Mạng cộng đồng trực tuyến Olicon

1
GIỚI THIỆU
MẠNG CỘNG ĐỒNG THƯ VIỆN TRỰC TUYẾN –
OLICON (Online Library Community Network)

NGUYỄN MINH HIỆP,. BA., MS.


Sự phát triển tất yếu của các cơ quan thông tin trên thế giới là ngày càng liên
kết với nhau để đối phó với áp lực: (1) Lượng tài nguyên thông tin ngày càng
phong phú; (2) Yêu cầu đáp ứng nhu cầu thông tin cho người sử dụng ngày càng
đa dạng. Hai hình thức liên kết tiêu biểu nhất là hệ thống thư viện (Library
System) và Liên hiệp thư viện (Consortium).
• Hệ thống thư viện là tập hợp các thư viện chịu sự quản lý chung; cũ
ng
có thể là một nhóm thư viện độc lập liên kết với nhau chính thức hay
không chính thức cùng thỏa thuận đạt một mục đích chung;
• Consortium là một liên hiệp các thư viện độc lập, hay các hệ thống thư
viện được hình thành bằng sự thỏa thuận chính thức thường là nhằm
mục đích chia sẻ tài nguyên.

Qua những phát triển tất yếu trên, hình thức hoạt động trong các cơ
quan thông
tin cũng đã thay đổi sâu sắc: Nếu trước đây, người ta thường cho rằng công tác
nghiệp vụ hay Công tác kỹ thuật (Technical Services) trong một thư viện là rất
quan trọng và chiếm một tỷ lệ cao so với công tác phục vụ bạn đọc; thì ngày nay
hoàn toàn ngược lại, hoạt động chính trong một cơ quan thông tin hiện nay là công
tác phục vụ bạn đọc và mang một danh xưng mới là Dịch vụ thông tin
(Information Services), trong đó
Dịch vụ tham khảo (Reference Services) nhằm

đáp ứng nhu cầu thông tin cho tất cả mọi người đã và đang trở thành một hoạt
động tiêu biểu nhất trong một thư viện.

Để đáp ứng những yêu cầu đổi mới và phát triển tất yếu trên, những Mạng
công cụ thư tịch (Bibliographic Utilities) cũng được hình thành khắp nơi như là
một sự phát triển hỗ tương mang tính bi
ện chứng. Ngày nay, mạng công cụ thư
tịch được biết đến nhiều nhất và mang tính chất toàn cầu là OCLC (The Online
Computer Library Center). Mỗi mạng công cụ thư tịch đều có một đặc thù riêng
nhưng hầu hết đều được chi phối bởi OCLC.

Theo định nghĩa thông thường, Mạng công cụ thư tịch là một tổ chức xây dựng
và bảo trì những biểu ghi thư tịch và cung cấp cho hội viên hay khách hàng của tổ

chức đó những sản phẩm khác nhau và những dịch vụ liên quan đến những biểu
ghi này. Một cách cụ thể hơn, mạng công cụ thư tịch được xem như là những nhà
thầu (Vendors) về thông tin cung cấp một cơ sở dữ liệu tập trung cho những thư
viện và trung tâm thông tin để biên mục, chia sẻ, và truy hồi những biểu ghi thư

2
tịch theo những tiêu chuẩn thư tịch quốc gia và/hay quốc tế. Những cơ sở dữ liệu
được bảo trì bởi hầu hết những Mạng công cụ thư tịch là những mục lục liên hợp
thiết yếu. Những biểu ghi trong mục lục liên hợp này bao gồm hai loại thông tin:
(1) là dữ liệu được mô tả, biên mục, và phân loại theo khổ mẫu MARC 21 và được
cho chỉ số biên mục chung; (2) là nhữ
ng thông tin đối với những thư viện thêm
vào được cho chỉ số riêng biệt cho ấn phẩm của những thư viện đó.

Thực ra, OCLC đã trở thành một Mạng công cụ thư tịch cho những hệ thống
thư viện phát triển trên toàn cầu. Bên cạnh đó, những Mạng công cụ thư tịch địa

phương còn phát triển nhiều dịch vụ đa dạng và đặc thù khác nhằm đáp ứng yêu
cầu cụ thể cho từng cộng đồng. Mạng Công cụ thư tịch trong từng cộng đồng đã
tr
ở thành những Mạng công cụ đa năng như thế được gọi là Mạng Cộng đồng
(Community Network).

Thư viện Việt Nam đang trên đường phát triển. Một Mạng Cộng đồng cho Thư
viện Việt Nam nhằm thúc đẩy công cuộc phát triển và nhanh chóng tiến tới hội
nhập với cộng đồng thế giới là vô cùng thiết yếu trong giai đoạn này. Đó là lý do
Mạng Cộng đồ
ng Thư viện trực tuyến – OLICON (Online Library Community
Network) ra đời.

BỐI CẢNH RA ĐỜI MẠNG CỘNG ĐỒNG OLICON

Tài nguyên thông tin của các thư viện Việt Nam hiện nay khá phong phú về
chủng loại, môn loại và chuyên ngành, tuy vậy việc lưu trữ còn phân tán, riêng lẻ
trong từng thư viện. Mỗi thư viện đều có kho tài nguyên là các tài liệu, tư liệu,
sách, tạp chí, luận văn, bài giảng, vv… dưới dạng bản in, môt số tài liệu đã được
số hóa và có thể được trang bị các cơ sở dữ liệu chuyên ngành trực tuyến. Tuy
nhiên tất cả
đều được biên mục thành các biểu ghi thư tịch và được lưu trữ trong
cơ sở dữ liệu riêng lẻ của từng đơn vị. Tài nguyên chuyên dụng như các bản sách
quý hiếm và cơ sở dữ liệu chuyên ngành hẹp hoặc tri thức tổng hợp thông thường
giá rất cao, các thư viện không thể tự trang bị. Nhưng ngược lại, các độc giả của
thư viện cũng không thường xuyên khai thác các tài liệ
u này. Các thư viện hoặc
hiệp hội thư viện có khả năng cùng mua sắm các tài nguyên này, nhưng không thể
sử dụng chung do chưa có khả năng liên thông cùng khai thác. Một số thư viện có
các thông tin điện tử chuyên ngành, nhưng không có khả năng cung cấp trực tuyến

có mục lục, có khả năng tổng hợp, sao trích, tìm kiếm theo chủ đề, từ khóa, vv…
cho các thư viện khác.

Như vậy có một nhu cầu rấ
t rõ ràng của các thư viện về tài nguyên thông tin đó
là sự liên thông, liên kết giữa các thư viện. Tài nguyên thông tin giữa các thư viện
cần được chia sẻ, trao đổi, dùng chung, cùng đầu tư mua sắm, vv… nhằm xây
dựng kho tài nguyên thông tin phong phú cho từng thư viện đồng thời tiết kiệm chi
phí đầu tư cục bộ. Đồng thời, cần phải có mô hình, chính sách, công cụ phần mềm

3
để có thể giải quyết bài toán liên thông, liên kết, trao đổi thông tin qua lại giữa các
thư viện.

Xuất phát từ những nhu cầu thiết thực trên đã hình thành nên ý tưởng cho sự ra
đời của Mạng cộng đồng thư viện trực tuyến. Với phương châm “Tất cả vì lợi ích
cộng đồng”, hoạt động của Mạng cộng đồng hứa hẹn sẽ góp phần nâng tầm thư
viện Việ
t Nam sang bước ngoặt mới, cùng liên kết – chia sẻ – phát triển và hướng
đến hội nhập với cộng đồng thư viện trên thế giới.

Mạng cộng đồng thư viện trực tuyến OLICON được xây dựng theo sáng kiến
của một tập thể bao gồm Thư viện Đại học Khoa học Tự nhiên TP. Hồ Chí Minh,
Liên Chi hội Thư viện Đại học Khoa học Phía Nam (VILASAL), Công ty IES và
một số chuyên gia thư
viện có tâm huyết.

OLICON PHỤC VỤ GÌ CHO CỘNG ĐỒNG THƯ VIỆN VIỆT NAM

Với châm ngôn hành động “Cùng xây dựng, cùng tiến bộ”. OLICON đã phát

triển những dịch vụ thiết thức cho hoạt động thư viện Việt Nam như sau:

1. Dịch vụ tư vấn.
Dịch vụ tư vấn OLICON hỗ trở các lãnh đạo đơn vị có nhu cầu nâng cấp, đầu
tư và phát triển đơn vị mình bằng cách xây dựng những dự án.

2. Dịch vụ b
ổ sung tài liệu in ấn.
Dịch vụ bổ sung tài liệu in ấn OLICON sẽ đóng vai trò là cầu nối giữa nhà
cung cấp với thư viện thành viên thông qua việc thiết lập kênh bổ sung các loại tài
liệu.
3. Dịch vụ bổ sung cơ sở dữ liệu chuyên ngành
Dịch vụ bổ sung CSDL chuyên ngành OLICON hỗ trợ xây dựng CSDL nội
sinh đồng thời thương thảo với các nhà cung cấp nội dung CSDL chuyên ngành
c
ủa nước ngoài để hình thành kênh trao đổi hai chiều nguồn tư liệu CSDL chuyên
ngành.
4. Dịch vụ cung cấp tài liệu được số hóa
Dịch vụ cung cấp tài liệu được số hóa OLICON sẽ góp phần chia sẻ tư liệu số
từ các thư viện lớn đến các thư viện nhỏ hơn. Bên cạnh đó, nguồn tài liệu quý
hiếm, mang tính cổ xưa có giá trị sẽ được các cộng tác viên củ
a mạng tìm kiếm,
sưu tầm, thương lượng và thực hiện số hóa với sự đồng ý của chủ nhân.
5. Dịch vụ cung cấp các bộ sưu tập số
Dịch vụ cung cấp và trao đổi các bộ sưu tập số OLICON đóng vai trò “môi
giới” tạo môi trường yêu cầu và cung ứng bộ sưu tập số bằng cách xây dựng diễn

4
đàn dành cho các lĩnh vực, người dùng hoặc các thư viện thành viên có nhu cầu có
thể gởi yêu cầu hoặc quảng bá bộ sưu tập số theo chủ đề. Bên cạnh đó mạng

OLICON sẽ tìm kiếm, chọn lọc các bộ sưu tập sẵn có miễn phí trên mạng.
6. Dịch vụ cung cấp biểu ghi
Dịch vụ cung cấp biểu ghi OLICON tạo sẵn sẽ góp phần giải phóng chuyên
viên biên mục khỏ
i các thao tác buồn tẻ, nâng cao khả năng học tập nghiệp vụ và
tăng cường dịch vụ thông tin để phục vụ độc giả tốt hơn thông qua việc tận dụng
nguồn biểu ghi sẵn có do các đơn vị khác đã biên mục trên cùng một ấn phẩm.
7. Dịch vụ xử lý ấn phẩm và tài nguyên số
Dịch vụ xử lý ấn phẩm và tài nguyên số OILOCN ra đời sẽ làm giả
m nhẹ gánh
nặng biên mục và quản lý tài liệu cho cán bộ thư viện. OLICON sẽ nhận xử lý
công tác biên mục sách trọn gói hoặc từng phần theo yêu cầu của thư viện có nhu
cầu về mô tả AACR2, phân loại DDC, biên mục đề mục, bổ sung, xếp giá, in
nhãn, mã vạch cho từng cuốn sách.
8. Dịch vụ cung cấp công cụ hỗ trợ nghiệp vụ thư viện
OLICON sẽ hình thành và cung cấp các bộ công cụ ph
ần mềm nghiệp vụ thư
viện cho các thư viện thành viên không đủ điều kiện trang bị riêng phần mềm quản
lý thư viện số. Thư viện đăng ký sử dụng dịch vụ sẽ được cấp tài khoản và quản trị
từ xa hệ thống của mình.
9. Dịch vụ tra cứu trên mạng cộng đồng
Dịch vụ tra cứu trên mạng OLICON sẽ
tổ chức, lưu trữ và cập nhật thường
xuyên nguồn tài nguyên thông tin của các thư viện thành viên và cung cấp công cụ
tìm kiếm theo chủ đề/đề mục, từ khóa, tác giả, nhan đề, vv… giống như một thư
viện trực tuyến trên môi trường đồng nhất mà không nhất thiết phải vào các thư
viện thành viên.
10. Dịch vụ đào tạo huấn luyện
Dịch vụ đào tạo hu
ấn luyện OLICON sẽ tổ chức và cung cấp các dịch vụ đào

tạo tại chỗ và trực tuyến cho các thư viện có nhu cầu học tập, nâng cao nghiệp vụ
cho nhân viên quản thủ thư viện.
- Gói dịch vụ đào tạo tại chỗ: cung cấp dịch vụ đào tạo tại chỗ cho các thư
viện trên địa bàn cả nước.
- Gói dịch vụ
đào tạo trực tuyến: sử dụng công cụ e- Learning với các bài
giảng được biên soạn chuyên nghiệp, trực quan, sinh động dành cho ngành
quản lý thư viện. Học viên sẽ được tiếp cận trực tiếp Hệ thống quản lý thư
viện thông qua các bài thực hành ngay trên Cổng đào tạo trực tuyến của
OLICON, đồng thời tra cứu các thông tin cần thiết ngay trên cổng thông tin
của OLICON.

5
11. Dịch vụ quảng cáo trực tuyến
Ngoài ra, để duy trì chi phí thường xuyên của mạng, OLICON nhận đăng
quảng cáo cho các thư viện thành viên, quảng cáo cho các nhà xuất bản có nhu cầu
để vừa quảng bá thương hiệu nhà xuất bản và các đơn vị liên quan, vừa tạo sự
thuận lợi trong các công tác nghiệp vụ ngành, vừa tạo nguồn thu thường xuyên để
duy trì hoạt động.
12. Dịch vụ cộng tác
Ngoài các dịch v
ụ đã nêu trên, OLICON sẽ xây dựng các dịch vụ mang tính
mạng xã hội, cung cấp môi trường làm việc trao đổi cộng tác như: Thảo luận
(forum), trao đổi trực tuyến (Chat), Blog, Wiki, Bầu chọn, tin tức,.. Các dịch vụ
này sẽ được sử dụng miễn phí cho các thành viên trong Cộng đồng mạng để các
thành viên này có thể chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi nâng cao kiến thức chuyên
ngành.

TỔ CHỨC OLICON

OLICON được tổ chức theo hình thức doanh nghiệp đặc biệt, đó là một công ty
cổ phần mà cổ đông là những thư viện thành viên, Hội đồng quản trị được bầu trực
tiếp từ các thành viên. OLICON có phương thức hoạt động theo mô hình tổ chức
phi lợi nhuận, tồn tại bởi cộng đồng và hoạt động vì cộng đồng. Sơ đồ tổ chức như
sau:

THỊ TRƯỜNG VÀ KHÁCH HÀNG MỤC TIÊU


Đối tượng khách hàng hiện nay OLICON nhắm đến là hơn 230 thư viện các
trường đại học và cao đẳng (cả công lập và dân lập). Các khách hàng này có nguồn
Hội đồng quản trị
GĐ điều hành
Phòng Tài nguyên
thông tin
Phòng Tài chính
Trưởng phòng
Phòng Công nghệ
Trưởng phòng
Phòng Kinh doanh
Trưởng phòng
Phòng Dịch vụ hệ
thống