Bài giảng láp ghép dung sai chi tiết máy

PGS. TS. NGUYN VN YN









BÀI GING


DUNG SAI
LP GHÉP

À NNG - 2007

Φ50H7
Φ50n6

1
MC LC


Trang
Bài m đu
1- Gii thiu
2- Mt s ký hiu thng dùng trong Dung sai Lp ghép
Chng 1: Nhng vn đ c bn trong Dung sai Lp ghép
1.1. Kích thc
1.2. Lp ghép
1.3. Tính đi ln chc nng
Chng 2: Dung sai lp ghép tr trn

2.1. Dung sai kích thc
2.1.1. Quy đnh v dung sai kích thc
2.1.2. Min dung sai và sai lch c bn
2.1.3. Dung sai ca kích thc
2.2. Quy đnh lp ghép
2.2.1. H thng l, h
 thng trc
2.2.2. Kiu lp u tiên
2.2.3. Ký hiu kiu lp tr trn trên bn v
Chng 3: Dung sai các yu t hình hc
3.1. Sai lch hình dng và v trí tng đi gia các b mt
3.1.1. Biu din dung sai hình dng và v trí tng đi
3.1.2. Chn dung sai hình dng và v trí tng đi
3.2.  nhám b mt
Chng 4: Dung sai các lp ghép đin hình
4.1. Dung sai lp ghép then bng, then bán nguy
t
4.2. Dung sai lp ghép then hoa
4.3. Dung sai lp ghép  ln
4.4. Dung sai lp ghép ren
4.5. Dung sai truyn đng bánh rng
4.5.1. Sai s gia công bánh rng
4.5.2.  chính xác truyn đng bánh rng
4.5.3. Ghi cp chính xác và dng khe h mt bên
Chng 5: Chui kích thc và cách ghi kích thc
5.1. Chui kích thc
5.1.1. Các khái nim c bn
5.1.2. Gii bài toán thun
5.1.3. Gii bài toán nghch theo đi ln chc nng
hoàn toàn

5.1.4. Gii bài toán nghch theo đi ln chc nng
không hoàn toàn



3
4

5
7
8

9
9
9
11
11
12
12
13

15
15
17
18

20
20
22
23

25
25
25
27

29
29
30

30

31



2
5.1.5. Gii bài toán nghch theo phng pháp tính
xác sut
5.2. Ghi kích thc cho bn v c khí
5.2.1. Nhng nguyên tc ch yu cn đm bo khi
ghi kích thc
5.2.2. Chn phng án ghi kích thc chiu dài cho
bn v chi tit máy

32
33

33

34

3

BÀI M U


I- Gii thiu
Dung sai - Lp ghép là môn hc c s trong chng trình đào to k s
c khí. Môn hc trang b cho sinh viên kin thc c bn đ thit k các chi tit
máy, các mi ghép và thit lp các bn v c khí.
Hc phn Dung sai Lp ghép có 02 đn v hc trình. im hc tp ca
sinh viên đc đánh giá qua bài kim tra gia hc k, bài thi kt thúc hc
phn và đim chuyên cn. Hình thc thi t lun. im chuyên cn đc đánh
giá qua vic hoàn thành các bài tp trong quá trình hc và thi gian có mt
trên lp ca sinh viên.
Giáo trình s dng đ hc môn hc này là sách “Dung sai và lp ghép”
ca tác gi Ninh c Tn, do Nhà xut bn Giáo dc xut bn nm 2006 (Tài
liu [1]).
Trc khi hc môn Dung sai Lp ghép, sinh viên cn đc trang b các
kin thc v V k thu
t c khí, C khí đi cng, C s thit k máy.
Ni dung ca môn hc Dung sai Lp ghép đc trình bày trong 05
chng:
Chng1: Nhng vn đ c bn trong Dung sai Lp ghép
Trình bày khái nim sai s gia công và dung sai. Nhng nguyên nhân
ch yu dn đn có sai s trong quá trình gia công ct gt. Áp dng lý thuyt
Xác sut Thng kê đ kho sát kích thc gia công. Trên c s đó s chn
đc phng pháp gia công hiu qu nht, hoc có th đa ra phng án điu
chnh máy hp lý đ hn ch ph phm.
Trình bày các khái nim v lp ghép: mi ghép có đ dôi, mi ghép có

khe h, kiu lp cht, kiu lp lng, kiu lp trung gian.
Trong chng này còn đ cp đn vn đ tính đi ln chc nng ca chi
tit máy.

Chng 2: Dung sai lp ghép tr trn
Nghiên cu dung sai kích thc dng trc và kích thc dng l ca chi
tit máy. Chn sai lch gii hn trên, sai lch gii hn di ca kích thc
trc, kích thc l, đ đm bo mi ghép có đc tính theo yêu cu. Cách ghi
kiu lp trên bn v k thut.
Chng 3: Dung sai các yu t hình hc ca chi tit máy
Trình bày các sai lch v hình dng: đ phng ca mt phng; đ thng
ca đng thng; đ tròn, đ côn, đ tr ca mt tr. Các sai lch v v trí
tng quan: đ song song, đ vuông góc, đ đng tâm, đ giao nhau, đ đi

4
xng, đ đo mt đu, đ đo hng kính. Sai lch cht lng b mt, đ
nhám ca b mt. Hng dn cách chn giá tr cho phép ca các sai lch trên,
và cách biu din các sai lch, giá tr cho phép ca sai lch trên bn v k
thut.
Chng 4: Dung sai các lp ghép đin hình
Tp trung nghiên cu mi ghép then bng, mi ghép then hoa, mi ghép
 ln lên trc và lên bc; m
i ghép ren. Hng dn cách chn kiu lp ghép,
và biu din kiu lp trên bn v. Trong chng này còn quan tâm đn dung
sai truyn đng bánh rng. Nguyên nhân dn đn các sai s, các thông s đánh
giá sai lch trong truyn đng bánh rng, cách chn giá tr sai lch cho phép,
và cách biu din dung sai truyn đng bánh rng trên bn v.

Chng 5: Chui kích thc và cách ghi kích thc
Trình bày cách ghi kích thc trên bn v lp b phn máy và bn v

chi tit máy, đm bo thun li cho vic gia công. Thit lp các chui kích
thc và tính toán dung sai cho các khâu trong chui kích thc.

II- Mt s ký hiu thng dùng trong môn hc Dung sai Lp ghép
A
i
là kích thc ca khâu th i trong chui kích thc
d là kích thc ca khâu dng trc
D là kích thc ca khâu dng l
ei là sai lch di ca kích thc dng trc
es là sai lch trên ca kích thc dng trc
EI là sai lch di ca kích thc dng l
ES là sai lch trên ca kích thc dng l
IT là dung sai ca kích thc
N là đ dôi ca mi ghép
S là khe h ca m ghép
T là sai lch ca kích th
c.

5
CHNG 1
NHNG VN  C BN TRONG DUNG SAI LP GHÉP

1.1. Kích thc
- Kích thc ca chi tit máy là khong cách gia hai đim, hai đng, hoc
hai mt thuc chi tit máy, đn v đo dùng trên bn v c khí là mm.
- Kích thc đc phân thành 02 nhóm:
+ Kích thc nhóm trc, khi ct gt thêm s làm
gim kích thc, ký hiu là d (Hình 1.1).
+ Kích thc nhóm l, khi ct gt thêm s làm

tng kích thc, ký hiu là D (Hình 1.2).
- Giá tr ca kích thc đc xác đnh bng cách
đo.
S d
ng dng c đo chính xác, phng
pháp đo thích hp, đo nhiu ln s nhn đc kt qu đo vi đ chính xác cao.
- Sai s khi gia công chi tit máy:
Khi gia công không th đt đc giá tr đúng nh mong mun, do có
các nguyên nhân sau:
+ Máy không chính xác.
+ Dao không chính xác.
+ Gá đt không chính xác.
+ H thng công ngh: MGDC b bin dng.
+ Rung đng do lc ct thay đi.
+ Giãn n không đu do nhit đ thay đi.
Ví d: cn gia công 100 chi tit trc có
đng kính 20 mm, ta s nhn đc các chi tit có
kích thc đng kính dao đng trong khong 20,03 mm đn 19,99 mm.
Nh vy lot chi tit có kích thc
d
dn
= 20 mm
d
max
= 20,03 mm,
d
min
= 19,99 mm,
d
max

đc gi là kích thc gii hn trên.
d
min
là kích thc gii hn di.
d
max
- d
min
đc gi là khong phân b kích thc
(hay sai lch ca kích thc), ký hiu là T.
d
dn
là kích thc danh ngha.
(d
max
+ d
min
)/2 là kích thc trung bình, ký hiu là
d
m
.
Sai lch kích thc ln, tc là gia công có
đ chính xác thp.
20
100
Hình 1.1: Các kích
thc dng trc
15

φ

22
Hình 1.2: Các kích
thc dng l
d
min
d
dn
d
m
d
max
Hình 1.3: Sai lch ca kích
thc gia công

6
- Ngoài ra, kích thc còn đc phân thành nhng loi sau:
+ Kích thc thc,
+ Kích thc đo đc,
+ Kích thc thc theo k thut (kích thc đo đc + dung sai ca
dng c đo.
+ Kích thc danh ngha,
+ Kích thc gii hn,
- Biu din kích thc và sai lch kích thc trên s đ (Hình 1.3).

 đánh giá mc
đ chính xác gia công
chi tit máy, ngi ta
tin hành gia công mt
lot N chi tit (s lng
N không ít hn 60

chic), sau đó đo, xác
đnh các kích thc
gii hn, xác đnh tn
sut xut hin các giá
tr kích thc, v đng
cong phân b tn sut,
và đng cong phân b
mt đ xác sut.

- ng cong phân b
tn sut Hình 1.4.
Trong đó d
i
là giá tr kích thc nm trong khong d
min
÷ d
max
), d
i
/N là tn sut
xut hin kích thc th i (Khi N đ ln có th xem đây là xác sut p ca kích
thc th i).

- ng cong phân b mt
đ xác sut ca kích thc
gia công, phân b chun
Gauss (Hình 1.5). Trong
đó x = d
i
- d

m
,
y = dp/dx,
σ là sai lch bình phng
trung bình
σ
2
=
Nx
N
i
i
/
1
2
∑
=

Theo lý thuyt xác sut, có
99,73% kích thc ca
lot chi tit nm trong
khong x
max
- x
min
= 6σ.
d
m
d
max

Hình 1.4: S đ phân b tn sut kích thc
Tn sut d
i
/N
Kích thc
d
min
Min phân b kích

thc
d
m
6σ
Hình 1.5: S đ phân b mt đ xác sut kích thc
Trung tâm phân b
y
x

7
Khi thit k, đ đm bo cho chi tit máy có đ kh nng làm vic,
ngi thit k phi xác đnh sai lch cho phép ca kích thc d (còn gi là
dung sai, kí hiu là IT), n đnh kích thc ln nht và nh nht có th chp
nhn:
d
max
= d + es
d
min
= d + ei
IT = es - ei

es gi là giá tr sai lch trên cho phép
ei là giá tr sai lch di cho phép

Nu ta chn phng pháp gia công không hp lý, min phân b 6σ
không nm trong min dung sai IT, s có ph phm. Nu min phân b 6σ quá
nh hn IT, có ngha là chúng ta đã gia công chính xác cao hn so vi yêu
cu, làm tng giá thành ca chi tit. Phng pháp gia công hp lý nht (đm
bo không có ph phm, và giá gia công r), khi mà 6σ = IT và min phân b
kích thc trùng vi min dung sai.

Dùng xác sut đ kho sát sai s gia công kích thc ch có th s dng
trong trng hp sn xut hàng lot. Sau khi kho sát lot chi tit gia công đu
tiên, ta có th chn đc phng pháp gia công thích hp hn, hoc điu
chnh máy đ loi b các chi tit ph phm.

1.2. Lp ghép
- Mi ghép: Lp chi tit trc vào chi
tit bc s đc mt mi ghép. Trên
hình 1.6 biu din mi ghép tr trn.
+ Mi ghép có đ dôi gi là
mi ghép cht.  dôi ký hiu
là N, N = d - D.
+ Mi ghép có khe h gi là
mi ghép lng. Khe h ký hiu
là S, S = D - d
- Kiu lp: Khi xem xét các mi ghép ghép ca lot chi tit bc A vi lot chi
tit trc B, ngi ta phân bit:
+ Kiu l
p cht: Tt c các mi ghép ca lot chi tit lp ghép vi nhau
đu có đ dôi. Ly bt c chi tit bc nào lp vi chi tit trc đu đc

mi ghép cht.
+ Kiu lp lng: Tt c các mi ghép ca lot chi tit lp ghép vi nhau
đu có khe h.
+ Kiu lp trung gian: Mt s mi ghép trong lot có đ dôi, s khác có
khe h. Ly m
t chi tit bc lp vi mt trc bt k s đc mi ghép
có th cht, cng có th lng.

d
D
Hình 1.6: Mi ghép tr trn

8
Biu din kiu lp, min dung sai ca kích thc trc, ca kích thc l
trên Hình 1.7. Kích thc trc, l có sai lch, nên đ dôi và khe h cng có sai
lch.
Sai lch ca đ dôi và khe h:
N
max
= d
max
- D
min
= es - EI
N
min
= d
mim
- D
max

= ei - ES
S
max
= D
max
- d
min
= ES - ei
S
min
= D
mim
- d
max
= EI - es
Cn c vào yêu cu làm vic ca
mi ghép, khi thit k chúng ta phi chn
các giá tr cho phép [N
max
], [N
min
] hoc
[S
max
], [S
min
]. Mi ghép đt yêu cu, khi
đ dôi hoc khe h nm trong gii hn
cho phép.
1.3. Tính đi ln chc nng

- Yêu cu ca kiu lp: khe h nm trong khong t [S
max
] đn [S
min
]. Nu
lot chi tit trc B lp vi lot chi tit l A có S
max
≤ [S
max
] và S
min
≥ [S
min
]. Có
ngha là ta ly bt c chi tit trc nào trong lot A lp vi mt chi tit trong
lot B đu đc mi ghép tho mãn yêu cu. Ta nói các chi tit máy trong lot
A và B có tính đi ln chc nng hoàn toàn. Chúng có th thay th cho nhau,
mà vn đm bo chc nng làm vic.
- Nu S
max
> [S
max
] hoc S
min
< [S
min
], lúc đó các chi tit trong lot A và B
không có tính đi ln chc nng. Tc là mt mi ghép đang tho mãn yêu cu,
nu thay th mt chi tit trc khác lp vào bc đang có, có th nhn đc mt
mi ghép không đt yêu cu.

- Khi thit k, ngi ta c gng chn dung sai kích thc ca chi tit máy mt
cách hp lý, đ chi tit máy tho mãn tính đi ln chc nng.
- Trong sn xut hàng lot, nu mi chi tit ca lot đu đt tính đi ln chc
nng thì lot chi tit đó đt tính đi ln chc nng hoàn toàn. Nu có mt hoc
mt s chi tit trong lot không đt tính đi ln chc nng, thì lot chi tit đó
đt tính đi ln chc nng không hoàn toàn.

Hình 1.7: Min dung sai ca kích
thc trc, kích thc l
Sai lch ca
kích thc l

Sai lch ca
kích thc truc

Kích thc
danh ngha
es
e
i
ES
EI

9
CHNG 2
DUNG SAI LP GHÉP TR TRN


2.1. Dung sai kích thc
2.1.1. Quy đnh v dung sai kích thc

Dung sai ca kích thc đc chn tu thuc vào đ chính xác yêu cu
và đ ln ca kích thc
T = a×i
Trong đó i là đn v dung sai. n v dung sai có th tính theo công thc:
i = 0,45
3
d
+ 0,001d đi vi kích thc t 1 dn 500 mm
i = 0,004d + 2,1 đi vi kích thc trên 500 đn 3150 mm
Tuy nhiên, đ đn gii cho vic lp tiêu chun, TCVN quy đnh giá tr i
c th cho các khong kích thc. Kích thc t 1 đn 500 mm có th phân
thành 13 ÷ 25 khong, tu theo đc tính ca tng loi lp ghép.
a: là h s ph thuc vào yêu cu mc đ chính xác ca kích thc.
TCVN 2244-1999 có quy đnh 20 cp chính xác kích thc: cp 01 ; 0 ;
1 ; 2 ; 3 ; ; 18. Trong đ
ó cp 01 chính xác cao nht, cp 18 ít chính xác
nht. Cp 5 đn cp 11 đc dùng trong thit k các máy thông dng. Giá tr
ca a có th chn nh sau:
Cp chính xác
4 5 6 7 8 9 10 11 12
Giá tr ca a
5 7 10 16 25 40 64 100 160
Dung sai kích thc do TCVN quy đnh đc ký hiu là IT. Giá tr ca IT
đc chn theo Bng 4.2 trang 24 tài liu [1]. Theo Bng 4.2, ng vi mi cp
chính xác và tng khong kích thc, kích thc càng ln, đ chính xác càng
thp, thì dung sai càng ln.

2.1.2. Min dung sai và sai lch c bn
Ví d, đ to mi ghép tr trn t chi
tit trc và bc (Hình 2.1) có kích thc danh

ngha d = D = 60 mm, đ chính xác cp 7. Tra
bng 4.2 ta có
IT
d
= IT
D
= 30µm = 0,03mm.
Mun có mi ghép cht ta phi b trí min
dung sai ca trc mn  phía trên min dung
Φ60
Hình 2.1: Mi ghép tr trn

10
sai ca l (Hình 2.2). Mun có mi ghép lng ta phi b trí min dung sai ca
trc nm  phía di min dung sai ca l (Hình 2.3).
TCVN quy đnh 27 cách b trí min dung sai (so vi kích thc danh
ngha) cho kích trc, và 27 min dung sai cho kích thc l.
Mim dung sai ca kích thc trc đc ký hiu bng ch in thng:
a, b, c, cd, d, e, ef, f, g, h, j, j
s
, k, m, n, p, r, s, t, u, v, x, y, z, za, zb, zc
Min dung sai ca kích thc l đc ký hiu bng ch in hoa:
A, B, C, CD, D, E, EF, F, G, H, J, J
S
, K, M, N, P, R, S, T, U, V, X, Y,
Z, ZA, ZB, ZC
V trí ca min dung sai đc xác đnh bi sai lch c bn (Hình 2.4).
IT
d
IT

D
d
dn
Hình 2.2: Mi ghép cht
IT
d
IT
D
d
dn
Hình 2.3: Mi ghép lng

R

h

H

F

T
D

D
dn
, d
dn
Hình 2.4: H thng sai lch c bn theo TCVN
A

T
D

B

T
D
T
D
T
D
J
S
T
d

j
s
T
d

T
d

a


f

T

d

b

T
d

T
D

T
d


r

T
d

zc

ZC

T
D

11
Tr s ca các sai lch c bn ca trc đc cho trong Bng 4.3 trang
27; tr s ca các sai lch c bn ca l đc cho trong Bng 4.4 trang 29 tài
liu [1].

2.1.3. Dung sai ca kích thc
Kích thc trc, kích thc l và dung sai ca nó
đc ghi trên bn v nh sau (Hình 2.5):
- Ghi kích thc danh ngha, sai lch c bn và đ
chính xác kích thc
Ví d: Φ50n7 ; Φ150K7; 230h8 ; 130J
S
7
- Ghi kích thc danh ngha, kèm theo sai lch trên
và sai lch di
Ví d:
042,0
017,0
50
+
+
Φ
;
012,0
028,0
150
+
−
Φ
; 230
-0,072
;
02,0
130
±

Nu sai lch trên, hoc sai lch di bng 0 thì không ghi s 0; nu sai lch
trên và sai lch di có giá tr tuyt đi bng nhau, thì ghi lên phía trên cùng
vi du ±.
- Hoc ghi c sai lch c bn, cp chính xác và sai lch trên, sai lch di

)(750
042,0
017,0
+
+
Φ n
; 230h8 (
-0,072
)
Tr s sai lch gii hn ca kích thc l đc cho trong Bng 1 trang
133 tài liu [1]. Tr s sai lch gii hn ca kích thc trc đc cho trong
Bng 2 trang 138 tài liu [1].
Trc khi ghi dung sai kích thc lên bn v, ngi thit k phi tính
toán, hoc la chn cp chính xác cho kích thc, dng sai lch c bn, hoc
các sai lch gii hn ca kích thc. Các sai lch gii h
n có th nhn đc
thông qua bài toán gii chui kích thc, hoc xut phát t yêu cu ca mi
ghép, hoc ly theo kinh nghim đã đc thng kê trong các bng tra. Khi
chn cp chính xác gia công các kích thc cng cn đ ý đn kh nng đt
đc đ chính xác gia công ca máy, ca các nguyên công gia công trên máy.
2.2. Quy đnh lp ghép:
 đáp ng yêu cu sn xut, ngi ta phi quy đnh các kiu lp vi
nhng đc tính khác nhau. Yêu cu tt c các mi ghép phi có đ dôi (chn
kiu lp cht), yêu cu tt c các mi ghép có khe (chn kiu lp lng); hoc

yêu cu mi ghép có đ dôi cng đc mà có khe h nh cng đc (chn
kiu lp trung gian).



Φ
50n7

130
±0,02

Hình 2.5: Ghi dung sai

12
2.2.1. H thng l, h thng trc
Khi lp nhiu trc trên mt
chi tit bc, ngi ta dùng
h thng
l c bn
. Min dung sai ca l c
đnh, có sai lch c bn kiu H. 
có đc tính khác nhau ca các mi
ghép, ta thay đi min dung sai ca
kích thc trc (Hình 2.6).
Khi lp nhiu bc trên mt chi
tit trc, ngi ta dùng
h thng
trc c bn
. Min dung sai ca trc
c đnh, có sai lch c bn kiu h.

 có đc tính khác nhau ca các
mi ghép, ta thay đi min dung sai
ca kích thc l (Hình 2.7).


2.2.2. Kiu lp tiêu chun,
kiu lp u tiên
Khi thit k mt mi ghép
vi đc tính cho trc, chúng ta có
th chn mt min dung sai ca trc
kt hp vi mt min dung sai ca
l đ có đ dôi, hoc khe h đúng
theo yêu cu. Song đ thun tin
cho vic gia công, đo kim tra kích
thc ca chi tit trc và l, chúng
ta nên chn các
kiu lp tiêu chun
đã
đc TCVN quy đnh. Các kiu lp tiêu
chun theo h thng l đc cho trên Bng
4.5 trang 32 tài liu [1]. Các kiu lp tiêu
chun theo h thng trc đc cho trên
Bng 4.6 trang 33 tài liu [1]. Các kiu lp
trong khung bôi đen là kiu lp u tiên.
Nh vy,

vi các giá tr gii hn ca
khe h, hoc đ dôi cho trc, chúng ta la
chn các kiu lp u tiên trc; nu không
tìm đc kiu lp tho mãn đc tính đã cho

ca mi ghép thì chn các kiu lp không
không u tiên trong tiêu chun; nu cng
không tho mãn đc tính đã cho ca mi
ghép, ta có th dùng kiu lp kt hp gia h thng l và h th
ng trc theo
T
d
T
D1

T
D2

T
D3

d
dn

Hình 2.7: Lp theo h thng trc c bn
Hình 2.8: Ghi mi ghép tr trn
Φ60
8
7
e
H

T
D
T

d1

T
d2

T
d3

D
dn
Hình 2.6: Lp theo h thng l c bn

13
Bng 2- 1: i chiu tiêu chun TCVN 2245-77 vi tiêu chun lp ghép c
Mim dung sai ca trc cho kích thc t 1 mm đn 500 mm
TCVN
c
TCVN
2245-77
TCVN
c
TCVN
2245-77
TCVN
c
TCVN
2245-77
TCVN c TCVN
2245-77
T4

1

T3
1

T2
1

T1
1

L1
1
= B
1

L2
1
L3
1
T4
T3
n5
m5
k5
j
S
5
h5
g5

f6
n6
m6
T2
T1
L1 = B
L2
L3
L4
L5
L6
T4
3

k6
j
S
6
h6
g6
f7
e8
d8
c8
n7
T3
3
T2
3
T1

3
L1
3
= B
3
L3
3
L1
4
= B
4
L3
4
L5
4
L1
5
= B
5
m7
k7
j
S
7
h7
f8
h8, h9
f9, e9
d9
j

S
10
L1
6
= B
6
L3
6
L4
6
L5
6
L1
7
= B
7
L3
7
L1
8
= B
8
L1
9
= B
9
L1
10
=B
10

h11
d11
b11, c11
a11, b11
h12
b12
h14
h15
h16

tiêu chun; nu vn không tìm đc kiu lp tho mãn đc tính đã cho ca mi
ghép, lúc đó ta có th kt hp min dung sai bt k ca trc và l đ đc mi
ghép có đc tính đúng theo yêu cu.


2.2.3. Ghi ký hiu kiu lp tr trn trên bn v
Sau khi xác đnh đc tính ca mi ghép, chn đ chính xác cho kích
thc trc, kích thc l, chn h thng lp ghép, chn dng sai lch c bn
(hay min phân b dung sai) cho kích thc trc, kích thc l, chúng ta ghi
kiu lp lên bn v.
Kiu lp bao gm kích thc danh ngha, sai lch c bn và cp chính
xác ca kích thc l
 ghi trên t s, sai lch c bn và đ chính xác ca trc
ghi di mu s (Hình 2.8).
Trong nhiu tài liu thit k, cng nh trong các tp bn v chi tit máy,
các kiu lp đc ghi theo tiêu chun TCVN ban hành nm 1963 (TCVN c).
Ví d:
- Kiu lp cht C1, C2, C3, C4,
- Kiu lp trung gian T1, T2, T3
3

, T4
1
,
- Kiu lp lng L1, L2, L3, L4, L5, L6.
n nay các tiêu chun này đã đc thay th bng TCVN 2245-77,
trong tiêu chun mi, cách ghi kiu lp đc quy đnh khác vi tiêu chun c.
 ngi thit k tin s dng các tài liu c trong vic thit lp các bn v,
trên Bng 2-1 và Bng 2-2 ghi s chuyn đi t tiêu chun c sang tiêu chun
mi ca mt s kiu lp thng dùng.


















14
Ví d:
- Kiu lp ghi theo kiu c

2T
A
, đc thay th bng kiu ghi mi
6
7
k
H
,
- Kiu lp
B
L2
, đc thay th bng kiu ghi mi
6
7
h
G
,

Bng 2-2: i chiu tiêu chun TCVN 2245-77 vi tiêu chun lp ghép c
Mim dung sai ca l cho kích thc t 1 mm đn 500 mm
TCVN
c
TCVN
2245-77
TCVN
c
TCVN
2245-77
TCVN
c

TCVN
2245-77
TCVN
c
TCVN
2245-77
T4
1

T3
1

T2
1

T1
1

L1
1
= A
1

L2
1
L3
1
T4
T3
N6

M6
K6
J
S
6
H6
G6
F7
N7
M7
T2
T1
L1 = A
L2
L3
L4
L5
T4
3

T3
3

K7
J
S
7
H7
G7
F7, F8

E8
D8
N8
M8
T2
3
T1
3
L1
3
= A
3
L1
4
= A
4
L3
4
L5
4
L1
5
= A
5

L1
6
= A
6

L3
6

K8
J
S
8
H8
H8, H9
F9, E9
D9, F10
H10
H11
D11
L4
6
L5
6
L1
7
= A
7
L3
7
A
8
A
9
A
10

B11, C11
A11, B11
H12
B12
H14
H15
H16


15
CHNG 3

DUNG SAI CÁC YU T HÌNH HC

3.1. Sai lch hình dng và v trí tng đi ca các b mt
Trong quá trình gia công c, không nhng kích thc ca chi tit máy
có sai s, mà hình dng hình hc ca b mt, v trí tng quan gia các b mt
cng có sai lch so vi lý thuyt.
Nguyên nhân có các sai lch trên cng do h thng công ngh MDGC
bin dng, do máy không chính xác, lc ct không n đnh, nhit đ thay đi,
dng c ct không chính xác.
Các sai lch hình dng thng gp:
-  phng ca mt phng
-
 thng ca đng thng
-  tr ca mt tr
-  tròn ca mt tr
-  côn (đ lõm, đ trng) ca mt tr
Các sai lch v trí tng đi thng gp:
-  song song ca hai b mt

-  vuông góc ca b mt
-  đng tâm gia hai mt tr
-  đi xng ga hai b mt
-
 giao nhau gia hai đng
-  đo hng kính ca mt tr so vi đng tâm
-  đo mt đu so vi đng tâm
3.1.1. Biu din dung sai hình dng và v trí tng đi trên bn v
Dung sai hình dng và v trí tng đi ca các b mt chi tit máy đc
ghi trên bn v nh Hình 3.1.
Dung sai hình dng đc biu din trong hai ô hình ch nht. Ô th
nht ghi ký hiu dng sai l
ch, ô th hai ghi giá tr sai lch ln nht cho phép:
- Dung sai đ thng, đc tính theo mt đon thng nào đó, và đc ký
hiu là " ", giá tr sai lch ghi trên bn v có đn v là mm.
- Dung sai đ phng, tính cho mt phng đc gii hn bi mt đng
bao, đc ký hiu là " ", giá tr sai lch đc ghi trên bn v là mm.

16
Hình 3.1: Sai lch hình dng và v trí tng quan ca các b mt

A

0,06 AB
B

0,03


0,05

0,03

C

0,05 C

C

0,05


0,02


0,1/100 A


A

0,05


0,06 B

B

0,06 A

0,2 B


B
A
- Dung sai đ tròn, tính cho mt đng tròn, ký hiu là " ", giá tr sai
lch ghi trên bn v có đn v là mm.
- Dung sai đ côn (đ lõm, đ trng) đc tính trên mt mt ct dc
trc ca mt tr, đc ký hiu là " ", giá tr sai lch ghi trên bn v có
đn v là mm.
- Dung sai đ tr, tính cho mt tr có đ dài nht đnh, đc ký hiu là
" ", giá tr ca sai lch ghi trên bn v là mm.
Dung sai v trí tng
đi đc biu din trong ba ô hình ch nht. Ô th
nht ghi ký hiu dng sai lch, ô th hai ghi giá tr sai lch ln nht cho phép,
ô th ba ghi mt hoc đng chun dùng đ so sánh. Các dung sai v trí tng
đi gm có:

- Dung sai đ song song, quy đnh đ song song gia 2 mt phng,
đng tâm vi mt phng, gia 2 đng tâm vi nhau, đc ký hiu là
"// ", giá tr sai lch đ song song ghi trên bn v có đn v là mm.

17
- Dung sai đ vuông góc, quy đnh đ vuông góc gia hai mt phng
vi nhau, gia hai đng tâm vi nhau, gia đng tâm vi mt phng,
trên bn v ký hiu là " ⊥ ", giá tr đ vuông góc ghi trên bn v có đn
v là mm.
- Dung sai đ đng tâm, quy đnh s lch đng tâm cho phép ca hai
mt tr theo lý thuyt có chung đng tâm, ký hiu là " ", giá tr đ
đng tâm ghi trên bn v có đn v là mm.
- Dung sai đ đi xng, quy đnh sai lch cho phép ca hai mt đi

xng thc ca hai phn t có chung mt đi xng, ký hiu là " ", giá
tr ghi trên bn v có đn v là mm.
- Dung sai đ ct nhau, quy đnh khong cách nhau cho phép gia hai
đng tâm ca hai mt tr, theo danh ngha nó phi ct nhau, ký hiu là
" ", giá tr ghi trên bn v là mm.
- Dung sai đ đo hng kính - còn gi là đ đo hng tâm - ca mt
mt tr đi v
i đng tâm danh ngha hoc đng tâm ca mt tr
chun nào đó, đc đo trên mt mt ct ngang; ký hiu là " ", giá tr
ghi trên bn v có đn v là mm.
- Dung sai đ đo mt đu - còn gi là đ đo mt mút - đi vi đng
tâm danh ngha hoc đng tâm ca mt tr chun nào đó, đc đo trên
đng biên ca mt đu; ký hiu là " ", giá tr ghi trên bn v có đn
v là mm.
3.1.2. Chn giá tr dung sai hình dng và v trí tng đi
Trc khi ghi dung sai hình dng và v trí tng quan lên bn v, chúng
ta phi chn giá tr dung sai hp lý cho các b mt và v trí tng đi gia các
b mt.
Dung sai hình dng và v trí tng đi ca các b mt đc chn tu
thuc vào đ chính xác yêu cu ca chi tit máy, đm bo chi tit máy có đ
kh nng làm vic. ng thi cng phi đm bo có th d dàng gia công ch
to chi tit máy.
Tiêu chun Vit Nam TCVN 384-1993 quy đnh 16 cp chính xác cho
yu t hình dng và v trí tng đi ca b mt. Cp chính xác ca yu t hình
dng đc chn tng ng vi cp chính xác kích thc ca chi tit máy, theo
Bng 5.2 trang 76 tài liu [1]. Cp chính xác ca yu t hình dng và v
trí
tng quan tng ng vi các nguyên công ct gt đc cho trong Bng 5.5
trang 80 tài liu [1].
Sai lch gii hn ca các yu t hình dng và v trí tng quan đc

chn theo Bng 8 đn Bng 11 Ph lc 2 trang 147 tài liu [1].




18
3.2.  nhám b mt

B
mt chi tit
máy sau khi
gia công
không bng
phng mt
cách lý
tng, mà
có nhng
mp mô
(Hình 3.2).
Nhng mp mô này là do lp b mt b bin dng do khi ct gt, là do
nh hng ca các chn đng khi ct, là vt ca li ct đ li trên b mt gia
công, vv
Theo tiêu chun c ca Vit Nam (và tiêu
chun ΓOCT ca Liên Xô c) đ nhám b
 mt đc
chia làm 14 cp (cp 1 đn cp 14), cp 1 là nhám
nht và cp 14 là bóng nht. Trên bn v đ nhám
đc ký hiu ∇1 đn ∇14 - hoa 1 đn hoa 14 (Hình
3.3).
Theo quy đnh mi ca Vit Nam TCVN

2511-1995, đ nhám trên b mt chi tit máy đc
đánh giá bng mt trong hai thông s R
a
hoc R
z

(Hình 3.4). Nhng s có kèm ch R
z
là giá tr ca R
z
,
nhng s không kèm ch là giá tr ca R
a
, đn v là
µm.
- Sai lch trung bình s hc ca prôfil R
a
, đc
đo bng µm. Là trung bình s hc các giá tr tuyt đi
ca prôfil (h
i
) trong khong chiu dài chun (L). Ch
tiêu R
a
thng dùng đ đánh giá đ nhám b mt cp
6 đn cp 12.
- Chiu cao trung bình ca prôfil R
z
, µm. Là tr s trung bình ca tng
các giá tr tuyt đi ca chiêu cao 5 đnh cao nht (t

i
) và chiu sâu ca 5 đáy
thp nht (k
i
) ca prôfil trong khong chiu dài chun (L). Ch tiêu R
z
thng
dùng đ đánh giá đ nhám b mt cp 1 đn cp 5 và cp 13, 14.

 tin s dng các tài liu thit k đc xut bn trc đây, trên Bng
3-1 ghi giá tr ca R
a
và R
z
tng ng vi 14 cp đ nhám.
∇6

∇5

Hình 3.3: Ghi đ nhám
theo quy đnh c
2,1
Rz15
Hình 3.4: Ghi đ nhám

theo quy đnh mi
L
k
i

h
i

Hình 3.2: Biên d

n
g
ca b m

t chi tit
t
i

19
Cp đ nhám ca b mt chi tit máy cng đc chn tng ng vi
cp chính xác kích thc, cp chính xác hình dng ca chi tit máy. ng thi
cng phi tng ng vi kh nng gia công ca các nguyên công gia công c.
Giá tr R
a
và R
z
ca các b mt đc chn theo Bng 5.5 trang 80 và
Bng 5.6 trang 82 tài liu [1].




Cp đ
nhám
Ra, µm Rz, µm

∇1
∇2
∇3
∇4
∇5
∇6
∇7
∇8
∇9
∇10
∇11
∇12
∇13
∇14

T 80,0 ÷ 40,0
di 40 ÷ 20
di 20 ÷ 10
di 10 ÷ 5
di 5 ÷ 2,5
di 2,5 ÷ 1,25
di 1,25 ÷ 0,63
di 0,63 ÷ 0,32
di 0,32 ÷ 0,16
di 0,16 ÷ 0,08
di 0,08 ÷ 0,04
di 0,04 ÷ 0,02
di 0,02 ÷ 0,01
di 0,01 ÷ 0,005
T 320 ÷ 160

di 160 ÷ 80
di 80 ÷ 40
di 40 ÷ 20
di 20 ÷ 10
di 10 ÷ 6,3
d
i 6,3 ÷ 3,2
di 3,2 ÷ 1,6
di 1,6 ÷ 0,8
di 0,8 ÷ 0,4
di 0,4 ÷ 0,2
di 0,2 ÷ 0,1
di 0,1 ÷ 0,05
di 0,05 ÷ 0,025

Bng 3.1:  nhám b mt chi tit máy

20
CHNG 4

DUNG SAI CÁC LP GHÉP IN HÌNH


4.1. Dung sai lp ghép then bng, then bán nguyt

Mi ghép then bng, then bán nguyt thng đc dùng đ lp bánh
rng, bánh vít, bánh đai, đa xích, khp ni trên trc.
Then là mt thanh hình tr có tit din ch nht (đi vi then bng) và
hình bán nguyt (đi vi then bán nguyt). Trên trc và trên bc đc làm các
rãnh hình tr có tit din tng ng vi tit din ca then.

Mi ghép then bng trên trc bao gm hai mi ghép tr trn: Mi ghép
gia then vi rãnh trên trc và mi ghép gia then vi rãnh trên bc (Hình
4.1).
Min dung sai ca kích thc b ca
then, ca rãnh then trên trc và trên bc đc
chn theo Bng 4.11 trang 39 tài liu [1].
Dung sai chiu rng b ca then dùng kiu h9.
Dung sai chiu rng b ca rãnh trên trc
thng dùng kiu H9, N9, P9. Dung sai chiu
rng b ca rãnh trên bc thng dùng kiu
D10, J
S
9, P9.
Kiu lp ca mi ghép then có th chn
nh sau:
- Trong sn xut hàng lot ln, then lp vi trc theo kiu N9/h9, và lp vi
bc theo kiu J
S
9/h9.
- Trong sn xut đn chic và lot nh, then lp trên trc và trên bc theo kiu
P9/h9.
- Khi chiu dài then ln (l > 2d), then nên lp vi bc theo kiu D10/h9.
- i vi then dn hng, cn di trt chi tit bc dc trc, then lp trên trc
theo kiu N9/h9 và lp vi bc theo kiu D10/h9.
Sai lch gii hn ca các kích thc trong mi ghép có th tra Bng 1,
Bng 2 Ph lc 1 trang 133, 138 tài liu [1].

4.2. Dung sai l
p ghép then hoa
Mi ghép trc then hoa vi bc then hoa thc hin lp ghép theo hai

trong ba kích thc: Chiu rng b, đng kính ngoài D, và đng kính trong d
(Hình 4.2).
Lp ghép then hoa có th thc hin nh sau:
- Lp ghép theo yu t kích thc D và b khi làm đng tâm theo D.
b

Hình 4.1: Mi ghép then bng

21
- Lp theo yu t kích thc d và b khi làm đng tâm theo d.
- Lp theo yu t kích thc b khi làm đng
tâm theo b.
Min dung sai kích thc ca trc
then hoa và bc then hoa đc quy đnh
trong TCVN 2324-1978. Khi thit k mi
ghép có th chn min dung sai theo ch dn
trên Bng 4.12 và Bng 4.13 trang 41 tài
liu [1].
Kiu lp ca mi ghép then hoa có
th chn nh sau:
- Khi đnh tâm theo kích thc D
+ Lp ghép theo kích thc D có th
chn kiu H7/f7 hoc H7/j
s
6
+ Lp ghép theo kích thc b có th chn kiu F8/f7 hoc F8/j
s
7
- Khi đnh tâm theo kích thc d
+ Lp ghép theo kích thc d có th chn kiu H7/f7 hoc H7/g6

+ Lp ghép theo kích thc b có th chn kiu D9/h9 hoc D9/j
s
7
Ghi ký hiu lp ghép then hoa trên bn v:
- Có th ghi riêng tng mi ghép theo ba kích thc trên bn v.
- Cng có th
ghi chung thành
mt dãy s
(Hình 4.3).
Trong đó d biu
th đnh tâm theo
b mt tr đng
kính d. S 8 ch
ra có 8 then trên
trc. Tip theo là
kích thc và
kiu lp ca
đng kính d,
kích thc và
kiu lp ca
đng kính D,
kích thc và
kiu lp ca chiu r
ng b.



Hình 4.3: Ghi kiu lp cho mi ghép then hoa
d-8×36
7

7
f
H
×40
11
12
a
H
×7
9
9
h
D
D
d

d
1

Hình 4.2: Mi ghép then hoa

b


22
Sai lch ca
D, cp chính
xác 0, µm

Sai lch ca D,

cp chính xác
6, µm

Sai lch ca d,
cp chính xác
0, µm

Sai lch ca d,
cp chính xác
6, µm

ng kính
danh ngha
ca : d, mm

es ei es ei ES EI ES EI
n 18
trên 18 ÷ 30
trên 30 ÷ 50
trên 50 ÷ 80
trên 80 ÷ 120
trên 120÷150
trên 150÷180
trên 180÷250
trãn 250÷315
trên 315÷400
trên 400÷500

0
0

0
0
0
0
0
0
0
0
0
-8
-9
-11
-13
-15
-18
-25
-30
-35
-40
-45
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

0
-7
-8
-9
-11
-13
-15
-18
-21
-25
-28
-33
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-8
-10
-12
-15
-20
-22
-25

-30
-35
-40
-45
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-7
-8
-10
-12
-14
-16
-18
-21
-25
-30
-35

Bng 4.1: Sai lch gii hn ca kích thc  ln

4.3. Dung sai lp ghép  ln

Mi ghép  ln đc biu din trên Hình 4.4.  ln là chi tit máy đc
tiêu chun hóa cao, đc ch to trong nhà máy chuyên môn hóa. Dung sai
ca  ln đc quy đnh trong tiêu chun v  ln, nhà máy ch to  ln đã
gia công  đúng theo tiêu chun.
Khi thit k chúng ta ch tính chn kiu , c  ln và cp chính xác ca
, không cn quy
đnh dung sai cho .


Tiêu chun quy đnh 5 cp chính xác ca  ln: cp 0, cp 6, cp 5, cp
4 và cp 2. Trong đó cp 0 là cp chính xác bình thng, cp 2 là chính xác
cao nht.
Các  ln thng dùng trong hp gim tc
có cp chính xác 0, trng hp s vòng quay ca
trc quá ln hoc yêu cu đ chính xác đng tâm
ca trc cao, có th dùng  ln cp chính xác 6.
Bit ký hiu ca  ln chúng ta s bi
t dung sai
ca , do đó không cn ghi ký hiu dung sai ca 
ln trên bn v lp.
Ví d: ghi kiu lp gia  bi vi trc và gi
đ (Hình 4.4):
Ký hiu Φ40k6 biu th:
ng kính trc là 40mm,

Hình 4.4: Ghi kiu lp
cho  ln
Φ40k6
Φ68G7

23
α

p
r

d
1
=D
1
d
2

=D
2
d = D
đai c
b
u lôn
g
Hình 4.5: Kích thc ca
mi ghép ren
Mim dung sai ca trc là k6,
ng kính l vòng trong ca  d=40mm, min dung sai ca kích
thc d do nhà máy ch to  quy đnh.
Ký hiu Φ68G7 biu th:
ng kính l ca gi đ là 68mm,
Mim dung sai ca l là G7,
ng kính vòng ngoài ca  D=68mm, min dung sai ca kích thc
D do nhà máy ch to  quy đnh.


Tuy nhiên, khi lp ghép  ln vi trc và gi đ, thng mt trong hai
vòng  lp có đ dôi.  dôi s làm cho vòng  bin dng có th dn đn kt
.  tính toán đ dãn n ca các vòng , kim tra đ h hng tâm sau khi
lp ghép  ln, chúng ta cn bit dung sai kích thc đng kính ngoài D,
đng kính trong d ca . Giá tr dung sai kích thc D, và d đc ghi trên
Bng 4.1.
Kiu lp ghép  l
n vi trc và v hp đc chn tu thuc vào kt cu
ca , điu kin s dng , đc tính tác dng ca ti trng và dng ti trng
ca các vòng  ln.
Có ba dng ti trng tác dng lên  ln: Ti trng cc b, ti trng chu

k và ti trng dao đng.
i vi vòng  chu ti trng cc b và dao đng, thng chn kiu lp
có đ h đ di tác dng ca va đp và
chn đng, vòng  b xê dch, thay đi đim
chu lc, lúc đó  ln tng đc tui bn.
i vi vòng  chu ti chu k,
thng chn kiu lp có đ dôi đ duy trì
tình trng ch
u lc đng đu cu .
Tham kho Bng 4.7 và Bng 4.8
trang 37 tài liu [1] đ chn kiu lp hp lý
cho vòng trong và vòng ngoài ca .

4.4. Dung sai lp ghép ren

Mi ghép ren gm có chi tit bu lông
ghép vi chi tit đai c. Bu lông có ren
ngoài, đai c có ren trong.  đây chúng ta
ch quan tâm đn mi ghép ren h Mét, có
tit din ren tam giác.
Tu theo yêu cu s dng, mi ghép
ren cng đc thit k theo ki
u lp cht,

24
kiu lp lp lng, hoc kiu lp trung gian.
Các kích thc ch yu ca mi ghép ren đc trình bày trên Hình 4.5.
Mt ren là b mt xon vít, đ chính xác to hình ca nó do ba thông s
(đng kính trung bình d
2

= D
2
, bc ren p
r
, và góc đnh ren α) quyt đnh.
Tuy nhiên vic đo kim tra kích thc p
r
và α tng đi khó khn,
ngi ta thng quy đnh dung sai cho các kích thc d, d
2
, D
2
, D
1
đ
đm bo đ chính xác ca mi ghép ren.
Cp chính xác ca các kích thc ch yu ca mi ghép ren đc
chn theo Bng 7.1 trang 91 tài liu [1].
Sai lch c bn, min dung sai ca mi ghép ren theo kiu lp lng
đc chn theo Bng 7.2 và Bng 7.3 trang 91 tài liu [1].
Sai lch c bn, min dung sai ca mi ghép ren theo kiu lp
trung gian đc chn theo Bng 7.4 và Bng 7.5 trang 92 tài liu [1].
Sai lch c bn, min dung sai ca mi ghép ren theo kiu lp cht
đc chn theo Bng 7.6 và Bng 7.7 trang 93 tài liu [1].
Dung sai kích thc và sai lch gii hn ca các kích thc trong
mi ghép ren đc chn trong Bng 15 đn Bng 21 Ph lc 4 trang 152
tài liu [1].
Biu din mi ghép ren trên bn
v, ví d nh trên Hình 4.6. Trong đó:
- M20 biu th ren tam giác h Mét, có

đng kính thân bu lông d = 20mm,
- S 1,5 biu th dùng ren bc nh pr=1,5
mm (nu dùng bc ren ln thì không cn
ghi),
- Ký hiu 2(Pl) ch ren 2 đu mi (nu ren
1 đu mi thì không cn ghi,
- Ch LH ch ren trái (nu ren xon phi thì
không cn ghi),
- Ký hiu 4H6H là mim dung sai ca l đai c, đng kính trung bình D
2
có
cp chính xác 4 sai lch c bn kiu H; đng kính trong ca đai c D
1
có cp
chính xác 6 sai lch c bn kiu H (nu kích thc D
2
và D
1
cùng min dung
sai thì ch ghi mt ln).
- Ký hiu 4j6g biu th min dung sai đng kính trung bình d
2
ca bu lông,
cp chính xác 4 sai lch c bn kiu j, (d
2
= (d+d
1
) / 2); đng kính ngoài ca
bu lông d có cp chính xác 6 sai lch c bn kiu g. Nu kích thc d
2

và d
cùng cp chính xác và min dung sai thì ch ghi mt ln.

Hình 4.6: Ghi kiu lp mi ghép ren
M20 × 1,5 × 2(Pl) LH - 4H6H /4j6g
d
1
d