Giao trinh van hoc dan gian chuong iii

Chương 3 : TRUYỀN THUYẾT
I.

II.

III.

KHÁI NIỆM VỀ TRUYỀN THUYẾT :
1.
Khái niệm :
2.
Phân biệt truyền thuyết với thần thoại và cổ tích :
3.
Phân kỳ truyền thuyết :
NỘI DUNG TRUYỀN THUYẾT :
1.
Truyền thuyết về họ Hồng Bàng và thời kỳ Văn Lang :
2.
Truyền thuyết về thời kỳ Âu Lạc và Bắc Thuộc :
3.
Truyền thuyết về thời kỳ phong kiến tự chủ :
4.
Ý nghĩa của truyền thuyết :
MẤY NÉT VỀ THI PHÁP TRUYỀN THUYẾT :
1.
Cốt truyện và nhân vật:
2.
Lời kể trong truyền thuyết:

Chương 3 : TRUYỀN THUYẾT
                  I.KHÁI NIỆM VỀ TRUYỀN THUYẾT :

                        
1.Khái niệm :

TOP

Truyền thuyết là những truyện kể truyền miệng kể lại truyện tích các nhân vật lịch sử
hoặc giải thích  nguồn gốc các phong vật địa phương theo quan điểm của nhân dân, biện pháp
nghệ thuật phổ biến của nó là khoa trương, phóng đại, đồng thời nó cũng sử dụng yếu tố hư
ảo, thần kỳ như cổ tích và thần thoại.
                
 2.Phân biệt truyền thuyết với thần thoại và cổ tích :

TOP

              a. Truyền thuyết và thần thoại :
                 Tiêu chí nhân vật chính:
Nhân vật chính trong thần thoại là thần hoặc bán thần. Nhân vật chính trong truyền thuyết giàu
nhân tính hơn.
                 Tiêu chí nội dung:
Thần thoại nêu lên khát vọng hiểu biết, khám phá những hiện tượng của vũ thụ, lồi người
mang tính suy ngun. Truyền thuyết thuyết tập trung vào những vấn đề xã hội.
               Thời kỳ ra đời:
Thần thoại ra đời từ thời nguyên thủy. Truyền thuyết ra đời ở xã hội giai đọan sau.
              b.Truyền thuyết và cổ tích
              Về cốt truyện và nhân vật:


      Ðặc điểm nổi bật của cốt truyện và nhân vật cổ tích là tính hư cấu, tưởng tượng. Cốt truyện và
nhân vật truyền thuyết có xu hướng bám sát lịch sử.
        Về nội dung:

       Truyện cổ tích phản ánh những xung đột trong gia đình và xã hội, đặc biệt là trong gia
đình phụ quyền và xã hội phong kiến. Truyền thuyết hướng về đề tài lịch sử, nhân vật lịch sử.
        Về kết thúc truyện:
       Truyện cổ tích kết thúc có hậu hoặc khơng có hậu , nhân vật chính mãi mãi hạnh phúc
hoặc trở thành biểu tượng của nhân phẩm. Truyền thuyết thường kết thúc mở, nhân vật vẫn tồn
tại và sẽ tham gia vào những sự kiện mới của lịch sử.
           
3.Phân kỳ truyền thuyết :

TOP

             Cơ sở để phân kỳ truyền thuyết : Dựa vào sự phân kỳ lịch sử xã hội và đặc điểm nội dung,
nghệ thuật của truyền thuyết. Cần chú ý phân biệt truyền thuyết về một thời kỳ và truyền
thuyết của một thời kỳ. Việc xác định truyền thuyết về một thời kỳ có thể dựa vào đặc điểm
nội dung và nghệ thuật của tác phẩm truyền thuyết. Muốn biết truyền thuyết của một thời kỳ
nào cần phải biết thời điểm ra đời của tác phẩm. Ðiều nầy là rất khó đối với chúng ta ngày
nay.
      Truyền thuyết Việt Nam gồm các thời kỳ sau : Truyền thuyết về Họ Hồng Bàng và thời kỳ
Văn Lang, truyền thuyết về thời kỳ Âu Lạc và Bắc Thuộc, truyền thuyết về thời kỳ phong kiến
tự chủ, truyền thuyết về thời kỳ Pháp thuộc.
                 II.NỘI DUNG TRUYỀN THUYẾT :
                       
1.Truyền thuyết về họ Hồng Bàng và thời kỳ Văn Lang :

TOP

Họ Hồng Bàng mở đầu thời kỳ lập quốc của dân tộc ta kéo daì 2622 năm (2879tcn258tcn) , từ Kinh Dương Vương đến Lạc Long Quân và các đời Hùng Vương. Theo Ðaị Việt
sử ký tồn thưcủa sử thần Ngơ Sĩ Liên,  cho đến thời vua Hùng cương vực nước Văn Lang traỉ
rộng , phía đơng giáp Nam Haỉ, phía tây đến Ba Thục, phía bắc đến hồ Ðộng Ðình, phía nam
giáp nước Hồ Tôn ( nước Chiêm Thành).

Truyền thuyết về Họ Hồng  Bàng là hệ thống truyền thuyết mang tính chất sử thi, phản
ánh khơng khí anh hùng ca thời Hùng Vương dựng nước và trình độ khá văn minh của người
Văn Lang. Các nhân vật Vua Hùng, Sơn Tinh ( Thần Tản Viên) Phù Ðổng Thiên Vương là
những biểu tượng của quốc gia Văn Lang trong thời kỳ đang lớn mạnh Hình tượng Lạc Long
Qn-Âu Cơ có ý nghĩa khái qt hố cho cơng cuộc chinh phục tự nhiên mở mang bờ coĩ của
người Văn Lang.
Những truyền thuyết tiêu biểu trong chuỗi truyền thuyết về thời các vua Hùng : Lạc
Long Quân - Âu Cơ, Sơn Tinh - Thủy Tinh, Thánh Gióng.
Nhân vật Hùng Vương khơng phải là nhân vật chính của từng truyện riêng nhưng lại là
nhân vật nổi bật trong hệ thống truyện. Vua Hùng ( Hùng Vương thứ sáu, Hùng Vương thứ
mười tám, Hùng Vương nói chung) là người đứng đầu quốc gia,vị vua có uy tín với con người,
tiếp cận với thần linh, là biểu trưng của sức mạnh và tinh thần Văn Lang.


Yếu tố thần kỳ còn khá đậm đặc trong truyền thuyết thời kỳ nầy. Tuy nhiên, từ Lạc
Long Quân đến Thánh Gióngphương pháp sáng tác thần thoại đã thay đổi một mức độ nhất
định: Vai trò của thần linh cũng như tính chất siêu nhiên giảm xuống trong khi tính chất trần
thế tăng lên.Lạc Long Quân là một vị thần, cuộc hôn phối của Lạc Long quân với Âu Cơ cũng
mang tính chất phi thường. Khác với Lạc Long Quân, cho dù nhân vật Thánh Gióng cịn mang
những nét thần kỳ nhưng vẫn gần guĩ với con người  bình thường( có mẹ, sinh ra ở làng Phù
Ðổng, ăn cơm, cà) Mặt khác, từ Lạc Long Quân đến Thán h Gióng, truyền thuyết thời kỳ nầy
cũng có sự thay đổi về đề taì, chủ đề: từ đề taì đấu tranh chinh phục thiên nhiên đến đề taì đấu
tranh chống xâm lược. Nói tóm laị , từ " Sơn Tinh Thuỷ Tinh " cho tớiThánh Gióng, truyền
thuyết thời kỳ Văn Lang đã có sự biến đổi.
             
 2.Truyền thuyết về thời kỳ Âu Lạc và Bắc Thuộc :

TOP

Nước Âu Lạc của An Dương Vương tồn tại khoảng 50 năm (257tcn-208tcn) .Sở dĩ ta

gắn thời kỳ Âu Lạc vào thời Bắc thuộc vì lịch sử Âu Lạc cũng như truyền thuyết An Dương
Vương mang tính chất bi hùng. Thời kỳ Bắc thuộc hơn 10 thế kỷ(207tcn-938) là thời kỳ bị
xâm lược và chiến đấu dành độc lập của dân tộc ta.Trong hơn một ngàn năm bị nô lệ, dân tộc
ta đã không bị đồng hoá hay bị diệt vong  như nhiều dân tộc trên thế giới, đó là điều hết sức
phi thường.
Truyền thuyết thời kỳ này đã phản ánh và chứng minh được sức sống và bản lĩnh của
dân tộc Việt Nam. Nhờ có sức sống mãnh liệt và bản lĩnh cao, dân tộc ta đã vượt qua thời kỳ
bị uy hiếp và thử thách gay go, lâu dài.
Truyền thuyết phản ánh cả lịch sử chiến thắng và lịch sử chiến bại của dân tộc. Nhiều
truyền thuyết thời kỳ nầy mà trong đó truyện An Dương Vương là tiêu biểu, có kết cấu hai
phần: phần đầu là lịch sử chiến thắng, phần sau là lịch sử chiến bại.
Truyền thuyết phản ánh được tất cả các cuộc vũ trang khởi nghĩa chống xâm lược thời
kỳ Bắc Thuộc (Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Lý Bí ...).
Truyền thuyết thời kỳ này cho thấy tác giả dân gian nhận thức được dân tộc, nhận thức
được bản chất kẻ thù ( chẳng hạn như bản chất tàn bạo, âm mưu thâm độc của các tên quan đô
hộ như Tô Ðịnh, Mã Viện, Cao Biền...)ì và ngày càng đi sát lịch sử hơn (Bám sát lịch sử về
nội dung cũng như hình thức biểu hiện : tên người, sự kiện ...). Yếu tố thần kỳ tuy có giảm so
truyền thuyết giai đoạn trước nhưng vẫn còn khá đậm đặc trong truyền thuyết giai đoạn
nầy( An Dương Vương được Rùa Vàng giúp trừ ma quỷ ở núi Thất Diệu...,Hai Bà Trưng bay
lên trời...)
              
3.Truyền thuyết về thời kỳ phong kiến tự chủ :

TOP

         Về phương diện lịch sử, thời kỳ phong kiến tự chủ từ TK X đến TKXIX có những nét
lớn như sau:
          Từ TK.X đến TK.XV: giai cấp phong kiến Việt Nam xây dưng một quốc gia thống
nhất,gìn giữ, củng cố nền độc lập dân tộc.
          Từ TK. XVI đến TKXIX: sự suy sụp của các triều đại phong kiến và cuối cùng đi đến

tan rã quốc gia phong kiến trước thế lực phương Tây.


           Trong suốt chặng daì lịch sử nêu trên, dân tộc ta đã làm nên những chiến tích: nhà Trần
ba lần đánh tan quân Nguyên-Mông, Lê Lợi quét sạch quân Minh ra khỏi cõi, Nguyễn Huệ
đánh tan quân Thanh ở phía Bắc và quân Xiêm ở phía Nam. Bên cạnh đó cịn phải kể đến
các cuộc nội chiến giữa những tập đồn phong kiến và các phong trào nơng dân khởi nghĩa
chống lại triều đình.
         Truyền thuyết thời kỳ nầy gồm các nhóm sau đây: Truyền thuyết về anh hùng chống
ngoại xâm ( Truyền thuyết về Yết Kiêu, Trần Hưng Ðạo, Nguyễn Trãi...),truyền thuyết về
danh nhân văn hóa (Truyền thuyết về Chu Văn An, Trạng Trình...),truyền thuyết về lịch sử địa
danh ( Sự tích Hồ Gươm, Sự tích núi Ngũ Hành...),truyền thuyết về anh hùng nông dân
(Truyền thuyết về Chàng Lía, Quận He, Ba Vành...)
           So với truyền thuyết thời kỳ trước, yếu tố hoang đường kỳ diệu trong truyền thuyết thời
kỳ nầy giảm đi một mức đáng kể. Ðặc biệt, có những truyền thuyết về anh hùng nơng dân
khơng có yếu tố thần kỳ(Truyền thuyết về Hầu Tạo, Chàng Lía, Lê Văn Khơi...).
Hai nhóm truyền thuyết nổi bật của thời kỳ này là: truyền thuyết về anh hùng chống
ngoại xâm và truyền thuyết về anh hùng nông dân. Nhân vật anh hùng có lịng u nước nồng
nàn, tinh thần dân tộc sâu sắc, giàu lòng thương yêu nhân dân. Ðây là những nhân vật có tài
năng phi thường, mang vẻ kỳ vĩ, siêu nhiên.
               
4.Ý nghĩa của truyền thuyết :

TOP

               Về mặt lịch sư:íTruyền thuyết là cơ sở cho các nhà sử học tham khảo về các giai đoạn
lịch sử dân tộc.
         Về mặt ý thức xã hộiTruyền thuyết giáo dục lòng yêu nước, tinh thần dân tộc.
          Về mặt văn học nghệ thuật: Truyền thuyết là nguồn cảm hứng cho nhà văn, nhà thơ sáng
tác.

     .      III.MẤY NÉT VỀ THI PHÁP TRUYỀN THUYẾT :

                    
1.Cốt truyện và nhân vật:

TOP

         Truyền thuyết khơng có kiểu cốt truyện hay như cổ tích. Cốt truyện thường gồm ba
phần: hồn cảnh xuất hiện nhân vật chính, sự nghiệp của nhân vật, chung cục thân thế của
nhân vật.
          Nhân vật trong truyền thuyết là nhân vật lịch sử được tái tạo. Tác giả dân gian hư cấu,
sáng  tạo trên nền lịch sử (thường là lý tưởng hóa những sự kiện, con người mà họ ca ngợi)
          Nhân vật trong truyền thuyết cũng là hành động của nó như trong cổ tích và có số phận
không thể đảo ngược so với sự thật lịch sử. Nhân vật chính có thể là nhân vật trung tâm của
một truyện hoặc một chuỗi truyện.

              
2.Lời kể trong truyền thuyết:

TOP


Nhìn chung, lời kể trong truyền thuyết Việt Nam chưa có giá trị nghệ thuật cao như trong cổ
tích và sử thi. Lời kể của một số truyền thuyết rút ra từ  thần tích khơng cịn giữ được chất dân
gian.
              Phần thực hành : (Bài tập dành cho sinh viên)
         Phân tích một truyền thuyết (An Dương Vương, Sơn Tinh - Thủy Tinh, Sự tích Hồ
Gươm ...).