BAO CHE DONG DUOC

TRNGĐIHCYHÀNI
KHOAYHCCTRUYN



NHÀXUTBNYHC


MCLC
LI NÓI U 1
PHNI 2
I CNG V BÀO CH ÔNG DC 2
I.BÀOCHLÀGÌ? 2
II.MCĐÍCHCAVICBÀOCH 2
III.YÊUCUCAVICBÀOCH 2
IV.CÁCDNGCBÀOCHTHÔNGTHNG 2
V.MTSDNGTHUCBÀOCHTHÔNGTHNG 3
A.CÁCTHTHUTBÀOCHTHUCPHIN 3
B.KTHUTSCTHUC 10
C.THUCCAONC 11
D.THUCHOÀN 13
E.THUCTÁN 16
PHNII 18
CÁCH BÀO CH CÁC V THUC 18
AGIAO 18
ANGÙY 18
BAĐU 19
BAKÍCH 19
BÁTNHÂN 20
BCHÀ 21

BCHBINĐU(đuvántrng) 21
BÁCHB 22
BCHCP 22
BCHCH 23
BCHCNGTÀM(tmvôi) 24
BCHĐNGN(vytrng) 24
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
2
BCHGIIT(làhtchíncacâycibtrng) 25
BÁCHHP(tirng) 25
BCHLIM 26
BCHPHCLINH(phclinh) 27
BCHMAOCừN(rctranh) 27
BCHPHÀN(phènchua,phènphi) 28
BCHQU 29
BCHTTLÊ(gaitrng) 29
BÁCHTHOSNG(nhni) 30
BCHTIN 30
BCHTHC 31
BCHTRUT 32
BCHVI 33
BÁNH 33
BANMIÊU(Sâuđu) 34
BINHLANG(htqucau) 35
BHOÀNG(cnn) 36
BCÔNGANH(câymễimác) 37
BIMU(xuyên) 37
CAMTHO 38
CAMTOI 39

CANTT(snkhô) 40
COBN 40
CAOBANLONG 41
CAOHCT 42
CAOKH 44
CAOLNGKHNG(ringnúi) 45
CAOQUYBN 45
CÁPGII(tckè) 47
CÁTCừN(csndây) 48
CÁTCÁNH 48
CÁTSÂM(namsâm) 49
CÂUĐNG 49
CÂUKT 50
CUTÍCH(Culy) 51
CHIT(dànhdành) 51
CHXÁC(qutrp) 52
CHTHC(qutrp) 53
CHUSA(thnsa) 53
CTTOÁIB(câytrng,tphng) 54
CÙMCH 55
CÙTÚCXÁC(thucphin) 55
CÚCHOA 56
DMINHSA(phândi) 56
DÂMDNGHOC 57
ĐIHOÀNG 57
ĐIHI 58
ĐIPHÚCBÌ(vqucau) 59
ĐMĐUS(đđus,hămđus) 59
ĐMTRÚCDIP 60
ĐANSÂM 61

ĐNGSÂM(phòngđngsâm) 62
ĐÀONHÂN 62
ĐACTBÌ(vrcâuk) 63
ĐISÚ 64
ĐALONG(giunđt) 64
ĐAPHUT 65
ĐINHHNG 66
ĐTRNG 67
ĐCHOT 67
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
3
HKHÔTHO 68
HÀTHÔ 69
HIMÃ(cánga) 69
HISÀI(câylc) 70
HISÂM 71
HITO(rongbin) 71
HNHNHÂNM 72
HUPHÁC 72
HPHÁCH 73
HTIÊU(httiêu) 74
HOCHNG 74
HOÀISN(cmài) 75
HOÀNGBÁ 75
HOÀNGCM 76
HOÀNGKỲ 76
HOÀNGLIÊN(xuyên) 77
HOÀNGNÀN(vdoãn) 78
HOÀNGTINH 79

HÒE 80
HNGHOA 81
HÙNGĐM(mtgu) 81
HÙNGHOÀNG 82
HNGNHU 83
HNGPH(csú,cgu) 84
HUYNHSÁCH 85
HUYNSÂM 85
HUYTDTHÁN(tóccháy) 86
HYTHIÊM(cđĩ) 86
ÍCHMU 87
ÍCHTRÍNHÂN 88
KÊHUYTĐNG(hngđng) 88
KÊNIKIM(mànglamgà) 89
KHAT 89
KHIMTHC 90
KHIÊNNGU(hcsu,htbìmbìm) 91
KHSÂM(câydãhòe) 91
KHONĐÔNGHOA 92
KHNG(gng) 92
KHNGHOT 94
KIMANHT 95
KIMNGÂNHOA 95
KINHGII 96
LCHI(quvi) 96
LIÊNNHC(htsen) 97
LÔCừN(rlau,rsy) 98
LÔHI 98
LÔIHOÀNG 99
LONGCT 100

LONGĐMTHO 100
LONGNÃO 101
LONGNHÃN 101
MAHOÀNG 102
MÃTIN(câycchi) 103
MÃXHIN(rausam) 104
MCHMÔNĐÔNG(ctóctiên) 104
MCHNHA 105
MNKINHT(câyquanâm) 105
MTĐÀTừNG 106
MTMÔNGHOA 107
MTONG 107
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
4
MUĐNBÌ 109
MUL(vhu) 109
MITGIÁP(maicuađinh) 110
MCHNG 111
MCQUA 111
MCTC(cthápbút) 112
MCTHÔNG 112
MTDC 113
NAMTINH(cchócchut) 113
NGATRUT(nghxanh,nghđen) 114
NGIDIP(láthuccu) 115
NGÔCÔNG(conrtrng) 115
NGÔTHÙ 116
NGCTRÚC 117
NGŨBIT(bubí) 117

NGŨGIABÌ 118
NGŨLINHCHI 118
NGTINHTHO(câydipcá) 119
NGŨVT 120
NGUBÀNGT 120
NGUHOÀNG 121
NGUTT 121
NHAĐMT(suđâuctchut,suđâurng) 122
NHÂNSÂM 123
NHÂNTRN(Bb) 124
NHÂNTRUNGBCH 125
NHŨHNG 125
NHCTHUNGDUNG 126
NHUNG 126
ÔDC 128
ÔĐU 128
ÔLONGVơ(bhóng) 129
ÔMAI(m) 130
ÔRÔ(đik) 131
ÔTCCT(maicámc) 131
PHÁCCH 132
PHÁCTIÊU 132
PHIT 133
PHÒNGK 134
PHÒNGPHONG 134
PHÙBÌNH(bèocái) 135
PHT 135
QUALÂUNHÂN 136
QUÁNCHÚNG 137
QU 137

QUY(đngquy) 138
SANHÂN 139
SASÂM 140
SÀIĐT 141
SÀIH 141
SINHĐA(đahoàng) 142
SNĐUCừN 143
SNTHÙ 143
SNTRA 144
SQUÂNT(qugiun) 144
TAMLừNG 145
TAMTHT 146
TÂNDI 146
TNGIAO 147
TANGBCHBÌ(vrdâutm) 147
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
5
TANGDIP(ládâu) 148
TANGKÝSINH(gidâu) 149
TANGPHIÊUTIÊU(tbngatrêncâydâu) 149
TOGIÁC(qubkt) 150
TOANTÁONHÂN(nhântáo) 150
TTÂN 151
THCHCAO 151
THCHHC 152
THCHLU(câylu) 153
THCHQUYTMINH(ccukhng) 154
THNGLC 155
THNGTRUT 155

THCHXNGB 156
THừNGMA 156
THANHCAO 157
THANHĐI 157
THOQU(đòho) 158
THIMTH(cóc) 159
THIÊNHOAPHN(cqualâu) 161
THIÊNMA 161
THIÊNMÔNĐÔNG(dâytóctiên) 162
THIÊNNIÊNKIN(ráysnthc) 162
THPHCLINH(ckhúckhc) 163
THCAOLYSÂM 163
THTYT(htcâythng) 164
THNGNHơT(kéđunga) 165
THNGSN 166
THCĐA 166
THOÔ 167
THUYNTHOÁI(xácvesu) 168
TINH 168
TÔMC(gvang) 169
TOÀNPHÚHOA 169
TOÀNYT(bcp) 170
TRCBÁDIP(látrcbá) 170
TRCHT 171
TRMHNG 172
TRNBÌ(vquýt) 172
TRIMU 173
TRLINH 174
TUYN 174
TCĐON 175

TÙNGTIT 175
TỲBÀDIP(lánhóttây) 176
TỲGII 176
UTKIM 177
UYLINHTIÊN 178
VừNCÁP(conngao,hn) 178
VINCHÍ 179
VNGBTLUHÀNH 180
XÀ(rn) 180
XCAN(câyrqut) 181
XHNG 182
XÀSÀNGT 183
XÍCHTHC 184
XÍCHTIUĐU(đuđ) 184
XUYÊNKHUNG 185
XUYÊNSNGIÁP(vytêtê,vycontrút) 186
XUYÊNTIÊU 186
ÝDơNHÂN(bobo) 187
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
6

TRNGĐIHCYHÀNI
KHOAYHCCTRUYN





BÀOCHĐÔNGDC

(Táibnlnthnhtcósachavàbsung)





NHÀXUTBNYHC
HÀNI2005



©text:

©Kthutvitính:
Bs.LêTrungTú

HÀNI2012



CÁCTÁCGI
PGS.TS.NguynNhcKim
GS.TrnThúy
BSCKII.LêThHngHoa
TS.HoàngMinhChung
TS.NguynThMinhTâm
PGS.TS.TrnLuVănHin

BÀOCHĐÔNGDC
© Text:

1
LI NÓI U
DislãnhđocaĐngcngsnVitNam,viphngchâm“Kthpchtchyhchin
điviyhcctruyncadântc,xâydngn
nyhcVitNamxãhichnghĩa,cóđyđtính
chtkhoahcdântcđichúng”.
Yhcngàynaylàdothànhquvicbovsckhecanhândânthgiivàdonhngthành
tuvkhoahckthuttora.Nnyhcctruyncanctagmnhngkinhnghimphongphú
caôngchakthpvikinh
nghimctruyncayhccácnclánggingápdngvàohoàncnh
cthvđtnc,conngivàbnhttcadântcta.Nhngphngphápphòngbnh
vàcha
bnhcónhiuhiuqu,dápdng,íttnkémnh:dngsinh,xoabóp,châmcu,thucNam
v.v…cnđcphbinrngrãichonhândânđtphòngbnh,
tchabnhthchinđctính
chtdphòngcannyhccáchmng.Cnphilàmchomingi,nhtlàcánbytthyrõs
cnthit,s
íchlicavicxâydngnnyhcVitNamkthpyhchinđiviyhcctruyn.
Nhtlàtrongđiukinhinnayđangphi
tăngcngphcvsckhetuyncngđng,tuync
svàvùngsâu,vùngxa,đòihingithythucphicónhiucáchđiutr,phòngbnhtíchcc,
đ
ngin,cóhiuqu.
Vimcđíchphbinrngrãitrongqunchúngnhândân,nângcaokinthcđivicác
thythuc,đcôngtácđàoticánbYhcctruyn,tpthcánbgingdyvàcánbkhoahc
caKhoaYhcctruynTrngĐihcYHàNiđãtchcbiênson30giáotrìnhtuyêntruyn
vàging
dyvyhcctruyn,trongđócóphnDchcyhcctruynbaogm:
 PhnĐôngdc.
 PhnthucNam.

 Phncácbàithuc.
 Phnbàoch
đôngdc.
 Cáchsdngthucyhcctruyn…
Đhcsinh,sinhviên,hcviên,vànhngcánbngànhytnmđctínhnăngvàtácdng
chungcacácvthuc,ph
ngphápbàochvàquychthucđccayhcctruyn;nhđc
tên,tácdng,ngdnglâmsàngcácvthucchiatheotngloitácdng,đcbitlàcácvthuc
có
trongnc,cácvthuccótácdngchabnhttvàthngdùngnht.Khôngnhngvycnnm
đccáchcutovàsbinhóacatngbàithu
c,cácdngthuchaygp,tácdngchungvàcách
cutotngloibàithuc,nhđcmtscácbàithucgmcácvthuctrongncvàmtsbài
thuc
cphngcótácdngtngngvicáchichngbnhttđãhcphnchnđoánthuc
phnlýluncbnđlàmcschovickêđnthucch
abnh,phòngbnhphcvchămsócsc
khenhândântuyncngđng,tuyncs,vùngsâu,vùngxavànângcaohnnavnhnthc
cacácthythuc
đivinnyhcctruyn.Gimđiviccoinhgiátrnnyhcctruynca
dântctrongcôngtácphòngbnh,chabnhdottnghoàinghic
amtscánbngànhyt
chađcbit,chađchcvàchađcthchincácphngphápphòngbnh,chabnhca
nnYhcctruyndântc.

Nnyhcctruyndântcgmnhngkinhnghimchabnhcaôngchatavingun
dcliuphongphúkthpvikinhnghimYhcctruyncanhândâncácnclángging
đcápdngvàođiukinthiênnhiên,sckhebnhttcanhândânvàđtncta.
Cnnhnthcđyđđctmquantrngcacôngtácđàotocánbvàphcpnnyhc
ctruyndântcchocáccánbngànhYt,chkhinàođingễnàyđôngđolàmnòngctthìcác

nghquy
tcaĐng,cácchthcaChínhphmiđcthchinnghiêmchnhvàsángto.
Tàiliutáibnlnnàyđãđcsachavàbsungnhngkhôngkhicònthi
usót.Chúng
tôirtmongsthamgiagópýcacáclngy,cácthythucyhcctruyn,cácđngnghip,các
anhchemhcsinh,sinhviên,hcviênsauđihcca
cácloihìnhđàotovyhcctruynđóng
gópýkinchochúngtôiđtàiliungàycànghoànchnh,gópphnnângcaochtlngtrongcông
tácđàotochotoànngành.
KhoaY
hcctruyn
TrngĐihcYHàNi
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
2
PHNI
I CNG V BÀO CH ÔNG DC

I.BÀOCHLÀGÌ?
Bàocónghĩalàdùngscnóngđthayđilýtínhvàdctínhcathuc,tinchovicchbin
vàđiutr.
Chcónghĩalàdùngcôngphuthayđihìnhdng,tínhchtc
adcliu.
Nói chung, bào ch là công vic binđi tính thiên nhiên (thiên tính) ca dc liu thành
nhngvthucđphòngvàtrbnh.TrongtingVitthngdùngdanhtthuc
chínđinghĩavi
danhtthucsng,chchíncóđnghĩacahaichbàoch.
TàiliuxađlilâuđinhtlàquynBàochluncaLôiHiu(TrungQuc)vào
khong
420479vàsauđilàLôiCôngbàoch.Quynnàyvncógiátrchođnngàynay.


II.MCĐÍCHCAVICBÀOCH
 Bcáctpchtlnlntrongdcliu:mc,sâumt.
 Đdtháiming,dboqun,dtánrabthocdnucaođchthànhthuc.
 Bbt
vàibphnkhông cnthitcadcliuvàlàmchovđótinhkhitthêmlên
(mchmônblõi,nguttbđu).
 Gimbtđctínhcadcliu(mãti
n,bánh,hoàngnàn…).
 Thayđitínhnăngcavthucbngcáchtmsaochodtanvàoncđdđnghóa,d
thmhút(quy,hoàngbá,bchthc…tmru).

III.YÊUCUCAVICBÀOCH
TrnGiaMô(1562)điMinhcónói:“Bàochctchvachng,nonquáthìkhókinhiu,
giàquáthìmtkhív”.
Câunàylàmtcáchngônmuchtchottcmi
ngilàmcôngtácbàochĐôngdc.
Nhngthnàogilàvachng.Đtđcdanhtnàythtlàkhó:ct,tháinêndyhaymng,sao
nêngiàhaynon…
Kthutbàochđông
dctrôngquathtlàđns,nhngnóđòihingibàochnhiu
kinhnghim,đãlàmlâunămtrongngh.Cóhaiyêucuchínhsauđây:
 Bođmchtthuc(phm
cht),kthutđúng.
 Ngibàochgii,ngoàishiubitvdctính,cònphitùytngtrngthái,phm
cht ca vthuc, tùytng yêu cucabài
thuc màđnhvic bào ch chođc va
chng.

IV.CÁCDNGCBÀOCHTHÔNGTHNG

Bànchi(lông,tre,đng):đchichoschđt,cát,nmbámlêndcliu.
Gin,sàng:đphânchia,chnlcdcliutheonngnhchođcthêmtinhkhit.
Daothái(st,inox):tháic
tdcliuchonh.Thngdcliucóchtchátthìkhôngdùng
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
3
daostmàdùngdaoinox.
Daocu:đtháidcliutocng.
Daobào:đbàonhngdcliuđãđcmm.
Ci,chày:đgiãdphocnghintánbt,luynthuchoànthng
làcibngđng,đá,s,
gang…
Thuyntán:bnggangđtándcliuđãsykhôthànhbtnh,khitánnênđgiysch
divàxungquanhthuyntánđhnglyb
tvngvãira,tánbngchânphiraschchânhãy
vàotán.
Rây:thngdùngrâymuangoàich,râynàytngngvirâys2624catâyy,btrây
nàykhólàmviênnén
đc.
Siêu(đt,men,thytinh):đscthuc.
Cho:thngdùngbnggangđsaothuc.Khinudùngninhômhocinox.
Cóng:ninhômhayđtđchngthuc.
Chõ:bngđthaynhôm,đng,
inoxđđdcliuchommhocchochín.
Cácdngctrênđâycònthôs,khidùngphirathtsch,tittrùngbngcáchđtcn,nu
cnchúngtaphinghiênc
ucitinđcgiicáchbàochđôngdc,tránhlumthumvàth
công.


V.MTSDNGTHUCBÀOCHTHÔNGTHNG
a) Thucphin.
b) Thucsc.
c) Thuccaonc.
d) Thuchoàn.
e) Thuctán.
Thucphinlàdngthucdùngnhiuchtđbcthucthang.Cácdngthuckháckhông
nhi
uthìítđuquadngthucphin.
A.CÁCTHTHUTBÀOCHTHUCPHIN
Côngvicbàochthucphinrtnhiu,nhngcó4loichính:
 Làmbngtay.
 Dùngn
c.
 Dùngla.
 Dùnglavànc.
1.Làmbngtay
1.1.Làmschdcliu
 Ra:cácdcliutrckhiđarabàochđuphirasch;thnglàcác
loic,r,
ht…(huynsâm,bchvi,vngđen…).
Cácr,cphctpthìphitáchnhrarimira.
Cónhngvkhirakhôngnênngâmlâu,vìm
tcht(camtho,sinhđa…)hockhôngra
đc(bimu,quyv.v…).
Dcliucómuicễngphirachoschbtmui(cônb,hito,diêmph…).
Cáchoa,cànhnh(cúchoa,hnghoa)khôngnênra,chchnlchocsàngsybtpcht.
 Sàng,sy:dùngginsàngđbrác,tpchtlntrongdcliu(ttô,
mnkinht,liên
BÀOCHĐÔNGDC

© Text:
4
kiu,cúchoa).
 Chi,lau:dùngbànchilông,tremmđchicácdcliunh:hoàisn,cácloisâm…
Khichi,laucóthdùngnc,dùngru,xongriđemsyl
ichokhô.Cáchnàycòn
dùngđlàmschnhnglônggâyngathân,lá(bngbng).
1.2.Chnlc
Bphndùngcadcliuphichnlađdùngchothíchhp,đápng
viyêucutác
dngcavthuc.
Bgc,mt:mahoàngdùngpháthãnthìdùngthânbr,bđt(nhngthngdùngcđt).
Brcon,lông:vìíttácdng,ligâytác
hi,làmnngthangthuc(hoàngliên,hngph,
xngb,trimu).
Bht:htlàhtcngtrongdcliu,khôngcótácdngthìbđi;vídhtômai
(nhngít
khib),sntra,snthù…
Bchân,đu:thuynthoái,toànytcómóngchân,răngnhndùngtrongthuctánthìbđi;
đucóccómđcphibđi(đutdi
haiumt).
Bv,màng:đàonhân,hnhnhân,squântcómàngkhôngcnđnthìgiincsôi,đmt
lúcmàngbongratcbđi;cóthphirangchovàngrixátchotc
v(bchbinđu);cóth
đpnhchotrócvàlynhân(qualâunhân).
Blõirut:báchb,mchmônđôngthìhayđmmrirútblõivìgây“phin”;kimanht
thìnob
lông.
2.Dùngnc(Thych)
Dùngncđlàmchodcliuđcsch,mm,tinchovictháimng,hocđgimđc

tínhhocthayđitínhnăngcanó.
 Ra:đ
ãnóitrên.
 Ngâm:dùngncthnghayncvogođcđngpđdcliummdthái,bào
hoclàmgimđctínhcadcliuvmtnàođó(hoàngnàn,hàthô,
mãtin…)
Tùytngdcliumàthigianngâmt1giđn24gihayhn.Ngâmlâuthìhàngngày
phithayncngâmmtln.
:dùngnclã,slngít,làmcho
dcliuđthmtđdbàothái(bakích,hoàisn,
bchtrut),nungâmlâuthìlàmmttínhchtcathuc,cáchnàygilà.Thngmunthìlàm
tdcli
urilybaobti,vitđykínvàigihayvàingàythìdcliumm,lyrabàothái
(xuyênkhung…).
Tm:dùngru,gim,mui,gngnhàovàodcliu
chođtđcibinthayđitính
chtcadcliu,cáchnàyrtthngdùng.
Trckhitm,dcliuthngđctháimingmngphihocsyquachokhô.
Th
igiantm:tùytngdcliumàthigianngâmtvàigichođn810gi.
Saukhitmriđemsaolichokhô,saochovànglàđc.
Ýnghĩacatmsao:
 Tmrusao:
Ruthngdùnglàrutrng(35
0
40
0
).Tmxongđnagiđn1giriđemsao.La
nênđnh,saolâuđruđscngmvàothuc,hiruchmbccómùithmbayralàđc.
Slngru

dùngtùytheodcliut50đn200mlcho1kgthuc.
Sáchnói:tmrusaođthăngđ(dùngruđdnthuclêncácbphnphíatrêncac
th).Tmrusaođ
gimtínhlnh,thêmscmchodcliu(hoàngbá,hoàngcm,hoàngliên,
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
5
bchthc,snthù,tcđon,thngsn,nhcdung,phòngk…).
Tmruđmtschtcavthucdtanvàoru,risautanvàothucsc.
 T
mgngsao:
Gngtirasch,giãdp,thêmítnc,vtlyncđtm,đngmchngmtgiri
đemsaolanh,saolâuchođnkhicómàuvàng
thymùithucthmlàđc,slngnctm
t5%đn10%hoc15%tùytheodcliu.
Thng1kgdcliuphidùngt50100ggng.Cácloisâmcễ
ngthngtmncgng
saothmđtăngscbidng.Lanh,nhitđ50
0
60
0
,thuchivànglàđc,khôngđgià
quá.
Cónhngvnh,haybcháysémnhhngtusâm,nhhngsâm,tmgngxongnênsaotrên
giy.Trigiylênmtchori
đthuclênsao(nhitđ30
0
40
0
gilàsaocáchgiy).

Tmgngsaođmnchtmcagnglàmgimtínhlnhcadcliu.Gnglàmmtv
vàgiúpthêmtiêuhóa.
 Tmmuisao:
Muiănmtphncho5phnncđunsôi,lc.Lynctmđuvithucđ12giri
đemsao.Lanh,saochm,đnkhimtdcliu
vànggiàlàđc(đtrng,trcht,hoàngbá,
phácch,íchtrínhân).Slngnctmthnglà5%dcliu.
Tmmuisaođvmndnthucvàothn.

Tmgimsao:
Gimcónhiuloi,thttnhtlàloigimthanhnuôibngchui,bún;mùichua,thmvàhi
ngt.
Dùnggimănthngcễngđcnhngđng
chuaquá(cóthphathêmncmcholoãng
ra),nhtquáthìgimkémtácdng.Nóichunggimcóđacidacêtic5%làva.
Nuslngnhiuhn,bdcliuvàomtcái
chudigimlênđođu.Lybaotisch
đyliđquamtđêm,hômsaulyratngít,saovàngcnhlàđc.
Slnggimdùnglà5%dcliu.
Các
dcliuthngtmgim:hngph,mitgiáp.
Sáchnói:vchuahaydnvàogan.
Saogimđlàmtăngtácdngchthngcavthuc(huynh),gimtính
kíchthíchcamt
svthuc.
Gimlàloiacid,tmvidcliuđgâymtphnngnàođógiúpthucthêmtácdngtr
bnh.
 Tmđngtinsao:
Dùngn
ctiutremtraidi5tuikhemnhkhôngbnhtt,miđáibphnđuvà

phncui,lyphngia.Saukhitmdcliuthìđemsaovàng.
Slngđngtindùngthnglà
5%dcliu.
Tmđngtinđdnthucvàohuytvàgiángha(hngph).
 Tmncgosao:
Gomivo,ncg
onênđc,khôngquáloãng.
Tmxongđmtđêmchothm,sykhôrisaovàngcnhlàđc.
Tmnc go vođlàm bt tính ráoca dc liu(thnglàdc li
u có tinhdu nh
thngtrut…)
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
6
Khithyđnghitmmtráp,mcamtrápsaothìphilàmđúngkthutnhtrên,chkhông
phinhúngquancgorisaongay.
 Tmsa:
Tmsađlàmvthucb
ttínhráovàdnghuyt.
Xahaydùngsangi,naydùngsabò(nasabò,nancsôi).Bchlinhthnghay
đctmsađ12girisaovàng.Hoài
sncễngcódùngsatmmtlúcrisaothm.Khisao
dùnglanh(ítdùng).
 Tmmtsao:
Mtthngdùnglàmtmía,muntthnthìdùngm
tong.Mtkhôngnênđcquá,đcquá
mtchbámngoàikhigpnóng,mtsquánhliphíangoàimàkhôngthmvàodcliu,dođó
nênpha1namtvà1nanc
sôivàomtđc,đunnhlakhuyđu.Tmxongđ23gicho
thmriđemsao;saovàngcnhskhôngdínhtaylàđc(saochm).

Dcliuthngtmmt:hoàngk
,camtho,tangbchbì,tbàdip,bchtin,cùtúcxác.
Slngmtdùngtmtùytheodcliu,t10%20%.
Mtlàchtngtgiúpthêmnhitlngchoc
th,cótínhcáchbidng.Chtngtlàmgim
chtđng,chtchátcamtsvthuc;thêmscmbchohoàngk,đngsâm;thêmscnhun
ph,cha
hochotuyn,báchbv.v…
 Tmhoàngthsao:
Dùngđtváchlâungày(trnbíchth),đtlòngbp(phclongcan)hochoàngth(đtsét),
c100gbtđtchovào1lítncđun
sôikhuyđu,chtbnctrên,gnlyncgia,bcn.C
1000gdcliutmvi400mlncbtđttrênđqua23gi,phihocsaochovàng
làđc.
Cóngidùngbtvàngsaovidcliu,dcliutbámlymtsbtđttrongkhisaodo
chtdutitra,saovàngcnhlàđc.Cóngil
ybtđtséthòavincchovasnsttmvào
mingbchtrutcholênchosaokhôđnvàngcnh.
Tthucth,vànglàmàucath,đtlà
chtcath,saohoàngthđdnthucvàotv.
Dcliucótinhdusinhratínhráo,đtsaovibchtruthútmtsducabchtrutdo
đ
ólàmgimtínhráođi.
 Tmncđuđen,nccamtho:
C100gđuđenchovào1lítncđunk(đivicamthothìtánbtngâm1ngày1đêm)
lync
scmàtmhàthô,trâuc,vinchí.Slngnctmthngt10đn20%dcliu.
Tmncđuđen,nccamthođgiiđc,làmtínhthucêm
du,đchát.
 Thyphi:thyphilàphngpháptánnghindcliutrongncvimcđíchsauđây:

+ Lybtmntinhkhit.
+ Làmchobtmnkhôngbaylên
đckhitánnh.
+ Đtránhscnónglàmbinhóathànhphnthuc.
Trchtđemtándcliuchothtnh(ngễlinhchi,thchquytminh),đncvàocho
ngpquáđtngón
tay.Khuyđu,htbmàng,birácnitrênmtnc,đngthivakhuynh,
vagnncsangbênkhác.Cndithìbđi.Ncgnđcđlng
mtthigian,đnkhi
ncthànhtrongthìchtncnàybđi.Chtlngxungđemphivàtánlithànhbt.Làmđc2,
3lncàngtt.
Dcliuknóng,không
tánkhôđc(chusa)thìchovàoítncritán.
3.Dùngla(Hach)
Đemdcliutrctiphocgiántipvilalàmchothuckhôráo,xámvànghoc
thành
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
7
thanvimcđíchđboqunhocđthayđitínhchtvàtănghiulccathuc.
3.1.Sao
Saolàcôngvicthngxuyêncangibàoch,cễnglàphngpháp
quantrngcavic
bàochthucphin.
Đdùngđsaothnglàchogang,cáiđohoccáibànxnhayđôiđễacvàmtchiđ
quétdcliurakhichogang.Tr
ckhisao,dcliucnphiđcphânloito,nhđkhisao
đcvànggiàvàđu,khôngsaochungthtothnhvinhau,vìthnhbcháytrcmàthto
lichađc.
Khi

saocnchúýđnnhngyêucusauđây:
Vgiànon(màusccathuctrongchosao)
Vthigian(nênnhanhhaychm)
Vla(nênto,nh,hayva)
Vkhóithuc
(nhiuhayít;đenhayvàng,trng)
Ttccácđimtrênđâycùngchúýtrongmtlúcđdcliusaođtđcyêucu.
Cóhaicáchsao:
Saokhôngthêmchtkhác.
Saocóthêmchtkhác.
a.
Saokhôngthêmchtkhác:
 Saovàng:saochongoàicómàuvàng,trongrutvnnhmàucễ,ctcómùithmhocđ
vthucbttínhlnh.Lađnhthigiansaolâu,ctđ
nhitđthunóngvàođnrut
(ngubàng,hoàisn,hòehoa…).Cóthtrckhisaocnvyquancchomđsc
nóngvàotrongmàkhôngcháycnh:ýdĩ,đuđen…
 Saovàngh
th:
Quétschđt(cóngiđàohsâudiđt1030cm),saukhisaoúpthucxungđt,đy
vungliđ1015phútchongui(nêntrimingvihocgiymngr
iúpthuclênchođcsch
s).
Cáchsaonàycóýnghĩanhsau:
+ Chovthuckhôdboqun.
+ Chovthuclênmùithmđnhpt,khôngbunnôn.
+ Đgi
mbttínhlnhcathuc(phnâm)bngcáchdùngla.Khidùnglanhvythì
phndngcathuctănglêngâyhađc(nóng,st,đinhmn)chonênph
ihthđ

đthútbtphndngcathuc(hađc)đngthitrliítphnâmchothuc(cân
bngâmdng).
Víd:rcxc,gihc,mung
trâu…
 Saogiàsémcnh:
Ápdngchocácvthucchuacháthoctanhlmquá(binhlang,huytgiác,thnkhúc,ch
thc,thăngma)đthayđimùiv,nhngvnbođmch
tthuc.
Dùnglato,khichođãthtnóngmibthucvào,đokhôngcnnhanh,khithymtngoài
sémcnhnhngmàurutthucvnginguyênlàđc.
 Saotn
tính(hcsao):
Đ thêm tácdng tiêu thc, tl huyt, khái huythoc làm thayđi tínhcht ca thuc
(hngph,đadu,hckinhgii…).
Đlagià,chothtnóng,đ
ođuđnkhibênngoàicháyđen,bratrongcònmàuvàngcễlà
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
8
đc.
 Saocháy(thánsao):
Đthuccótácdngchhuyt.Lađgià,chothtnóngđdcliucháyđen,đođu,úp
vunglingayđngui(thánkhng).
Saocháykhôngcónghĩalàsaothành
tromàbaogicễngchocháyđn7/10.Sovisaotn
tính,mcđcócháyhn.
Myđiuchúýkhisaocháy:
+ Khôngnênsaonhiumtlúcvìskhôngđuvàdgâyha
hon.
+ Saocáilntrc,cáinhsau.

+ Khôngnóngrut,khôngchâmlachocháy,khôngphunncvào, nhngcễngcókhi
phichâmlađt(ômai).
+ Chunbcáivungđúpchp
đykínvìdcliusaocháycólaâmdi(nukhông
đyvungmàbđythìcóthtnhiênbccháygâyhahon).
b.Saocóthêmchtkhác:
Saothucbngcát,b
ngbtvăncáp(vhàuhn)hochotthchlàmncácthnàylàm
trunggiantruynnhit(cátginhit300
0
C,văncáp250
0
C,hotthch200220
0
C).Khisao,cácth
đóbaoquanhmingthuclàmchomingthuckhôngchmđáychomàthmnhitđuvàsâuvào
mingthuc.
 Saocát:
Chnthcátmnnh,đãith
tsch,chocátvàochorangtrcchonónggià(lalúcđunh
sautodn).Saukhichothucvàođothtđutay,đnkhiđcđvàosàngmàsànglythuc
(xuyênsngiáp,mãti
n…).
 Saohotthch,văncáp:
Ápdngchonhngchtdo,chtcóduhocnhađkhidínhvàonhauhocbcmùitanh
khétvàsaudtán(agiao,lôngnhím…).
3.2.
Chích
Tclànngdcliuđãđctmmt(camtho,hoàngk…)đnkhithythm,khôlà
đc.

3.3.Đtru
Ápdngchonhngdcliukhôngchuđcs
cnóngcao(nhunghuvànai).Dùngcn
90
0
đđthochmingnhunglênlachocháylông.
Làmnhvykhôngbcháysém,hiruthmnhunglàmnhungthmhn,khônggâytanh,
boquntt.
3.4.Nung(hà)
Cónhiucách
nung:
 Nhngloikhoángvtnungtrongnhngvòđthaychogangđykínhockhôngđy
kín,xungquanhbênngoàiđtlađnkhiđclyrađnguihocnhúngvàomtcht
loãngkhác
(gim,nchoàngliên)chongui.Cáchnàycòngilàtôi.
Muntrítđckín,dùngcámvàlákhoaihaithbngnhauchothêmchútnc,nghincho
nhuynritrít(2chtnàytrn
vinhauthành1chtchuđcnóngkhôngbntn),lygiybn
đtlênchtrítrithmncchot.
Bngsa,phènchuathngđhkhôngphiđykín;thch
tínphiđykín(thănghoa).
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
9
 Đadcliutrctipvàolanóng(thchcao,mul,thchquytminh…)đchođ
hng.
+ Slngítthìbthngvàolòthan,trênlidaohocmnhngói.
+ Slngnhiuhnthìđtdcliutrênmingst,úpmtcáicholên.
+ Slngnhiuhnnathìclttru,ltthan,riltdc
liuvàcthchođnht,

trêncùngphlptruvàthan.Cóthđtttrênxunghoctdilênđchocháyâm.
Khicháygnhtrilydcliurađ
ngui(thydblàđc).Nungxongri,dc
liuđcđemtánbtdùnghocthyphiridùng.
3.5.Lùi(i)
Đathucvàotronóng,khôngbéntila,khinóngchínthì
lyra(ikhng,camtho…).Có
khidcliuđcbcvàogiythmthocbccámrimidúivàotronóngđnkhigiyhay
cámkhôlàđc(camtho,m
chng…).
Phngphápnàycótácdnglàthuhútbtmtphndutrongdcliuđgimbttính
kíchthích.
3.6.Sy(bi)
Dùnglanhhoctsyđsy
dcliuchokhôráo,hivànggiònlàđc(thyđit,manh
trùng…).
4.Dùngclavànc(Thyhahpch)
Phihplavàncđthayđitínhchtca
dcliu.
4.1.Chng
Chbindcliubngcáchđuncáchthyvinhngmcđíchnhsau:
 Làmchínvthucđtinvicbàomng,chthuct.
 Thu
cchngviruthngđichtthyngtvàthmhn,thêmscônb,nhngv
đngchátgimđi,mùitanhlmmtđi,khílnhcễngbtđi
(thcđa,đihoàng).
 Thucđcchngvirukhivàotvdđnghóa,dhpthunêncótácdngbib.
 Mtsvthucchngviru,chtthu
ckhóbhhng.
Xpdcliuvàotrongcáicóng,đnc(hoctiru)vàochovađ,đykín.Đtcóng

vàothùnghaychocóncngpnacóng,diđáycóng
cólótminggđcóngkhôngsátvào
thùng.Đunnhla,thigianchngtùytngvthucvàslngchng(50kgthcđaphi35gi,
đihoàng18gi)chovah
tnctrongcáicóng.
Khichngxongri,đemphitái.Nucònncdtrongcóngthìlymàtmchoht.Làm
nhvy9lntclà“cuchng,cusái”(9
lnchng,9lnphi).Khiphilyvicheđtránhrui,
bi.
4.2.Đ(hông)
Dcliucóthngâmchommđdbàoch,dthái,nhngngâmlâucóthmtcht
cho
nênphiđ,tclàdùnghinclàmmmdcliu,thigianđtùytheoslngvàtínhchtca
thuc(loimmxp,cóhngvthìthigianđít
hn).Đxongthngđembàonóngthìdbào
hn.
Dngcdùnglàcáichõ,xpdcliutoxungdi,nhlêntrên;thigianđkhôngnênkéo
dàinukhôngdcliusnát
(phclinh,xuyênkhung,bchtrut).
4.3.Nu
Dùngmtchtloãng(nc,du…)nudcliuđlàmmmchodbàoch,làmgimtính
kíchthíchcavthuchocđlàmt
ăngmtshiunăngkhácnhnuvidu(mãtin),ncđu
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
10
đen(hàthô),ncthng(hoàngtinh).Ncnuthngngpquádcliu510cm(nucao)
hocgp10lndcliu(mãtin).
Nukhácvisc,
sclànuđnmtmcđnàođóthìthôi.

5.Cáccáchchkhác
5.1.Ch
Mt dc liu qua nhiu chng ch bin gi là ch. Mi dc liu có mt cách ch
 riêng,
phngpháplàmkháphctpnhhngphtchvàthtch,hoàngnànch…
5.2.Chkhúc:dùngdcliutánnhtrnvincđóngthànhbánhrisykhôg
ilàthuckhúc
(bánhkhúc,thnkhúc…).
5.3.Chsng
Sngcónghĩalànhngbimalúnphúnbaylngchng.Thucchsnglànhngv
thucđcchbintinhkhi
tthànhbtmn(phê sng): cho dc liu vàocái bátrng ming
(thchtín),úpcáibátkhácnhhn,trétkín,đtngoàiđdcliuthănglênvàkttinhvàolòng
báttrên,
colyphn.
Yêucucavicbàochthucphin:
 Dcliubàochthucphinphichnthtt,tompđmingtháihocbàođcto
đp.

Saukhiquacácgiaiđonchnlc,rasch(c,r,thân,lá),ngâm,đchommthìđem
rathái,bào.Đdàycathucphinchnên12ly.Nhngthnhvnthìdùng
làm
thuchoàntán.
 Khitmsaothucphinphinhnhàng,tránhvnát,haothuc.
 Khibàothái,tránhrivãixungđtrinhtlên;khiphiđvàomtsch,chcao,
xani
đili.
 Thucphinkhôngnênđlâu,cácthtmsaothìnêndùngđnđâubàochđnđó,đ
lâutrongvòngt10đn15ngàylàcùng,cễngcóthdùngđnđâu,tmsaođnđy.
 Đtrongthùng,lkín,nikhôráo,thnhthongđemphili,đtránhmmc.

B.KTHUTSCTHUC
Scthuccónghĩalàdùngmtchtlng(nc,ru…)đngpdcliu,đunsôilên,cht
lyncđung.Đôngygilàthucthang.
Thucthangđcdùngrngrãinhtvìhpthnhanh,cônghiucễngnhanh,mittbnh

đucóthdùngthucthang,nhtlàbnhmicmhoccptính.
Thucthangthngunglàm23lntrongngày:tra,chiuvàti.
YDoãn(thkXVIIItrcCN)
làngiđutiêndùngphngphápscthuclyncung
đtrbnh.
1.Dngcscthucvàncđsc
a.Dùngsiêubngđtlàttnht,nhngngàynay
cóthdùngmmenhaynhôm;khôngđc
dùngđst,gangvìcónhiudcliukgang,st(chtchát,acid…).Siêu,mdùngkhôngnênnh
quá,phichađc1,5lnc.
b.Mtcáirâynh
,đngkính810cmđlcncthuc.
c.Ncdùngphilànctrong,sch(ncma,ncmáy,ncging).
2.Kthutscthuc
Kthutscthucđi
vicônghiucathucrtquantrng.LýThiTrânvit:“Ungthuc
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
11
thang,duphmchtthucttvàbàochđúngphép,nhngsclmãng,vivàng,đunlakhông
đúngmc,thìthuccễngkhôngcônghiu”.
Scthuccómtquyt
cnhtđnhcnphituântheo(nhtlàmcđla,ncvàthigian).
Tómlinhsau:
Cóhailoithucsc:thucpháttánvàthucb.

 Scthucphát
tán:loithucnàyphnnhiulykhí,chonêndùnglato(vễha)sc
nhanh,đítnc(vađngpdcliu)scmtln,đunsôiđnagi.
 S
cthucb:loithucnàycnlyvchonênphidùnglanh(vănha),scchmđ
chtthucđthìgithoátra,đnhiunc(ngpthuctrên35cm),đun
âmtrong2gi.
Sc2ln,côli2ncchođnkhicòn1bátđ250ml.
Cácloithucthm,cnlykhívchonênkhiscthucgnđcmib
vàosau(bchà,t
tô,kinhgii,quchi).
Cácloikhoángvt(thchcao,đigithch,thchquytminh…)tinhduthuckhóra,cn
phigiãnátrimisc.
Nu
trongthucthangcóa giao,xuyênbimu,xuyên tamtht(tánbt)thìkhiscđc
thucthangmichocácvtrênvàođánhtanramàung.Cácloinhqu,trm,bc
mchngthì
phimàivincthucriung(xungphc).
Mahoàngthìphisctrc,bbt,saumichothuckhácvàođsc(mahoàngthang).
Thangthuccócác
vthuclàht(sanhân,tôt…)thìcnlàmdptrckhisc.
Cácdcliulàbt,cólôngcnchovàomttúiviđsc.
Ghichú:đivithangthu
ctrem,dùngsiêubéhn;slngncthuclyđ1/2hay1/3
cangiln.
ĐivithucNamcónhiulávàcànhnhchcnscmtnctrong1
2gi,lcricôli.
Nhngvircng,cànhtothìvnnênsc2ln.
Nutchcgiãdpvnđcthucphinringâm1/2gimis
cthìthigianchbng1/2

thigiansctheocđin,màphmchtliđctthn.
3.Tráchnhimchungtrongvnđscthuc
Đthchinđúngđnquyt
cscthucnóitrên,đthucsccócônghiuthì:
a.Ngikêđnphighichúrõràngtrongđnthuc:thucphátbiuhaythucb,cácvcn
sctrchay
scsau.
b.Ngibcthucphigóiriêngnhngvkêtrongđntheolidncangikêđnđ
ngiscthuckhônglmlnvàghingoàithangthucđâylàlo
ithucgì.
c.Ngiscthucphiđchctptácdngcathucthangvàquytcscthucđthy
tmquantrngcavicscthucmà
tuytđituântheokthutchuyênmôn.
Phitheodõiquátrìnhscthuc,nhtlàkhithucđangsôi(gicaođim)phicómttich
vàthnhthongđodcliutrong
mlênxung,nukhôngthucsbtràohocbcháy.
Phicóbinphápchnglmlncthđtránhthangthuccanginàyliđachongi
khác.
C.THUCCAO
NC
Thuccaonclànhngdngthucdùngncđnudcliuricôliđnmcđnht
đnh.
Bàochdngthucnàyphiquabagiaiđon:giaiđo
nđunulync;giaiđonhaicôli
cácncnu;giaiđoncuithêmđnghaymthocruđlàmrathànhphm.
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
12
Dcliudùngphichbin(thái,bào,saotm…)theoyêucutngloi.Slngncdùng
khôngquáslngcnthitđrúthotcht,thnggp4đn6l

ntrnglngdcliuvìnu
dùngnhiuncquáthìthigiancôphikéodài,scnóngvàkhôngkhílàmhngphmchtthuc.
Thigianđuncễngtùytheo
dcliu:thânrcng68gi,lácànhnh46gichomtln
nu20kgdcliu.
Khicôhockhicôgnđcphicôcáchthynhitđthp(
điviloicaođc).
Dngcdùngnucaothnglàthùngnhômhocinox;khôngnêndùngđst,gang.
Căncvàothchtmàngitachiathànhcácloicaonhsau:
1.Caol
ng:cóthchtlngsánh,cómùiđctrngcadcliubàochcao,cóthdùngtrc
tipđđiutrbnh.Tlgiathtíchcaovàlngdcliubàochcao
thnglà1:1(1gdcliu
thuđc1mlcaolng),ngoàiranudcliucóthchtcngrn,ttrngcaonhcáckhoángvt,
thâng…thìcótldcli
uvàthtíchcaocótht1:3đn1:5.
2.Caommvàcaođc:làhailoicaonàyđuđcbàochtcaolngbngcáchcôđnth
chtnhtđnh.
+ Caomm:thchtl
ngsánhnhmtđc,hàmlngnctrongcaokhong2025%.
+ Caođc:thchtdo,đcquánh,skhôngdínhtay,hàmlngnctrongcaokhong
1015%.
3.Caokhô:làkhixp
hocbtkhôđngnht,hàmmtrongcaokhôngquá5%.
Caomm,caođcvàcaokhôthngđcdùngđbàochcácloithuckhác,khôngdùng
trctipđung.
Đôngyrtthngdùng
caoncđtrbnhmntính,làmthucb.
Nucaoncrtphctp,tùytheotngbàimàbàochchothíchhp.Diđâyxingiithiu
bài“caotrâuc”đlàm

đinhình.
Thànhphn:
Trâuc   20kg
Đuđentntính  04kg
Đngcáttrng  3,2kg
Ruđ   04lít
Nc   vađ
Điuch:
Thântrâuctháinh,mngraschphi
khôchovàothùngcàiphênđkhibng.Đnc
ngpdcliutrên10cm,đunsôi.
Đuđen:đngpncđunsôiđnnhmm,lcquavitha,lynctipvàothùng
trâu
c.Đunsôiđulatrong6gi,thnhthonglythêmncsôichođmcnccễvàđodcliu
trongthùng,chtlync,lcquavi,đlng3
4gi,gnlyncthnht.Côdnncnàyli.
Bãcònli,đngpncđunsôitrong4gi:cht,lc,đlng,gnlyncthhai.
Dn2
ncli,lyra2lítđriêng,riđemcôchcònlichođnkhicòn4lítcaonc(1ml=
5gdcliukhô).
Ly2lítnccaođãđriêngchovàoninhômkhác.
Cho3,2kgđngkínhvào,đunsôi,
quychotan,lck,lyncđngnàychovào4lítcaonóitrên,đnguiriphavào4lítru
trngđlng.Thànhphm:10lít.
Đóngvào
chai120ml(đãtittrùng),gnsáp,dánnhãn,đnirâmmát.
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
13
D.THUCHOÀN

Thuchoànlàmtdngthuclàmbngdcliutánmnvàchtdínhlàmthànhviên.
Nhngbàithuccóvđc(thchtín,hùnghoàng,hoàngnàn…)hoccócht
thmkhôngsc
đcvàdùngđtrbnhsuynhcmntínhthìphibàochdngthuchoàn.
Thuchoàncónhngthunlisauđây:
1.Thuctanchm,dođóthucng
mdnlàmchothuccótácdngtrbnhmntính(hoàncó
nghĩalàhoãnsthmhút).
2.Làmdungđivicácvthuccómùivkhóchu(angùy,hcphàn…).
3.Thucungđúngliulng.
4.Thucítbnhhngcakhôngkhívàhincnêndboqunhnthuctán.
1.Thànhphnthuchoàn
1.1.Dcliu
Th
nglàthomc,đngvt,thuccaođchockhô,…
1.2.Tádc
Lànhngchtkhônglàmnhhngtithucvàcòncótácdnglàmtăngtínhchtchabnh
cathuc.Tádcthayđitùytheotínhchtcadcliuvàthngtrongcôngthccóghirõ
dùngtádcnào.Tádcthngdùnglàmt,btnp,nc,cao
đngvtv.v…
Nutrongbàithuccósnmt,đngthìdĩnhiêntalynhngvnàyđlàmtádc.
2.Dngclàmthuchoàn
 Thuyntán:hinnaycónhiuci
tinđtăngnăngsut,gimsclaođng,đcvsinh
hn.Tánnhiuthìdùngmáytán.Máytánbngbicóđmncaohn.
 Rây:dùngrâylàmbnginoxcós22hoc24.

 Sàng:làmbnginoxđchnlcđtonhcaviênthuctheoyêucu:ítnhtlà2,3c.
 Máytrnbtt:khilàmhoànmm.
 Bànchiaviên:đlănvàct

thànhviên.Cncónhiucbàn0,100,20g.
 Máybaoviên:thaythúnglcđlàmviênnh0,10g0,15g(hoàncng).
 Máylàmviênmm:thaychobànlănvànginviên.
 Tsy:bngđin,nhi
tđ60
0
80
0
C.
3.Cáchbàoch:
Dcliuđcdùngnhiunhtlàthucphinđãđcsaotmtheoyêucucabàithuc,
synhchokhôritánriênghoctánchung,râyly
btmnritrnđuvitádclàmviên.Cách
làmthngchiamyloitùytheotínhchtcatádcvàphngpháplàmviên.Cóhaiphng
pháplàmviênhoànlà
phngphápchiaviênvàphngphápbaoviên.Chnphngpháplàm
viênphidavàotínhchtcatádcvàtrangthitbsncó.
3.1.Phngphápchiaviên(hoànmm)
Thngdùng
mtongvìboqund,hnnamtongcónhiuchtdinhdnghncácmt
khác.Mtongnênchnthtrong,trng,đc.Loiscđthmhoc
cólnxácongnonthìkhôngnên
dùngvìdlàmhngthuc.Mtongđãđcchn,đunnhanhchosôibng,vtbbt(nuđbt
thìviênthucdbmcvàmt),cô
libngcáchthy,đnkhinhmtgitvàonclnhmàkhông
tanlàđc.Côxong,trndnvibtthuctrongciđá,giãnhuynvàdo,đnkhikhôngdính
chàycilàđc.Dùngbànchiaviênrivothànhcácviêntrònhaydùngmáychiaviên.Viênhoàn
mmthngcóct69g.
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:

14
Thuchoànmtdùngtrbnhsuynhcmntínhvàdùnglâu.
3.2.Phngphápbaoviên(hoàncng)
Phngphápnàycóthchiathành4giaiđon:
 Gâynhân:nhânlànhnghtnh,là
csđlàmviên.Gâynhânlàgiaiđonquantrng
đquytđnhslngvàchtlngviên.Cóhaiphngphápgâynhân.
+ Đitbtdcliu:lymtítbtd
cliulàmmvitádc,xátquacrâythích
hpthànhnhnghttròn.
+ Đitcáchtcósn:tcáchttròncacáccâythucsncónhthtyt
,bchgii
t…,cễngcóthdùngđngkínhlàmht.
 Baoviên:cóthbaobngthúnglchaynibaođnkíchthcnhtđnh.Trongquátrình
baophichúýđnkhâusy
viên,tránhntn.
 Áoviênthuc:saukhithucđãđcchiathànhviên,Đôngythng“áo”viênthucli,
mcđíchđ:
+ Viênthucgiđchngvtronglnáođó.
+ Viên
thucđđclâu.
+ Viênthucđcđphn,màuscđcđngđu.
+ Đaviênthucđntnrut(nucó).
Tádcdùngđáothnglàlachnvthuccótrongcôngth
cnhthcđa,dâythng,
hotthch,hùnghoàng,chusahoclàdcliucólônggâyngamàkhôngdùngbtđc(kimanh
t…).Dcliudùngđáophicómyđi
ukinsauđây:
• Dnuthànhcaolnghocdtánmn.
• Cómàuscđp.

• Đlâukhôngbmc(bàis5).
 Đánhbóngviên:saukhibaoáoxong,sychosemt
viênvàđavàomáyquayđđánh
bóngmtviên.Cóthdùngparaphinhaysápongđđánhbóngviên.Quagiaiđonđánh
bóng,viênthucliđcbaothêmmtlpnagiúpchotácdngboqunvà
làmcho
viêntròn,đp,đmbođchccaviên.
Phngphápbaoviênápdngkhilàmthuchoàncng.Ngitathngchiahailoihoànlà
hoànhvàhoànnc.
3.2.1.Thuchoành
:hthngdùnglàbtgonp,choncvào,đunsôiquyđuthànhh.
Hloãngthìc1kgbtthucdùng2030gbtgođunvi800900mlncđthucchóng
tiêu;
hđcthìc1kgbtthucdùng50gbtđunvi600mlncđchothucchmtiêu(hnàyít
dùng).Hlngquáthìviênthucchóngribã;hđcquáthìviênthuccng
rn,khótiêu.Đch
ri,lymtítbtdcliutrnviítnchchohimmrixátquasàngthađlàmhtgâycon:
sykhô.Chohtnày
vàomáybaoviênvynch,chomáychyrilnltchobt,nch,lc
tikhiđtđccviênyêucu.Phidùngsàngđloiviêncbévàc
toquá,béthìlcli,tothì
pháđilàmli(ítxyra).Loiviênnàycókhilngt0,100,50g.
Dùnghlàmhoànkhibàithuckhôngcóđngmt,caođngvt,hocd
cliukhôngcó
đchtdính(bàis2).
3.2.2.Thuchoànnc:dùngnclàmhoànphicóđiukinctyulàdcliucósnchtdínhvà
trongbàithuckhông
cómt,đng,caođngvt…nucónhngvnàythìphaloãngravinc
màlcviên(đivimtthìđunsôibbt).
Slngncdùngđrylênbt

t80%đn90%(thucnam)vàt40%đn50%(thucbc)
sovibtdcliu.Làmviênbngthùnglc(bàis3).
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
15
Thuchoànnccóđcđimdtanhnthuchoànmthoch,dùngđchacácbnhcp
tínhvàthngtiêu,nhngkhóboqunvìdnátvàmc.
Thuchoàn
dùngtrbnhthngtiêu(tim,phi)hochtiêu(gan,thn)thìlàmviênc
0,10g;dùngtrbnhtrungtiêu(tv)thìlàmviênc0,20gtrlên.
Đivithuccóvđcthìnênviênb
nghtvng(nubàithucchcó12v)hocbnght
đuxanh(nubàithuccó34v).
Tómli,trênđâylànhngphngphápcănbnđ
làmthuchoàn.Kthutbàochtngbài
thngthayđitùytheotínhchtcadcliutrongcôngthc,khôngthtrìnhbàyhtđc.Tng
bàinóichungphithxemcóthíchngv
itádcnào,vidngcnào,sauđómilàmhànglot
đc.
Làmthuchoànphichúývsinhdngc,tránhruinhng,nêndùngcáchsyhnlàphi
n
ng,tránhbibm,thànhphmphiđónggóivàochailschs,gnxisáp,đchmát.

BÀIS1:BÂMNHUNTRÀNG

Thànhphn: Ládâukhô 09kg
Mèđen 06kg
Mtong
13kg
Điuch:dùngládâubánht,phiâmcanchokhô,vòbgânlá.Mèđensàngsyriraschđgn

bsnvàcáctpcht,phikhô,tánbt
mnviládâu.Mtongcôli,trnđugiãnhuyn,làmviên
0,5g.
Thànhphm:20,180kg

BÀIS2:NHÂNSÂMBIĐC
Thànhphn:
Sasâm  1kg  Chxác 0,5kg
Đchot  0,5kg Cátcánh 0,2kg

Sàih  0,5kg Bchlinh 0,5kg
Tinh  0,5kg Camtho 0,2kg
Xuyênkhung 0,5kg Hloãng vđ(vađ)
Khnghot 0,5kg
Điuch:cácvtánbtmn(râys22),gâycon.Dùngnchloãng
làmviênbngthúnglchoc
máybaoviên,syquachokhô.
Thànhphm:4,400kg

BÀIS3:CTINHHOÀN
Thànhphn:
Liênnhc 2kg Hoàisn 2kg
Khimthc 0,5kg Liêntu 1
kg
Sngnai 1kg Kimanht0,5kg
Nc  vđ
Điuch:sngnaicanh,hmtru.Kimanhtnuly4,8lnccao.Cácvkháccùngvisngnai
đã
chtánbt,râymn,gâycon.Dùngnckimanhtđlàmviênvithúnglchocmáybaoviên.
Thànhphm:5,8kg.

BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
16
BÀIS4:DDÀYS8
Thànhphn:
Ôtcct 1kg
Camtho 0kg75
Thbimu 0kg75
Tádc:
Bttùnghng 0kg80(10%)
Hotthch 0kg40(5%)
Btnp
 0kg56(7%)
Ncvađ 4lít50
Điuch:lyncnuvibtnpthànhhloãng.Cácdcliubàochđúngquycách,sykhôtán
btmn,trnvicác
tádc.Dùngnchlàmcm,sykhô,nénviên0,50g.
Thànhphm:6,650kg

BÀIS5:BÁTVHOÀN
Thànhphn:
Thcđa 2,4kg  Hoàisn 1,2kg
Snthù 1,2kg  Đnbì 0,9kg
Trcht 0,9kg 
Bchlinh 0,9kg
Nhcqu 0,6kg  Phtch 0,3kg
Nc vđ   Mtong 3,0kg
Điuch:thcđanuvincly480ml.Ly240mlcaonàytrnvi2,8kgmtongvà3kg
ncđun
sôi(bbt).Cácvkháccùngvibãthcđasykhôtánbtmn,gâycon,vyncmtongvàobt

làmviênbngmáyvoviên.Ly240mlcaothcđa
cònlitrnvi0,2kgmtongcònli,đáoviên
thucbngmáyvoviên.
Thànhphm:9,2kg.

E.THUCTÁN
Thuctán,còngilàthucbt,dùngungtronghayđpngoài.Thu
ctáncóuđimdbào
ch,dung,hpthunhanh,cônghiulichóng,titkimnhiudcliuhnthucthang.Thng
dùngtrbnhmicmhoc
bnhtngđicptính.Dùngngoài,cóthrcvàochđauđtrcc
b.
Dcliuthngdùnglàthucphin,synhchokhôđemtánbt,râylybtmn,dùng
rây
s2224.
Cácdcliuphitánriêng,khihpliphichúýtrnthtđutheophngpháptrnbt
kép,lymtmàuscnibtlàmc.
Thuctándùngchongoikhoaphitánthtmn,dùngrâynh
(s22)thìtthn,cókhiphidùngcáchthytrđkhikíchthíchvàđaunhc.
Thuctánkhôngnênbàochnhiu
vìchóngmtchtvàmc,mt.Đngtronglhocthùng
kín.
Bàithucđinhình:khôtrĩtán.
Thànhphn:
Btphènphi500g Btthnsa 300g
Btômai 200g Btthch
tín40g
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
17

Điuch:
 Phènphi:ly2kgphènchuachovàochogangđunnóngchođnkhichyvàkhôhoàntoàn.
Chttlakhinàochcchnmingphènđãkhô.Đngui,cobchđ
en,tánbtmnri
chàlitrênmingviphincăngtrênmingcáibát.
 Ômai:ly2kgômaichovàochogang,vađunvađo,tikhithykhóiđen
nhiuthìly
vungđylirinhcxung,đngui,tánbtmnchàlênviphin.
 Thnsa:tánnhviítnctrongcisthànhbtmn,chàlênv
iphin(thucnàydùng
ngoàinênkhôngcnthyphi).
 Thchtín:ly100g(mttrăm)thchtínccchovàoniđtđunbngthancitrong2gi,c
15phútđomt
ln.Đnguicobchbcháyritánbtmn,chàlênviphin.
Bnvtrênđâyđiuchxong,cânđúngslngtrongcôngthc,trnđuvinhau,trbtô
maitrnsaucùng(màuđen,đbođmđđu),rittclirâynhiuln(45ln)đchothtđu.
Đónglkín,dánnhãnthucđcbngA,thucbôingoàikhôngđcung,
dùngtheochdn
calngyvàbácsĩ.


BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
18
PHNII
CÁCH BÀO CH CÁC V THUC

AGIAO
TênkhoahcGelatinumAsini
Bphndùng:chtkeodacôthànhming.

AgiaoTrungQucnubngdala,màuđenlángtrong,rn,loittthnggilàcnggiao,
cễngcó
thnubngdatrâu,bò,ngalàloixu.nctanhtnhHàBc,HngYên,NghAn
đãcónuagiaobngdatrâubòđttúcchođaphng,chtmm
chađctt.
Thànhphnhóahc:cóchtđm…
Tínhvquykinh:vhingt,tínhbình.Vàobakinhph,canvàthn.
Tácdng:tâm,dnghuyt,bphthuntáo,ch
huyt,anthai.
Chtrliudùng:huytsuygyyu,thhuyt,bănghuytvàcácchngramáu.
Ngàydùng412g.
Kiêngk:tvsuynhc,ănkhôngtiêu,alngkhôngnêndùng.
Cách
bàoch:
TheokinhnghimVitNam:
a.Lykhănvischlauchohtbn,tháibnghtngôhocbnghtđulc,bvàocho,sao
vibtcáp
phnhocsaovibtmul(20%)chophngđu.Saovicápphntthn,saovicát
thìdính.
b.Khidùngđemnngphngbvàoncthucthanghòatanmà
dùng.Cáchnàydùngvi
khilngrtnhnênítdùng.
Boqun:đnicaoráo,tránhnóngm.

ANGÙY
TênkhoahcFerulaassafoetida,I.
Hhoatán(Umbelliferae)
Bphndùng:nhaphngccacâyangy,đónglithànhcc,mùihôinng(đcbitthmàu
nâutía),lâungàykhôngtanra
làtt.Nuthànhtngkhitomàunâuxám,lntpchttronglà

kém.
Thànhphnhóahc:cótinhdu,chtnha(71%)vàchtkeohnhp.
Tínhvquykinh:
vcay,tínhôn,khôngđc,mùihôinng.Vàohaikinht,v.
Tácdng:tiêutích,sáttrùng,giiđc,trđm,kíchthíchthnkinh.
Chtrliudùng:trtích,báng,strét,camtích,đaubng,đau
tim,trmùihôithi,tnghiđc
ra.
Ngàydùng23g.
Kiêngk:ngitvhyuthìkiêngdùng.
Cáchbàoch:
BÀOCHĐÔNGDC
© Text:
19
TheoTrungy:khidùngnghinbt,chothêmvàochútíthnhnhânhocđàonhânthìdnghin
nh.
TheokinhnghimVitNam:lythtt,khôngcótpchtctnh,bvào
bátnhámmànghinhoc
thêmlnvithuckhácmànghinthìdnh.
TheoTâyy:hòatanangùytrongcn60
0
nóng,lc,épquavithaloitpcht,đnkhichovào
ncnghinrakhôngdínhtaylàđc,đuncáchthychorubaycònliangùy.Ngàydùng0,5g
đn5g.
Boqu
n:vìmùihôinng cnđvàohpthickín,đriêngxacácv thuckháckhi làmnh
hng.
Cnđnimát,tránhnóng,tránhlàmmtmùitinhdu.

BAĐU

TênkhoahcCrotontigliumL.
Hthudu(Euphorbiaceae)
Bphndùng:htloigiàchc,khôngmc,khônglép,khôngđen,khôngthilàtt.
Thànhphnhóahc:htchadubéo,albumin,
crotonosid,acidcrotonic,acidtiglicv.v…
Tínhvquykinh:vcay,tínhnhit,rtđc(bngA).Vàohaikinhvvàđitrng.
Chtrliudùng:
a.Theo Tâyy:chdùngducabađulàmthuctr
têthp,viêmphi,đaurut;làthucty
mnh.Ngàyungmtgithòatantrongdukhác.
b.TheoĐôngy:dùnghtđãloibdu.Thngphihpvicác
vkhác.
Kiêngk:ngitngnhitthìcmdùng.
Cáchbàoch:
TheoTrungy:đemđánhnát,chovàonaduvng,naru,nuchocnkhô,nghinnátnh
caođdùng(Lôi
Công).Dùngbađucókhidùngnhân,cókhidùngv,cókhidùngdu,cókhi
dùngsng,cókhibccámsao,cókhinuvigim,cókhiđttntính,cókhibcgiynghin
nát,ép
bdu(bađusng)(LýThiTrân).
Ghichú:bàochbađuphibovmtvàtayvìdunórtnónggâyrpda.
TheokinhnghimVitNam:
a.Bv,
giãbađuchonh,góibnggiybnriép,sauthaygiybn,liép,đnkhinàodu
khôngthmranathìthôi.Saoquachovàng(bađusng).Ngàydùng0,05đn0,02g.

b.Làmnhtrênrisaođen,gilàhcbađu.Ngàydùngcóđn1g.
Boqun:htvàdubađulàthucđcbngA.Cnđnikhôráo,mát,tránhnóng,tránhmvì
htdbđenthivàmt.


BAKÍCH
TênkhoahcMorindaoficinalisHow.
Hcàphê(Rubiaceae)
Bphndùng:rcâybakích,vngoàimàutro,giàthìsctímđm,nonthìsctrng,tíanhtkhi
khô,vdănli,đtđontrôngthy
lõi,ruttímđen,mmngt.Thtobnrngtrên1cm,già,tím
thìtt.