Phương thuốc trừ đờm

PHƯƠNG THUỐC TIÊU ĐÀM
Th.S Lê Ngọc Thanh
MỤC TIÊU BÀI GIẢNG
•
Trình bày được định nghĩa, phân loại khi sử dụng các
bài thuốc tiêu đàm
•
Phân tích sự phối ngũ, công dụng và ứng dụng lâm
sàng của các phương thuốc:
-
Nhị trần thang
-
Bối mẫu qua lâu tán
-
Bán hạ bạch truật thiên ma thang
-
Lãnh háo hoàn
I. ĐẠI CƯƠNG – ĐỊNH NGHĨA
•
Đàm là một sản phẩm bệnh lý, được hình thành do rối
loạn chuyển hóa thủy dịch trong cơ thể đưa đến.
•
Nguyên nhân sinh đàm có thể do nội thương tạng phủ,
tạng phủ chức năng rối loạn (chủ yếu là ba tạng Tỳ, Phế,
Thận) và cũng có thể do ngoại cảm lục dâm (phong,
hàn, thấp, táo, hỏa) cho nên tính chất đàm có khác
nhau: thấp đàm, táo đàm, nhiệt đàm, hàn đàm, phong
đàm
•
Phương thuốc tiêu đàm thường được dùng trong điều trị
các bệnh lý ở đường hô hấp, bệnh lý thuộc hệ tiêu hóa,

các bệnh lý liên quan đến xơ vữa động mạch…
I. ĐẠI CƯƠNG – PHÂN LOẠI
•
Táo thấp hóa đàm: Dùng để điều trị những trường hợp
rối loạn công năng của Tỳ Vị sinh ra đàm.
•
Thanh nhiệt nhuận táo hóa đàm: Dùng để điều trị
những hợp nhiệt tà hay táo tà từ bên ngoài xâm nhập vào
làm tổn thương Phế sinh nhiệt đàm.
•
Khu hàn hóa đàm: Dùng để điều trị những trường hợp
Tỳ Thận dương hư sinh hàn đàm hay Phế hàn lưu ẩm
•
Trị phong hóa đàm: Dùng để điều trị các trường hợp
phong đàm do ngoại nhân hoặc do Tỳ hư
II. TÁO THẤP HÓA ĐÀM
•
Dùng để điều trị những trường hợp rối loạn công năng
vận hóa của Tỳ Vị sinh ra đàm.
•
Thường dùng để điều trị những bệnh lý thuộc hệ hô
hấp, hệ tiêu hóa.
•
Các bài thuốc thường dùng: Nhị trần thang.
II. TÁO THẤP HÓA ĐÀM
NHỊ TRẦN THANG
•
Thành phần bài thuốc: Bán hạ chế 08g
Trần bì 08g
Phục linh 10g

Chích thảo 06g
II. TÁO THẤP HÓA ĐÀM
NHỊ TRẦN THANG
•
Cách dùng: Sắc với 1 chén nước cùng với Sinh
khương, Ô mai
•
Công dụng: Táo thấp hóa đàm, lý khí hòa trung
•
Phân tích bài thuốc: Bán hạ có tác dụng táo thấp hóa
đàm, giáng nghịch cầm nôn là Quân. Bạch linh kiện tỳ,
lợi thấp là Thần. Trần bì lý khí, hóa đàm là Tá. Cam
thảo hòa trung kiện Tỳ là Sứ.
II. TÁO THẤP HÓA ĐÀM
NHỊ TRẦN THANG
•
Ứng dụng lâm sàng:
-
YHCT: Các chứng đàm ẩm gây ho nhiều đàm, váng
đầu, hồi hộp, đầy chướng bụng, nôn mửa.
-
YHHĐ: Rối loạn tiêu hóa, viêm phế quản mạn tính…
III. THANH NHIỆT NHUẬN TÁO
HÓA ĐÀM
•
Đây là những bài thuốc dùng trong các trường hợp
nhiệt tà hay táo tà từ bên ngoài xâm phạm vào cơ thể,
gây tổn thương Phế làm tân dịch của Phế bị tổn
thương….
•

Thường được dùng trong các trường hợp viêm phế
quản cấp, viêm phổi…
•
Các bài thuốc thường dùng: Bối mẫu qua lâu tán,
Thanh khí hóa đàm…
III. THANH NHIỆT NHUẬN TÁO
HÓA ĐÀM
BỐI MẪU QUA LÂU TÁN
•
Thành phần bài thuốc: Bối mẫu 10g
Quất hồng 10g
Phục linh 12g
Thiên hoa phấn 08g
Qua lâu 10g
Cát cánh 10g
•
Cách dùng: Sắc nước uống
III. THANH NHIỆT NHUẬN TÁO
HÓA ĐÀM
BỐI MẪU QUA LÂU TÁN
•
Công dụng: Thanh nhiệt hóa đàm, nhuận Phế chỉ khái
•
Phân tích bài thuốc: Bối mẫu, Qua lâu thanh nhiệt
hóa đàm, nhuận Phế chỉ khái là Quân. Thiên hoa phấn
sinh tân nhuận táo tương sử với Cát cánh để tuyên
Phế lợi yết là Thần. Quất hồng tương sử với Phục
linh để hành khí hóa đàm là Tá
III. THANH NHIỆT NHUẬN TÁO
HÓA ĐÀM

BỐI MẪU QUA LÂU TÁN
•
Ứng dụng lâm sàng
-
YHCT: Táo nhiệt thương Phế gây khó thở, ho khạc
đàm đặc
-
YHHĐ: Viêm phế quản, viêm phổi…
IV. KHU HÀN HÓA ĐÀM
•
Các bài thuốc khu hàn hóa đàm là các bài thuốc điều trị
đối với các chứng bệnh hàn đàm, hàn đàm được tạo
thành do Tỳ Thận dương hư hay Phế hàn lưu ẩm
•
Thường được dùng trong các trường hợp viêm phế
quản mạn tính, dãn phế quản…
•
Các bài thuốc thường dùng: Lãnh háo hoàn
IV. KHU HÀN HÓA ĐÀM
LÃNH HÁO HOÀN
•
Thành phần bài thuốc: Ma hoàng nướng 12g
Xuyên ô đầu 12g
Tế tân 04g
Thục tiêu 12g
Bạch phàn 12g
Tạo giác thích 12g
Bán hạ chế 12g
Nam tinh 12g
Hạnh nhân 12g

Tử uyển 24g
Khoản đông hoa 24g
Cam thảo 12g
IV. KHU HÀN HÓA ĐÀM
LÃNH HÁO HOÀN
•
Cách dùng: Sắc với gừng
•
Công dụng: Ôn Phế tán hàn, hóa đàm bình suyễn.
•
Phân tích bài thuốc: Ma hoàng, Hạnh nhân ôn Phế
tán hàn là Quân. Ô đầu, Thục tiêu ôn trung tán hàn để
hóa đàm cùng là Quân. Bán hạ, Nam tinh giáng khí
hóa đàm; Bạch phàn, Tạo giác nhuyễn kiên để tiêu
đàm là Thần. Tế tân khu phong tán hàn cùng Tử uyển,
Khoản đông hoa để chỉ khái bình suyễn làm Tá. Cam
thảo điều hòa các vị thuốc nên làm Sứ.
IV. KHU HÀN HÓA ĐÀM
LÃNH HÁO HOÀN
•
Ứng dụng lâm sàng
-
YHCT: Hàn tà phạm Phế gây háo suyễn, đờm đặc dính
khó khạc nhổ làm bệnh nhân khó thở không nằm được.
-
YHHĐ: Viêm phế quản mạn tính, dãn phế quản
V. TRỊ PHONG HÓA ĐÀM
•
Phương thuốc trị phong hóa đàm thường dùng để điều
trị những trường hợp do Tỳ hư, vận hóa kém sinh ra

phong đàm với biểu hiện là các chứng huyễn vựng,
đầu thống…
•
Thường dùng trong một số bệnh cảnh lâm sàng tăng
huyết áp, đau đầu migraine, rối loạn tiền đình…
•
Các bài thuốc thường dùng: Bán hạ bạch truật thiên ma
thang
V. TRỊ PHONG HÓA ĐÀM
BÁN HẠ BẠCH TRUẬT THIÊN MA THANG
•
Thành phần bài thuốc: Bán hạ chế 8g
Bạch truật 12g
Quất hồng 8g
Phục linh 12g
Thiên ma 8g
Cam thảo 6g
•
Cách dùng: Cho thêm Gừng tươi 2 lát, Táo 2 quả sắc
nước uống
V. TRỊ PHONG HÓA ĐÀM
BÁN HẠ BẠCH TRUẬT THIÊN MA THANG
•
Công dụng: Kiện Tỳ táo thấp, hóa đàm tức phong
•
Phân tích bài thuốc: Bán hạ, Thiên ma hóa đờm, tức
phong, trị đau đầu, chóng mặt là Quân. Bạch truật,
Bạch linh kiện Tỳ, trừ thấp để tiêu đờm là Thần. Quất
hồng lý khí hóa đờm là Tá. Cam thảo, Sinh khương,
Đại táo điều hòa Tỳ Vị là Sứ.

V. TRỊ PHONG HÓA ĐÀM
BÁN HẠ BẠCH TRUẬT THIÊN MA THANG
•
Ứng dụng lâm sàng
-
YHCT: Chứng đau đầu, chóng mặt, đờm nhiều, ngực
đầy, rêu lưỡi trắng nhợt, mạch huyền, hoạt do phong
đàm gây nên.
-
YHHĐ: một số thể lâm sàng của tăng huyết áp, rối loạn
tiền đình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Ngô Anh Dũng, Phương tễ học, NXB Y học 2011
2. Nguyễn Nhược Kim, Phương tễ học, NXB Y học 2011
3. Hoàng Bảo Châu, Phương thuốc cổ truyền, NXB Y học,
1999
4. Trần Văn Kỳ, 250 bài thuốc Đông Y cổ truyền chọn lọc,
NXB Văn hóa thông tin, 2010
5. Viện Y học Trung Y Bắc Kinh, Phương tễ học giảng nghĩa,
NXB Y học, 1994

NHỊ TRẦN THANG
BỐI MẪU QUA LÂU TÁN
LÃNH HÁO HOÀN
BÁN HẠ BẠCH TRUẬT THIÊN MA