Polio (Poliovirus) trên mô ngi nuôi cy.
1950- Lwoff xác đnh đc các thc khun th tim tan (lysogenic bacteriophages).
1952- Hershey và Chase chng minh thc khun th tiêm ADN ca mình vào t bào vt ch (host).
Zinder và Lederberg khám phá ra quá trình ti np (transduction)  vi khun.
1953- Frits Zernike Làm ra kính hin vi tng phn pha (phase-contrast microscope).
Medawar khám phá ra hin tng nhn min dch (immune tolerance).
Watson và Crick khám phá ra chui xon kép ca ADN
1955- Jacob và Monod khám phá ra yu t F là mt plasmid.
Jerne và Burnet chng minh lý thuyt chn lc clone (clonal selection).
1959- Yalow trin khai k thut Min dch phóng x.
1961- Jacob và Monod gii thiu mô hình điu hoà hot đng gen nh operon.
1961-1966- Nirenberg, Khorana và cng s gii thích mã di truyn.
1962- Porter chng minh cu trúc c bn ca Globulin min dch G.
Tng hp đc quinolone đu tiên có tác dng dit khun (acid nalidixic).
1970- Arber và Smith khám phá ra enzym gii hn (restriction endonuclease)
Temin và Baltimore khám phá ra enzym phiên mã ngc (reverse transcriptase)
1973- Ames trin khai phng pháp vi sinh vt hc đ khám phá ra các yu t gây đt bin (mutagens).
Cohen, Boyer, Chang và Helling s dng vect plasmid đ tách dòng gen  vi khun.
1975- Kohler và Milstein phát trin k thut sn xut các kháng th đn dòng (monoclonal antibodies).
1977- Woese và Fox tha nhn Vi khun c (Archaea) là mt nhóm vi sinh vt riêng bit.
Gilbert và Sanger trin khai k thut gii trình t ADN (DNA sequencing)
1979-Tng hp Insulin bng k thut tái t hp ADN.

Chính thc ngn chn đc bnh đu mùa.
1980- Phát trin kính hin vi đin t quét
1982- Phát trin vaccin tái t hp chng viêm gan B.
1982-1983- Cech và Altman phát minh ra ARN xúc tác.
1983-1984- Gallo và Montagnier phân lp và đnh loi virus gây suy gim min dch  ngi.
Mulli trin khai k thut PCR (polymerase chain reaction).
1986- Ln đu tiên ng dng trên ngi vaccin đc sn xut bng k thut di truyn (vaccin viêm gan B).
1990- Bt đu th nghim ln đu tiên liu pháp gen (gene-therapy) trên ngi.
1992- Th nghim đu tiên trên ngi liu pháp đi ngha (antisense therapy).
1995- Hoa K chp thun s dng vaccin đu gà.
Gii trình t h gen ca vi khun Haemophilus influenzae.
1996- Gii trình t h gen ca vi khun Methanococcus jannaschii.
Gii trình t h gen nm men.
1997- Phát hin ra loi vi khun ln nht Thiomargarita namibiensis;
Gii trình t h gen vi khun Escherichia coli.
2000- Phát hin ra vi khun t Vibrio cholerae có 2 nhim sc th riêng bit.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
10




Janssen Leeuwenhoek (1632-1723) Pasteur (1822-1895)

Kính hin vi ca Leeuwenhoek

Bút tích miêu t vi sinh vt ca Leeuwenhoek
Thí nghim bình c cong đ phn đi thuyt t sinh
(Pasteur)

Robert Koch (1843-1910) Vi khun lao chp qua kính hin vi Elie Metchnikoff (1845-1916)


Alexander Fleming (1881-1955) Nm Penicillium sn sinh penicillin

VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
11

S XUT HIN CA KÍNH HIN VI
Vào nm 1960, Galileo ngi đu tiên dùng vin kính và nhng dng c quang hc đ quan sát thiên vn; vic
đó đã c v mi ngi lao vào nghiên cu.
- Nhà t nhiên hc Hàlan, Jean Swammerdam (1637- 1680) đc coi là nhà gii phu vi th li lc. Ông rt ni
ting nh nhng nghiên cu gii phu v côn trùng và nhng bc v chi tit xut sc ca mình. S phát hin ra các
t bào cc nh l lng trong máu, làm cho máu có màu đ thuc v Swammerdam (ngày nay ta gi là hng cu hay
eritroxit).
- Nhà thc vt hc Anh Griu (1641-1712) nghiên cu cu to ca thc vt di kính hin vi và đc bit chú ý ti
các c quan sinh sn. Ông đã mô t cu to ca tng ht phn.
- Nhà gii phu hc Hàlan, Regnier de Graaf (1641-1673) đã tin hành nghiên cu trên đng vt. Ông đã nghiên
cu cu to tinh vi ca tinh hoàn và bung trng, nht là mô t dng túi  trong bung trng mà đn nay đc gi là
nang Graf (bao trng).
- Song nhng phát hin ca nhà sinh lý hc Ý, Maxrcello Malpighi (1628 - 1694) là có giá tr xut sc nht. Khi
nghiên cu phi ch, ông đã phát hin ra mng li phc tp ca nhng mch máu nh bé nht (vi huyt qun). Sau
khi theo dõi nhng mch máu nh ghép thành nhng mch máu ln, Malpighi đã khng đnh rng nhng mch máu
ln trong trng hp này là tnh mch, còn trng hp khác là đng mch.
Gi thit ca Harvey là đúng: Ðng mch và tnh mch tht s ni vi nhau thành mng li mch máu cc k nh
đn ni mt thng không nom thy đc. Nhng mch máu nh bé đó gi là mao mch. S phát hin v đi đó
khng đnh hoàn toàn hc thuyt tun hoàn máu ca Harvey vào nm 1661 (bn nm sau khi nhà bác hc Anh v
đi đó t trn).

Nhng đem li ting tm cho kính hin vi li không phi là Malpighi mà là mt nhà buôn Hà lan, Anthony van
Leeuwenhuck (1632 - 1723) vì kính hin vi là vt gii trí ca ông.
Leeuwenhuck dùng nhng thu kính bình thng có kích thc rt nh đc ch to bng th thy tinh tt nht.
Ông ht sc thn trng mài nhn thu kính cho đn khi đt đn đ phóng đi chính xác 200 ln. Nh thu kính
Leeuwenhuck đã quan sát đc tt c nhng gì mà ông có trong tay. Ông theo dõi d dàng s chuyn đng ca máu
trong mao mch ca nòng nc và có th mô t nhng ht máu đ và mao mch mt cách t m và chính xác hn
ngi đu tiên phát hin ra máu và mao mch là Swammerdam và Malpighi. Ln đu tiên mt ngi giúp vic ca
Leeuwenhuck đã thy trong tinh dch có tinh trùng - vt th nh bé, ging nhu con nòng nc.
Nhng khi quan sát mt git nc cng, Leeuwenhuck đã khám phá ra mt điu k l nht trong đó có cha nhng
vt cc k nh nhng tuy th vn có đy đ du hiu ca s sng. Ðó là nhng tiu đng vt (theo Leeuwenhuck)
mà ngày nay chúng ta bit đó là nguyên sinh vt. Mt th gii bí n vô cùng phong phú đã hin ra trc mt ngc
nhiên ca các nhà nghiên cu. Nh th là đã đt c s cho môn vi sinh vt hc (nghiên cu nhng c th sng
không nom thy đc bng mt thng).
Nm 1683, Leeuwenhuck đã phát hin ra nhng vt còn nh hn c nguyên sinh đng vt. Song s mô t nhng vt
còn m h, vì th không đ bng chng đ hoàn toàn tin tng rng ln đu tiên trong lch s loài ngi,
Leeuwenhuck là ngi đã thy nhng sinh vt mà sau này ngi ta gi là vi khun.
Vic ci tin kính hin vi ca R. Huc - nhà bác hc Anh, Robok Huc (1635 - 1703) đã cho phép hoàn thành nhiu
thí nghim khoa hc tinh vi. Nm 1665, ông đã xut bn cun sách " Hin vi hc", trong đó có th tìm thy nhng
bc v phác ha nhng vt có kích thc hin vi. Lý thú nht là vic nghiên cu cu to ca bc bn vì đã nêu rõ
bc bn kt cu bng mt khi nhng ô hình ch nht nh bé, mà Huc gi là các t bào. Phát hin này có nhng
ting vang ln.
Trong th k 17, k thut soi kính hin vi nm trong thi k suy thoái: hiu qu ca kính hin vi đt ti gii hn thp. Ch
vào nm 1773, gn 100 nm sau nhng quan sát đu tiên ca Leeuwenhuck, nhà đng vt hc Ðanmch, Ottle Frederic
Mule (1730 - 1784) mi thy vi khun rõ đn ni ông có th mô t đng nét và hình dng ca mt s vi khun.


VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
12

HIN TNG T SINH

Cách đó không lâu, ngi ta thy nhng sinh vt ging nh giun hoc sâu sinh ra t tht thi hoc trong cht cn bã.
 nhng ch d bn, hôi thi thng có nhiu rui mui.  ch ti tm, ngóc ngách thng có nhiu chut.  ch
lá xanh non thng có nhiu sâu b. S "xut hin" vt sng t vt cht không sng nh vy đc gi là hin tng
t sinh. T nhn xét đó, do trình đ có hn, cho đn th k 16, ngi ta vn ngh rng có hai cách sinh sn: Sinh sn
t b m và sinh sn t môi trng, tc là t nhiên sinh ra- hin tng t sinh. Mà dòi ca rui xut hin trong tht
thi là mt ví d kinh đin.
Francesco Redi (1626 - 1698) thy thuc ngi Ý, thm nhun quan đim ca Harvey bác b cái thuyt " Tht ôi
sinh ra dòi" đã tin hành thí nghim sau đây vào nm 1668: Ly mt tm vi màn mng bc kín tht li, không cho
rui đn đu vào tht =>Tht có ôi nhng không thy dòi xut hin trên tht.
Nu ly trng rui đ lên vi màn đó ri b vào tht => trng đó li sinh ra dòi. Nh vy theo Redi, mi vic đã rõ
ràng: Dòi chính là u trùng ca rui. Tht chng qua là cái t đ dòi sng và phát trin mà thôi.
Cng nh vy, vách đá là cái t m t đ cóc d dàng sinh sng vì  đó có nhiu sâu b, môi trng m t mát
m và kín đáo. Con b que sng đc d dàng trên cây xanh vì  đó có nhiu lá non và thc n tt cho nó. Th thôi!
Làm gì có chuyn t nhiên sinh ra! Mun có chut con phi có chut cha m. Chut cha m do chut ông bà sinh ra.
C nh th chut sinh sôi ny n t th h này đn th h khác. Thuyt t nhiên sinh ra rõ ràng là hoang đng và
phn khoa hc, phn thc t.
Vn đ t sinh tr thành mt b phn tranh lun tng đi rng rãi, đc bit gay go trong cui th k 18.
Ði vi ngi duy vt cho rng gii vô sinh và gii hu sinh ch tuân theo mt s quy lut nht đnh thì vi sinh vt
đc bit là lý thú vì chúng là cu ni đc đáo gia vt cht sng và vt cht không sng. Ngi sinh lc lun k sau
đó đã ph nhn hoàn toàn kh nng t sinh theo h gia nhng dng sng đn gin nht và gii vô tri có mt
khong cách không th vt xa đc. Nu chng minh đc vi sinh vt đc to thành t vt cht không sng thì
ngi ta đã xây xong nhp cu đó.
Nhng trong sut th k 17 ch đng v vn đ t sinh ca nhng ngi sinh lc lun và nhng ngi duy vt vn
cha đc phân bit rõ ràng, bi vì đóng vai trò nht đnh  đây có c nhng nguyên nhân tôn giáo. Ðôi khi nhng
ngi sinh lc lun, thng khá bo th trong các vn đ tôn giáo, đã buc phi ng h quan nim vt cht sng
phát trin t vt cht không sng mà trong thánh kinh đã ghi chép.
Linh mc John Abbe Needham (1713 - 1781) Nhà t nhiên hc Anh, đã đi đn kt lun tng t vào nm 1748.
Ông đã làm thc nghim rt đn gin bng cách nu sôi canh tht cu => rót canh vào ng nghim và đy np li =>
qua vài ngày vi sinh vt xut hin đy trong canh tht.
Nhà sinh hc ngi Ý- Lazzaro Spanllanzani (1729 - 1799) t ra hoài nghi đi vi thí nghim đó; ông gi thit

rng trong thí nghim ca Needham, thi gian đun sôi cha đ đ kh trùng. Spanllanzani đun sôi canh tht trong
bình hp c trong thi gian 30 - 40 phút và hàn ming li thì không thy vi sinh vt xut hin na. Nhiu ngi cho
rng nguyên nhân ch yu không phi do cách ly vi th gii vi sinh vt bên ngoài mà là do cách ly vi oxy không
khí, mt cht rt cn thit cho quá trình t sinh ca vi sinh vt.
 chm dt cuc tranh lun gay gt này, vin Hàn lâm khoa hc Pháp đã treo gii thng ln cho ai hoc chng
minh, hoc ph nhn đc thuyt t sinh. n nm 1862 gii thng đã đc trao cho Louis Pasteur v nhng thí
nghim sc xo ca ông. Pasteur đã đun dch hu c trong bình thu tinh, sau đó kéo dài ng thành hình ch S,
không khí có th đi t ngoài vào nhng tt c bi bm mang theo vi sinh vt đu b bám li trên c hình ch S. Ch
khi nào đp v c bình mi thy có vi sinh vt phát trin trong dch hu c. Pasteur còn chng minh đc nu ly
máu mt cách vô trùng thì có th gi cho máu không b thi ngay c khi không đun nóng.

VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
13

LOUIS PASTEUR (1822-1895) VÀ CÁC NGHIÊN CU CA ÔNG
Louis Pasteur sinh ngày 27/12/1882  Dole, mt vùng ca Jura, Pháp. Khám phá ca ông cho rng hu ht các bnh
nhim trùng là do nhng mm bnh, mang tên "lý thuyt v mm bnh", là mt trong nhng khám phá quan trng
nht trong lch s y hc. S nghip ca ông tr thành nn móng cho ngành vi sinh, và là ct mc đánh du bc
ngot ca y hc hin đi.
S nghip ca Pasteur

Mi khám phá trong s nghip ca Pasteur đu là nhng mt xích ca mt chui không tách ri bt đu bng tính
bt đi xng phân t và kt thúc bng phòng bnh di, theo con đng nghiên cu trên men, tm, bnh ca ru và
bia, vô trùng và vaccin.
T tinh th hc ti phân t bt đi xng
Nm 1847  tui 26, Pasteur tin hành công trình đu tiên v tính bt đi xng phân t, nêu lên cùng mt lúc các
nguyên lý ca tinh th hc, hóa hc và quang hc. Ông đã đ ra đnh lut c bn: tính bt đi xng phân chia th
gii hu c vi th gii vô c. Nói mt cách khác, các phân t bt đi xng luôn là sn phm ca sinh th sng.
Công trình ca ông tr thành c s cho mt ngành khoa hc mi - ngành hóa hc lp th.
Nghiên cu s lên men và s t sinh

Theo yêu cu ca mt nhà sn xut ru tên là Bigo  min bc nc Pháp, Pasteur bt đu nghiên cu xem ti sao
ru li b nhim nhng cht ngoài ý mun trong quá trình lên men. Ông đã sm chng minh đc rng mi giai
đon ca quá trình lên men đu liên quan vi s tn ti ca mt loi vi sinh vt đc thù hay con men - mt sinh vt
mà ngi ta có th nghiên cu bng cách nuôi cy trong mt môi trng vô trùng thích hp. Nhn đnh sáng sut
này là c s ca ngành vi sinh.
Pasteur đã giáng mt đòn quyt đnh vào thuyt t sinh, hc thuyt đã tng tn ti trong 20 th k cho rng cuc
sng có th t này sinh t nhng cht liu hu c. Ông cng phát trin lý thuyt mm bnh. Cùng thi gian này, ông
khám phá ra s tn ti ca s sng trong điu kin không có oxy: "Lên men là hu qu ca s sng không có không
khí". Khám phá v s sng ym khí đã m ra con đng nghiên cu nhng mm bnh gây nhim trùng huyt và
bnh hoi th, cùng vi nhiu bnh nhim trùng khác. Nh Pasteur, ngi ta có th phát minh ra nhng k thut
tiêu dit vi khun và kim soát ô nhim.
K thut "tit trùng kiu Pasteur"
Hoàng đ Napoleon III đã đ ngh Pasteur nghiên cu nhng bnh nh hng đn ru đang gây thit hi cho
ngành sn xut ru. Nm 1864, Pasteur ti khu vn nho  Arbois đ nghiên cu vn đ này. Ông đã chng minh
rng bnh ca ru là do vi sinh vt gây ra, nhng vi sinh vt này có th b tiêu dit bng cách đun nóng ru đn
nhit đ 55
o
C trong vài phút. áp dng cho bia và sa, cách x lý này, đc đt tên là "tit trùng kiu Pasteur" đã
nhanh chóng thông dng trên khp th gii.
Nghiên cu bnh nhim trùng  ngi và đng vt
Nm 1865, Pasteur bt đu nghiên cu nhng bnh ca tm đang làm ln bi ngành tm t  Pháp. Ông đã tìm ra tác
nhân gây bnh và cách lan truyn nhng tác nhân này - theo qui lut lây và di truyn - và cách ngn nga bnh. B
sung thêm nghiên cu v s lên men, gi đây ông có th khng đnh mi bnh là do mt vi khun đc trng gây ra và
nhng vi khun này là nhng yu t ngoi lai. Vi hiu bit này, Pasteur có th đt ra nhng qui tc c bn ca tit
trùng. Ngn nga đc lây nhim, phng pháp tit trùng ca ông đã cách mng hóa ngành ngoi khoa và sn khoa.
T nm 1877-1887, Pasteur vn dng c s vi sinh hc vào cuc chin chng các bnh nhim trùng. Ông tip tc
tìm ra ba vi khun gây bnh cho ngi: t cu, liên cu và ph cu.
iu tr và phòng nga bnh di
Louis Pasteur đã tìm ra phng pháp làm yu các vi sinh vt đc là c s cho chng nga. Ông đã phát trin các
vaccin chng bnh t  gà, bnh than và bnh ln đóng du. Sau khi nm vng phng pháp chng nga, ông đã áp

dng khái nim này vào bnh di. Ngày 6/7/1885, ln đu tiên Pasteur đã th phng pháp điu tr bnh di ca
mình cho ngi: bé Joseph Meister đã đc cu sng.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
14

Thành lp Vin Pasteur
Ngày 1/3/1886, Pasteur trình bày kt qu phng pháp điu tr bnh di ca ông trc Vin Hàn lâm Khoa hc Pháp và
kêu gi thành lp mt trung tâm vaccin di. ông đo dân chúng và cng đng quc t đã vn đng tài tr cho vic xây
dng Vin Pasteur, mt vin nghiên cu t đu tiên đc Tng thng pháp Jules Gresvy công nhn nm 1887 và đc
ngi k nhim ông là Sadi Carnot khánh thành nǎm 1888. Theo mong c ca Pasteur, Vin đc xây dng thành mt
c s điu tr bnh di, mt trung tâm nghiên cu các bnh nhim trùng và mt trung tâm ging dy.
Nhà khoa hc 66 tui đã dành trn 7 nm cui cùng ca cuc đi cho Vin nghiên cu vn mang tên ông. Trong
thi gian này, Pasteur cng đc hng nim vui ca danh ting và đc tôn vinh khp th gii bng nhng huân
huy chng có uy tín.
Niên biu v mt s cng hin quan trng ca L. Pasteur v vi sinh vt hc
Nm Cng hin
1854-1864 Chng minh nhiu quá trình lên men (etylic, lactic, acetic…) là do VSV gây nên
1862 Nhn gii thng đc bit ca Vin hàn lâm khoa hc Pháp v vic ph đnh hc thuyt t sinh
1863 Chng minh vi khun là ngun gc ca bnh than
1865 Phát hin ra nguyên nhân ca bnh bào t trùng  tm và đ xut các bin pháp phòng tránh
1877 Phát hin các phy khun gây bnh
1880 Phát hin t cu khun gây bnh
1880 Phát hin các liên cu khun gây bnh
1880 Tìm ra vaccine chng bnh dch t gà nh s dng vi khun đã chuyn sang dng mt đng lc
1880 Phát hin não mô cu khun (cùng vi Chamberland, Roux và Thuillier)
1881 Tìm ra vaccine chng bnh than
1883 Phát hin t huyt khun ln (cùng vi Thuillier)
1880-1885
Nghiên cu vaccine chng bnh di. Ngày 6/7/1885, em bé 9 tui Joseph Meister là ngi đu
tiên đc cu sng nh vaccine chng di ca Pasteur

1888 Tr thành vin trng đu tiên ca Vin Pasteur  Paris (cho đn khi qua đi)
Con ngi ca t do và nghiêm ngt
S nghip ca Pasteur không phi đn gin là phép cng nhng khám phá ca ông. Nó còn tiêu biu cho cuc cách
mng phng pháp lun khoa hc. Pasteur đt lên trên ht hai nguyên tc không th bàn cãi ca nghiên cu hin đi:
t do sáng to nht thit phi đi vi th nghim nghiêm ngt. Ông dy các hc trò ca mình: "ng có đa ra điu
gì mà anh không th chng minh bng thc nghim"
Louis Pasteur là ngi theo ch ngha nhân vǎn, luôn luôn làm vic theo hng ci thin đa v ca con ngi.
Ông là mt ngi t do cha bao gi ngp nng khi nhn nhng vn đ mà trong thi đi ca ông ngi ta vn
thng cho rng chúng s tht bi.
Ông đc bit coi trng vic ph bin kin thc và ng dng nghiên cu. Trong cuc đi ca mt nhà khoa hc, lý
thuyt và phng pháp Pasteur đã đc đa vào thc tin vt xa khi biên gii ni Pháp.
Nhn thc đy đ tm quan trng quc t ca s nghip ông, các hc trò ca Pasteur đã đi khp th gii ti bt c ni nào
cn đn s giúp đ ca h. Nm 1881, Vin Pasteur ngoài nc Pháp đu tiên đc thành lp  Sài gòn (nay là Thành
ph H Chí Minh, Vit Nam), m đu cho mng li các Vin Pasteur quc t.
Ông đã làm thay đi vnh vin th gii, t quc quê hng ông và c th gii luôn coi ông là mt ân nhân ca nhân loi.
S tin b ca nhân loi
"Tôi cu khn các bn dành s quan tâm cho nhng lãnh đa thiêng liêng rt nhy cm có tên là các phòng thí
nghim. Mong sao nhng lãnh đa này s nhiu hn và chúng s đc tô đim đ tr thành nhng ngôi đn ca
tng lai, ca thnh vng và sc khe. ây là ni nhân loi s ln lên, vng mnh và hoàn thin.  đây, loài
ngi s hc cách đc đc s phát trin và s hài hòa cá nhân trong nhng công vic ca t nhiên, trong khi
công vic ca chính loài ngi li thng man r, cung tín và phá hoi"
- Louis Pasteur

VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
15

ROBER KOCH
Heinrich Hermann Robert Koch (1843 -1910) là mt bác s và nhà sinh hc
ngi c. Ông ni ting nh mt ngi đã tìm ra trc khun bnh than
(1877), trc khun lao (1882) và vi khun bnh t (1883) đng thi là ngi

đã phát biu nguyên tc Koch. Ông đã đc trao gii Nobel dành cho Sinh lý
và Y hc cho các công trình v bnh lao vào nm 1905. Ông cng đc coi là
mt trong s nhng ngi đt nn móng cho vi khun hc.
Tiu s
Robert Koch sinh vào ngày 11 tháng 12 nm 1843 ti Clausthal, trên núi
Upper Harz, c. Là con trai ca mt ngi k s m, ông làm b m phi
kinh ngc khi nói vi h rng ông đã t hc đc bng mt t báo. ó là du
n đu tiên v s thông minh và tính kiên trì v mt phng pháp – nhng đc
tính đã theo ông trong sut cuc đi sau này. Ông hc  mt trng cp 3 đa
phng (trng Gymnasium).  đó ông đã th hin mi quan tâm ti sinh hc, và cng nh b, ham mun mnh
m đi du lch khám phá.
Nm 1862, Koch ti i hc Göttingen đ hc y khoa. Ti đây, Koch b nh hng bi t tng ca giáo s môn
gii phu hc là Friedrich Gustav Jakob Henle v bnh truyn nhim là do nhng loài sinh vt sng kí sinh (lun
đim này đã đc xut bn vào nm 1840).
Bnh than vào thi đó đang xut hin trong các trang tri chn nuôi  tnh Wollstein và Koch, mc dù không có
công c nghiên cu khoa hc nào và còn b tách bit vi th vin và gii khoa hc, đã lao vào nghiên cu bnh này
bt chp sc ép t công vic bn rn ca ông. Phòng thí nghim ca ông là cn nhà 4 phòng và cng chính là nhà
ông, còn dng c nghiên cu ca ông, ngoài cái kính hin vi v ông tng, đu do ông t trang b. Trc đó thì trc
khun than đã đc tìm ra bi Pollender, Rayer và Davaine; và Koch đt ra mc tiêu là chng minh loài trc khun
này chính là tác nhân gây bnh than.
Ông cy vào chut, bng ming g t ch, trc khun than ly t lá lách ca nhng đng vt trong nông tri đã b
cht bi bnh than, và thy rng nhng con chut này b cht bi trc khun. Trong khi cùng lúc nhng con chut
đc cy bng máu t lách ca nhng con vt nuôi kho mnh thì không b mc bnh than. iu này cng c cho
nhng nghiên cu khác đã chng minh rng bnh này có th lây qua đng máu t nhng con vt đã b bnh.
Nhng điu đó cha tho mãn Koch. Ông còn mun bit nhng con trc khun than cha bao gi phát trin trong
đng vt thì có kh nng gây bnh hay không.  gi quyt vn đ này, ông đã trit xut pure culture ca trc khun
bng cách nuôi cy chúng trong dch ly t mt bò. Bng cách nghiên cu, v và chp hình li nhng môi trng
nuôi cy này, Koch đã ghi li s nhân lên ca trc khun và nhn thy rng điu kin nuôi cy không thích hp vi
chúng, chúng đã to ra bào t (spore) bên trong chúng đ chng li điu kin bt li đc bit là thiu ôxy, và khi
điu kin thun li tr li, bào t có th tr li thành trc khun. Koch nuôi trc khun qua vài th h trong pure

culture và ch ra rng c khi chúng không h ln lên trong đng vt thì chúng vn có kh nng gây bnh than.
Kt qu ca công vic lao kh này đã đc Koch trình bày cho Ferdinand Cohn, giáo s thc vt hc  i hc
Breslau, ngi đã t chc mt cuc hp cùng vi nhng đng nghip ca mình cùng làm chng cho s trình bày
ca Koch trong s đó có giáo s Cohnheim, giáo s v gii phu bnh hc. C Cohn và Cohnheim đu b n tng
bi công trình ca Koch và khi Cohn, vào nm 1876, xut bn công trình ca Koch trong mt t báo ca ngành thc
vt hc mà ông làm biên tp viên thì Koch đã lp tc tr nên ni ting. Tuy nhiên ông vn tip tc làm vic 
Wollstein 4 nm sau đó và trong thi gian đó đã tin b hn nhiu trong k nng c đnh, nhum và chp hình vi
khun đng thi nghiên cu thêm mt s công trình quan trng na v bnh gây ra bi vi khun trong các vt
thng, và xut bn công trình vào nm 1878. Trong nhng công trình này ông đã nêu lên, cng nh nhng gì ông
đã làm vi bnh than, bn cht khoa hc và thc nghim cho cách kim soát nhng bnh truyn nhim đó.
Tuy nhiên Koch vn còn thiu điu kin cho công vic ca ông và phi ti nm 1880, khi ông đc b nhim làm
thành viên ca Reichs-Gesundheitsamt (Cc Y t Hoàng gia)  Berlin, thì ông mi đc cung cp đu tiên là mt
phòng hp, thiu thn nhng sau đó là mt phòng thí nghim đy đ hn, trong đó ông đã làm vic vi các ph tá là
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
16

Loeffler, Gaffky và nhng ngi khác.  đây, Koch tip tc hoàn thin phng pháp nghiên cu vi khun mà ông
đã dùng  Wollstein. Ông phát minh ra phng pháp mi Reinkulturen – cy pure culture ca vi khun vào môi
trng nuôi cy rn nh khoai tây, hay thch đng trong mt loi đa đc bit phát minh bi đng nghip ca ông là
Julius Richard Petri, mà ti nay nó vn đc s dng ph bin. Ông cng phát minh ra mt phng pháp nhum vi
khun mi làm chúng d nhìn hn và giúp xác minh chúng. Kt qu ca nhng công trình này là s m đu cho
phng pháp nghiên cu vi khun gây bnh trong đó vi khun có th d dàng tách ra trong pure culture, không nm
trong c th sinh vt và vì vy chúng có th đc xác đnh.
Koch cng đt ra tiêu chun, đc bit đn nh nguyên tc Koch (Koch's postulate).  chp nhn mt vi khun nào đó là
nguyên nhân gây ra mt bnh nht đnh hay không thì tt c tiêu chun ca "nguyên tc Koch" cn đc tho mãn.
Hai nm sau khi ti Berlin, Koch phát hin ra trc khun lao và phng pháp nuôi cy nó trên pure culture. Nm
1882, ông xut bn công trình kinh đin ca ông v trc khun. Ông vn tip tc bn rn nghiên cu cho ti khi ông
đc c ti Ai Cp vào nm 1883 vi vai trò Ch tch U ban v bnh t ca c, đ điu tra v dch t đang bùng
phát  đó.  đây ông đã phát hin ra vi khun vibrio là nguyên nhân gây bnh t và mang đc pure culture ca vi
khun này v c. Ông cng nghiên cu c vi khun t  n .

Trên c s nhng kin thc ca ông v đc đim sinh hc và s phân b ca vi khun t, Koch đã h thng hoá
nguyên tc đ kim soát dch t và điu đó đã đc chp thun bi Quyn ti cao  Dresden vào nm 1893 và nó đã
tr thành nn móng cho vic kim soát dch t ngày nay. Công trình ca ông v bnh t đã đc nhn gii thng
100 ngàn mark c đng thi cng có ý ngha quan trng trong vic có k hoch bo v ngun nc sinh hot.
Nm 1885, Koch đc phong Giáo s v v sinh hc ca i hc Berlin và Giám đc ca Vin v sinh mi đc
thành lp lúc đó ti trng này. Nm 1890 ông đc phong thng tng và ngi có đc quyn (Freeman) ca
thành ph Berlin. Nm 1891 ông tr thành Giáo s Danh d ca khoa Y  Berlin và Giám đc Vin các bnh truyn
nhim, ni ông đã may mn gp đc nhng đng nghip nh Ehrlich, von Behring và Kitasato, cng là nhng nhà
phát minh ni ting. Nm 1893, Koch ci ngi v th hai là Hedwig Freiberg.
Trong thi gian này, Koch quay li vi nhng nghiên cu v bnh lao. Ông c gng hãm li quá trình phát trin
bnh bng cht mà ông gi là tuberculin, đc làm t môi trng nuôi cy trc khun lao. Ông chun b các mu
tuberculin, mi và c, và s thông báo v mu tuberculin c đã gây rt nhiu tranh cãi. Kh nng cha tr ca cht
này theo nh nhng gì Koch tuyên b là mt s thi phng, và bi vì hi vng t nó không đc tho mãn, d lun
quay ra chng li nó và chng li Koch. Cht tuberculin mi đc Koch công b vào nm 1896 và kh nng cha
tr ca nó cng làm tht vng mi ngi; nhng nó đã dn ti s phát hin ca mt cht có giá tr v mt chn đoán.
Trong khi công trình v tuberculin vn tip tc, đng nghip ca ông  Vin v các bnh truyn nhim là von
Behring, Ehrlich và Kitasato nghiên cu và xut bn công trình mang tính bc ngot ca h v s min dch ca
bnh bch hu.
Nm 1896, Koch ti Nam Phi đ nghiên cu nguyên nhân ca bnh dch virut Rinde (rinderpest) và mc dù ông
không tìm đc nguyên nhân, ông cng đã thành công trong vic hn ch s bùng phát ca bnh dch bng cách
tiêm cho nhng con gia súc kho mnh mt ly t túi mt ca nhng con đã b bnh. Ri sau đó là các nghiên cu 
n  và châu Phi v st rét, st rét tiu đen (blackwater fever), bnh xura (surra)  gia súc, nga và bnh dch
hch và xut bn nhng quan sát ca ông v các bnh này vào nm 1898. Không lâu sau khi quay li c, ông li
đc c ti Ý và vùng nhit đi ni ông xác nhn công trình ca Ronald Ross v st rét và làm đc mt s công
vic có ích trong nghiên cu v nguyên nhân ca các dng khác nhau ca st rét và vic kim soát nó bng thuc kí
ninh.
Trong nhng nm cui ca cuc đi, Koch đi ti kt lun là trc khun gây bnh lao  ngi và bò là khác nhau và
tuyên b ca ông v điu này ti Hi ngh Y hc quc t v Lao  Luân ôn nm 1901 đã gây ra nhiu tranh cãi,
nhng bây gi thì quan đim đy ca ông đã đc công nhn là đúng. Công trình nghiên cu ca ông v bnh st
Rickettsia đã dn đn ý tng mi, rng cn bnh này đc truyn d dàng t ngi sang ngi hn là t nc

ung, và vì th dn đn phng pháp kim soát bnh mi.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
17

Tháng 12 nm 1904, Koch đc c ti vùng ông Phi ca ngi c đ nghiên cu bnh st  B Bin ông trên
gia súc và ông đã tin hành nhng quan sát quan trng, không ch vi dch bnh này mà còn vi nhng loài gây
bnh Babesia và Trypanosome và bnh xon khun spirochaet có ngun gc lây truyn qua ve, b; và tip tc công
vic ca ông trên nhng sinh vt này khi ông tr v nhà.
Koch là ngi đã nhn rt nhiu gii thng và huân chng, hc v tin s danh d ca i hc Heidelberg và
Bologna, công dân danh d ca thành ph Berlin, Wollstein và quê hng ông Clausthal, thành viên danh d ca
gii khoa hc hàn lâm  Berlin, Wien, Posen, Perugia, Napoli và New York. Ông cng đc huân chng danh d
c (German Order of the Crown), Bc đu bi tinh ca German Order of the Red Eagle (ln đu tiên gii thng
cao quí này đc trao cho mt ngi trong ngành Y) và huân chng ca Nga và Th Nh K. Rt lâu sau khi ông
mt, ông còn đc ghi công bng tng đài k nim và nhiu hình thc khác  mt s nc.
Nm 1905, ông nhn đc gii thng Nobel dành cho Sinh lý và Y hc. Nm 1906, ông quay li Trung Phi đ
nghiên cu v vic kim soát bnh trùng mi khoan (trypanosomiasis), và  đó ông đã báo cáo rng atoxyl có tác
dng chng li bnh này ging nh thuc kí ninh đi vi st rét. Sau đó Koch tip tc công vic thc nghim v vi
khun hc và huyt thanh hc.
Bác s Koch mt ngày 27 tháng 5 nm 1910 ti Baden-Baden.

VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
18

PHÂN LOI VI SINH VT
Vi sinh vt thuc gii sinh vt nào?
Vi sinh vt không phi là mt nhóm phân loi trong sinh gii mà là bao gm tt c các sinh vt có kích thc hin
vi, không thy rõ đc bng mt thng, do đó phi s dng kính hin vi thng hoc kính hin vi đin t. Ngoài ra
mun nghiên cu vi sinh vt ngi ta phi s dng ti phng pháp nuôi cy vô khun.
T trc đn nay có rt nhiu h thng phân loi sinh vt. Các đn v phân loi sinh vt nói chung và vi sinh vt nói
riêng đi t thp lên cao là Loài (Species), Chi (Genus), H (Family), B (Order), Lp (Class), Ngành (Phylum),

và Gii (Kingdom). Hin nay trên gii còn có mt mc phân loi na gi là lnh gii (Domain). y là cha k đn
các mc phân loi trung gian nh Loài ph (Subspecies), Chi ph (Subgenus), H ph (Subfamily), B ph
(Suborder), Lp ph (Subclass), Ngành ph (Subphylum).
Trc đây John Ray (1627-1705) và Carl Von Linnaeus (1707-1778) ch
chia ra 2 gii là Thc vt và ng vt. Nm 1866 E. H. Haeckel (1834-
1919) b sung thêm gii Nguyên sinh (Protista).

Nm 1969 R. H. Whitaker (1921-1981) đ xut h thng phân loi 5 gii:
Khi sinh (Monera), Nguyên sinh (Protista), Nm (Fungi), Thc vt
(Plantae) và ng vt (Animalia) (hình)
Khi sinh bao gm Vi khun (Bacteria) và Vi khun lam (Cyanobacteria).
Nguyên sinh bao gm ng vt nguyên sinh (Protzoa),
To (Algae) và các Nm si sng trong nc (Water molds).
Hình: H thng phân loi 5 gii sinh vt
Gn đây hn có h thng phân loi 6 gii- nh 5 gii trên nhng thêm gii
C vi khun (Archaebacteria), gii Khi sinh đi thành gii Vi khun tht
(Eubacteria) (P. H. Raven, G. B. Johnson, 2002).
Hình: H thng phân loi 6 gii sinh vt

T. Cavalier-Smith (1993) thì li đ xut h thng phân loi 8 gii:
- Vi khun tht (Eubacteria),
- C vi khun (Archaebacteria),
- C trùng (Archezoa),
- Sc khun (Chromista),
- Nm (Fungi),
- Thc vt (Plantae) và
- ng vt (Animalia).
Theo R. Cavalier-Smith thì c trùng (nh Giardia) bao gm các c th đn
bào nguyên thu có nhân tht, có ribosom 70S, cha có b máy golgi, cha
có ty th (mitochondria) cha có th dip lc (chloroplast), cha có

peroxisome. Hình: H thng phân loi 8 gii sinh vt
Sc khun bao gm phn ln các c th quang hp cha th dip lc trong các
phin (lumen) ca mng li ni cht nhn (rough endpplasmic reticulum)
ch không phi trong t bào cht (cytoplasm), chng hn nh To silic, To nâu, Cryptomonas, Nm noãn.
Nm 1980, Carl R. Woese da trên nhng nghiên cu sinh hc phân t phát hin thy C khun có s sai khác ln trong
trt t nucleotid  ARN ca ribosom 16S và 18S. Ông đa ra h thng phân loi ba lnh gii (Domain) bao gm
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
19

- C khun (Archae),
- Vi khun (Bacteria) và
- Sinh vt nhân thc (Eucarya).

Hình: H thng 3 lnh gii (domain)
Monera hay 2 lnh gii Vi khun và C khun thuc nhóm Sinh vt nhân s (Prokaryote), còn các sinh vt khác đu
thuc nhóm Sinh vt nhân tht (Eukaryote). Sai khác gia 3 lnh gii Bacteria, Archaea và Eukarya đc trình bày
trong bng di đây:
c đim Bacteria Archaea Eukarya
Nhân có màng nhân và
hch nhân
Không Không Có
Phc hp bào quan có
màng
Không Không Có
Thành t bào Hu ht có
peptidoglycan cha acid
muramic
Nhiu loi khác nhau, không cha
acid muramic
Không cha acid

muramic
Màng lipid Cha liên kt este, các
acid béo mch thng
Cha liên kt ete, các chui
aliphatic phân nhánh
Cha liên kt este, các
acid béo mch thng
Túi khí Có Có Không
ARN vn chuyn
Thymine có trong phn
ln tARN
tARN m đu cha N-
formylmethionine

Không có thymine trong nhánh T
hoc TyC ca tARN
tARN m đu cha methionine

Có thymine
tARN m đu cha
methi nine
o

mARN đa cistron Có Có Không
Intron trong mARN Không Không Có
Ghép ni, gn m và gn đuôi
polyA vào mARN
Không Không Có
C khun là nhóm vi sinh vt có ngun gc c xa. Chúng bao gm các nhóm vi khun có th phát trin đc trong
các môi trng cc đoan (extra), chng hn nh nhóm a mn (Halobacteriales), nhóm a nhit (Thermococcales,

Thermoproteus, Thermoplasmatales), nhóm k khí sinh metan (Methanococcales, Methanobacteriales,
Methanomicrobiales), nhóm vi khun lu hunh a nhit (Sulfobales, Desulfurococcales).
Monera trong h thng 5 gii tng đng vi Vi khun và C khun trong h thng 8 gii và trong h thng 3 lnh
gii. Nguyên sinh trong h thng 5 gii tng đng vi 3 gii C trùng (Archaezoa), Nguyên sinh (Protista-
Protozoa) và Sc khun (Chromista) trong h thng 8 gii và tng đng vi 5 nhóm sau đây trong h thng 3 lnh
gii (domain): Archaezoa, Euglenozoa, Alveolata, Stramenopila và Rhodophyta.
Theo h thng 3 lnh gii thì Archaezoa bao gm Diplomonad, Trichomonad và Microsporidian. Euglenozoa ao
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
20

gm Euglenoid và Kinetoplastid. Alveolata bao gm Dinoflagellate, Apicomplexan, và Ciliate. Strmenopila bao
gm To silic (Diatoms), To vàng (Golden algae), To nâu (Brown algae) và Nm si sng trong nc (Water
mold). Rhodophyta gm các To đ (Red algae). Riêng To lc (Green algae) thì mt phn thuc Nguyên sinh
(Protista) mt phn thuc Thc vt (Plantae)
Phn ln vi sinh vt thuc v ba nhóm c khun, vi khun và nguyên sinh. Trong gii nm, thì nm men (yeast),
nm si (filamentous fungi) và dng si (mycelia) ca mi nm ln đu đc coi là vi sinh vt. Nh vy là vi sinh
vt không có mt trong hai gii đng vt và thc vt. Ngi ta c tính trong s 1,5 triu loài sinh vt có khong
200 000 loài vi sinh vt (100 000 loài đng vt nguyên sinh và to, 90 000 loài nm, 2500 loài vi khun lam và 1500
loài vi khun). Tuy nhiên hàng nm, có thêm hàng nghìn loài sinh vt mi đc phát hin, trong đó có không ít loài
vi sinh vt.
Virus là mt dng đc bit cha có cu trúc c th cho nên cha đc k đn trong s 200 000 loài vi sinh vt nói
trên. S virus đã đc đt tên là khong 4000 loài.

PHÂN LOI VI SINH VT THEO Linnaeus
Phân loi theo nhà t nhiên hc Thy đin Carl Linnaeus
a. S lc tiu s ca Linnaeus
(1707 - 1778)
Linnaeus sinh ngày 23- 5- 1707  Thy Ðin. Ngay t khi còn hc tiu hc và trung hc, Linnaeus đã không chm
ch hc bài  lp,  trng bng mi mê quan sát thu thp các mu vt v cây c, hoa, lá, qu  ngoài tri, trong
thiên nhiên. Lúc 8 tui ngi ta đã gi đùa Linnaeus là " Nhà thc vt tr ".

Nm 20 tui, Linnaeus vào hc  trng Y và ba nm sau, nm 1730, đc gi li trng làm ph ging. Nm nm
sau, nm 1735, ông bo v thành công lun án tin s Y khoa ti Hàlan. Sau đó, trong ba nm lin, ông ln lt hc
thêm  Ðc, Ðanmch, Anh và Pháp, là nhng trung tâm vn hóa ln thi đó.
Nm 1738 ông tr v quê đ theo đui ngh thy thuc. Nm 1741, lúc 34 tui ông đc c làm giáo s đi hc. T
đó ti lúc mt, ông kt hp ging dy, nghiên cu và biên son tài liu khoa hc.
Linnaeus mt nm 1778, th 71 tui
b. Công trình khoa hc ca Linnaeus:
Nm 1732, khong thi gian này, ngi ta đã bit ít nht là 70.000 loài, sau khi đi ngang qua vùng phía Bc bán đo
Scanđinever, vùng đc coi là không có điu kin thun li đi vi s phn thnh ca khu h đng và thc vt,
trong mt thi gian ngn Linne đã phát hin gn 100 loài cây mi. Linnaeus đã nghiên cu các c quan sinh sn ca
thc vt, và có chú ý đn nhng sai khác v loài. Sau này trên c s đó ông đã xây dng h thng phân loi ca
mình. Nm 1735 Linnaeus đã xut bn cun sách "H thng ca t nhiên " trong đó trình bày h thng phân loi
ca gii đng vt và thc vt do ông lp ra, gm 4 nhóm t nh đn ln là: Loài (chi (b (lp. H thng này
đc coi là ông t ca h thng phân loi hin đi. Chính Linnaeus là ngi sáng lp ra Khoa hc phân loi
(Taxanomy hay là Systematics) nghiên cu sp xp các loài sinh vt.
Ví d: Linnaeus chia gii thc vt thành 24 lp, gii đng vt thành 6 lp. Ðóng góp ln nht ca Linnaeus đi vi
công tác phân loi là đã ngh ra đc mt cách đt tên sinh vt rt cht ch và thun tin. Mi sinh vt đc gi
bng hai tên ca ting Latinh, tên đu vit hoa, ch Chi (Genus), tên sau vit thng, ch Loài (Species). Chng
hn trong chi mèo Felis có mèo nhà: Felis domesticus, s t: Felis Leo, cp: Felis Tigris.
T nm 1746 đn nm 1753, trong by nm. Linnaeus đã son và in thêm quyn "Thc vt chí", trình bày các chìa
khóa và kt qu phân loi thc vt. Vic phân loi ch yu da trên các ngoi hình, d thy và d nhn dng nht
gia các sinh vt.
Chìa khóa phân loi đó có nhc đim ln nht là cha tính đc các khác bit v kích thc, hình dáng ngoài xut
hin do các giai đon phát trin khác nhau (trng, sâu, nhng, ngài ), hoc ch đ dinh dng khác nhau (nht là
đi vi thc vt). Chng hn c sên thuc Chi Cerion  qun đo Caribe đã đc phân loi thành 600 trm loài,
nhng xét k lng thì ch gm có hai Loài! Mt hn ch na ca Linnaeus là đã phân loi sinh vt theo quan
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
21

đim Thng đ sáng to muôn loài bt biên qua thi gian. Tuy nhiên, Linnaeus đã nhn ra sai lm ca mình và t

ý bác b các phn liên quan đn quan đim bt bin.
Hin nay, th gii vn chp nhn rng rãi và trong nhng nét c bn phng pháp phân loi ca Linnaeus, nh trình
bày trong bn tái bn ln th 10 quyn h thng t nhiên (1758), gm 1384 trang. Sinh vt đc chia thành các
nhóm t ln đn nh: Gii (Lp (B (Chi (Loài. Các nhóm trung gian đc gi là ph. Nay ta thêm Ngành gia
Gii và Lp. Chng hn, trong gii đng vt có Ngành đng vt không xng sng và Ngành đng vt có xng
sng. Mi Ngành li bao gm nhiu Lp. Chng hn, Ngành đng vt có xng sng gm nm Lp: cá, ch nhái,
bò sát, chim và thú.
Ngoài ra, ngi ta còn thêm H vào gia B và Chi. Ví d: cây ci bp, su hào, su l, ci xanh đu thuc H ci.
Sau đó h thng phân loi ca Linnaeus đã đc R.H Whitaker ci tin thêm mt ln na vào nm 1969 và gm 5
gii sinh vt: Sinh vt có nhân nguyên thy, nguyên sinh vt, thc vt, nm và đng vt. Ðó là h thng phân loi
đc tha nhn rng rãi nht ngày nay.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
22

CHNG 1-VI SINH VT NHÂN S
Mc đích: Gii thiu nhóm vi sinh vt nhân s, trong đó đ cp đn hai đi din c bn ca
nhóm này, đó là vi khun và x khun. Gii thiu hình thái, cu to, sinh sn, phân loi ca 2
đi din chính này.
VI KHUN
Trong phn này s dng vi khun theo ngha hp, ngha là không bao gm x khun (Actinomycetes),
niêm vi khun (Myxobacteriales), xon th (Spirochaetales), Rickettsias và Mycoplasmas.
Mt s đc đim chung ca vi khun
:
- Vi khun nh và đn gin v mt cu trúc khi đc so sánh vi sinh vt nhân chun, tuy nhiên
chúng thng có hình dng và kích thc đc trng.
- T bào cht thng cha mt vài thành phn không có màng bao bc nh th vùi, riboxom và
th nhân mang vt cht di truyn ca nó.
- Thành t bào nhân s hu nh luôn cha peptidoglican - mt thành phn hoá hc phc tp (da
vào đây đ phân bit vi khun gram âm và gram dng)
- Các thành phn nh lp màng nhày, tiên mao và khun mao nm phía ngoài thành t bào và có

nhng chc nng đc bit (đây cng là nhng đc đim s dng đ phân loi và đnh tên vi khun).
- Mt s vi khun có kh nng sinh ni bào t nu c th đn mt giai đon sinh trng phát
trin nào đó hoc đ chng li mt s các điu kin bt li ca môi trng.
1. Hình thái, kích thc ca vi khun
Da vào hình thái bên ngoài ca vi khun, ngi ta chia chúng ra làm ba loi: cu khun, trc khun,
xon khun. Gia ba loi này còn có các dng hình thái trung gian nh cu trc khun, phy khun.
Cu khun:
là loi vi khun có hình cu, tuy nhiên mt s có hình ngn nn (ph cu khun)
hoc hình ht cà phê (lu cu khun).
Kích thc ca cu khun thay đi t 0.5-1 µm
Cu khun có các đc tính nh: không hình thành bào t, không có c quan di đng.
Da vào kh nng sp xp t bào sau khi phân ct mà ngi ta li chia thành các loi nh: đn
cu khun, song cu khun (Diplococcus), t cu khun (Tetracoccus), bát cu khun (Sarcina),
liên cu khun (Streptococcus) và t cu khun (Staphylococcus).

Diplococcus Sarcina Staphylococcus Streptococcus
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
23

Trc khun
: Là tên chung đ ch tt c các vi khun có hình que. Kích thc khong 0.5-1 x 1-
4 µm. Các loi trc khun thng gp thuc v các ging sau:
- Bacillus (Bac.): trc khun gram dng, sinh bào t, chièu ngang ca bào t không vt quá
chiu ngang ca t bào nên khi có bào t
hoc k khí không bt buc. a s gây
bnh. Ví d bnh nhit thán (B.
anthracis), ng đc thc n (B.
cereus), làm hng thc phm (B.
coagulaus)
, t bào không b bin dng. Thng thuc loi hiu khí

B. anthracis B. cereus
- Escherichia: Các trc khun gram

o t, có
ging khác cng có hình thái tng t ging này là

âm, không sinh bào t, c th thng
có chu mao, gm các ging Samonella,
Shigella, Escherichia, Serratia…


E. coli Shigella spp.
- Pseudomonas (Ps.): trc khun gram âm, không sinh bà
mt tiên mao hoc mt chùm tiên mao mc  đnh, thng sinh sc
t. Mt s làm hng thc phm (Ps. fluorescens), mt s gây bnh 
ngi.
Mt s
Xanthomonas, Photobacterium, Azotomonas, Nitrobacter…
Pseudomonas
- Clostridium (Cl.): trc khun gram dng, kích thc t 0.5-1x3-
8µm, sinh bào t, chiu gnang ca bào t thng ln hn chiu
ngang t bào do đó thng làm cho vi khun có hình thoi hay hình
dùi trng. Thng thuc loi k khí bt buc. Có nhng loài có ích
nh Cl. pasteurianum. Có nhng loài gây bnh nh trc khun un
ván Cl. tetani, trc khun gây ng đc thc n Cl. botulinum.

Cl. Botulinum

VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
24

Xon khun
(Spirillum): gm tt c vi khun có t hai vòng xon tr lên, gram dng, di đng


u to t bào vi khun
(xem phim)
n
ll)
thc khác nhau tu
đc nh mt hay nhiu tiên mao mc
 đnh. Có kích thc thay đi t 0.5-
3x5-40µm. a s là các loài sng hoi
sinh. Hình thái trung gian gia xon
khun và trc khun là phy khun (vi
khun có 1 vòng xon)
Xon khun Treponema pallidum Phy khun V. cholera
gây bnh giang mai gây bnh t
2.C
T bào vi khun đc cu to bi các ph
bt buc nh thành TB, màng TB, nguyên
sinh cht, th nhân. Ngoài ra mt s loài
còn đc cu to bi nhng thành phn
không bt buc nh lp v nhày, tiên mao,
khun mao và ni bào t.

2.1. Thành t bào (cell wa
Thành t bào vi khun có kích  loi, nhìn chung vi khun gram dng có

thành t bào dày hn, khong 14-18nm.
Vai trò
:
Thành t bào giúp duy trì hình thái ca t bào, h tr s chuyn đng ca tiên mao (flagellum),
giúp t bào đ kháng vi áp sut thm thu, h tr quá trình phân ct t bào, cn tr s xâm nhp
ca mt s cht có phân t ln, liên quan đn tính kháng nguyên, tính gây bnh, tính mn cm
vi thc khun th (bacteriophage).
Cu to và thành phn hoá hc:

Nm 1884 H.Christian Gram đã ngh ra phng pháp nhum phân bit đ phân chia vi khun
t. Thành phn
thành 2 nhóm khác nhau: vi khun Gram dng (G+) và vi khun Gram âm (G-).
Phng pháp nhum Gram v sau đc s dng rng rãi khi đnh loi vi sinh v
hoá hc ca 2 nhóm này khác nhau ch yu nh sau:
Gram dng Gram âm
Thành phn T l % ng khô ca thàđi vi khi l nh t bào
P eptidoglycan 30-95 5-20
Acid t acid) eicoic (Teichoic Cao 0
Lipid Hu n g có h n khô 20
Protein Không c có ít Cao có ho
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
25